سمی
سمی پنجاب وچ ساندل بار دے علاقے دا عورتاں دا اک پراݨا تے ہرمن پیارا لوک پنجابی ناچ اے۔
سمی ناچ[سودھو]
ایہہ لوک-ناچ پریم، پیار، وچھوڑے اتے ہر خوشی دے موقعے نچیا جاندا اے۔ اس ناچ وچّ جتھے عورتاں دے دبے ارمان تے جذبےآں دی پیشکاری ہندی اے اتھے سماجی، مذہبی، رہتلی سنکیت وی ملدے ہن۔ اس توں علاوہ اس لوک-ناچ وچّ پنچھیاں، درختاں، جانوراں وغیرہ دا ذکر وی آندا اے۔ عورتاں دے سربانگی جیون چتر نوں پیش کرن والے اس ناچ نوں ‘محبت دا ناچ` وی کہندے ہن۔ کیہا جاندا اے کہ سَمی اپنے ڈھولے دے عشقَ وچّ اک رس ہو کے ایہہ ناچ نچیا کردی سی۔ اس ناچ نوں نچن والیاں عورتاں جاں مٹیاراں دی ہر ادا اک شوخ تے چنچل جیہا نخرہ ہندی اے، جس وچّ پریمی لئی کوئی نہ کوئی سنیہا جاں سینت ہندی اے۔ بھاویں اس ناچ وچّ ڈھول تے گھڑے وغیرہ سازاں دی ورتوں ہون لگّ پئی اے پر پہلے ویلےآں وچّ نچن والیاں عورتاں چٹکیاں، تاڑیاں اتے گیتاں راہیں ہی رس، تال اتے لے سرج لیندیاں سن۔ ودوان اس ناچ نوں عورتاں دے انگاں دیاں سینتاں دا ناچ کہندے ہن۔
سمی تے جھومر[سودھو]
سمی لوک-ناچ بھاویں پاکستانی پنجاب دیاں باراں وچّ ہی ودھیرے مشہور سی پر ونڈ ویلے (1947) لہندے پنجاب دے جو لوک چڑھدے پنجاب وچّ آئے، اوہ اپنے نال اس ناچ نوں وی لے آئے۔ اس پاروں ایہہ ناچ چڑھدے پنجاب وچّ وی پرچلت ہو گیا۔ بھاویں اس ناچ نوں عورتاں گِدے وانگ گھیرا بنا کے نچدیاں ہن پر اس دیاں مدراواں تے انگ لہریاں گِدےوانگ بجھویاں نہیں ہن۔ ایہو وجہ اے کہ اس ناچ دیاں وکھ وکھ بھو کھیتراں وچّ وکھ وکھ ونگیاں پرچلت ہن۔ لہندے پنجاب دے جہڑے علاقےآں وچّ مرداں دا جھومر ناچ مشہور ہویا۔ اوہناں علاقےآں وچّ ہی عورتاں دا سمی ناچ پرچلت رہا اے۔ ایہو وجہ اے کہ ناچ اداواں دے پکھ توں سمی تے جھومر ناچ اک دوجے نال ملدے جلدے ہن۔
سمی دا ناچ گیت[سودھو]
ایہناں ناچاں دے ناچ- گیتاں وچّ وی کافی سمانتا اے۔ عورتاں دے باقی ناچاں وانگ سمی وچّ وی کجھ وارتالاپی قسم دے گیت ہندے ہن، بھاویں کہ نبھاؤ دی پدھر `تے ایہناں وچّ وکھراپن موجود ہندا اے۔ نچن والیاں عورتاں اپنے علاقے دے لوک-گیتاں نوں وی پرستت کر لیندیاں ہن۔ پر اجیہا کرن ویلے سمی ناچ دے ولکھن پچھان-چنھاں والیاں مدراواں دا خاص دھیان رکھیا جاندا اے۔ سمی ناچ ویلے گائے جان والے گیت بنتر دے پکھ توں کجھ وکھرے پر سمی دے تال دے مطابق ہندے ہن۔ ایہناں گیتاں وچّ ہر سطر، ہر پنکتی اتے ہر انترے `تے دو ستھائیاں دا جوڑ ہندا اے۔ پہلی ستھائی ‘سمی میری ون` پنکتی دے شروع وچّ ہندی اے اتے دوسری ‘ون سمیاں` پنکتی اخیر وچّ گائی جاندی اے۔ گیت دی مول بھاونا انترے وچّ ہی شامل ہندی اے۔ نچن والیاں عورتاں گیت گاؤندیاں ہوئیاں اک چکر وچّ گھمدیاں جاندیاں ہن۔ سمی ناچ وچّ برہا دی بھاونا ودھیرے ظاہر ہندی اے۔ اداہرن لئی سمی دے ہیٹھ لکھے بول ویکھے جا سکدے ہن:
سَمی میری ون، میں واری میں واری میری سمیئیں!
شاوا میری سمیئیں!
کوٹھے تپے تندور میری سمیئیں!
توں وسیندی نیڑے تیڑے،
میں وساں تیتھوں دور نی سمیئیں!
شاوا میری سمیئیں!
سمی میری ون،
میں واری میں واری میری سمیئیں!
سلام سمی ناچ[سودھو]
سمی لوک-ناچ دی اک ہور ونگی نوں ‘سلام سمی` وی کیہا جاندا اے۔ اس ونگی وچّ نچن والیاں عورتاں ناچ نچدے ویلے سجا ہتھ لکّ اتے اتے کھبا ہتھ متھے اتے رکھ کے سلام کردیاں ہن۔ کئی وار سمی دے عامَ ناچ وچّ چٹکیاں بھرن دی تھاں دوواں ہتھاں نوں متھے دے دوواں پاسیاں ولّ ٹکا کے اتے لکّ نوں اگانھ ولّ جھکاء کے سلام کیتا جاندا اے اتے پھر لکّ نوں باہر ولّ لچکا کے تاڑی ماری جاندی اے۔
تریخ تے لوک روایتاں[سودھو]
سمی لوک-ناچ بارے بہت ساریاں متھّ-کتھاواں(دیومالائی داستاناں)، دھارناواں(روایتاں) اتے دنت-کتھاواں پرچلت ہن۔ اک روایت موجب، اس ناچ نوں دھارمک ناچ وی منیا جاندا رہا اے۔ سمی سنسکرت دا شبد اے، اس دا ارتھ(مطلب) جنڈ دا رکھ اے۔ ویداں دے ویلے وچّ جنڈی (شمی) دی اگ نوں یگّ لئی بڑا پوتر منیا جاندا سی۔ لوک روایت مطابق جنڈ دی اگنی(اگ) وچّ اگن-دیوتا خود نواس کردا اے۔ شمی وچوں اگّ کڈھن توں پہلاں اگنی دیوتے دی پوجا کیتی جاندی سی اتے اگنی دیوتے نوں خوش کرن لئی اک ناچ (شمی) نچیا جاندا سی۔ اس طرحاں پہلے ویلےآں وچّ ایہہ ناچ سرد رتّ وچّ جنڈی دی اگّ دوآلے گھیرا بنا کے نچیا جاندا سی۔ اس تتھّ دی پشٹی(وضاحت)، سمی دے گیتاں وچّ ‘سمی میری ون` دی جو ستھائی گائی جاندی اے، اس توں وی ہو جاندی اے۔ کئی وار جنڈ دے ون دا مانویکرن وی سمی دیوی دے روپ وچّ کر لیا جاندا سی۔ ‘سمی میری ون` دی ستھائی سمی دیوی دی پوجا ولّ وی سنکیت کردی اے۔ سمی ناچ دا ارمبھ(شروع) دھارمک پوجا پدھتی دے انترگت ہویا ہون کر کے اس ناچ وچّ پرستت کیتے جان والے گیتاں وچّ دھارمک سر وی بھارو ہندی اے۔ نچن والیاں عورتاں اپنے گیتاں راہیں اپنے دیوی-دیوتیاں، گروآں تے پیراں-فقیراں نوں دھیاؤندیاں اوہناں دی استت کردیاں سن۔ وشکارلے ویلے تکّ آؤندیاں ایہہ ناچ ڈھول-سمی دی پریم دی لوک داستان نال جڑ گیا اتے سمی دیوی دی اہمیت گھٹّ گئی۔ ایوں ایہہ لوک-ناچ لوک روپ بنا گیا اتے اس نے اک ستنتر ہوند حاصل کر لئی۔ وشکارلے ویلے پہنچدیاں ڈھول-سمی دی پریم-کتھا وی ناچ اتے گیت دی کتھا بن گئی۔
راجستھان نال جڑی سمی دی روایت[سودھو]
لوک روایت مطابق سمی نے اک خاص ناچ نوں اتے ڈھولے نے اک خاص گیت روپ نوں جنم دتا۔ ڈھول اتے سمی دی کہانی صرف پنجاب وچّ ہی پرچلت نہیں اے سگوں راجستھان وچّ وی ایہہ کہانی کئی روپانتراں وچّ پرچلت ہوئی ملدی اے۔ اک لوک-کتھا مطابق، سمی مارواڑ (راجستھان) دے راجے سورسین دی دھی سی اتے ڈھولا نرور کوٹ دے راجے بیر سین دا پتر سی۔ ایہہ کہانی وشکارلے ویلےآں وچّ اینی مشہور ہوئی کہ اس وچّ مقامی پدھر `تے انیکاں پرورتن(بدلاء) کر لئے گئے۔ کیہا جاندا اے کہ ڈھولے دے وچھوڑے وچّ ویاکل سمی اپنیاں بھاوناواں نوں جنہاں مدراواں تے انگ لہریاں نال پرگٹ کردی سی، اس اپر ہی اس ناچ دی بنیاد ٹکی ہوئی اے۔
اجوکے ویلے سمی ناچ[سودھو]
ویلے دے بیتن نال جیوں-جیوں ایہہ ناچ لوک رنگ اختیار کردا گیا تؤں-تؤں ایہہ عقیدتی دھارمی رہُ-ریتاں دی تھاں روزانہ زندگی دے سچاں دے نزدیک ہندا گیا۔ پنجاب دیاں باراں دے آباد ہون توں پہلاں اتھوں دیاں عورتاں دریاواں دے پتناں `تے سمی ناچ نچیا کردیاں سن۔ اس ویلے وی ایہہ ناچ کئی ونگیاں وچّ نچیا جاندا سی۔ لمیاں لنجھیاں بلوچ مٹیاراں جدوں ایہہ ناچ نچدیاں سن تاں سماں بنھ کے رکھ دندیاں سن۔ پر اجوکے تیز رفتار ویلے وچّ ایہہ سہج تے مٹھا ناچ صرف ونگی روپ وچّ سٹیج پرستتیاں وچّ ہی ویکھن نوں ملدا اے۔[۱]
ہور دیکھو[سودھو]
حوالے[سودھو]
- ↑ بھیم اندر سنگھ، سروت : بال وشوکوش (زبان، ادب تے ثقافت)، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالا