سید مجتبیٰ حسین

مجتبی حسین توں بھُلیکھا نا کھانا۔

سید مجتبیٰ حسین
جم	جولائی 1, 1922(1922-07-01)ء سنجر پور،جون پور، برطانوی ہندوستان
موت	اپریل 1, 1989(1989-04-01)ء لاہور، پاکستان
قلمی ناں	سید مجتبیٰ
کم کِتہ	سرکاری ملازمت ، تدریس
بولی	اردو
شہریت	پاکستانی
تعلیم	ایم اے ، اردو ادب
مادر علمی	الہ آباد یونیورسٹی
صنف	تنقید نگاری ، شاعری , تدریس
وڈے کم	انتظارِ سحر رہتل و تحریر (تنقید) ۔ نیم رخ ( تنقید)دو ایڈیشن آغا شاعر قزلباش ۔ حیات و شاعری ( تالیف )

پروفیسر سید مجتبیٰ حسین (پیدائش:یکم جولائ، 1922ء - وفات: یکم اپریل، 1989ء ) پاکستان دے ممتاز اردو تنقید نگار، استاد۔ دانشور تے شاعر سن ۔

ابتدائی حالاتِ زندگی

سید مجتبی حسین یکم جولائ‏ی 1922ء وچ موضع سنجر پور، ضلع جونپور، برطانوی ہند وچ اک علمی تے ادبی گھرانے وچ پیدا ہوئے۔دادا دا ناں عبد اللہ سی ۔ صدر قانون گو تے بے مثل خطاط سن ۔ والد دا ناں سید باقر حسین سی تے اوہ ڈپٹی کلکٹر سن ۔ تے الہ آباد یونیورسٹی دے پہلے گریجویٹ سن ۔ شعرو سخن دا وی ذوق رکھدے سن ۔ سید مجتبی حسین د‏‏ی والدہ قمر النسا بیگم شعر و سخن دا نہایت عمدہ ذوق رکھدیاں سن۔ مجتبی حسین دا اک وڈا بھائی مصطفیٰ حسین تے اک بہن سیدہ شمیم آرا سن ۔ مجتبی حسین نے ابتدائی تعلیم پنڈ تو‏ں حاصل کيتی۔ والدین د‏‏ی طرف تو‏ں ادبی ذوق ورثے وچ ملیا لہذا نو برس د‏‏ی عمر وچ گلستانِ سعدی وی پڑھ لی سی۔ ابتدائی دو جماعتاں دے بعد د‏‏ی تعلیم انہاں نے جونپور تے جھانسی تو‏ں حاصل کيتی۔ جونپور دے مشن ہائ اسکول تو‏ں کلاس سوم تو‏ں ہشتم تک پڑھیا تے اسکول د‏‏ی بقیہ تعلیم اپنے وڈے بھائی مصطفیٰ حسین دے پاس " جھانسی" وچ آ ک‏ے حاصل کيتی تے 1935ء وچ میٹرک کیتا۔

سید مجتبی حسین دے والد نو‏‏ں انگریزی، عربی تے فارسی اُتے عبور حاصل سی لہذا مجتبی حسین نو‏‏ں بچپن تو‏ں ہی انگریزی ادب دا شائق بنایا تے اردو ادب د‏‏ی وی تمام مشہور تے اہ‏م کتاباں اسکول دے زمانے وچ ہی پڑھوا دتیاں انہاں بیش قیمت کتاباں دا مطالعہ مجتبی حسین د‏‏ی شخصیت نو‏‏ں صحیح معنےآں وچ ادب آشنا بنانے وچ بہت معاون ثابت ہويا۔ کالج ٹیوٹوریل وچ فراق گورکھپوری جداں استاد ملے۔ انہاں دے فارسی دے استاد ڈاکٹر زبیر تے فلسفے دے استاد ڈاکٹر مکر جی سن ۔ 1943ء وچ گریجویشن پاسدیاں تے الہ آباد یونیورسٹی تو‏ں 1945 وچ اول درجے وچ ایم اے (اردو) کیتا ۔

کیرئیر دا آغاز

ایم اے کرنے دے بعد پروفیسر مجتبی حسین نے فراق گورکھپوری دے نال " سنگم پبلشنگ ہاؤس " الہ آباد وچ قائم کیتا۔ اس مکتبہ نو‏‏ں قائم کرنے تے چلانے دے لئی تمام روپیہ مجتبی حسین نے ہی لگایا۔ تے نہ صرف فراق صاحب بلکہ ہور بوہت سارے نامور ادیباں د‏‏ی کتاباں اسی اسی مکتبے تو‏ں شائع ہوئیاں ۔1945 وچ ہی سنگم پبلشنگ ہاؤس نو‏‏ں اپنے دوست رئیس احمد رزاقی دے حوالے کیتا تے بمبئ آ گئے جتھ‏ے دو سال تک قیام کیتا۔ ایتھ‏ے کچھ عرصہ انجمن اسلام ہائ اسکول وچ بطور مدرس خدمات انجام دتیاں ۔ اس دے بعد فلمی دنیا تو‏ں وابستگی اختیار کيتی تے فلم اسکرپٹ اُتے طبع آزمائ کردے رہ‏‏ے۔ 1947 وچ پنڈ واپس پرت آئے۔ تے آبائ جاگیر دا نظم و نسق سنبھالیا ۔" سنگم پبلشنگ ہاؤس " کچھ عرصہ چنگا کم کرنے دے بعد خسارے وچ جانے لگیا لہذا 1948 دے آخر وچ مجتبی حسین مستقل طور اُتے پاکستان آ گئے۔ تے نارتھ ناظم آباد کراچی وچ رہائش پزیر ہوئے ۔ کراچی دے کالجز وچ نوکری نہ ملنے دے باعث پہلے کچھ مدت اسکولاں وچ پڑھایا فیر چینی سفارت خانے دے مترجم تے فیر خبرنامے دے مدیر ہوئے۔ ایتھ‏ے تقریباََ دس برس تک کم کردے رہ‏‏ے۔ اس دے بعد محکمہِ تعلیم تو‏ں وابستہ ہوئے۔ 1965 تو‏ں 1972 دے دوران پہلے نیشنل کالج کراچی وچ صدر شعبہِ اردو د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کیتا۔ اس دے چار برس بعد سراج الدولہ کالج د‏‏ی بنیاد رکھی تے اس وچ بطور صدر شعبہ اردو اپنی ذمہ داریاں سنبھالاں۔ تے بعد وچ اسی کالج دے پرنسپل ہو گئے۔ 1973 تو‏ں یونیورسٹی بلوچستان وچ شعبہِ اردو انہاں د‏‏ی کوششاں تے کاوشاں تو‏ں وجود وچ آیا ۔ 1975 وچ استاد شعبہ اردو د‏‏ی حیثیت تو‏ں بلوچستان یونیورسٹی وچ تقرر ہويا تے بعد وچ صدر شعبہ اردو، بلوچستان یونیورسٹی د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں ۔تے تادمِ مرگ اس یونیورسٹی تو‏ں وابستگی رہی ۔

تخلیقی سفر

مجتبی حسین نے ادبی تخلیقات د‏‏ی ابتدا افسانہ نگاری تو‏ں کيتی۔ پہلا افسانہ " سوچ " 1943 وچ رسالہ " نگار " لکھنؤ تو‏ں شائع ہويا۔ اس دے بعد " نگار ' " ادبی دنیا " تے " ساقی وچ باقاعدگی تو‏ں لکھدے رہ‏‏ے۔ جدو‏ں تنقید نگاری د‏‏ی طرف آئے تاں پہلا تنقیدی مضمون " جریدہ اردو شاعری " 1944 وچ رسالہ نگار لکھنؤ وچ چھپا۔ اس دے بعد تنقیدی مضامین دا اک سلسلہ شروع ہويا۔ ڈراما نگاری تو‏ں وی دلچسپی رہی۔ قیامِ پاکستان دے بعد ریڈیو پاکستان تو‏ں وابستہ ہوئے۔ تے انہاں گنت فیچر تے ڈرامے ریڈیو پاکستان تو‏ں نشر ک‏ر ک‏ے مقبولیت پائ ۔

شعر و سخن

پروفیسر مجتبی حسین نو‏‏ں شاعری دا وی شغف رہیا۔ انہاں دا کلام مختلف رسالےآں وچ شائع ہويا۔ البتہ انہاں دا مجموعہِ کلام زیرِ ترتیب اے ۔

نمونہِ کلام

پہلا شعر

عرصے سے ان کے شعر و سخن کا اسیر ہوں

میں بچپنے سے عاشقِ نظمِ دبیر ہوں

٭٭٭

یہ جو ہے میری گفتگو اس پہ نہ جا کہ ذہن میں

ایسی ہیں بے خیالیاں جن کا شمار ہی نہیں

٭٭٭

ان کے بغیر وقت کا جیسے شعور ہی نہیں

رات بسر ہوئ تو کیا ، عمر بسر ہوئ تو کیا

٭٭٭

نظم

بہت اداس ہے یہ شام زندگی کی طرح		غموں کے سائے بڑھ آئے ہیں تیرگی کی طرح
ہوائیں کھوئ ہوئ چل رہی ہیں کھیتوں میں		مجھے بھی لے کے چلیں موجِ بے خودی کی طرح

٭٭٭

تخلیقات

مطبوعہ

1. انتظارِ سحر (اک ڈراما تے افسانےآں دا مجموعہ )1951
2. انکار، اہرمن، بن بلايا مہمان۔ ۔۔ ( ڈرامے )
3. رہتل و تحریر (تنقید ) 1959
4. ادب و آگہی ( تنقید ) 1963
5. نیم رخ ( تنقید) پہلا ایڈیشن 1978
6. دوسرا ایڈیشن 1986
7. آغا شاعر قزلباش۔ حیات و شاعری ( تالیف )

زیرِ ترتیب

1. اردو مرثیہ عہد بہ عہد
2. تنقیدی مضامین
3. شعری مجموعہ

چند اک ڈرامے پی، ٹی، وی تو‏ں وی ٹیلی کاسٹ کیتے جا چکے نيں۔ اہرمن، بن بلايا مہمان، انکار وغیرہ ہور پروفیسر مجتبی حسین ماہنامہ شعور کراچی دے شریک مدیر وی رہے

تنقیدی کلیات

پاکستان اسٹڈی سنٹر، کراچی یونیورسٹی، پروفیسر مجتبی حسین دے حوالے تو‏ں بہت جلد اک ہزار صفحات تو‏ں ودھ اک جامع کتاب شائع کروا رہی ا‏‏ے۔ اس کتاب دا عنوان پروفیسر مجتبی حسین تنقیدی کلیات ا‏‏ے۔ تے اس کتاب د‏‏ی تحقیق و ترتیب و تدوین ڈاکٹر ہلال نقوی نے انجام دتی اے ۔

اعزازات

یو ۔ این ۔ او ایوارڈ برائے بچےآں دا ادب۔

پروفیسر مجتبیٰ حسین د‏‏ی شخصیت و فن اُتے تحقیقی مقالات

اردو ادب وچ ایم فل تے پی ایچ ڈی دے طلبہ وچو‏ں چند ناں ایداں وی نيں جنہاں نے پروفیسر مجتبی حسین د‏‏ی شخصیت و فن اُتے تحقیقی مقالات پیش کیتے نيں۔ انہاں وچ کوئٹہ دے بیرم غوری دا ناں وی شامل اے ۔

وفات

یکم اپریل 1989ء نو‏‏ں اوہ لاہور وچ اک کنوینشن وچ شرکت دے بعد کراچی واپس آ ئے توراستے وچ اک ٹریفک حادثہ انہاں دے لئی جان لیوا ثابت ہويا۔ انہاں دتی تدفین کراچی وچ ہوئی۔ پسماندگان وچ بیوہ نرگس خاتون تے چار بیٹے انیس باقر، اقبال باقر، عباس باقر تے غالب باقر چھڈے ۔

تنقید و آرا

کراچی یونیورسٹی دے استاد تے نامور شاعرڈاکٹر ہلال نقوی نے پروفیسر مجتبی حسین دے شاگرد ہونے د‏‏ی حیثیت تو‏ں انہاں نو‏‏ں خراج پیش کردے ہوئے کہیا اے ۔

”

ميں نے سراج الدولہ کالج کراچی وچ 1975 وچ سالِ اول تو‏ں لے ک‏ے اپنے پی ایچ ڈی د‏‏ی تکمیل تک انہاں ان تو‏ں بحیثیت استاد انہاں تو‏ں رہنمائ پائ۔وہ نقاد وی سن ،افسانہ نگار تے شاعر وی ، اُتے تنقید وچ انہاں نے بوہت سارے سنگِ میل قائم کیئے ۔تے انیس و دبیر ، فیض، جوش، قراہ العین دا ناول الغرض سلام نگاری تے قصیدہ گوئی دے ہنر اُتے وی مفصل گل کردے نيں۔ گویا جملہ اصنافِ شعر و نثرپر عمدہ لکھنے دا ہنر پروفیسر مجتبی حسین دا وصف اے ۔وہ اک سماجی تے خاص نظریئے دے مالک سن ۔ انہاں دا ذہن ترقی پسند سی لیکن اوہ ازحد معتدل وی سن ۔ اوہ صرف میرے استاد ہی نئيں سن بلکہ اک شفیق دوست د‏‏ی طرح تو‏ں سن ۔

“

ریڈیو پاکستان، کوئٹہ دے سابق اسٹیشن ڈائریکٹر جناب عابد رضوی نے پروفیسر مجتبی حسین د‏‏ی حیات وچ انہاں دتی ڈراما نگاری تو‏ں متعلق اظہار خیال کردے ہوئے کہیا سی ۔

”

مجتبی حسین صاحب گزشتہ چالیس برساں تو‏ں ریڈیو پاکستان تو‏ں پروگرام نشر ک‏ر رہ‏ے نيں ۔بلا شبہ انہاں دتی ذاتِ گرامی اس ادارے دے لئی سرمایہِ افتخار اے ۔پروفیسر مجتبی حسین صاحب د‏‏ی شخصیت دا اک کمال ایہ وی اے کہ اند‏‏یاں تحریراں وچ حیران کن حد تک ہ‏م آہنگی پائ جاندی اے ۔وہ جو سوچدے نيں اوہی لکھدے نيں اورجو کہندے نيں اوہی لکھدے نيں ۔ اوہ قلم د‏‏ی طہارت تے فکر د‏‏ی صداقت دے ہر پیمانے اُتے اترتے نيں۔

“

حوالے