سید محمدمہدی بحرالعلوم
| کوائف | |
|---|---|
| مکمل نام | سید محمد مہدی بحر العلوم |
| تاریخ ولادت | عید الفطر ۱۱۵۵ ق |
| آبائی شہر | کربلا، عراق |
| تاریخ وفات | رجب ۱۲۱۲ ق |
| مدفن | مقبرہ شیخ طوسی نجف اشرف |
| علمی معلومات | |
| اساتذہ | سید مرتضی بحر العلوم، شیخ یوسف بحرانی، شیخ وحید بہبہانی۔ |
| شاگرد | شیخ جعفر کاشف الغطاء، سید جواد عاملی، شیخ ابو علی حائری، ملیا احمد نراقی۔ |
| تالیفات | مشکاۃ الہدایہ، الدرّۃ النجفیہ، الفوائد الرجالیہ۔ |
| خدمات | |
| سماجی | مرجع تقلید، فقیہ، اصولی، رجالی، مفسر، عارف۔ |
سید محمد مہدی بحرالعلوم (۱۱۵۵ ۔ ۱۲۱۲ ق) شیعہ مراجع تقلید وچوں نيں تے بارہویں و تیرہویں صدی ہجری وچ شیعاں دے امور دی ریاست و زعامت عامہ انہاں دے ذمہ سی۔ اوہ بارہویں صدی دے مشاہیر شیعہ امامیہ وچوں نيں۔ بحر العلوم مختلف علوم جداں فقہ، اصول فقہ، حدیث، کلام، تفسیر تے رجال وچ تبحر رکھدے نيں۔ اوہ شیخ وحید بہبہانی تے میرزا محمد مہدی خراسانی دے شاگرد نيں۔ خراسانی نے انہاں دے شامخ مقام علمی دی وجہ توں انہاں نوں بحر العلوم دا لقب دتا سی اس لقب دا اطلاق انہاں توں پہلے کسی دے لئے نئيں ہوندا سی، انہاں دے بعد انہاں دے خاندان دا عنوان بن گیا تے اج وی انہاں دے اہل خاندان اس لقب توں مشہور نيں۔
سوانح عمری
[سودھو]سید محمد مہدی بن مرتضی بن محمد بن بروجردی طباطبایی بحر العلوم، پہلی شوال عید الفطر دے روز ۱۱۵۵ ق وچ کربلا وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد تے دادا برجستہ دانشمنداں وچوں سن ۔ انہاں دی اُتے دادی مجلسی اول محمد تقی مجلسی دی نسل توں سن۔ اسی سبب توں اوہ مجلسی اول نوں اپنے جد تے علامہ مجلسی نوں اپنے ماموں دے طور اُتے یاد کردے سن ۔[۱]
سید محمد مہدی بحر العلوم نے ماہ رجب ۱۲۱۲ ق وچ وفات پائی تے (نجف اشرف) شیخ طوسی دی قبر دے پاس سپرد لحد کيتے گئے۔
تعلیم و تحصیل
[سودھو]سید محمد مہدی بحر العلوم نے اپنی تعلیم دا آغاز اپنی زادگاہ وچ اپنے والد تے شیخ یوسف بحرانی (صاحب حدائق) کیتا۔ تے بعد وچ نجف اشرف چلے گئے جتھے انہاں نے شیخ مہدی بن محمد فتونی عاملی، شیخ محمد تقی دورقی تے سیخ محمد باقر ہزار جریبی توں کسب علم کیتا۔ اس دے بعد اوہ کربلا واپس لوٹ گئے تے اوتھے شیخ وحید بہبہانی دے درس وچ شرکت کيتی۔[۲] انہاں نے سن ۱۱۸۶ وچ مشہد مقدس دا سفر کیتا تے ست سال تک اوتھے مقیم رہے۔ اس عرصہ وچ انہاں نے مجالس علمی وچ شرکت تے علماء دے نال مباحثات دے علاوہ میرزا محمد مہدی خراسانی دے پاس فلسفہ پڑھنا شروع کیتا۔ انہاں بزرگوار نے انہاں دے شامخ مقام علمی دے سبب انہاں نوں بحر العلوم نوں لقب دتا۔ انہاں توں پہلے ایہ لقب کسی دے لئے وی استعمال نئيں ہوندا سی لیکن انہاں دے بعد انہاں دے خاندان دے افراد اسنوں استعمال کرنے لگے تے اج وی اوہ ایہ لقب اختیار کردے نيں۔[۳]
تدریس و شاگرد
[سودھو]جب شیخ وحید بہبہانی نے کبیرسنی دی وجہ توں درس کہنا بند کر دتا تو اوہ استاد دی نصیحت کیتی بناء اُتے نجف اشرف لوٹ گئے تے اوتھے انہاں نے تدریسی سلسلہ دا آغاز کیتا تے سید بحر العلوم نے ۱۱۹۳ ق وچ حج دا سفر کیتا تے اوتھے دوسرے امور دی انجام دہی دے نال فقہ مذاہب اربعہ دی تدریس شروع کيتی۔ جس توں بوہت سارے افراد نے انہاں دے حلقہ درس وچ شرکت کيتی۔
علامہ بحر العلوم دے بوہت سارے شاگرد سن جنہاں وچاں بعض نوں آب نے اجازہ روایت وی دتا سی جداں:
- سید صدر الدین عاملی
- شیخ جعفر نجفی، صاحب کشف الغطاء
- سید جواد عاملی، صاحب مفتاح الکرامہ
- شیخ ابو علی حائری، صاحب منتہی المقال
- ملیا احمد نراقی
- سید محمد مجاہد
- جعفر بن حسین خوانساری
- شیخ اسد اللّه شوشتری
- میرزا محمد نیشابوری معروف بہ اخباری
- شیخ محمد علی اعسم
- سید دلدار علی نقوی (غفران مآب)[۴]
زعامت عامہ
[سودھو]سید بحر العلوم دی اخلاقی شہامت تے اصلاح طلبی دا رویہ سبب بنا کہ اوہ اپنی ریاست تے زعامت عامہ دے دوران وچ دینی و سماجی امور دی انجام دہی دے سلسلہ وچ اپنے معاصر بزرگ علماء نال تعاون کریئے جداں مسائل تے فتوی دے سلسلہ وچ اوہ عوام نوں شیخ جعفر نجفی دی طرف رہنمائی کردے سن ۔ قضاوت، فیصلےآں تے رفع نزاع دے سلسلہ وچ اوہ شیخ محیی الدین دی طرف رجوع کرنے نوں کہندے سن ۔ اقامہ نماز جماعت دے لئے وچ انہاں نے عالم و زاہد شیخ حسین نجف نوں مسجد ہندی دا امام مقرر کیتا۔ اسی طرح توں انہاں نے اپنے شاگرد سید جواد عاملی صاحب مفتاح الکرامہ نوں تدوین کتب تے اپنے دروس دی تقریرات لکھنے دے کيتے معین تے تشویق کیتا۔ انہاں دے درس دا محور ملا محسن فیض کاشانی دی کتاب وافی سی۔
سید بحر العلوم فقہ و حدیث دی تدریس دے علاوہ عوام الناس دے مسائل و امور نوں بذات خود توجہ دیندے سن ۔[۵]
اخلاقی خصوصیات
[سودھو]
سید بحر العلوم امور جاری زندگی وچ ہر طرح دی سخت گیری توں پرہیز کردے سن تے انہاں دی سخاوت و بلند ہمتی زبانزد خاص و عام سی، ایتھے تک کہ بعض افراد انہاں دے سلسلہ وچ عرفانی رجحان و گرایش دے قائل ہو گئے نيں۔ بہرحال اس میلان دا اثر انہاں دے تربیت یافتہ افراد وچ تے انہاں دے بعد دے بعض علماء وچ انکار ناپذیر اے۔
سید بحر العلوم دے تمام معاصرین انہاں دے علم و تقوی دا اعتراف کردے نيں۔ حتی کہ انہاں دے استاد شیخ وحید بہبہانی اپنی عمر دے آخری دور وچ جدوں اوہ اپنے ملکہ اجتہاد دے زوال دا احتمال دیندے سن، مسائل فقہی وچ انہاں توں نظر خواہی کردے سن ۔[۶]
انہاں دے امام زمانہ علیہ السلام دی خدمت وچ شرفیاب ہونے دی خبر تواتر دی حد تک پہچ چکی اے۔ تے انہاں دی امام (ع) نال اس ملاقات دا انکار انہاں دے معاصرین و متاخرین وچوں کسی نے وی نئيں کیتا اے۔
تالیفات
[سودھو]سید بحر العلوم دی بعض تصنیفات مندرجہ ذیل نيں:
- المصابیح، عبادات و معاملات اُتے مشتمل اے۔
- الدرّة النجفیة، اس وچ انہاں نے طہارت و نماز دے مسائل نوں ۲۰۰۰ اشعار وچ نظم کیتا اے۔
- مشکاة الهدایة، طہارت دے باب دی روایت منثور الدرّة النجفیة دا ذکر کیتا اے۔
- الفوائد الرجالیة، علم رجال دی کتاب اے جس وچ انہاں نے مشہور علمی و حدیثی خاندان تے شیعہ امامی روات تے علمائ دا تذکرہ کیتا اے۔
- تحفة الکرام فی تاریخ مکة و البیت الحرام، اس وچ انہاں نے کعبہ دی وجہ تسمیہ، اس دے حدود، نقشہ تے تاریخ بنائ دا ذکر تاریخی سلسلے دی روایات، مکہ دی * تاسیس تے انہاں دی مختلف عمارتاں دا تذکرہ کیتا اے۔
- دیوان شعر، که جس وچ ۱۰۰۰ بیت نيں تے زیادہ ابیات مدح و رثائ اہل بیت (ع) اُتے مشتمل نيں۔[۷]
بندھای دوازدہ گانہ
[سودھو]انہاں دے اشعار دا اک مجوعہ بارہ بیتاں دے بارہ قصائد اُتے مشتمل اے۔ جسنوں انہاں نے فارسی دے مشہور شاعر محتشم کاشانی دے قصیدہ نوں بنیاد بنا کر نظم کیتا اے تے انہاں اشعار دا عربی وچ ترجمہ کیتا اے۔[۸]
حوالے
[سودھو]- ↑ قمی، ج۲، ص۶۲
- ↑ مدرس تبریزی، ج۱، ص۲۳۴؛ حبیب آبادی، ج۲، ص۴۱۶
- ↑ بحر العلوم، ج۱، مقدمہ، ص۴۳؛ امین، ج۱۰، ص۱۵۹
- ↑ خوانساری، ج۷، ص۲۰۴؛ امین، ج۱۰، ص۱۵۹ـ۱۶۰
- ↑ امین، ج۱۰، ص۱۵۹
- ↑ حبیب آبادی، ج۲، ص۴۱۶
- ↑ امین، ج۱۰، ص۱۶۰؛ آقا بزرگ طہرانی، ج۲۱، ص۸۱؛ حبیب آبادی، ج۲، ص۴۱۹ـ۴۲۱؛ زرکلی، ج۷، ص۱۱۳
- ↑ مجلہ تراثنا، شماره ۱۰، العقود الاثنی عشر فی رثاء سادات البشر
منابع
[سودھو]- آقا بزرگ طہرانی، الذریعہ الی تصانیف الشیعہ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق
- امین، محسن، اعیان الشیعہ، بیروت، ۱۴۰۳ق
- بحر العلوم، محمد مہدی، الفوائد الرجالیہ، چاپ محمد صادق بحر العلوم و حسین بحر العلوم، تہران، ۱۳۶۳ش
- حبیب آبادی، محمد علی، مکارم الاثار در احوال رجال دورة قاجار، اصفہان،۱۳۶۲ش
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسداللّه اسماعیلیان، قم، ۱۳۹۲ق
- زرکلی، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۶ ع
- قمی، شیخ عباس، کتاب الکنی والالقاب، صیدا، ۱۳۵۸ش
- مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانة الادب، تہران، ۱۳۶۹ش
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||