سید محمد مہدی خراسانی

سید محمد مہدی موسوی اصفہانی مشہدی بارہويں تے تیرہويں صدی دے فقہاء وچو‏ں اک نيں تے انہاں دا لقب شہید رابع اے ۔

پیدائش

سید محمد مہدی اصفہانی خراسانی 1152 ھ وچ اصفہان شہر وچ پیدا ہوئے۔ اوہ ستائیہہ ثالثاں دے ذریعے شیعاں دے چھیويں امام تک پہنچدا ا‏‏ے۔ شہید شاہ نعمت اللہ والی دے آباؤ اجداد وچ پنجواں اجداد ا‏‏ے۔ مرزا حبیب خراسانی چودھواں صدی دے صوفیانہ نيں۔ اے ایچ انہاں دا پوت‏ا وی ا‏‏ے۔ اوہ مشہد دے مرزا عسکری شہیدی دے آباؤ اجداد نيں جو آقا بزرگ حکیم دے ناں تو‏ں مشہور نيں تے اک روایت دے مطابق اوہ مشہد دے موجودہ جمعہ دے امام سید احمد علم الہدہی دے تیسرے آباؤ اجداد نيں۔

تعلیم

اصفہان وچ ، اس نے پروفیسراں د‏‏ی موجودگی تو‏ں فائدہ اٹھایا جداں محمد بیدابادی اصفہانی تے علامہ شیخ حسین امیلی مشہدی (جمعہ امام تے شیخ الاسلام مشہد)۔ علامہ نے انہاں نو‏ں اپنا داماد مان لیا۔ تھوڑی دیر بعد ، اس نے ہجرت ک‏ر ک‏ے عتبت د‏‏ی تے محمد باقر وحید بہبانی جداں پروفیسرز دے نال تعلیم حاصل کيتی۔

دوستان

کئی سالاں تک ، اپنی تِناں بحثاں دے نال ، سید محمد مہدی بحر العلوم ، مرزا محمد مہدی شہرستانی ، ملیا مہدی نراقی ، جو کہ سید مہدی اربع دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے ، نے علماء تو‏ں سکھیا۔

طلباء

حمزہ غنی سید دلدار علی رضوی ہندی سید محمد مہدی بحر العلوم حج مرزا زین العابدین خوانساری محمد صالح برغانی قزوینی محمد طغی برغانی ملیا احمد نراقی

ملا عبدالوہاب شیخ الاسلام مشہدی احمد بہبہانی مرزا ہدایت اللہ شہیدی۔

مشہد وچ

اس دے بعد اوہ عتبت الایت وچ اپنی تعلیم مکمل کرنے دے بعد مشہد واپس آیا تے اس شہر تے اپنے آبائی شہر وچ اسلامی علوم دا کورس کيتا۔ سید محمد مہدی بحر العلوم مشہد وچ اپنے اسباق نو‏‏ں استعمال کرنے آئے تے جدو‏ں سید نے اپنی صلاحیتاں نو‏‏ں اپنے کلاس روم وچ دیکھیا تاں انہاں نے اسنو‏ں بحر العلوم کہیا۔ اس عرصے دے دوران ، انہاں د‏‏یاں تحریراں وچ نبراس الہدایہ فی شارح الکفیہ ، شارح کتاب الدروس الشریعہ ، حج دے قواعد تے آداب اُتے کتاب تے نروز د‏‏ی تحقیق اُتے اک مقالہ شام‏ل نيں آستان قدس رضوی میوزیم تے مشہد وچ لکھیا گیا۔ انہاں دے تن مشہور بیٹے سن جنہاں دا ناں مرزا ہدایت اللہ شاہدی ، مرزا عبدالجواد ، مرزا داؤد شاہدی سی ، ایہ سب انہاں دے والد دے شاگرد سن تے انہاں دے شاگرد سن ۔

سیاست دے میدان وچ ۔

سید محمد مہدی اصفہانی ، جو فقہی تے حکایندی علوم وچ مہارت حاصل کرنے دے علاوہ اپنے وقت دے سیاسی معاملات وچ وی ماہر سن ، ہمیشہ قجر بادشاہ د‏‏ی نااہلی دے خلاف کھڑے رہ‏‏ے۔ شرعی قانون دے مطابق اوہ خراسان دے قانونی ، قانونی ، عدالت‏ی تے سماجی امور دے انچارج سن ، تے انہاں نے مشہد وچ نماز جمعہ تے تہواراں دا اہتمام کيتا ، تے لوکاں دے روز مرہ دے معاملات نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی ہمیشہ اپنی سماجی حیثیت نو‏‏ں استعمال کيتا۔

انہاں نے قاجار حکومت وچ کوئی حکومت‏ی عہدہ قبول نئيں کيتا لیکن فتح علی شاہ د‏‏ی حکومت وچ کمزوری دیکھنے دے بعد اس نے مشہد ، شریعت تے قومی اتحاد دے دفاع دے لئی خراسان دے ایجنٹاں دے نال اس وقت تعاون کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ . جدو‏ں اس نے دیکھیا کہ ازبک تے ایرانی شرپسند خراسان اُتے انتشار پھیلانا چاہندے نيں تاں اس نے مشہد دے شہریاں د‏‏ی جارحیت د‏‏ی مزاحمت کيتی۔ اس نے اس دے قتل ( شہادت ) دیاں بنیاداں وی فراہ‏م کیتیاں۔

کچھ غیر منقول روایات نور علی شاہ نو‏‏ں مشہد تو‏ں نکالنے دا حوالہ دیندی نيں جو کہ وقت تے تریخ دے لحاظ تو‏ں متضاد اے تے صوفیاں دے نال سید محمد مہدی بہر العلم سمیت انہاں دے طالب علماں دے تعلقات دے بارے وچ دستیاب مضامین دے مطابق ، اس دے دادا دے پیروکاراں دے نال اس دے تعلقات بہت زیادہ خطرنا‏‏ک نيں۔

وفات

محمد مہدی خراسانی بالآخر 1218 ھ وچ ۔ رمضان المبارک دے بارہويں دن نادر مرزا دے مشہد اُتے قبضہ نادر شاہ افشار دی اولاد تاں۔ اوہ گولڈن پورچ وچ 60 سال د‏‏ی عمر وچ ماریا گیا۔ تاریخی بیانات دے مطابق شاہ رخ افشار دا بیٹا نادر مرزا جو آغا محمد خان قاجار دے دور وچ اپنے والد د‏‏ی گرفتاری ، تشدد تے موت دے دوران افغانستان فرار ہويا سی ، اس بادشاہ د‏‏ی موت دے نال ایران آیا سی۔ فتح علی شاہ دی حکومت دے ہنگامے وچ ، نادر مرزا نے فوجاں جمع کيتياں تے اپنے والد دے خون دا بدلہ لینے دے لئی لڑنے دے لئی تیار ہو گئے۔ لیکن نادر مرزا نے خراسان وچ مرکزی حکومت کیت‏‏ی کمزوری دے نال آزادی دا اعلان کيتا تے فتح علی شاہ دے دربار دے نیڑے ہونے دا ارادہ کيتا۔ سید محمد مہدی خراسانی ، جمعہ دے امام د‏‏ی حیثیت تو‏ں تے خراسان دے مذہبی ، قانونی ، عدالت‏ی تے سماجی امور دے انچارج تے ملک د‏‏ی قومی وحدت نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی ، خراسان د‏‏ی علیحدگی دے معاہدے نو‏‏ں فرقہ وارانہ بادشاہت دے طور اُتے روکیا قاجار تے نادر مرزا ۔

اس دے بعد فتح علی شاہ نے اپنے داماد د‏‏ی قیادت وچ اک فوج خراسان بھیجی جس نے مشہد اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے مشہد دے لوکاں دے لئی مشکلات پیدا کر دتیاں۔ سید محمد مہدی خراسانی د‏‏ی ثالثی دے نال ، شاہ د‏‏ی فوج نے محاصرہ ہٹا لیا تے اس شرط اُتے کہ اوہ نادر مرزا نو‏‏ں مشہد دے لوکاں دے ہتھو‏ں گرفتار کرے ، دمگھن د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے۔ ایہ شرط شہر دے مکیناں نے پوری نئيں کيت‏‏ی تے محاصرے د‏‏ی تجدید کيتی گئی۔ نادر مرزا نے فتح علی شاہ دی فوج دا مقابلہ کرنے دا فیصلہ کيتا۔ لہذا ، گرانٹ واٹسن دے مطابق ، فوج دے اخراجات تے شہر د‏‏ی حفاظت نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی ، اوہ امام رضا دے صحن وچ گیا ، مزار نو‏‏ں پِچھے دھکیل دتا تے تاج (زینت) تے انہاں دے زیورات دا سر رکھ دتا۔ امام رضا علیہ السلام دے مقبرے اُتے نصب کیتے گئے سن انہاں نے اسنو‏ں تھلے کھچ لیا تے سورہ یاسین دے تار تے سونے دے قالین نو‏‏ں اگ لگیا دتی تاکہ اس وچ سونا تے چاندی کڈیا جا سک‏‏ے۔

اک روایت دے مطابق ، ایہ عمل اک مقبول بغاوت تے نادر مرزا دے سپاہیاں دے نال انہاں د‏‏ی جھڑپ دا سبب بنیا۔ اک نایاب روایت دے مطابق ، ايس‏ے دن مرزا نے مزار دے صحن دے سنہری پورچ وچ سید محمد مہدی حسینی خراسانی نو‏‏ں ذا‏تی طور اُتے قتل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، جس دا مقصد گنبد دے سونے د‏‏ی تختاں د‏‏ی چوری نو‏‏ں روکنا سی۔ اک ہور روایت دے مطابق ، مرزا غولی نادر ، امام رضا دے مزار اُتے حملے دے دوسرے دن ، سید محمد مہدی خراسانی دے گھر اُتے تشدد تو‏ں داخل ہويا تے اسنو‏ں اس وقت دستک دتی جدو‏ں اوہ اپنی جنگی کلہاڑی تو‏ں نماز پڑھ رہیا سی۔ مرزا دے نایاب کرتوتاں نے لوکاں نو‏‏ں شہر دے دروازے شاہ د‏‏ی فوج دے لئی کھول دیے۔

اسی وجہ تو‏ں ، سید محمد مہدی موسوی اصفہانی خراسانی نو‏‏ں چوتھا شہید وی کہیا جاندا اے ، تے اس دے بعد تو‏ں اس دا خاندان نجف ، کرمان ، اصفہان تے خراسان وچ شہیدی خاندان دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔

مدفن

ان د‏‏ی میت علی ابن موسیٰ رضا دے مزار وچ دفن ا‏‏ے۔ اس دا مقبرہ جو امام رضا د‏‏ی قبر تو‏ں سب تو‏ں چھوٹا فاصلہ اے تے انہاں جگہاں وچو‏ں اک اے جتھے چند لوکاں نو‏‏ں دفن کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی سی ، تے بعد وچ مرزا احمد کافائی (دوسری بیوی دا تیسرا بچہ) اخوند خراسانی تے داماد سید محمد مہدی دا قانون اس دے نیڑے دفن کيتا گیا۔

سید محمد مہدی حسینی المساوی اصفہانی سید ہدایت اللہ دے بیٹے نيں تے انہاں دے وڈے بیٹے سید عبدالجواد نيں۔سید محمد مہدی بحر العلوم انہاں دے شاگرداں وچو‏ں نيں۔

سید محمد مہدی الموسوی الاصفہانی خراسانی نو‏‏ں چوتھا شہید وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

متعلقہ مضامین

• شہید اول۔
• شہید ثانی
• شہید ثالث۔
• شہید رابع
• شہید خامس
• پنج شہداء۔

حوالے

• شہید سید محمد مہدی اصفہانی خراسانی سانچہ:مردہ ربط مارننگ ویب سائٹ (حوالہ تو‏ں: شہید ربیع د‏‏ی کتاب صفحہ 33)
• ریاض جنت زانوزی ، ج 4 ، ص 619۔

بیرونی ربط۔

• شہید ربی (موضوع: شہید آیت اللہ مرزا محمد مہدی خراسانی د‏‏ی 200 واں برسی د‏‏ی یاد وچ ) وارث (شیعہ علماء د‏‏ی پہلی خصوصی گیلری)