سیف الملوک (کتاب)
سیف الملوک پنجابی شاعر میاں محمد بخش دی لکھی شاعری دی کتاب اے ۔
سیف الملوک کئیاں پاسیوں پنجابی تے پنجاب دی سبھ نالوں وڈی کتاب اے ۔ پنجابی دے وڈکے بابا فریدؒ توں میاں بخش ، بابا نانک، شاہ حسینؒ ، سلطان باہوؒ ، بُلھّے شاہؒ تے وارث شاہؒ ہوریں سلطان نیں ۔ وڈکیاں دا آپس وچ مقابلہ وی انہونی گل اے ۔ وکھو وکھرے رنگ نیں سبھ دے، اپنے اپنے ڈھنگ ہن۔ سیف الملوک تے اکثر لیفٹسٹ سجناں ایہہ الزام دھرنا پئی اوہ رندیاں ہار باغی نہیں سن ویلا بھی بدل چُکا سی پر اوہناں اپنے ویلے دی تواریخ توں باہر اِک خیالی دُنیا، دیو، جن پریاں دا قصہ لکھیا۔ ایہہ سبھ ہماتڑاں پڑھیاں تے انجاناں دا خیال اے۔ اوہناں قصے دی رمز پچھاتی نہ، یاں پوند کتاب ای نہ پڑھی۔ ایہہ کتاب وڈی اے اپنی زبان، روانی، شاعری، رمز کاری تے سُخن وری پاروں۔ لفظ چھڈ کدھرے حرف بھی تھاؤں ہلیا نظر نہیں آؤندا۔ پنجابی زبان تے اینا عبور ہور کسے کتاب وچ نظر نہیں آؤندا۔ دُوجا ایہہ کتاب میاں صاحب دے سودھی تقریباً سگمی موجود اے۔ ہور سب قصیاں شاعراں وچ جیہڑے چھاپے خانے توں اگدوں لکھے گئے بے انت رلّا اے۔ خواجہ فرید ہوراں وچ بھی لوکاں رلا پا لیا۔ سیف الملوک وچ کتابت دیاں غلطیاں یاں چھُٹے ہوئے لفظاں دے علاوہ کوئی کسر نہیں۔ ایہہ کسر کئی بھی زبان دا جانُو آپ کڈھ سکدا اے۔
لیفٹسٹ سجناں نوں ایہہ بھی اعتراض سی پئی مذہب دا رنگ ودھیرا اے۔ پوند تے لوکیں مذہب دی رمز بھی گھٹ ای جاندے ہن مُڑ میاں صاحب دی رمز بھجا نہیں سمجھدے جیہناں ایس رمز نوں کھولیا قصے دے مُہرے اوہ سبھ نالوں ودھ ذکر پیراں دے سلسلے دا کردے ہن پر پیر دا معجزہ تے سجناں دے معجزے ہارے اے۔ سجن مِلیاں ماندے ول ہو ویہندے ہن۔۔۔ میاں صاحب تے کتاب لکھی پیراں دے کہن تے۔ اوہناں کولوں سخن سِکھیا تے سخن سُنایا۔ اوہناں کولوں تے اللہ کولوں مجھاں ڈھگے پُتر نہیں منگے پھُٹی دا بھا ودھاون دی دُعا نہیں منگی۔ سُخن دا سُکھا باغ ہرا کرن دی دُعا منگی۔
بال چراغ عشق دا میرا روشن کر دے سیناں
دے دیوے دی رُشنائی جا دے وِچ زمیناں
لاہ ہنیرا حیل بُرے دا چانن لا عقل دا
بخش ولایت شعر سخن دی یُمن رہے وچ رلدا
سخن میرے دی شکروں ہوون مِٹھے منہ قلم دے
شعر میرے دے عطروں کاغذ لاوے خال قلم دے
بوھنی نویں کتاب میری دی جوبن بخشن سنگاریں
پاک نظر دے ویکھن والے ندی عشق وی تاریں
جے کوئی اکھیں دیکھے پھر بھی عیب دھگانے لاوے
اوہ بھی عقل تیرے دے گھر تھیں کُجھ سزائیں پاوے
مَر مَر ہک بناون شیشہ ماروٹا ہک بھندے
دُنیا اتے تھوڑے رہندے قدر شناس سخن دے
اول تے کُجھ شوق کسے نہ کون سخن اج سُندا
جے سُننی تے قِصّہ اُتلا کوئی نہ رَمزاں پُندا
ایہہ اُتلا قصہ کیہ اے تے رمز کیہ اے چُوں میاں صاحب آپ کہیا اے، پُنن دی لوڑ اے۔۔۔ سب توں پہلی تے سب نالوں سرس دُعا کتاب دے موھرے ایہہ ہے! سخن، زبان دی گل اے۔ حمد اندر پن چھان بعد رمز ایہہ ہے:
بندگی دی پرواہ نہ اُس نوں گھاٹا نہیں گناہوں زہد عبادت تاہیں ہندے جے گھُلے درگاہوں رستہ صاف نبی دے پچھے ہور نہ جانو کوئی اوہو کرے شفاعت ساڈی تاہیں مِلسی ڈھوٹی مڑ نبی کولوں عرضداشت ایہہ ہے: تینوں قوت بخشی مولا سبھ خلقت بخشاویں ہوندے روز سوال نہ موڑیں نب کریم کہاویں دوست دشمن چنگا مندا جے کوئی ہووے سوالی کد کریماں دے در اتوں مُڑ آوے ہتھ خالی
مُڑ لما ذِکر پیراں دا ہے سلسلہ میراں (عبد القادر جیلانی) راہیں تے شاہ مقیم راہیں جیہڑے پیرے شاہ غازی دمڑی والی سرکاری دے مرشد ہن جیہناں دے خلیفہ آپدے والد تے جیہناں دے سجادہ نشین دے آپ مرید تے شاگرد ہوئے۔۔۔ آپ نے خود سجادہ نشینی توں انکار کیتا تے وڈے بھائی نوں سجادہ نشین بنوایا۔ اوہدی رہنمائی بارے لِکھدے ہن۔ سُخناں دی اوہ قیمت پاوے شعر میرے خوش لیندا اوہ صراف اگے چودھر دا سو خزانے پیندا الڑ بھاوے قدر شناسی اوس جیہی اج کِس نوں رمز پچھانے معنے جانے ایہہ تاثیراں جس نوں سارے مُڈھلے حِصّے وچ وڈی رمز سُخن دی اے۔ پنجابی دا حال تد ای بُرا ہون لگا۔ انج تے نہیں سی جوں اج پنجابی دے انہویں صدی وچ بوھت لِکھی تے پڑھی گئی تے اصلا پاکستان بنن توں بعد پنجابی دا زوال آیا جدوں ایس زبان نوں پاکستان دشمن زبان بنایا گیا۔ کُجھ وڈا دھرو ریڈیو تے اخباراں کیتا خلقت نوں بے زبان تے زبان نوں بے معنے کیتا۔ پنجابی گاؤندی، پنجابی بولدی، اکھان آکھدی خلقت اردو دی اِک کوھجی شکل بولن لگ پئی بچیاں نال۔ اوہ بچیاں ہُن نانیاں دادیاں بن چُکیاں نیں تے ککھ کِسے دے پلّے نہیں۔ لوکیں سکھنے تے سرکاراں کُوڑیاں تے ودھیریاں سکھنیاں ہن۔۔۔ گجرات پنجاب والی سرکار گجرات دی زبان جے سمجھدی ہووے تے پورا پنجابی زبان دا کورس سیف الملوک وچ موجود اے۔ ایہہ اکلا شاعر اے پنجابی دا جیہنے باقی لکھن والیاں دی وی بھال کیتی۔ ہن انگریزی دا رولا اے جیہڑی گل نہیں سمجھ لوکاں نوں اوہ ایہہ ہے پئی زبان دا گھیرا موکلا تاں ای ہوندا اے جے لوکاں دی بولی مادری زبان سکھی ہووے۔ زبان دا سب زباناں سکھ سکدا اے۔ بچے دا فہم کھلدا اے زبان دے کھلن نال۔ اپنی بولی بولن اے تے غیر زبان جسدے اسیں ڈھائی لفظ جاننے ہاں زبان نوں چگھن اے۔ ایہہ کتاب فارسی قصے توں جڑی اے۔ میں بھی بات عجائب ڈٹھی فارسیوں درباروں نالے امر ہویا سی صادر مرشد دے درباروں مُلکاں تھیں منگوا کتاباں بات تمامی لوڑی چوہاں کتاباں دی تک شاہدی ہک ہندی ۔۔۔ اِس ہندی وچ مطلب بوھتے جیہا جیہا کوئی چاہے پاوے رب قبول محمد مرداں دی درگاہے پنجابی نوں تد ہندی ای آہدے آہے۔ خواجہ فرید بھی ہندی ہندوی لکھدے آہے۔ ہندی تُوں مراد فارسی دی بجائے کوئی بھی ہندوستان دی زبان ہوندا سی۔ اجے نہ ہندی ہندوواں دی آہی نہ فارسی مسلمانی۔ فارسی سکھ دربار تے سب درباراں دی زبان آہی تے ہندی / پنجابی لوکائی دی زبان۔ زباناں دووے بوھت وڈیاں آہیاں۔ درباری پڑھے لکھے لوک ڈھیر فارسی تے عام لوک اِک بھرویں پنجابی جاندے آہے۔ باریک رمز ایہہ ہے پئی جو زبان دیاں پرتاں پنجابی وچ ہو سکدیاں اوہ غیر زبان وچ نہیں! ’’وارث شاہ سخن دا والی‘‘ میاں صاحب دے کہن مطابق گھر گھر پڑھیا تے گاؤندا جاندا سی۔ قصہ ایس لئی چُنیا پئی۔۔۔ بادشاہی تدبیراں گھنیاں دولت فوج مثالے بخل سخاوت ظلم عدالت عدالت سُرت سنبھالے بات مجازی رمز حقانی ون وناں دی کاٹھی سفر العشق کتاب بنائی سیف چھپی وچ لاٹھی کیا ایہہ تلوار لاٹھی وچ ویلے دے بھار پاروں دھری؟ اِک وڈا حملہ سکھ سرکار دا کشمیر تے ہو چُکیا سی۔ وادی دے ودھیرا تے رہندے کشمیر تے ڈھیر ظلم ڈوگرا سرکار دا آہیا۔ انگریز دا رُعب تے دبدبا سارے ہندوستان تے کشمیر سنے آیا۔ ایہہ ڈر اجے انگریز تہذیب تے صنعت توں ودھ توپاں نال آہیا۔ ریل گڈی تے نہراں تے آن بان مگروں آئے۔ پر میاں صاحب جیہڑے ساری عمر سیف الملوک نوں سودھدے رہے۔ اوہناں ایہہ سب شئیں اکھیں ڈِٹھیاں۔ ایہہ عجوبہ شئیں دا ذکر رمز ’’جناتی طاقت‘‘ راہیں بھاویں اک لمحے راہیں سی سمجھایا جا سکدا سی۔۔۔ فرق ایہہ ہے پئی ایہہ ’’داستان امیر حمزہ‘‘ نہیں۔ نہ ایہہ اوہدے ہار کُفر اسلام دی جنگ اے نہ ای طاقت توں ودھایا چڑھایا گیا اے۔ ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ تے جناتی معجزاتی طاقت دی نہیں عشق دی اے، حسن دی اے۔ شہزادہ سیف الملوک پری دے مقابلے تے اک عام بندہ اے۔ اوہدا زور عشق، درد، ہمت، جذبہ، طبیعت دی نرمی، پیار دی گرمی ہن۔ اوہ عشق وچ عام بندیاں ہار اے۔ کملا ہو جاندا اے پر بے پرواہ اے ہمت نہیں ہاردا۔ اوہ سفر وچ تے وصل وچ اکلا بھی ہے۔ پر عاشق تے جدائی وچ بھی اکلا نہیں۔ سجن دی یاد تے عشق اوہدے نال اے۔ فیر سیاست بھی سارے قصے وچ اے۔ پہلاں یار صاعد دی سنگت والدین دی دعا مڑ کئی اتحادی طاقتاں نال رلدیاں ہن تے آخر سب نالوں وڈی طاقت سیف الملوک دا گاون اوہدی آواز دا درد اے۔ بدیع الجمال پری درد دا گاون سُن کے آپ تے عشق ہو جاندی اے۔ ’’سیف الملوک‘‘ دا ایہہ معجزہ ہر پڑھن والا آپ محسوس کردا اے۔ گھر گھر ہر اکلے جی نے ایہہ گاویاں تے سنگیاں نے ایہہ سنیا انجیں جوں بدیع الجمال پری نے سُنیا۔۔۔ تے خلقت آپ تے عاشق ہوئی۔ اپنے پیر میاں محمد بخش صاحب ہر ویلے زیویں اپر رکھدے ہن۔ عاجزی نرمی مسکینی درد باہلا اے میاں صاحب دے کلام وچ۔ ایہا صفت ماڑیاں نوں جوڑدی اے۔ تے جڑت سنگت تے محبت ای وڈیاں طاقتاں نیں بندے واسطے۔ جوں میاں صاحب آہندے ہن برانڈی پی کے گورے لوکیں توپاں توں نہیں ڈردے جوں ہمت تے جذبے والے نہیں ڈردے! عاشق موت توں بے پرواہ ہن۔ میاں صاحب سِکھ فوجاں دا مقابلہ بھی ویکھ سُن چُکے سن۔ ’’سیف الملوک‘‘ لِکھن تھی اگدوں۔ میاں صاحب کیا کھُل کے ذِکر کرن توں ڈردے آہے۔ خواجہ فرید صاحب دا بھی ’’بھن انگریزی ٹھانے‘‘ توں علاوہ ایس دور دا کُجھ نہیں لبھدا پر میاں صاحب تے خواجہ صاحب سب سیانے لوکاں ہار زبان دا کلام دا زور جاندے آہے۔ لوکیں تد تائیں جیوندے ہن جد توڑی اوہناں دی زبان جیوندی اے! اوہناں وچ ایمان پیار محبت عشق دا جذبہ جیوندا اے! میاں صاحب دی عرض ایہا اے: دانش مندو سنو تمامی عرض فقیر کریندا آپوں چنگا جے کوئی ہووے ہر نوں بھلا تکیندا باھج ادا اواز سُریلے لگدا شعر الُونا دُدھ اندر جے کھنڈ رلائیے مِٹھا ہوندا دُونا پر سب طاقتاں توں وڈی طاقت عشق دی اے تے دوائی عشق اے: سدا سُکھالے اوہو بھائی عشق جیہناں گھٹ آیا مرہم پھٹ اوہناں دے بھانے ہکو جیہا سُکھا تاج تخت سلطانی تج کے ٹھوٹھا پھڑن گدائی رکھ اُمید سجن دے در دی کٹن جوبن آئی ہر دم ذکر سجن دے اندر کل جہان بھلاون دِل جانی دے عشقے کولوں اپنی جان رُلاون ہک دلبر نوں دل وچ رکھن سبھ خلقت تھیں نسن دیدن دید نہ جانن مولے کہو کیہ دارو دسن دلبر نال ہویا ہک جس نے اپن آپ گوایا توہیں پڑدا اگے چڑھدا توہیں یار چُھپایا شاہ منصور انا الحق کہندا کیوں نہیں شرمایا توہیں محرم یار محمد کہندا کون تپرایا نحن اقرب آپ کوکیندا ہک دم دور نہ دسدا اس دے ڈیرے اندر تیرے ٹُوراؤ جس دا وحدت دا دریا وڈیرا جاں موجاں وچ آوے ڈاباں وکھریاں پھڑدناں ہکو تہہ بناوے ایہہ عشق تے وحدت تے بندے تے رب دا اک ہوون وچلی رمز اے: جا میاں نیہوں لا اُس جائی قدر ہووے کُجھ جِتھے جے لکھ وین صلاح پجن دی عاشق ہک نہ مِتھے موتوا اقبل ان تموتوا والا حرف صحیح جس پڑھیا اِس میدان محمد بخشا سِر دتا پڑکھڑیا جے توں عاشق بنیا لوڑیں پلا پکڑ سجن دا جے منگے تے دے شتابی صرفہ کریں نہ تن دا ہالی لوک کریندے واہیاں سُکدے دُھپے سڑدے سارے رنج بھُلے جد رجھ کے من پایاں ۔۔۔ عاشق ناامید نہ ہوون دن دن لجیاں آسان جے سودا رکھدبڑن در توں کُوکن کدے نہ جلساں بے پرواہی منزل ناہیں جس وچ سُود سوداگر بے نیازی دی چِھک اگے دو جگ ککھ برا جے سبھ عالم فانی ہوون اوتھے کُجھ نہ خطرہ کیہ ہویا کیہ گھاٹا وادھا گیا سمندروں قطرہ کتھے آدم کتھے پریاں کتھے حُور فرشتے کتھے شاہ امیر سوداگر کتھے ہور سرشتے بیان عشق تے استغنا دا انج وگدا اے جو امیری غریبی، شاہی سوداگری آلے فرق گھاٹے وادھے عشق وچ گناہ ہن، ایہہ ای وحدت اے۔ نیکی بدی نہ تکدے ہوئی جو وحدت وچ پوھتے نیکی بدی تدائیں بھائی اسیں تسیں جد پوھتے جاں ایہہ اپنے آپوں نکلے نہ کوئی غم نہ شادی دوزخ دا غم خوشی جنت دی دوہاں تھی ۔۔۔ مناں منی کجھ رہندی ناہیں کوئی کہاوے کس دا جے کر اُس ول تکئے اگوں اپنا آپ ہے دِسدا نہ میں مسلم نہ میں کافر خبر نہیں کس چالی نالے ایہہ دل عشقوں بھریا نالے ہے مڑ خالی وادی فقر فنا دے اندر اگلی منزل آئی فقر فنا اندر چپ بہتر گل نہ جاندی ہائی اس وادی دی چُبھی اندر چِت ہمتیں سُکھالا گم ہوون بن ہور نہ بھادے واندے پین کو۔۔۔ حُکمے نال اِس چبھّی وچوں جاں سِر باہر آنے تاں اوہ کاریگر یاں ویکھے تک تک بھیت پچھانے مر کے جیون دی گل بھائی دسّے کون زبانوں بعث بعد الموت سخن دے معنے دُور بیانوں بعث بعد الموت نوں رمز بنا کے ورتنا میاں صاحب دا ای کم اے اسیں تے اجے ختم شریفاں توں ویہلے نہیں ہوئے۔ پر ویکھو وچلی رمز ایس گل دی پنجاب دے مرن پنجابی دے مارن بعد بھی میاں صاحب نہیں موئے۔ بیان لما ہو گیا اے پر کہانی اجے شروع نہیں ہوئی۔ عاصم شاہ پھر شاہزادے نوں بھیجے وانگ عزیزاں تحفے بوھتے عجب عجائب پیو دادے دیاں چیزاں اس نوں شاہ سلیمان دتے جن آدم دی شاہی اوہناں دوہاں دی الفت آہی نال دلاں دے ۔۔۔ شاہ مُہرے دی گل سناواں اوہ شاہ مہرے کیہ سی دونہہ شکلاں دی مُورت لکھی گوری کالی جی قسم حریروں ٹاکی سُچی ذات نہ اُسدی لبھدی دونہہ شکلاں دی استے صورت لکھی قلم عجب دی ایہہ حریروں سُچی تے حلیمی اے۔ پر گوری کالی لکھی ہوئی یا واہی ہوئی یا بنائی ہوئی عجب اک فن پیکھن اے۔ ایہہ دو مُہرے جیہڑے شاہ سلیمان دتے جس دی جناں تے آدماں اُپر باتشاہی اے جیہڑا عقل دا بھی باتشاہ آہیا اوہدی طاقت تے بھیت جس نوں پوندا ہیں سجدہ بھی کیتا مڑ یہودیاں دے وکھریویں پچھوں رب مُڑ واپس موڑیا۔ اساں سب رمزاں اجے سلیمانی بھی نہیں بھالیاں۔ بندے دیاں انسانی طاقت توں باہریاں طاقتاں کیا جناتی ہن۔ ایہہ تے تفسیر دے مسئلے ہن۔ اسیں تے اجے جن کڈھن آلے تے درساں وچ ہتھ لماں کر کے دیوا بُجھان آلیاں قصیاں وچ پھاتھے ہیں۔ دسّو کوئی درس جتھے ایہہ قصہ نہ سُنیا ہووے۔ ہن تے بجلی آ گئی اے پر جن ودھیرے پیندے ہن۔ ایہہ حُسن دی، عشق دی، فن دی، تصویر بناون دی تصویر ویکھ کے عاشق ہون دی رمز قصے دا مڈھ اے۔ مجنوں لیلیٰ دی تصویر ویکھ کے مجنوں ہوندا، عاشق ہوندا اے۔ مہینوال حُسن دا غلام کولوں سُن کے سوہنی تے عاشق ہوندا اے۔ ہیر وچ بھی سلیٹی دا ذکر پوند ہوندا اے۔ پنوں سسّی دے حُسن دا سُن کے عاشق ہوندا اے۔ ایہہ عشق دی تیاری حُسن دا صورت دا جھلکارہ ہی رب دا جھلکارہ اے۔ اوہدا جمال تے قدرت دے حُسن وچ اے۔ جوں بابے نانک آکھیا آہی، ’’قدرت دِسّے قدرت سُنئے قدرت بھو سُکھ سار‘‘ تے ’’قدرت پاتالیں آکاشیں قدرت سرب وِچار‘‘ حُسن تے قدرت دا وڈا کرشمہ ہے۔ حُسن نوں مُورت نوں ویکھ کے عاشق ہون بندے دی عین فطرت اے۔ عشق دی تیاری اے۔ عاشق دا معشوق نوں ڈھونڈن اوہدا مجاہدہ ہی عبادت اے۔ عاشق دا معشوق نوں عاشق بنا لین ای کل دی وحدت اے۔ پر اِک ودھیری رمز جوڑے دی اے دو شاہ مُہرے ہن عورت تے مرد دی صورت وچ۔ اک بدیع الجمال دی مُورت اے اِک سیف الملوک دی۔ فتوحات مکہ وچ ابن عربی عورت دی صورت وچ رب ویکھدا اے۔ کیا عورت مرد دی تانگھ بھی رب دی قدرت دا کرشمہ نہیں۔ سریر وچ رب دا نُور نہیں۔ ایہنوں نفسانی تے مجازی بنان دا ودھیرا آہر کیتا گیا اے۔ کیا مجاز حقیقت دا ہی پروا نہیں۔ کام نفس گناہ تے حرص پاروں بنیا جیویں رزق دی تلاش حرص نال لابھ بنیا تے گناہ بنیا اے۔ حرص تے میر تیر دی ذخیرہ اندوزی پیداوار جیہنے ٹبر داری بھی جنجال بنا چھڈیا۔ ممتا نوں بھی تیر میر بنا چھڈیا اے۔ ممتا تے عین ربوبیت اے جے سب جیاں نال پیار کرے۔ عالم جے پرہیزاں والے اکھ چمکدی ویکھن کفر اسلام نہ یاد رہن تے بت ول متھا ٹیکن اِس تھیں کون چھڈاوے یارو ضامن بنیں وسیلہ جے سو مایا دولت دیئے کریئے لکھ لکھ حیلہ سر دتّے بن نہیں خلاصی ایہو ایہدا ظلمانہ جے سو سِر وٹاویں دیئے تردا نہیں جرمانہ ایہہ جامے شاہ مہرے ڈٹھے جان حضرت صفوانے کہن لگا ایہہ کب جیہناں تے ودھن اوہ کسبی دانے حضرت صفوا عاصم شاہ دا پیو تے سیف الملوک دا دادا اے۔ اوہ اوہناں کسبی دانے لوکاں نوں دھن کہندا جیہناں ایہہ شکلاں بنایا۔ ایہہ رب دا فضل اے پر فنکار دی کرنی بھی ہے۔ عشق تے حُسن دی فن دا سوما تے فن دا پھل ہن۔ جس ایہہ صورت دتی تینوں کم تینوں اُس ربدی کیہڑا شہر ولایت تیری دئیں نشانی سبھ دی قصے وچ ایہہ رمز عاموں خاص تے خاصوں عام ہوندی رہندی اے۔ ایسا ظالم عشق اولّا جہڑا تخت چھڈائے اپنا آپ کوئی واہ چلدے سولی کڈھ چڑھائے ہن مینوں ایہ خواہش کیویں مر جاواں جند جائے توں گھر وسدا رسدا ٹوریں آلی بھولی مائے ایہہ گل آکھ شہزادہ رو کے سِر پرے ہو جھڑدا چُم زمین سٹے سر سجدے پیر ماؤ دے چُمدا