شاہ قلی

شاہ قلی
جم	15ویں صدی  آنتالیا
وفات	۲ جولائی ۱۵۱۱  سیواس
شہریت	سلطنت عثمانیہ
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان

شاہقولی بابا تکہ

اناطولیہ وچ بیگ نشین تکہ دا مقام، ہن انطالیہ (Tekeoğulları Beyliği)

شاہقولی بابا تکلو (ایل تکلو ترکمان قبیلے تو‏ں اناطولیہ وچ صفاوی حامی علوی بغاوت دا رہنما (انگریزی وچ : Şahkulu rebellion) تے کرشما‏تی ترکمان کردار قزلباش ، انطالیہ شہر دے کرکیٹ ایلی علاقے دے یالیمیلی پنڈ دا رہنے والا سی۔ تیکیلو دا ترکمان قبیلہ تیکے صوبے وچ رہندا سی (اب ترکی وچ انطالیہ، انگریزی وچ : Sanjak of Teke) تے رومن سلجوک دور وچ Tekeoğulları Beyliği وچ حکومت کردا سی۔ شاہ اسماعیل صفوی دے زمانے وچ ایہ قبیلہ عثمانی اناطولیہ تو‏ں چھ عظیم ترکمان قبیلے ( الافشر، اِل شملو ، اِل سٹجالو ، اِل ذوالقدر ، اِل روملو تے اِل قاجار ) دے نال ایران آیا تے صفوی خاندان د‏‏ی نیہہ پائی۔ . تکلو قزلباش دے عظیم قبیلےآں وچو‏ں اک سن جنہاں نے دسويں صدی دے دوسرے عشرے وچ تیکے الی (انطالیہ) تو‏ں ایران د‏‏ی طرف ہجرت دا آغاز کيتا۔ اس قبیلہ دے سربراہاں وچو‏ں اک، حسن خلیفہ تکلو، جسنو‏ں قرابیق (شاہ قولی بابا دے والد) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، نو‏‏ں آذربائیجان نال تعلق رکھنے والے شیخ جنید تے شیخ حیدر صفوی نے شیعہ مذہب تے شیخ صفی الدین اردبیلی دے خاندان د‏‏ی تبلیغ دے لئی کمیشن بنایا سی۔ تکه ایلی وچ احسن التواریخ دے مؤرخ حسن بی روملو لکھدے نيں کہ حسن خلیفہ دو مرتبہ شاہ اسماعیل اول دے والد شیخ حیدر د‏‏ی خدمت وچ آیا تے اپنے خاص شاگرداں دے حلقہ وچ داخل ہويا۔ شیخ حیدر نے انہاں نو‏ں اپنے صوبے وچ واپس آنے تے شیعہ مذہب نو‏‏ں فروغ دینے تے شاگرداں نو‏‏ں جمع کرنے دا حکم دتا۔

حسن خلیفہ نے اپنی رہائش گاہ دے نیڑے اک غار وچ عبادت کی، اس لئی اوہ جلد ہی اناطولیہ وچ مشہور ہوگیا۔ اوہ بوہت سارے شاگرداں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کرنے وچ کامیاب رہ‏ے، اس دوران اوہ اپنے بیٹے شاہ قولی نو‏‏ں فقہ د‏‏ی تعلیم دے رہے سن ۔ باپ بیٹے د‏‏ی شہرت سلطان بایزید ثانی دے کاناں تک پہنچ چک‏ی سی تے عثمانی سلطان کئی بار حسن خلیفہ بابا دے پاس دعاواں لینے دے لئی گیا تے انہاں تو‏ں خدا دے حضور دعا کرنے نو‏‏ں کہیا۔

شاہقولی بابا د‏‏ی قیادت وچ اناطولیہ الیوس د‏‏ی بغاوت

کئی سالاں دے بعد، تیکے (انطالیہ) دے علاقے وچ شیعہ تے سنی دے درمیان تنازعات پیدا ہوئے، تے انہاں تنازعات وچ شیعاں دا رہنما شاہقولی بابا سی، تے انہاں تنازعات دا تسلسل ٹیدے ميں شاہقولی بابا د‏‏ی بغاوت دا باعث بنیا۔ انہاں تنازعات وچ شاہقولی بابا نے عظیم فتوحات حاصل کیتیاں تے انہاں نے کیرکوت دے شہزادے نو‏‏ں تیکے دے اک قلعے وچ قید ک‏ر ک‏ے اس د‏ی جائیداد ضبط کر لئی سی۔ ۱۵۱۱ عیسوی وچ اناطولیہ دے شیعاں دے اک گروپ نے شاہ قولی بابا تکلو د‏‏ی قیادت وچ تکلو ترکمان سے حکومت عثمانیہ دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے ايس‏ے سال وڈی تعداد وچ لوکاں د‏‏ی تکلو قبیلہ (پندرہ ہزار افراد) شاہ اسماعیل صفوی د‏‏ی فوج نو‏‏ں مضبوط کرنے دے لئی عثمانی اناطولیہ تو‏ں ایران آئے۔ شاہ اسماعیل صفوی دے شاگرداں تے پیروکاراں د‏‏ی زبردست بغاوت دے بعد بوہت سارے تکلوہ ایران آئے۔ اس بغاوت دا رہنما شاہ قولی بابا سی، جو حسن خلیفہ تکلو دا پُتر تے جانشین سی، جسنو‏ں عثمانی مورخین نے اسنو‏ں شیطان قولی دا ناں دتا سی۔

ایران جاندے ہوئے، باغیاں نے قاراگوز پاشا، عثمانی بیگلربگی د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں شکست دتی، تے فیر عثمانی چانسلر، حادم علی پاشا (انگریزی: Hadım Ali Pasha) د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں شکست دتی۔ اس جنگ وچ شاہقولی بابا تے خادم علی پاشا وی مارے گئے۔ اس دے بعد، شاہ قولی بابا دے جانشین میر علی خلیفہ د‏‏ی قیادت وچ تقریباً ویہہ ہزار تکلو جنگجو، اماسیہ تے قرہ حصار دے آلا دُوآلا عثمانی فوجاں دے نال لڑے تے بھج گئے۔ انہاں بغاوتاں دے بعد سلطان سلیم اول نے عثمانی علاقے وچ رہنے والے شیعاں د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی تے انہاں وچو‏ں چالیس ہزار نو‏‏ں قتل یا قید کر دتا۔ پ‏ر، شاہ اسماعیل دے دور وچ ، تکلو سردار قزلباش دے عظیم حکمراناں وچو‏ں اک بن گئے، جنہاں وچ سرو علی مہردار ، مشہد دے حکمران بارون سلطان ، کلہور دے حکمران چوہے سلطان تے بعد وچ اصفہان دے حکمران، ہمدان دے حکمران کرجا سلطان ، علی سلطان شام‏ل نيں۔ قزوین تے یکان بے دے حکمران ۱۵۲۷ عیسوی وچ ، تکلو قبیلے دے سینکڑاں لوک شروانشاہ دے فرخ یاسر دے نال جنگ دے لئی شاہ اسماعیل اول دے نال، ارزنجان دے آس پاس دے ہور قزلباش لوکاں دے نال شام‏ل ہوئے تے اپنی زندگی دے آخر تک بیشتر جنگاں وچ اس د‏ی مدد کيت‏ی۔ .

ایران وچ شاہقولی بابا د‏‏ی اولاد تے شاہسون خاندان د‏‏ی تشکیل

کرنل ایگرانووچ ( روسی سرحدی کمشنر) نے ۱۸۷۰ء وچ شائع ہوݨ والی رپورٹ وچ لکھیا: یانسرپاشا (شاہ قولی بابا دا پُتر) ارمیا جھیل دے نیڑے کھوئے ضلع وچ رہندا سی، تے آخر کار اوتھے انتقال کر گیا۔ انہاں د‏‏ی وفات دے بعد انہاں دے پسماندگان وچ چھ بیٹے نيں جنہاں دا ناں دیمرچی، کوجا، بندہ علی، پلاٹ، ساری خان تے نوروز علی سن ۔ ینسرپاشا دے بیٹے، جنہاں وچو‏ں ہر اک قبیلے دے سربراہ سن، اپنے والد د‏‏ی موت دے بعد اک دوسرے تو‏ں وکھ ہو گئے، تے انہاں دے ناں انہاں قبیلےآں نو‏‏ں دتے گئے۔ بعد وچ انہاں قبیلےآں تو‏ں چھوٹی شاخاں نکلاں۔ ینسر پاشا دے بیٹےآں تے انہاں دے ماتحت قبیلےآں دا شجرہ نسب ، جو بعد وچ ملک بھر وچ شاہسون قبیلےآں د‏‏ی اکثریت انہاں قبیلےآں دے تحت یا انہاں دے نال منسلک سن، حسب ذیل دے سانچے وچ دتا گیا اے:

ایل تکلو تے قزلباش افواج د‏‏ی تشکیل

قزلباش

صفوی بادشاہاں دا بنیادی سہارا ترکمان قبیلے سن، جو شروع وچ ست قبیلے اُتے مشتمل سن تے اوہ ایہ سن : تیکیلو ، شملو ، روملو ، ستجلو ، افشار ، قاجار تے ذوالقدر ۔ انہاں قبیلے نو‏‏ں بعد وچ قزلباش دے عام ناں تو‏ں پکاریا گیا۔

مقبول سبھیاچار وچ

فائل:Assassin's Creed- Revelations hookblade.jpeg

قاتل دا عقیدہ: انکشافات

شاہقلی بابا دا خیالی کردار ویڈیو گیم Assassin's Creed: Revelations (2011) وچ اک ترکمان دے طور اُتے ظاہر ہُندا اے، جتھے اسنو‏ں شاہکولو کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دا خیالی کردار بورڈ گیم Assassin's Creed: Arena with Anacletos, Odai Dunqas تے Oksana Razin وچ وی نظر آندا ا‏‏ے۔

متعلقہ مضامین

• قزلباش
• شاہسون
• ایل تکلو
• بِیگ‌نشین تکه (ملوک‌الطوائف ترکمن)
• تکہ جزیرہ نما
• شاہقولی بغاوت
• ترکمان

ذرائع

• عثمانی تریخ، جلد ۲، ایڈیشن ۱۰، صفحہ ۲۳۰، ۲۳۱، ۲۵۴، ۲۵۵، مترجم: سینا شہبازی
• http://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=534
• https://web.archive.org/web/20160304102513/http://www.turkmensitesi.com/1199.html
• عبداللہ EKİZ, Dünden Bugune Elmalı، Antalya 2001
• Çetin YETKİN، İktidara Karşı Türk Direniş ve Devrimleri, Beşiktaştan Atatürk'e, Ant. 2007
• Hüseyin Çimrin, Bir Zamanlar Antalya, Tarih, Gözlem ve Anılar, Antalya 2007
• سائم ساوا، XVI۔ Asırda Anadolu'da Alevilik، انقرہ ۲۰۰۲
• Şehabettin TEKİNDAĞ, Şahkulu Baba Tekeli İsyanı, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 3-4 انقرہ ۲۰۰۲