شاہ مکھی لپی

شاہ مُکّھی، پنجابی زبان دی لپی ہے جیہڑی عربی فارسی لپی دی بنیاد اُتے بݨی ہے۔ شاہ مکھی دا لفظی مطلب "شاہ دے مُون٘ہہ آلی" ہے۔ ایہہ ناں ایہنوں بُلّھے شاہ اَتے وارث شاہ دی نِسبت نال دِتا گیا ہے۔ شاہ مکھی لپی لہندے پنجاب وچ پنجابی لِکھݨ واسطے ورتی جاندی ہے۔ ایہہ لپی سجّے توں کھبّے پاسے نوں لِکھی جان٘دی ہے۔ گرمکھی لپی چڑھدے پنجاب وچ ورتی جان٘دی ہے۔ پنجابی لِکھݨ واسطے سَبھ توں پہلاں شاہ مکھی دی ہی ورتوں ہوئی سی، جدوں بابا فرید نے اپݨی باݨی قلمبند کیتی سی۔

ایہدی بنیاد عربی فارسی لپی اُتے دھری گئی ہے۔ ایہہ لِپی گرمکھی نالوں پیچیدہ ہے اَتے ایہنوں پڑھنا وی گُرمُکھی نالوں اوکھا اے کیون٘کہ عربی لِپی وچ اکھراں دیاں شکلاں شبداں دے شروع، وچکار اَتے اخیر وچ بدل جاندیاں نیں۔ ایہدے ناݪ ناݪ اکّ آواز لئی کئی کئی اکھر دِتّے ہوئے نیں:

ز دی آواز واسطے چار اکھر (ز ، ذ ، ض ، ظ) نیں۔
س دی آواز واسطے تن اکھر (س ، ث ، ص) نیں۔
ک واسطے دو اکھر (ک ، ق) نیں۔
ت واسطے دو اکھر (ت ، ط) نیں۔
ہ واسطے دو اکھر (ہ ، ح) نیں۔

ایہدی وجہ ایہہ ہے کہ اس لپی وچ کجھ عربی دے اکھر وی نیں جیہڑے پنجابی دے اپنے نہیں پر مسلمان پنجابیاں نوں عربی اتے اردو شبداں دا ورتوں کرن لئی چاہیدے ہوندے آ۔ جیویں، مسلم ناں "علی" ع نال ہی لکھیا جاسکدا ہے، الف نال "الی" نہیں لکھیا جا سکدا۔

ایس لپی وچ کچھ شبداں دی آواز اَتے لِکھت وچ فرق ہے۔ جیویں

لفظ دے شروع وچ 'بھ' دی آواز "پ" والی بݨ جاندی ہے۔
لفظ دے شروع وچ 'جھ' دی آواز "چ" والی بݨ جاندی ہے۔
لفظ دے شروع وچ 'دھ' دی آواز "ت" والی بݨ جاندی ہے۔
لفظ دے شروع وچ 'ڈھ' دی آواز "ٹ" والی بݨ جاندی ہے۔
لفظ دے شروع وچ 'گھ' دی آواز "ک" والی بݨ جاندی ہے۔

شاہ مُکھی لِپی وچ لکھائی تھوڑی جگہ وچ ہوجان٘دی ہے اَتے گُرمُکھی زیادہ جگہ لیندی ہے۔ شاہ مُکھی وچ ہتھ نال لکھائی دی رفتار وی گُرمُکھی ناݪوں تیز ہُن٘دی ہے کیون٘کہ شاہ مُکھی وچ گُرمُکھی وان٘گ پُورے پُورے حروف سالم شکل وچ نِیہ لِکھݨے پیندے۔

شاہ مکھی حروف

بنیادی اکھر

اجکل دی جدید شاہ مکھی حروف تہجی:

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
ا	ب	پ	ت	ٹ	ث	ج	چ	ح	خ	د	ڈ	ذ	ر	ڑ

16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30
ز	ژ	س	ش	ص	ض	ط	ظ	ع	غ	ف	ق	ک	گ	ل

31	32	33	34	35	36	37	38	39	40	41	42	43	44	45	46
ݪ	م	ن	ݨ	ں	و	ہ	ھ	ء	ی	ے

مرکّب حروف (ھ نال رل کے بنن والے 17 اضافی اکھر)

ملاپ	شکل	مثال
ب + ھ	بھ	بھرا
پ + ھ	پھ	پھُل
ت + ھ	تھ	تھاں
ٹ + ھ	ٹھ	ٹھنڈا
ج + ھ	جھ	جھانجر
چ + ھ	چھ	چھال
د + ھ	دھ	دھوݨ
ڈ + ھ	ڈھ	کڈھ
ر + ھ	رھ	ورھا
ڑ + ھ	ڑھ	رُڑھ
ک + ھ	کھ	اکھ
گ + ھ	گھ	گھر
ی + ھ	یھ	یھاوا
ن + ھ	نھ	نھیرا
م + ھ	مھ	مھڑ
و + ھ	وھ	وھِیر
ل + ھ	لھ	دولھا

ہور حروف

1	2	3	4	5
آ	ؤ	ۂ	ئ	ۓ

ہور ویکھو

باہرلے جوڑ

حوالے