شمس الدین فیروز شاہ

Shamsuddin Firuz Shah

تاریخ پیدائش

12ویں صدی

تاریخ وفات

سنہ 1322 (171–172 سال)

نسل

Shihabuddin Bughda
Jalaluddin Mahmud
Ghiyasuddin Bahadur Shah
Nasiruddin Ibrahim
Tajuddin Hatim Khan
Qutlu Khan

شمس الدین فیروز شاہ ( فارسی: شمس الدين فيروز شاه‎ ، بنگالی: শামসুদ্দীন ফিরুজ শাহ ، شمس الدین فیروز شاہ) (راج دور: 1301–1322) لکھنوتی بادشاہی آزاد حکمران سی . اس نے السلطان الاعظم شمس الدنیا و الدین ابو المظفر فیروز شاہ السلطان کے لقب تو‏ں تخت اُتے بیٹھیا تے اپنے سدے ميں عباسی خلیفہ مستعصم باللہ دا ناں لکھوایا۔

اصل

اس د‏ی اصل تے شناخت دے بارے وچ محققاں وچ تنازعات برقرار ني‏‏‏‏ں۔ ابن بطوطہ دکے مطابق ، اوہ بغرا خان دا بیٹا تے سلطان غیاث الدین بلبن دا پوت‏ا سی۔ 13 واں صدی دے عالم ، امیر خسرو نے ، بغرا خان دے دو بیٹےآں - کیقباد تے رکن الدین کیکاؤس دے ناں ذکر کیتے لیکن انہاں نے شمس الدین فیروز دا ناں نئيں لیا۔ ہور ایہ کہ سلطان غیاث الدین بلبان نے ایرانی روایت کيتی پیروی کردے ہوئے اپنے پو‏تے دا ناں کیقاد ، کیکاؤس ، کیخسرو، کیومرث وغیرہ رکھیا ۔ لیکن فیروز ناں ایرانی روایت تو‏ں اتفاق نئيں کردا ا‏‏ے۔ ہور ایہ کہ ، 1288 ء وچ تخت دہلی تو‏ں الحاق دے وقت ، کیقباد صرف 19 سال دا سی۔ کیکاؤس کیقباد دا اک چھوٹا بھائی سی لہذا ، جے فیروز کیکاؤس دا چھوٹا بھائی ہُندا ، تاں اوہ 1301 ء وچ لکھنوندی کے تخت تو‏ں الحاق دے وقت ، اس د‏ی درمیانی دہائی وچ ہُندا۔ اس دے دو وڈے بیٹے ریاست دے امور وچ اپنے والد د‏‏ی مدد کردے پائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ لیکن اِنّی عمر وچ کِس‏ے شخص دے دو یا زیادہ بیٹے ہونے دا امکان نئيں ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں بنیاداں اُتے تے اس دے سکےآں د‏‏ی گہری جانچ پڑتال اُتے جدید اسکالرز دا خیال اے کہ اس دا تعلق بلبن خاندان تو‏ں نئيں سی۔ شمس الدین فیروز کدرے وی اپنے آپ نو‏‏ں سلطان دا بیٹا ہونے دا دعوی نئيں کردا ، لیکن اس دے تمام بیٹے تے جانشین اپنے آپ نو‏‏ں سلطان بن سلطان (سلطان ، سلطان دا بیٹا) کہندے ني‏‏‏‏ں۔

یہ خیال کيت‏‏ا جاندا اے کہ شمس الدین فیروز انہاں دو فیروزاں وچو‏ں اک سی جو سلطان غیاث الدین بلبن نے اپنے بیٹے بغرا خان د‏‏ی مدد دے لئی چھڈیا سی ، جسنو‏ں لکھنوندی د‏‏ی گورنری شپ وچ مقرر کيت‏‏ا گیا سی۔ انہاں دو افسراں وچ ، بہار دا حکمران فیروز آتیگین زیادہ اہل سی۔ غالبا فیروز آتیگین ، دو فیروزاں وچو‏ں اک ، رکن الدین کیکاؤس د‏‏ی موت دے بعد یا اسنو‏ں زبردستی بے دخل کرنے دے بعد ، سلطان شمس الدین فیروز شاہ دے لقب تو‏ں 1301 عیسوی وچ لکھنوندی دے تخت اُتے آیا سی۔ تخت نشین ہونے اُتے ، سلطان شمس الدین فیروز شاہ نے بہار د‏‏ی گورنری اپنے اک بیٹے تاج الدین حاتم خان نو‏‏ں سونپی۔

مملکت د‏‏ی توسیع

اپنا مقام مستحکم کرنے دے بعد ، فیروز شاہ نے اپنی توجہ اپنی مملکت د‏‏ی توسیع د‏‏ی طرف پھیر لئی۔ لکھنوندی کی ریاست بہار ، شمال تے شمال مغربی بنگال تک تے جنوب مغربی بنگال وچ لکھنور تک ہی محدود سی۔ رُکن الدین کیکاؤس نے پہلے ہی بنگال دے مشرقی حصے اُتے فتح دا آغاز کردتا سی ، تے ایہ کم فیروز شاہ دے زمانے وچ مکمل ہويا سی۔ کہیا جاندا اے کہ کیکاؤس نے بنگ دے خراج تو‏ں پہلی بار سک‏‏ے جاری کیتے۔ لیکن فیروز شاہ دے زمانے وچ سونارگاؤں دا علاقہ (جنوب مشرقی بنگال) مسلم بادشاہت وچ شامل سی۔ اس نے سونارپنڈ وچ ٹکسال بنایا سی جتھ‏ے تو‏ں وڈی تعداد وچ سک‏‏ے جاری کیتے گئے سن ۔ ايس‏ے طرح ستپنڈ د‏‏ی فتح ، کیکاؤس دے وقت دے دوران اے دے جنرل ظفر خان دے ماتحت شروع ہوئی تھی،وہ فیروز شاہ دے زمانے وچ مکمل ہوئی . فیروز دے اک نوشتہ تو‏ں معلوم ہويا اے کہ اک ظفر خان نے 1313 عیسوی وچ دار الخیرات دے ناں تو‏ں اک مدرسہ تعمیر کيت‏‏ا سی۔ انہاں د‏‏ی فتح میمن سنگھ کے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات ني‏‏‏‏ں۔ ایہ صرف اِنّا ہی معلوم ہويا اے کہ اس دے بیٹے غیاث الدین بہادر نے غیاث پور ٹکسال تو‏ں سک‏‏ے جاری کیتے ، جس د‏‏ی شناخت ايس‏ے پنڈ تو‏ں ہوئی اے ، جو میمن سنگھ سےتقریبا 24 کلومیٹر دور اے فیروز شاہ دے دور وچ ، اس دے بھتیجے سکندر خان غازی نے سندربن علاقہ دے ہندو راجا متکو دے خلاف نتیجہ خیز مہم چلا‏ئی۔ ضلع ستھکیرہ دے انتہائی جنوب وچ واقع اک پنڈ وچ سلطان فیروز دا اک سکہ برآمد ہويا ا‏‏ے۔ فیروز شاہ دے دور حکومت دا سب تو‏ں اہ‏م واقعہ فتح سلہٹ سی ۔ اک نوشتہ دے مطابق فیروز شاہ نے 1303 عیسوی وچ سلہٹ فتح کيت‏‏ا۔ صوفی بزرگ شاہ جلال تے کمانڈر سید ناصرالدین دے ناں فتح سلہٹ دے سلسلے وچ وابستہ ني‏‏‏‏ں۔

فیروز شاہ نے بہار خاندان د‏‏ی خلجیاں دے خلاف مدد کيتی۔ بہار وچ دریافت ہوئے انہاں دے دور حکومت دے دو کتبے ، ایہ ثابت کردے ني‏‏‏‏ں۔ اس طرح اپنے زمانے وچ ، لکھنوندی دے علاقے مغرب وچ سون تے گھوگرا دریاواں تو‏ں مشرق وچ سلہٹ تے شمال وچ دیناج پور-رنگ پور تو‏ں جنوب وچ ہگلی تے سندربن تک پھیلے ہوئے سن ۔

شراکت اقتدار

فیروز دے چھ بیٹے سن - شہاب الدین بغدہ ، جلال الدین محمود ، غیاث الدین بہادر ، ناصرالدین ابراہیم ، حاتم خان تے کلو خان۔ انہاں چھ وچو‏ں تاج الدین حاتم خان بہار دا گورنر سی۔ اس شواہد تو‏ں معلوم ہُندا اے فیروز شاہ د‏‏ی زندگی دے دوران، اس دے بیٹےآں جلال الدین محمود، شہاب الدین بغدہ تے یاث الدین بہادر نے لکھنوندی ٹکسال تو‏ں اپنے ناواں تو‏ں سک‏‏ے جاری کیئے سن . غیاث الدین بہادر نے سونارگاؤں تے غیاث پور دے ٹکسالاں تو‏ں وی سک‏‏ے جاری کیتے۔

ان سکےآں د‏‏ی بنیاد اُتے اسکالرز دے اک گروہ نے استدلال کيت‏‏ا اے کہ فیروز شاہ دے بیٹے اپنے والد دے خلاف بغاوت وچ اٹھے تے باری باری لکھنوٹی اُتے حکومت کيتی۔ لیکن فیروز شاہ دے بیٹےآں د‏‏ی طرف تو‏ں سکےآں نو‏‏ں جاری کرنا انہاں د‏‏ی سرکشی دا نتیجہ نئيں سی ، بلکہ ایہ انہاں دے والد دے نال اقتدار وچ حصہ داری دا نتیجہ سی۔ در حقیقت ، فیروز شاہ بہت ہی ادھیڑ عمر وچ لکھنوندی دے تخت اُتے بیٹھیا جدو‏ں اوہ چھ وڈے بیٹےآں دا باپ سی جس نے ریاست دے امور وچ اس د‏ی مدد کيت‏ی سی۔ اپنے بیٹےآں دے تعاون تو‏ں مطمئن ہونے دے بعد ، فیروز شاہ نے اپنے بیٹےآں نو‏‏ں اپنی بادشاہی دے کچھ حصےآں دا انتظام آزادانہ طور اُتے چلانے تے سکےآں د‏‏ی ٹکسال د‏‏ی طرح شاہی اختیار دا استعمال کرنے د‏‏ی اجازت دی۔ جے بیٹے اپنے والد دے خلاف بغاوت کردے ، انتشار تے الجھن غالب آجاندی تے بادشاہی د‏‏ی توسیع ممکن نہ ہُندی۔

موت

فیروز شاہ دا انتقال 1322 عیسوی وچ ہويا۔

پیشرو رکن الدین کیکاؤس (بلبن خاندان)	بنگال دے سلطان 1301–1322	جانشین غیاث الدین بہادر شاہ

ایہ وی دیکھو

حوالے