صادق خلیل
صادق خلیل (1925ء – 2004ء) پاکستانی اہل حدیث عالم دین تے مفسر قرآن سن ۔
ولادت[سودھو]
مولانا محمد صادق خلیل 21 مارچ 1925ء وچ اوڈاں والا ماماں کانجن ضلع فیصل آباد وچ پیدا ہوئے ۔
تعلیم[سودھو]
مولانا صادق خلیل دے والد محترم وڈے نیک اورمتقی انسان سن ۔ انہاں نے اپنے اس اکلوندے فرزند دی تربیت وچ اسلامی تعلیم نوں ملحوظ خاطر رکھیا ۔ مولانا صادق خلیل کچھ وڈے ہوئے تاں والد مکرم نے ادعیہ ماثورہ وغیرہ زبانی یاد کرانا شروع کيتیاں اورسرکاریاسکول وچ داخل کرا دتا ۔ اسکول توں پرائمری پاس دی تاں انہاں دے والد نے 1938ء وچ انہاں نوں اپنے پنڈ اوڈاں والا دے اس دینی مدرسے وچ داخل کرا دتا جو صوفی عبد اللہ نے جاری کيتا سی ۔ ایہ چھ سال دا نصاب سی جو انہاں نے ايسے دار العلوم تقویۃ الاسلام اوڈاں والا دے استاداں توں مکمل کيتا ۔ صوفی محمد عبد اللہ ( بانی دار العلوم تقویۃ الاسلام اوڈاں والا و جامعہ تعلیم الاسلام ماماں کانجن ) حضرت حافظ محمد گوندلوی ، مولانا نواب الدین ، مولانا ثناءاللہ ہوشیار پوری ، مولانا حافظ محمد اسحاق حسینوی تے مولانا محمد داؤد انصاری بھوجیانی وغیرہم توں انہاں نے شرف تلمذ حاصل کيتا۔مولانا موصوف نے دار العلوم توں سند فراغت حاصل کرنے دے علاوہ میٹرک دا امتحان اوتھے رہ کے دتا تے پنجاب یونیورسٹی توں فاضل عربی تے فاضل فارسی دے امتحان وی ايسے دار العلوم دی طرف توں دتے تے نمایاں پوزیشن حاصل کيتی ۔
درس و تدریس[سودھو]
دارالعلوم تقویۃ الاسلام توں فراغت دے بعد 1945ء اپنی مادر علمی وچ ہی تدریس دا آغاز کيتا ۔ 1945ء توں 1960ء تک پندرہ سال دارالعلوم اوڈاں والا دی مسند تدریسی اُتے فائز رہے ۔ اس اثناء وچ بوہت سارے طلبہ نے انہاں توں استفادہ کیندا ۔ 1961ء وچ مولانا سید داؤد غزنوی دے حکم اُتے اوہ اپنے پنڈ دے دار العلوم توں نکلے تے جامعہ سلفیہ ( فیصل آباد ) چلے آئے ۔ ایتھے کم و بیش انہاں نے دس سال پڑھایا ۔ چار سال جامعہ تعلیم الاسلام ماماں کانجن رہے ، اک سال دارالحدیث کراچی ، دس سال مدرسہ تدریس القرآن والحدیث راولپنڈی وچ ، تین سال جامعہ رحمانیہ ،گارڈن ٹاؤن ، لاہور تے تن سال دارالحدیث کوٹ رادھا کشن ضلع قصور وچ تدریسی خدمات سر انجام دتیاں ۔ اس عرصے وچ انہاں توں سینکڑاں طلبہ نے استفادہ کیندا تے اوہ علم و عرفان دی رفعتاں اُتے متمکن ہوئے ۔
تلامذہ[سودھو]
ان دے چند نامور شاگرداں دے ناں ایہ نيں ۔
- علامہ احسان الٰہی ظہیر شہید
- مولانا شمس دین پشاور ،
- پروفیسر محمد ظفر اللہ کراچی ،
- مولانا قدرت اللہ فوق ،
- مولانا قاضی محمد اسلم سیف ،
- مولانا ارشاد الحق اثری ،
- مولانا محمد خالد سیف ،
- مولانا عبدالحمید ہزاروی حفظہم اللہ۔
خطابت[سودھو]
مولانا مرحوم جتھے بلند پایہ مدرس سن اوتھے بہت عمدہ خطیب وی سن ۔آپ عرصے تک گاہے بگاہے مرکزی جامع مسجد رحمانیہ مندر گلی فیصل آباد وچ خطبہ جمعہ تے نماز عصر دے بعد درسِ حدیث ارشاد فرماندے رہے ۔
لکھتاں[سودھو]
انہاں نے اپنی رہائش محلہ رحمت آباد ( فیصل آباد ) وچ ضیاءالسنہ دے ناں توں ترجمہ و تالیف دا ادارہ قائم کر رکھیا تھا۔ترمذی شریف دی شرح تحفۃ الاحوذی دے علاوہ وی انہاں نے کئی قابل قدر کتاباں اپنے ادارے دی طرف توں شائع کيتیاں ۔ مولانا اک جید عالم تے بلند پایہ مصنف سن ۔ انہاں نے متعدد اہم کتاباں دا نہ صرف ترجمہ کيتا بلکہ ’اصدق البیان‘ دے ناں توں اُردو بولی وچ قرآن کریم دی اک ضخیم تفسیر وی لکھی۔ ۔خدمتِ حدیث دے سلسلے وچ مشکوٰۃ شریف دا اردو ترجمہ مع حواشی وی انہاں ہی دا نمایاں کارنامہ اے ۔ مشکوٰۃ دا ایہ ترجمہ و حواشی پنج جلداں اُتے مشتمل اے ۔
رحلت[سودھو]
وفات توں چند دن پہلے انہاں دے دماغ دی شریان پھٹ گئی تے آخر 6 فروری 2004ء دی صبح اپنے خالق حقیقی توں جاملے ۔ ايسے روز نماز مغرب دے بعد جامعہ سلفیہ فیصل آباد وچ انہاں دی نماز جنازہ ادا کيتی گئی تے قریبی قبرستان وچ انہاں دی تدفین عمل وچ آئی، [۱]