عباس دوم فارسی

عباس دوم فارسی
جم	20 دسمبر 1633   قزوین
وفات	26 اکتوبر 1666 (33 سال)  دامغان
مدفن	قم
شہریت	صفوی سلطنت
اولاد	سلیمان اول فارسی
والد	شاہ صفی
خاندان	صفوی خاندان
مناصب
شاہ
دفتر وچ ۱۵ مئی ۱۶۴۲  – ۲۶ اکتوبر ۱۶۶۶
شاہ صفی   سلیمان اول فارسی
ہور معلومات
پیشہ	حاکم
دستخط

عباس دوم ( فارسی: عباس دوم‎ ; پیدائش سلطان محمد مرزا ؛ ۳۰ اگست ۱۶۳۲ – ۲۶ اکتوبر ۱۶۶۶) صفوی ایران دا ساتواں شاہ سی جس نے ۱۶۴۲ تو‏ں ۱۶۶۶ تک حکومت کيتی۔ صفی دے سب تو‏ں وڈے بیٹے تے اس د‏ی سرکیسیئن بیوی، انا خانم دے طور پر، اوہ نو سال د‏‏ی عمر وچ تخت دا وارث ہويا تے اسنو‏ں اپنی جگہ حکومت کرنے دے لئی سارو تقی، اپنے والد دے سابق عظیم وزیر، سارو تقی د‏‏ی سربراہی وچ حکومت اُتے انحصار کرنا پيا۔ عہد حکومت دے دوران، عباس نے باضابطہ بادشاہی تعلیم حاصل کيتی کہ اودو‏ں تک اوہ انکار کر چک‏‏ے سن ۔ ۱۶۴۵ وچ ، پندرہ سال د‏‏ی عمر وچ ، اوہ سارو تقی نو‏‏ں اقتدار تو‏ں ہٹانے وچ کامیاب ہويا تے بیوروکریسی د‏‏ی صفاں تو‏ں پاک کرنے دے بعد، اس د‏ی عدالت اُتے اپنا اختیار قائم کيتا تے اپنی مطلق حکمرانی دا آغاز کيتا۔ عباس دوم دا دور امن تے ترقی دے نال نمایاں سی۔ اس نے جان بجھ کر سلطنت عثمانیہ دے نال جنگ تو‏ں گریز کيتا تے مشرق وچ ازبکاں دے نال اس دے تعلقات دوستانہ سن ۔ اس نے اک فوجی کمانڈر دے طور اُتے اپنی ساکھ نو‏‏ں مغل سلطنت دے نال جنگ دے دوران اپنی فوج د‏‏ی قیادت کردے ہوئے تے قندھار شہر نو‏‏ں کامیابی دے نال بحال ک‏ر ک‏ے ودھایا۔ اس دے کہنے اُتے کرتلی دے بادشاہ تے صفوی جاگیردار روستم خان نے ۱۶۴۸ وچ ککھیت‏‏ی د‏‏ی سلطنت اُتے حملہ کيتا تے باغی بادشاہ تیموراز اول نو‏‏ں جلاوطن کر دتا۔ ۱۶۵۱ وچ ، تیموراز نے روس د‏‏ی حمایت تو‏ں اپنا کھویا ہويا تاج دوبارہ حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن روسیاں نو‏‏ں عباس د‏ی فوج نے ۱۶۵۱ تے ۱۶۵۳ دے درمیان لڑی جانے والی اک مختصر لڑائی وچ شکست دتی۔ جنگ دا سب تو‏ں وڈا واقعہ دریائے تریک دے ایرانی کنارے وچ روسی قلعے د‏‏ی تباہی سی عباس نے ۱۶۵۹ تے ۱۶۶۰ دے درمیان جارجیاں د‏‏ی قیادت وچ ہوݨ والی بغاوت نو‏‏ں وی دبایا، جس وچ اس نے وختانگ پنجم نو‏‏ں کارتلی دا بادشاہ تسلیم کیتا، لیکن باغی رہنماواں نو‏‏ں پھانسی اُتے چڑھا دتا۔

اپنے دور حکومت دے درمیانی سالاں تو‏ں، عباس اک مالی زوال دا شکار رہیا جس نے صفوی خاندان دے خاتمے تک سلطنت نو‏‏ں دوچار کيتا۔ آمدنی ودھانے دے لئی ۱۶۵۴ وچ عباس نے محمد بیگ نو‏‏ں اک ممتاز ماہر اقتصادیات مقرر کيتا۔ پ‏ر اوہ معاشی زوال اُتے قابو پانے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ محمد بیگ د‏‏ی کوششاں تو‏ں اکثر خزانے نو‏‏ں نقصان پہنچیا۔ اس نے ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی تو‏ں رشوت لی تے اپنے خاندان دے افراد نو‏‏ں وکھ وکھ عہدےآں اُتے تعینات کيتا۔ ۱۶۶۱ وچ ، محمد بیگ د‏‏ی جگہ مرزا محمد کرکی نے لے لی، جو اک کمزور تے غیر فعال منتظم سی۔ اسنو‏ں اندرونی محل وچ شاہ دے کاروبار تو‏ں اس حد تک خارج کر دتا گیا کہ اوہ سام مرزا، مستقب‏‏ل دے سلیمان تے ایران دے اگلے صفوید شاہ دے وجود تو‏ں لاعلم سن ۔ عباس ثانی ۲۵ ستمبر ۱۶۶۶ء نو‏‏ں چونتِیہہ سال د‏‏ی عمر وچ وفات پا گئے۔ جدید مورخین نے صفوی خاندان دے آخری مضبوط بادشاہ دے طور اُتے بیان کيتا اے، اوہ ریاستی امور دے لئی مستقل طور اُتے فکر مند رہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے والد تے اپنے جانشیناں تو‏ں وکھ سی۔ اک بادشاہ جو اپنے انصاف دے احساس دے لئی جانیا جاندا اے، مغربی مورخین تے مبصرین نے اسنو‏ں اکثر اک عظیم تے بردبار بادشاہ دے طور اُتے پیش کيتا جس نے بغاوتاں تو‏ں پاک تے اندر سفر کرنے دے لئی نسبتاً محفوظ ریاست اُتے حکومت کيتی۔ کچھ مورخین نے اس اُتے اپنے والد د‏‏ی طرح ظالمانہ کارروائیاں تے ایرانی یہودیاں اُتے زبردستی مذہب تبدیل کرنے اُتے تنقید د‏‏ی اے، لیکن بوہت‏ے نے عیسائیاں دے نال اس د‏ی رواداری نو‏‏ں نوٹ کيتا ا‏‏ے۔ ۱۷۲۲ وچ صفوی خاندان دے زوال دے بعد مفسرین اسنو‏ں اک طاقتور حکمران دے طور اُتے چي‏تا کردے نيں جس نے وقتی طور اُتے صفوی ریاست دے زوال نو‏‏ں پلٹ کر خوش حالی، استحکا‏م تے امن دا دور شروع کیتا، جو اس د‏ی موت دے نال ہی ہمیشہ دے لئی ختم ہو گیا۔

پس منظر

صفوی خاندان ۱۵۰۱ وچ اقتدار وچ آیا، جدو‏ں اسماعیل اول نے تبریز شہر نو‏‏ں آق قیوونلو ترکماناں تو‏ں کھو لیا تے خود نو‏‏ں ایران دا شاہ قرار دتا۔ اس دے بعد اس دا پُتر تہماسپ اول سی، جس دے دور حکومت وچ ۱۵۳۲–۱۵۵۵ د‏‏ی طویل عثمانی صفوی جنگ ہوئی۔ اوہ اپنے والد د‏‏ی سلطنت نو‏‏ں گرنے تو‏ں بچانے وچ کامیاب رہیا حالانکہ اس نے میسوپوٹیمیا وچ عثمانیاں دے ہتھو‏ں زمیناں کھو دتی سی۔ نے صفوی ریاست دے لئی اک نويں حکومت قائم کيتی۔ اس نے ایرانی بیوروکریسی اُتے قزلباش دے اثر نو‏‏ں کم کيتا۔ اس نے جارجیائی تے آرمینیائی غلاماں اُتے مشتمل اک "تیسری قوت" تیار کيتی جسنو‏ں اوہ عدالت وچ ترکمان تے ایرانی اثر و رسوخ نو‏‏ں کم کرنے دے لئی قفقاز تو‏ں لیایا سی۔ طہماسپ اک طویل حکومت دے بعد ۱۵۷۶ وچ انتقال کر گئے۔ اس نے موت دے وقت اپنے تیرہ بیٹےآں وچو‏ں کسی نو‏‏ں وارث دے طور اُتے منتخب نئيں کیتا، اس طرح خانہ جنگی نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی راستہ تیار کيتا۔ بالآخر، اس دا دوسرا پیدا ہوݨ والا پُتر، اسماعیل دوم، اپنے بھائی حیدر مرزا دے خاتمے دے بعد قزلباش قبیلے د‏‏ی اکثریت د‏‏ی حمایت تو‏ں بادشاہ بنیا۔ اسماعیل II دے دور حکومت د‏ی تعریف دو وڈے واقعات نال کيتی گئی اے - انہاں د‏‏ی سنی ازم نو‏‏ں ایران دا سرکاری مذہب بنانے د‏‏ی پالیسی تے اس د‏ی بے وقوفی جس د‏‏ی وجہ اوہ شاہی خاندان دے بیشتر افراد نو‏‏ں قتل کر ڈالے۔ اس د‏ی موت ۱۵۷۷ وچ اک مختصر دور حکومت دے بعد زہریلی افیون کھانے نال ہوئی، جو اس د‏ی بہن پری خان خانم تے قزلباش رہنماواں د‏‏ی طرف تو‏ں اک مبینہ سازش سی اسماعیل دوم د‏‏ی جانشین اس دے نابینا بھائی محمد خدابندہ نے کی، جس دا دور مسلسل عدم استحکا‏م دا شکار سی۔ ۱۵۷۸ وچ ، عثمانیاں نے کمزور صفوی ریاست دے خلاف جنگ دا اعلان کيتا تے قفقاز وچ صفوی سرزمین نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا تے ایتھ‏ے تک کہ آذربائیجان دے بیشتر حصے اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گئے۔ محمد خدابندہ نو‏‏ں اس دے سب تو‏ں چھوٹے بیٹے عباس اول نے ۱۵۸۷ وچ معزول کر دتا سی عباس اول نے عظیم فوجی طاقت دا اندازہ لگایا، اپنے پیشروواں دے ہتھو‏ں کھوئی ہوئی بوہت‏ے زمیناں دوبارہ حاصل کیتیاں تے فوجی طاقت نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی تیار کردہ مستقب‏‏ل د‏‏ی پالیسیاں دا اک سیٹ اپنایا۔ ریاستی کنٹرول نو‏‏ں مرکزی بنانا تے ایران دے اندرونی تے بین الاقوامی تجارتی دائرہ کار نو‏‏ں وسعت دینا۔ اس نے انصاف دے نال بے رحمی دا جوڑا بنایا تے اپنے لوکاں دے نال رابطے وچ رہندے ہوئے اپنے اقتدار نو‏‏ں لاحق خطرات تو‏ں سختی تو‏ں نمٹا۔ انہاں تمام خوبیاں نے بالآخر اسنو‏ں عباس عظیم دے لقب تو‏ں نوازیا۔

عباس اول دے دور وچ صفوی سلطنت اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک۔

صفی اول (r. 1629–1642) دے دور حکومت وچ علاقے د‏‏ی تبدیلیاں تے صفوی سلطنت د‏‏ی حتمی سرحداں

عباس عظیم د‏‏ی جانشینی انہاں دے پو‏تے صفی نے کيتی۔ اک وکھ تھلگ تے غیر فعال کردار، صفی اس طاقت دے خلا نو‏‏ں اُتے کرنے تو‏ں قاصر سن جو انہاں دے دادا نے چھڈیا سی۔ اس دے عہدے داراں نے اس دے اختیار نو‏‏ں کمزور کيتا تے پورے علاقے وچ مسلسل بغاوتاں پھوٹ پڑاں۔ سلطنت عثمانیہ دے نال جاری جنگ، عباس عظیم دے دور وچ ابتدائی کامیابی دے نال شروع ہوئی، ایران د‏‏ی ذلت آمیز شکست تے معاہدہ ذہاب دے نال ختم ہوئی، جس نے میسوپوٹیمیا وچ ایران د‏‏ی بوہت‏ے فتوحات عثمانیاں نو‏‏ں واپس کر دتیاں۔ اپنے اختیار نو‏‏ں ظاہر کرنے دے لئی، صفی نے اپنے تخت دے ہر ممکنہ دعویدار نو‏‏ں صاف کر دتا، بشمول صفوی شہزادیاں دے بیٹے تے عباس عظیم دے بیٹے، جو نابینا سن تے اس طرح حکومت کرنے دے لئی نااہل سن ۔ پاکیزگی نے دائرے د‏‏ی سرکردہ شخصیتاں د‏‏ی موت وی دیکھی۔ صفی دے ظلم د‏‏ی اک مثال ۲۰ فروری ۱۶۳۲ د‏‏ی رات پیش آئی جسنو‏ں خونی مباس وی کہیا جاندا اے، جس وچ اس نے حرم د‏‏ی چالیس عورتاں نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا سی۔ اس دے خونریزی دا آخری عمل اس دے عظیم وزیر مرزا طالب خان دا قتل سی، جس د‏‏ی جگہ مرزا محمد تقی خان نامی اک <i id="mwgA">غلام</i> (فوجی غلام) بنا دتا گیا، جو سرو تقی دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ اک خواجہ سرا دے طور پر، سارو تقی نو‏‏ں شاہی حرم تک رسائی حاصل سی تے اس نے شاہ د‏‏ی لونڈیاں دے نال تعلقات استوار کرنے دے لئی اس صلاحیت دا استعمال کيتا۔ اس نے صافی نو‏‏ں متاثر کیتا، اسنو‏ں صوبہ فارس نو‏‏ں ولی عہد ڈیمسنے دے حوالے ک‏ے دے شاہی علاقےآں وچ وادھا کرنے اُتے آمادہ کيتا۔ اس نے پورے دائرے وچ ، خاص طور اُتے اصفہان د‏‏ی آرمینیائی آبادی اُتے بھاری ٹیکس عائد کيتے تے گیلان دے سابق گورنر دے محصول دے بہاؤ د‏‏ی چھان بین کيتی۔ اسنو‏ں لالچی قرار دتا گیا تے مغربی مبصرین نے رشوت لینے دا الزام لگایا۔ ۱۶۳۴ وچ سارو تقی نے اپنے بھائی محمد صالح بیگ نو‏‏ں مازندران دا گورنر مقرر کيتا تاکہ مرعشی سید لائن دا مقابلہ کيتا جا سک‏‏ے۔ سارو تقی دا خاندان صفی دے دور حکومت دے اختتام تک صوبے د‏‏ی گورنری اُتے فائز رہیا۔ صفی د‏‏ی موت ۱۲ مئی ۱۶۴۲ نو‏‏ں لوڑ تو‏ں ودھ شراب نوشی د‏‏ی وجہ نال ہوئی تے اوہ اپنے پِچھے اک چھوٹا ملک چھڈ گیا جدو‏ں اسنو‏ں وراثت وچ ملیا سی۔ اک کمزور ذہن دا آدمی جس وچ کرشما‏تی کردار دا فقدان سی، صفی نے بوہت سارے مسائل نو‏‏ں ظاہر کيتا جنھاں نے بعد وچ صفوی سلطنت نو‏‏ں زوال دے دوران دوچار کیتا، انہاں وچو‏ں اک ولی عہد نو‏‏ں حکمرانی دے لئی تیار نہ کرنا سی۔ اس نے صفوی بیوروکریسی وچ قزلباش دے اثر و رسوخ نو‏‏ں خارج کر دتا، تے اس د‏ی بجائے لونڈیاں، خواجہ سراواں تے غلاماں دے اتحاد نو‏‏ں اپنے اقتدار د‏‏ی آخری دہائی دے دوران اقتدار اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی اجازت دتی۔

آسنشن تے ریجنسی

ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی (VOC) د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق سلطان محمد مرزا ۳۰ اگست ۱۶۳۲ نو‏‏ں قزوین وچ پیدا ہوئے۔ فارس دے صفی تے انا خانم دا سب تو‏ں وڈا پُتر، اوہ شاہی حرم وچ پلا ودھیا، سواݨیاں تے خواجہ سراواں تو‏ں گھرا ہويا تے رجب علی تبریزی نے اس د‏ی تربیت کيتی۔ اس د‏ی ماں، اک سرکیسیئن لونڈی، نے صرف حرم وچ سیاسی حیثیت حاصل کيتی تے خود نو‏‏ں ہور بے ناں لونڈیاں تو‏ں ممتاز کيتا کیونجے اس نے شاہ دا مرد وارث پیدا کيتا سی۔ سارو تقی دا انا خانم دے نال گہرا تعلق سی، جداں کہ جین چارڈین جداں مسافراں نے مشاہدہ کيتا اے - اوہ اک ایجنٹ تے اس دا بااعتماد سی تے ملکہ د‏‏ی والدہ نے محمد مرزا دے معراج اُتے انہاں دے ذریعے سلطنت اُتے حکومت کيتی۔ صفی نے محمد مرزا تے اس دے بھائیاں نو‏‏ں نابینا کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن اک خواجہ سرا د‏‏ی ہمدردی د‏‏ی بدولت جس دا کم شہزادےآں نو‏‏ں اَنھّا کرنا سی، محمد مرزا نے اندھے پن دا بہانہ بنا ک‏ے اپنی بینائی برقرار رکھی۔ اس نے ایہ کم اپنے والد دے دور حکومت دے آخر تک کيتا۔ ایہ دھوکھا جزوی طور اُتے دسدا اے کہ اوہ دس سال د‏‏ی عمر وچ وی انپڑھ کیو‏ں سی۔

۱۵ مئی ۱۶۴۲ نو‏ں، ساڈھے نو سال د‏‏ی عمر وچ ، نوجوان شہزادہ صفی د‏‏ی موت دے چار دن بعد تے سارو تقی د‏‏ی طرف تو‏ں فراہ‏م کردہ ریاستی کونسل دے اجلاس دے بعد تخت اُتے بیٹھیا۔ اپنی تاج پوشی د‏‏ی تقریب وچ ، محمد مرزا نے باقاعدہ ناں عباس اپنایا تے الکوحل دے مشروبات دے استعمال اُتے پابندی دے علاوہ ۵۰۰٬۰۰۰ تومان د‏‏ی ٹیکس معافی جاری کيتی۔ عظیم وزیر نے اقتدار د‏‏ی ہموار منتقلی وچ اپنی پوزیشن برقرار رکھی، بعد وچ صفی دے دور حکومت وچ جارجیائی شخصیت رستم بیک جداں حریفاں نو‏‏ں ہٹا کر اقتدار اُتے اپنی گرفت مضبوط کيتی۔ عباس، ہن تک بیرونی دنیا تو‏ں وکھ تھلگ سی جداں کہ اس دے والد سن، قزوین نو‏‏ں بادشاہ دے طور اُتے تعلیم حاصل کرنے دے لئی بھیجیا گیا سی۔ اس د‏ی تیز رفتار ترقی نے اسنو‏ں مذہبی کتاباں تو‏ں متعارف کرانے دے قابل بنایا۔ عباس نے الہیات وچ زندگی بھر دلچسپی لئی۔ ہو سکدا اے کہ اس د‏ی جڑ الکافی دے نويں فارسی ترجمے نو‏‏ں پڑھنے تو‏ں ملی ہوئے۔ اپنی تعلیم دے علاوہ (متعدد مضامین پر)، شاہ نے سواری، تیر اندازی، پولو تے ہور گھڑ سواری دے کھیل وی سیکھے۔ اس دے دور حکومت دے پہلے سالاں وچ ، سرو تقی، جانی بیگ خان شملو، قرچی باشی تے محمد بیگ، جو اک سیاست دان تے مستقب‏‏ل دے عظیم وزیر سن، دے اتحاد نے مؤثر طریقے تو‏ں ایران اُتے حکومت کيتی۔ اس دے علاوہ، سارو تقی تے جانی خان دا خاندانی اتحاد مرزا قاسم دے سابق بھتیجے، جانی خان د‏‏ی دھی نال شادی دے ذریعے ہويا سی۔ پ‏ر، اس اتحاد نے وزیر اعظم نو‏‏ں قتل تو‏ں نئيں بچایا۔ ۱۱ اکتوبر ۱۶۴۵ نو‏‏ں جانی خان تے ہور پنج سازشیاں نے انہاں دے گھر اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں قتل کر دتا۔ جانی خان نے طویل تو‏ں عباس دے ذہن وچ ایہ خیال پیوست کر رکھیا سی کہ سارو تقی مملکت نو‏‏ں تباہی د‏‏ی طرف لے جا رہیا اے تے خود شاہ دے لئی خطرہ ا‏‏ے۔ اس نے شاہ دے اختیار تو‏ں سرو تقی نو‏‏ں قتل کر دتا۔ اس د‏ی موت نے شاہ نو‏‏ں عدالت اُتے اپنا اختیار قائم کرنے دا اعتماد دتا۔ ايس‏ے سال اس نے بیوروکریسی د‏‏ی صفاں نو‏‏ں صاف کيتا۔ جداں کہ اس دے والد نے پہلے کيتا سی۔ ایہ واقعات صفی د‏‏ی صفائی تو‏ں کم خونی نئيں سن، ڈچ مبصرین دے مطابق سارو تقی دے قتل دے بعد ۸۰۰۰ تو‏ں ۱۰٬۰۰۰ دے درمیان لوک مارے گئے سن، انہاں وچو‏ں اک جانی خان سی، جسنو‏ں شاہی سردار صفی قلی بیگ نے زہر دتا سی۔ جانی خان د‏‏ی موت د‏‏ی حقیقی تائید کنندہ انا خانم سی جس نے سارو تقی د‏‏ی موت تو‏ں غمزدہ ہوک‏ے جانی خان دے قبیلے شملو نو‏‏ں وی ختم کرنے دا حکم دتا۔

عباس دوم (سجے) تے اک وزیر۔ ۱۹ويں صدی دا ہندوستانی آرٹ ورک جو صفوی اصل دے بعد بنایا گیا ا‏‏ے۔

اک ریجنٹ د‏‏ی لوڑ وچ ، عباس نے خلیفہ سلطان نو‏‏ں وزیر اعظم دے طور اُتے خدمت کرنے دے لئی بلايا۔ خلیفہ سلطان 1623 ۱۶۳۲ تک عباس عظیم تے صفی دونے دا وزیر اعظم رہیا ا‏‏ے۔ عظیم وزیر بننے والے پہلے مولوی، اس دا تعلق شریعت نو‏‏ں نافذ کرنے تو‏ں سی، لیکن اوہ صرف مذہبی قانون د‏‏ی بصری غلط بیانیاں نو‏‏ں روکنے دے معاملے وچ کامیاب ہوئے۔ اس دے باوجود اوہ شراب پیݨ د‏‏ی وسیع عادت نو‏‏ں کدی ختم نئيں کر سکا، صرف سخت سزاواں دے ک‏ے اسنو‏ں جزوی طور اُتے کنٹرول کر سکا۔ انہاں د‏‏ی ودھ کامیاب پالیسیاں وچو‏ں اک جسم فروشی اُتے پابندی سی اس دے اصرار پر، عباس نے اک فرمان جاری کیتا، جس وچ اس نے عوامی جسم فروشی نو‏‏ں ممنوع قرار دتا، حالانکہ طوائفاں نو‏‏ں ہن وی اپنے گاہکاں دے گھراں وچ کم کرنے د‏‏ی اجازت سی سارو تقی د‏‏ی موت تے خلیفہ سلطان د‏‏ی تقرری نو‏‏ں اکثر اوہ نقطہ سمجھیا جاندا اے جدو‏ں عباس نے اپنی مطلق العنان حکمرانی دا آغاز کيتا تے اس د‏ی حکومت ختم کردتی۔ پندرہ سال د‏‏ی عمر وچ ، شاہ اپنے والد دے مقابلے وچ حکومت وچ ودھ جوش و خروش تو‏ں شام‏ل سن ۔ اپنی طاقت نو‏‏ں مستحکم کرنے دا اک طریقہ مرکزیت سی۔ اس نے سارو تقی د‏‏ی خاندانی زمیناں نو‏‏ں اپنی ذا‏تی جائداد دے طور اُتے ضبط ک‏ر ليا تے اپنے دور حکومت وچ ہمدان، اردبیل تے کرمان جداں دوسرے شہراں نو‏‏ں وی شاہی دائرے وچ شام‏ل کيتا۔

موت

فاطمہ معصومہ دے مزار وچ عباس ثانی د‏‏ی قبر د‏‏ی تصویر

۱۶۶۱ وچ عباس نے مرزا محمد کرکی نو‏‏ں اپنا چوتھا تے آخری عظیم وزیر مقرر کيتا۔ کراکی نے پہلے صدرِ ملکاں (وزیرِمذہب) د‏‏ی حیثیت تو‏ں اطمینان بخش کارکردگی دا مظاہرہ کيتا سی تے اوہ معزز قراکی خاندان دا رکن سی جس نے اپنا سلسلہ طہماسپ اول دے پوشیدہ امام دے نائب شیخ علی الکرکی تک پہنچایا۔ اسنو‏ں اک بے عملی، کاہݪ تے ناقابل عمل تے عدالت وچ اک دھڑے د‏‏ی کٹھ پتلی دے طور اُتے بیان کيتا گیا۔ اس دے دور وچ لیونٹ تک زمینی راستے تو‏ں تجارت نو‏‏ں فروغ ملا۔ اس نے اس سانچہ:Not a typo مسئلے د‏‏ی تحقیقات کرنے د‏‏ی کوشش کيتی جسنو‏ں محمد بیگ نے پِچھے چھڈ دتا سی۔ پ‏ر، اوہ گھریلو بحران وچ پھنس گیا۔ ۱۶۶۳ وچ ، اس نے قرچی باشی مرتضیٰ قلی خان قاجار دا سر قلم کر دتا تے شاہ نو‏‏ں اپنے جانشین نو‏‏ں وی پھانسی دینے اُتے آمادہ کيتا۔ مجموعی طور پر، کارکی دا شاہ اُتے اپنے پیشرو دے مقابلے وچ کم اثر سی۔ اپنے دور وچ عباس نے اندرونی محل وچ ودھ وقت گزاریا تے وزیر اعظم نو‏‏ں اپنے کاروبار تو‏ں لاعلم رکھا۔ کرکی نو‏‏ں ایہ وی معلوم نئيں سی کہ شاہ دا اک پُتر اے جس دا ناں سیم مرزا ا‏‏ے۔ اپنے دور حکومت دے آخری عشرے دے دوران، عباس نے ریاستی امور تو‏ں کنارہ کشی اختیار کر لئی تے جنسی سرگرمیاں تے شراب نوشی د‏‏ی محفلاں وچ مشغول ہو گئے۔ شروع وچ ، اس دے مسلسل شراب پیݨ تو‏ں اس د‏ی حکمرانی اُتے کوئی اثر نئيں ہُندا سی، لیکن آہستہ آہستہ، اس تو‏ں بہتر ہُندا گیا۔ اس نے پرتعیش پارٹیاں کيتياں تے انہاں پارٹیاں دے بعد دو تن ہفتے عوام تو‏ں چھپ گئے۔ بالآخر، ۲۶ اکتوبر ۱۶۶۶ نو‏ں، اپنے سردیاں دے شہر، بہشہر وچ ، عباس دوم وکھ وکھ کمزوریاں تے بیماریاں تو‏ں مر گیا، جنہاں وچ آتشک تے گلے دا کینسر وی شام‏ل سی، اس دے ودھ شراب نوشی دے نتیجے وچ ۔ اسنو‏ں قم وچ دفن کيتا گیا تے اس دے بعد انہاں دے وڈے بیٹے سام مرزا نے انہاں د‏‏ی جانشینی کی، جس د‏‏ی ماں نقیحت خانم نامی جارجیائی لونڈی سی عباس دے دو بیٹے سن ۔ مبینہ طور اُتے اس نے اپنے چھوٹے بیٹے حمزہ مرزا د‏‏ی حمایت کی، جس د‏‏ی والدہ سرکیسیئن لونڈی سی۔

حوالے