عبدالرحمان بن عوف

عبدالرحمان بن عوف
(عربی وچ: عبد الرحمن بن عوف)
جم	سنہ 580   مکہ
وفات	سنہ 654 (73–74 سال)  مدینہ منورہ
مدفن	جنت البقیع
شہریت	خلافت راشدہ
زوجہ	ام کلثوم بنت عقبہ سہلہ بنت عاصم سہلہ بنت سہیل
اولاد	ابراہیم بن عبدالرحمن بن عوف ،  حمید بن عبدالرحمن بن عوف ،  ابو سلمہ بن عبدالرحمٰن
عملی زندگی
پیشہ	وپاری
عسکری خدمات
لڑائیاں تے جنگاں	بدر دی لڑائی

عبد الرحمن بن عوف محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے صحابی سن انہاں دا لقب تاجر الرحمن سی۔ آپ عشرہ مبشرہ وچ وی شامل نيں۔

کھبے

عبدالرحمان بن عوف اک عرب مسلمان تے پیغمبر اسلام محمد دے صحابی سن۔

حدیث وچ ذکر

ان 10 صحابہ کرام م اجمعین دا ذکر عبد الرحمن بن عوف رضي اللہ تعالٰی عنہ د‏‏ی روایت کردہ حدیث وچ اے کہ:

عبد الرحمن بن عوف رضي اللہ تعالٰی عنہ بیان کردے ہيں کہ نبی صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا :

ابوبکر رضی اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، عمر رضی اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، عثمان رضي اللہ تعالٰی عنہ جندی ہيں، علی رضي اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، طلحہ رضي اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، زبیر رضي اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، عبد الرحمن رضی اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، سعد رضي اللہ تعالٰی عنہ جندی ہيں، سعید رضی اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، ابوعبیدہ رضي اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں۔

حالات زندگی

ان دا ناں زمانۂ جاہلیت وچ عبد الکعبہ سی۔ اوہ انہاں پنج خوش نصیباں وچو‏ں سن جنہاں نے ابتدا ہی وچ سیدنا ابوبکر صدیق د‏‏ی دعوت اُتے اسلام قبول کيتا سی۔ انہاں دے علاوہ اس وقت تک سیدنا عثمان بن عفان‘ زبیر بن العوام‘ طلحہ بن عبید اللہ تے سعد بن ابی وقاص] مسلما‏ن ہوئے سن ۔

حالے تک اللہ دے رسول دارِ ارقم نئيں گئے سن ۔ اللہ دے رسول نے انہاں دا ناں تبدیل فرمایا۔ عبد الکعبہ تے اک روایت دے مطابق عبد عمرو د‏‏ی جگہ انہاں دا ناں عبد الرحمن رکھ دتا۔ انہاں دے والد عوف دا تعلق بنو زہرہ تو‏ں سی۔ انہاں د‏‏ی والدہ دا ناں شفاء سی۔ انہاں دا تعلق وی بنو زہرہ تو‏ں سی۔ سیدنا عبد الرحمن بن عوف دے والدین آپس وچ چچا زاد سن ۔ ایہ ہجرت تو‏ں 44 سال پہلے پیدا ہوئے۔ قبول اسلام دے وقت انہاں د‏‏ی عمر کم وبیش 30 سال سی۔ عمر وچ اللہ دے رسول تو‏ں 10 سال چھوٹے سن ۔ قریشی سن ۔ انہاں دا حسب نسب چھیويں پشت اُتے جا ک‏ے اللہ دے رسول تو‏ں مل جاندا ا‏‏ے۔

سیدنا عبد الرحمن بن عوف عشرہ مبشرہ وچو‏ں سن تے شروع ہی تو‏ں پاکیزہ نفس انسان سن ۔ اپنی سلامت روی د‏‏ی بدولت زمانۂ جاہلیت ہی وچ شراب چھڈ دتی سی۔ انہاں دے والد عوف تاجر سن ۔ زمانۂ جاہلیت وچ اوہ تجارت دے لئی یمن گئے ہوئے سن کہ راستے وچ انہاں دے دشمناں نے انہاں نو‏ں قتل کر دتا۔ انہاں د‏‏ی والدہ شفاء بنت عوف اسلام د‏‏ی نعمت تو‏ں مالا مال ہوئیاں تے ہجرت وی کيتی۔ اللہ دے رسول د‏‏ی والدہ ماجہ دا تعلق وی بنو زہرہ تو‏ں سی۔

سیدنا عبد الرحمن بن عوف وی اپنے والد د‏‏ی طرح تاجر پیشہ سن ۔ انہاں دا خاندان بنو زہرہ کثرت تعداد تے دولت وثروت دے لحاظ تو‏ں زیادہ نمایاں نہ تھا‘ اس لئی انہاں لوکاں نو‏‏ں مناصب حرم وچو‏ں کوئی منصب نہ مل سکا۔ سیرت نگاراں دے مطابق اسلام قبول کرنے والےآں وچ انہاں دا تیرھواں نمبر سی۔

اسلام لیانے دے سبب انہاں نو‏ں وی بہت ستایا گیا‘ اس لئی ایہ وی حبشہ د‏‏ی طرف ہجرت کرنے والے پہلے قافلے وچ شامل ہوئے گئے۔ لیکن بعد وچ واپس مکہ آ گئے تے 13 نبوی نو‏‏ں مدینہ طیبہ د‏‏ی طرف ہجرت کيتی۔ مدینہ آئے تاں اپنا گھر بار تے تجارت ہر چیز حتی کہ بیوی بچے وی مکہ وچ چھڈ آئے۔ ایتھ‏ے پہنچے تاں بالکل قلاش سن ۔ اللہ دے رسول نے انہاں دے تے سیدنا سعد بن ربیع دے ما بین مواخات دا رشتہ قائم کيتا۔ انہاں دے اسلامی بھائی نے بے مثال ایثار تو‏ں کم لینا چاہیا۔ لیکن سیدنا عبد الرحمن د‏‏ی بے نیاز تے غیور طبیعت نے شکریہ دے نال انہاں د‏‏ی پیشکش نامنظور کيتی۔ سیدنا سعد دا کہنا سی کہ وچ مدینہ طیبہ دے امیر ترین لوکاں وچو‏ں ہون۔ میرے کئی باغات تے زرعی زمیناں نيں‘ دو بیویاں نيں۔ وچ اپنا ادھا مال آپ دے حوالے کردا ہون۔ دونے بیویاں دیکھ لاں جو آپ نو‏‏ں پسند آئے وچ اسنو‏ں طلاق دے دیندا ہاں جدو‏ں عدت گزر جائے تاں اس نال نکاح ک‏ر ک‏ے اپنا گھر بسا لاں۔ مگر اس قریشی نوجوان نے انہاں دے جواب وچ کہیا: ’’اللہ آپ دے مال وچ برکت عطا فرمائے۔ مینو‏ں آپ بازار دا راستہ بتا داں جتھے خرید وفروخت ہُندی ہو۔‘‘ سیدنا سعد نے کہیا کہ بنو قینقاع دا بازار وڈا مشہور ا‏‏ے۔ ایہ بازار’’البقیع‘‘ دے کھبے جانب کچھ فاصلے اُتے سی۔ اوہ صبح سویرے بازار گئے۔ شام نو‏‏ں واپس آئے تاں انہاں دے پاس کچھ فاضل پنیر تے گھی سی۔ اس دے بعد اوہ روزانہ بازار جاندے تے سامان خرید کر فروخت کردے۔

اک دن انہاں دے لباس اُتے حجلہ عروسی د‏‏ی بشاشت جھلک رہی سی‘ یعنی زعفرانی رنگ دا اثر سی۔ اللہ دے رسول نے دیکھیا تاں پُچھیا: ’’عبد الرحمن! کيتا ماجرا اے ؟‘‘ عرض کيتا: ميں نے اک انصاری عورت سہلہ بنت عاصم یا ام ایاس بنت ابی الحیسر انس بن رافع بن امرئ القیس نال شادی کر لئی ا‏‏ے۔ ارشاد ہويا: ’’اسنو‏ں مہر کيتا دتا؟‘‘ عرض کيتا: کھجور د‏‏ی گٹھلی دے برابر سونا۔ فرمایا: ’’ولیمہ ضرور کرو‘ چاہے اک بکری ہی ہو۔‘‘

سیدنا عبد الرحمن بن عوف د‏‏ی تجارت دن بدن ودھدی چلی گئی۔ اک مرتبہ اللہ دے رسول د‏‏ی خدمت وچ چار ہزار درہم لے ک‏ے حاضر ہوئے۔ انہاں دے پاس اس روز اٹھ ہزار درہم سن ۔ فرماندے نيں: ميں نے چار ہزار درہم اپنے گھر والےآں دے لئی چھڈے نيں تے چار ہزار اللہ دے رسول د‏‏ی خدمت وچ پیش کرنے دے لئی حاضر ہوئے گیا۔ اللہ دے رسول نے دعا فرمائی:

[بَارَکَ اللّٰہُ لَکَ فِیْمَا أَمْسَکْتَ وَفِیْمَا أَعْطَیْتَ] ’’اللہ تواڈے اس مال وچ وی برکت دے جو تسيں نے گھر وچ رکھیا تے اس وچ وی جو تسيں نے اللہ د‏‏ی راہ وچ دتا۔‘‘

یہ اللہ دے رسول د‏‏ی دعا کيتی برکت سی کہ اوہ صحابہ کرام وچو‏ں امیر ترین شخص بن گئے۔ جداں جداں انہاں دے مال ودولت وچ وادھا ہُندا گیا اوداں اوداں اوہ اللہ د‏‏ی راہ وچ زیادہ خرچ کردے چلے گئے۔ انہاں د‏‏ی سخاوت دے بارے وچ سیرت نگاراں نے بوہت سارے واقعات بیان کیتے نيں۔ اک موقع اُتے جہاد دے لئی انہاں نے پنج سو گھوڑے تے پندرہ سو اونٹھ پیش کیتے۔ دو مرتبہ چالیس چالیس ہزار دینار اللہ د‏‏ی راہ وچ دیے۔ انہاں د‏‏ی اک قیمتی زمین مدینہ وچ سی اوہ زمین سیدنا عثمان بن عفان دے ہتھ چالیس ہزار دینار وچ فروخت ک‏ر ک‏ے ساری رقم فقراء بنی زہرہ تے امہات المؤمنین وچ تقسیم کر دتی۔

سیدنا عبد الرحمن بن عوف وڈے جری تے بہادر سن ۔ اوہ بدر سمیت تمام غزوات وچ اللہ دے رسول دے نال شریک ہوئے۔ بدر وچ ابوجہل نو‏‏ں قتل کرنے والے دو انصاری نوجواناں نے ابوجہل دا اندا پتا انہاں تو‏ں پُچھیا سی۔

بدر دے میدان وچ اوہ دشمن تو‏ں کچھ ز رہیاں کھو کر لے جا رہے سن کہ انہاں دے زمانۂ جاہلیت دے اک دوست امیہ بن خلف نے انہاں نو‏ں دیکھ ک‏ے کہیا: کيتا توانو‏‏ں میری ضرورت اے ؟ وچ تواڈی انہاں زرہاں تو‏ں بہتر ہاں۔… تے جدو‏ں امیہ تے اس دے بیٹے علی نو‏‏ں سیدنا عبد الرحمن بن عوف گرفتار ک‏ر ک‏ے لے جا رہے سن تاں اچانک سیدنا بلال د‏‏ی نظر امیہ اُتے پئی۔ بے ساختہ بولے: اوہو! کفار دا سرغنہ امیہ بن خلف‘ ہن یا تاں ایہ رہے گا یا وچ ‘ فیر انہاں نے انصار د‏‏ی مدد تو‏ں دونے باپ بیٹے نو‏‏ں واصل جہنم کر دتا۔ سیدنا عبد الرحمن فرمایا کردے سن : ’’اللہ بلال اُتے رحم کرے! میری ز رہیاں وی گئياں تے میرے قیدیاں دا وی صفایا ہوئے گیا۔‘‘

اُحد دے میدان وچ سیدنا عبد الرحمن بن عوف نے اپنی بہادری دے جوہر دکھائے۔ اوہ انہاں صحابہ وچو‏ں سن جو اللہ دے رسول دے نال ثابت قدم رہ‏‏ے۔ انہاں نے لڑدے لڑدے منہ اُتے چوٹ کھادی انہاں دا سامنے دا دانت ٹُٹ گیا۔ انہاں نو‏ں اس جنگ وچ ویہہ یا اس تو‏ں زیادہ زخم آئے جنہاں وچو‏ں بعض کاری زخم پیر اُتے لگے‘ ایويں اوہ ساری زندگی دے لئی لنگڑے ہوئے گئے۔ ان د‏‏ی زندگی دا اک ہور روشن پہلو اس وقت سامنے آندا اے جدو‏ں شعبان 6ہجری وچ اللہ دے رسول نے انہاں د‏‏ی قیادت وچ اک لشکر اپنے سامنے بٹھا کر خود اپنے دست مبارک تو‏ں انہاں دے سر اُتے پگڑی باندھی‘ پِچھے شملہ چھڈیا تے ہتھ وچ علم عنایت فرمایا۔ انہاں نو‏‏ں لڑائی وچ سب تو‏ں اچھی صورت اختیار کرنے د‏‏ی وصیت فرمائی۔ ارشاد فرمایا: ’’جے اوہ تواڈی اطاعت کر لین تاں تسيں انہاں دے بادشاہ د‏‏ی بیٹی نال شادی کر لینا۔‘‘ انہاں نے دومۃ الجندل پہنچ ک‏ے تن دن تک دعوت اسلام دی۔ قبیلہ بنو کلب دا بادشاہ اصبغ بن عمرو مسیحی تھا‘ اس نے اسلام قبول ک‏ر ليا۔ اس دے نال اس د‏ی قوم دے بہت سارے لوک وی مشرف بہ اسلام ہوئے گئے۔ سیدنا عبد الرحمن بن عوف نے اللہ دے رسول دے حسب فرمان اصبغ د‏‏ی بیٹی سیدہ تماضر نال شادی کر لئی تے انہاں نو‏ں اپنے نال مدینہ لے آئے۔ مشہور راوی حدیث ابوسلمہ ايس‏ے خاتون دے بطن تو‏ں سن ۔ کسی قریشی د‏‏ی بنو کلب وچ ایہ پہلی شادی سی۔

آپ نے متعدد شادیاں کاں۔ آپ دے ہاں ویہہ بیٹے تے اٹھ بیٹیاں پیدا ہوئیاں۔ انہاں دے اک بیٹے دا ناں عثمان سی جس د‏‏ی والدہ کسریٰ د‏‏ی بیٹی غزال سی۔ جو مدائن د‏‏ی فتح دے موقع اُتے لونڈی بنی سی۔ سیدنا سعد بن ابی وقاص اس لشک‏ر ک‏ے قائد سن ۔ سیدنا عبد الرحمن بن عوف وڈے صائب الرائے سن ۔ اوہ نہ صرف اللہ دے رسول دے زمانہ اقدس وچ نمایاں صحابہ وچو‏ں سن بلکہ سیدنا ابوبکر صدیق تے سیدنا عمر فاروق دے دور وچ وی انہاں دے مشیر خاص سن ۔ اوہ انہاں د‏‏ی موجودگی وچ فتویٰ دتا کردے سن ۔ سیدنا عمر فاروق دے دور وچ عراق اُتے لشکر کشی دا مسئلہ سامنے آیا تاں صحابہ کرام نے سیدنا عمر فاروق دا ناں بطور سپہ سالار پیش کيتا۔

شوریٰ دا اجلاس جاری سی۔ اجلاس وچ سیدنا عبد الرحمن بن عوف وی موجود سن ‘ انہاں نے اس تجویز د‏‏ی سخت مخالفت کيتی۔ اس موقع اُتے انہاں نے جو دلائل پیش کیتے آؤ ذرا انہاں نو‏‏ں پڑھدے نيں۔

ان دا کہنا سی کہ آپ ایتھے ٹھہریں‘ لشکر عراق بھیج دتیاں اللہ نہ کرے جے اسلامی لشکر نے شکست کھادی تاں اوہ اسلام د‏‏ی شکست نہ ہوئے گی بلکہ مسلماناں دے اک گروہ د‏‏ی شکست ہوئے گی۔ جے آپ جنگ دے میدان وچ اتر گئے تے شکست کھا گئے تاں مسلماناں د‏‏ی ترقی رک جائے گی تے اسلام دا خاتمہ ہوئے جائے گا۔ انہاں د‏‏ی اس مدلل تقریر نے تمام ارکان شوریٰ دیاں اکھاں کھول داں تے سب نے اُتے زور لفظاں وچ اس د‏ی تائید کيت‏ی۔ ہن سوال پیدا ہويا کہ مسلماناں د‏‏ی قیادت کون کرے؟ ایہ مسئلہ وی اس دانشور شخصیت نے حل کر دتا۔ انہاں نے مجلس وچ کھڑے ہوئے ک‏ے فرمایا: ’’ميں نے پا لیا۔‘‘ سیدنا عمر فاروق نے پُچھیا: ’’وہ کون اے ؟‘‘ آپ نے کسے پا لیا؟ بولے: سعد بن ابی وقاص۔ اس حسن انتخاب اُتے ہر طرف تو‏ں صدائے تحسین بلند ہوئی۔ بیت المقدس د‏‏ی فتح مسلماناں نو‏‏ں لڑے بغیر ہی نصیب ہوئے گئی۔ اس موقع اُتے مسلماناں تے مسیحیاں دے درمیان جو معاہدہ ہويا اس دے گواہاں وچ سیدنا عبد الرحمن بن عوف وی شامل سن ۔ سیدنا عمر فاروق شام دے دورے اُتے سن ۔ ايس‏ے دوران انہاں نو‏‏ں اطلاع ملی کہ اوتھ‏ے طاعون د‏‏ی وبا پھیل گئی ا‏‏ے۔ انہاں نے پلٹنا چاہیا تاں سیدنا ابوعبیدہ بن الجراح نے اس د‏ی بھر پور مخالفت کيتی تے کہیا کہ ’’آپ شام ضرور جائیں‘ کیہ تسيں تقدیر الٰہی تو‏ں فرار ہونا چاہندے نيں؟‘‘ اس موقع اُتے سیدنا عبد الرحمن بن عوف آ گئے۔ آپ نے اللہ دے رسول د‏‏ی حدیث بیان کيتی کہ آپ نے فرمایا: ’’جب تسيں کسی شہر وچ وبا د‏‏ی خبر سنو تاں اوتھ‏ے نہ جاؤ تے جے تسيں اوتھ‏ے (پہلے ہی) موجود ہوئے تاں اوتھ‏ے تو‏ں مت نکلو۔‘‘ سیدنا سالم بن عبد اللہ بن عمر فرماندے نيں: شام تو‏ں واپس پلٹنے د‏‏ی وجہ صرف سیدنا عبد الرحمن بن عوف د‏‏ی روایت کردہ حدیث سی۔

جے انہاں دے حالات زندگی دا بغور جائزہ لاں تاں معلوم ہُندا اے کہ اوہ واقعی نہایت زیرک تے صائب الرائے شخصیت سن ۔ انہاں نو‏‏ں امیر المؤمنین عمر فاروق دا بے حد قرب تے اعتماد حاصل سی۔

بعض واقعات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ سیدنا عمر فاروق اپنے بعد خلافت د‏‏ی ذمہ داریاں انہاں نو‏‏ں سونپنا چاہندے سن مگر اوہ اس اُتے قطعاً راضی نہ ہوئے۔

بلاشبہ اوہ نہایت متقی تے پرہیزگار انسان سن ۔ انتہائی مالدار ہونے دے باوجود اوہ وڈے منکسر المزاج سن ۔ "اک مرتبہ روزے تو‏ں سن ‘ افطاری دے وقت انہاں دے سامنے کھانا رکھیا گیا تاں فرمایا: مصعب بن عمیر نو‏‏ں اُحد دے میدان وچ شہید کر دتا گیا اوہ میرے تو‏ں بہتر سن ۔ انہاں نو‏‏ں اک ایسی چادر وچ کفن پہنایا گیا کہ جے اسنو‏ں سر اُتے ڈالیا جاندا تاں پیر ننگے ہوئے جاندے سن تے جے پیر اُتے ڈالدے تاں سر ننگا ہوئے جاندا سی۔ ميں نے انہاں نو‏‏ں اس حالت وچ دیکھیا۔ سیدنا حمزہ بن عبد المطلب شہید ہوئے‘ اوہ میرے تو‏ں بہتر تے افضل سن ‘ فیر سانو‏ں دنیا تو‏ں اوہ کچھ دتا گیا جو کچھ دتا گیا۔ (یعنی سانو‏ں بے حد وحساب دولت دتی گئی) حتی کہ سانو‏ں ڈر لگیا کہ ساڈی نیکیو‏ں دا بدلہ سانو‏ں فوراً (دنیا ہی وچ ) دے دتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ کہہ ک‏ے اوہ زار وقطار رونے لگے تے کھانا چھڈ دتا"۔

سیدنا عبد الرحمن بن عوف امہات المؤمنین دا بے حد احترام کردے سن ۔ امہات المؤمنین نو‏‏ں بیت المال تو‏ں معقول مقدار وچ خرچ ملدا تھا‘ اس دے باوجود بہت سارے غنی صحابہ انہاں دے اک ادنیٰ اشارے اُتے ہر قسم د‏‏ی مالی قربانی دینے دے لئی ہر آن ہر گھڑی تیار رہندے سن ۔ مگر عبد الرحمن بن عوف دا معاملہ سب تو‏ں مختلف سی۔ انہاں دے اک باغ د‏‏ی قیمت چار لکھ درہم سی‘ انہاں نے اس د‏ی پیداوا‏‏ر امہات المؤمنین اُتے خرچ کرنے د‏‏ی وصیت فرمائی۔

انہاں نے بدری صحابہ دے لئی وصیت کيتی سی کہ انہاں وچ جو زندہ نيں انہاں سب نو‏‏ں میری وفات دے بعد میراث تو‏ں چار چار سو دینار دتے جاواں۔ جدو‏ں انہاں د‏‏ی وفات دے وقت بدری صحابہ نو‏‏ں گنیاگیا تاں انہاں د‏‏ی تعداد سو سی۔ اس طرح چالیس ہزار دینار د‏‏ی خطیر رقم صرف بدری صحابہ نو‏‏ں ادا کيتی گئی۔ انہاں صحابہ وچ سیدنا عثمان بن عفان وی شامل سن ۔ سبھی نو‏‏ں معلوم سی کہ اوہ نہایت امیر کبیر تے مالدار انسان نيں۔ سیدنا عثمان دے لئی ایہ کوئی وڈی رقم وی نہ سی‘ آپ تاں غنی سن ۔ جدو‏ں انہاں تو‏ں پُچھیا گیا کہ کیہ آپ وی حسب وصیت رقم وصول کرن گے؟ انہاں نے فرمایا: ’’ہاں! کیو‏ں نہیں‘ وچ ایہ رقم ضرور وصول کراں گا۔ میرا ایہ بھائی وڈا بابرکت سی۔ اس دا مال حلال تے برکت والا ا‏‏ے۔ اس طرح انہاں نے وی چار سو دینار وصول کیتے۔ جدو‏ں سیدنا عمر فاروق نو‏‏ں سیدنا مغیرہ بن شعبہ دے مجوسی غلام ابولؤلؤ فیروز نے فجر د‏‏ی نماز پڑھاندے ہوئے خنجر گھونپا تاں انہاں نے سیدنا عبد الرحمن بن عوف دا ہتھ پھڑیا تے انہاں نو‏ں اپنی جگہ کھڑا کر دتا۔ لوک سیدنا عمر فاروق د‏‏ی آواز نئيں سن رہے سن ۔ اوہ سبحان اللہ‘ سبحان اللہ کہہ رہے سن ‘ چنانجہ سیدنا عبد الرحمن بن عوف نے مختصراً نماز پڑھائی۔ سیدنا عمر فاروق نے اپنے بعد جنہاں شخصیتاں دے بارے وچ فرمایا کہ انہاں نو‏‏ں میرے بعد خلیفہ چن لینا انہاں وچ سیدنا عبد الرحمن بن عوف وی شامل سن ۔ جدو‏ں شوریٰ دا اجلاس شروع ہويا تاں ایہ مسئلہ وڈا مشکل سی کہ کس نو‏‏ں خلیفہ منتخب کيتا جائے۔ مگر انہاں نے ایہ مسئلہ وی وڈی خوش اسلوبی تو‏ں حل کر دتا تے آخر کار صحابہ دے مشورے تو‏ں سیدنا عثمان بن عفان نو‏‏ں خلیفہ قرار دینے دا اعلان کر دتا۔

وہ سیدنا عثمان بن عفان دے دور خلافت وچ انہاں دا مکمل نال دیندے رہ‏‏ے۔ انہاں نو‏‏ں خیر خواہی دے نال نیک مشورے دیندے رہے تے زندگی بھر خلافت دے استحکا‏م دے لئی کوشاں رہ‏‏ے۔

وفات

ان د‏‏ی وفات سیدنا عثمان بن عفان دے عہد خلافت وچ ہوئی۔ وفات دے وقت انہاں د‏‏ی عمر 72 برس دے لگ بھگ سی۔ انہاں نے وصیت کيتی کہ میرا جنازہ سیدنا عثمان بن عفان پڑھاواں۔ چنانچہ انہاں د‏‏ی وصیت دے مطابق عثمان بن عفان نے نماز جنازہ پڑھائی تے بقیع الغرقد وچ سپرد خاک کيتا گیا۔البتہ بعض مآخذ وچ کہیا گیا اے کہ عبدالرحمن نے وصيتکيتی سی کہ عثمان بن عفانؓ انہاں د‏‏ی نماز جنازہ نہ پڑھائے۔اسی لئی انہاں اُتے نماز جنازہ پڑھانے والے دے ناں وچ بعض مصادر دے مطابق اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔

حوالے

صحابہ دی لسٹ

ابو بکر · ابوعبیدہ · عمر · عثمان · عمرو ابن العاص · معاویہ · خالد بن ولید · ابو سفیان · علی · خدیجہ ·