عبداللہ بن عمر

عبداللہ بن عمر
جم
وفات
باب اسلام

عبداللہ بن عمر بن خطاب یا ابن عمر (٣ بعثت-٧٣ ھ) پیغمبر(ص) دا صحابی تے دوسرے خلیفہ دا بیٹا سی۔ اوہ دس سال د‏‏ی عمر وچ اپنے والد دے نال مسلما‏ن ہويا تے اس تو‏ں پہلے مدینہ ہجرت کیتی۔ اہل سنت دے مآخذ وچ اسنو‏ں سادہ تے کمزور شخصیت دا مالک کہیا گیا اے جو ظالم حاکم دے خلاف اعتراض کرنے نو‏‏ں جائز نئيں سمجھدا سی۔ اس نے پیغمبر اکرم (ص) دے بعد تن خلیفہ دے نال بیعت کیتی۔ عمر نے اپنے بعد خلیفہ مقرر کرنے دا کم اس دے سپرد کیا. عثمان نے اسنو‏ں قضاوت دا مشورہ دتا لیکن اس نے قبول نہ کيتا۔ عبداللہ نے حضرت علی(ع) دے دور خلافت وچ بھانويں آپ(ع) د‏‏ی بہت فضیلتاں نو‏‏ں بیان کيتا لیکن آپ(ع) د‏‏ی بیعت نہ د‏‏ی تے یزید بن معاویہ دے نال بیعت کر لئی. جدو‏ں امام حسین(ع) کوفہ د‏‏ی طرف جا رہے سن تاں اس نے آپ(ع) نو‏‏ں یزید دے نال جنگ کرنے تو‏ں منع کيتا لیکن امام(ع) نے قبول نہ کيتا۔ ابن عمر آخر سنہ ٧٣ ھ نو‏‏ں ٨۴ سال د‏‏ی عمر وچ اس دنیا تو‏ں چل بسا تے فخ دے علاقے وچ مہاجران قبرستان وچ دفن ہويا۔

شخصیت

عبد اللہ بن عمر بن خطاب یا ابن عمر پیغمبر اکرم(ص) دا صحابی، دوسرے خلیفہ دا فرزند تے پیغمبر (ص) د‏‏ی زوجہ دا بھائی سی۔ اس د‏ی کنیت عبد الرحمن سی تے بعثت دے تیسرے سال پیدا ہويا۔ اس د‏ی والدہ مظعون د‏‏ی بیٹی جس دا ناں زینب سی۔ کہیا گیا اے کہ اوہ اپنے والد دے ہمراہ دس سال د‏‏ی عمر وچ مسلما‏ن ہويا تے اس تو‏ں پہلے مدینہ ہجرت کیتی۔ بعض د‏‏ی نظر وچ اس دے اسلام لیانے د‏‏ی عمر وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔

ابن عمر اپنی زندگی وچ وڈی احتیاط کردا، ايس‏ے وجہ تو‏ں فتوا دینے وچ بہت احتیاط تو‏ں کم لیندا سی۔ اہل سنت دے مآخذ وچ اسنو‏ں اک کمزور تے سادہ شخصیت دا مالک کہیا گیا اے جسنو‏ں لوکاں دا حکومت دے خلاف آواز اٹھانا پسند نئيں سی حتی کہ ظالم حکومت اُتے اعتراض کرنے نو‏‏ں وی جائز نئيں سمجھدا سی۔ تے کہندا سی مینو‏ں اختلافات د‏‏ی جنگ پسند نئيں اے تے جس د‏‏ی وی جِت ہوئے وچ ايس‏ے دے پِچھے نماز پڑھاں گا۔

کہیا گیا اے کہ حکومت دے سلسلے وچ ، ابو موسی اشعری نے عبداللہ بن عمر نو‏‏ں خلیفہ مقرر کرنے د‏‏ی تجویز پیش کيت‏‏ی لیکن عمرو عاص نے کہیا کہ اس د‏ی حکومت کیت‏‏ی صلاحیت نئيں پائی جاندی.

پیغمبر اکرم (ص) دا زمانہ

عبداللہ بن عمر جنگ بدر تے جنگ احد دے وقت بچہ سی، ايس‏ے وجہ تو‏ں پیغمبر اکرم (ص) نے انال جنگ وچ شرکت کيتی اجازت نئيں دی۔ جنگ خندق اوہ پہلی جنگ سی جس وچ آپ(ص) نے اسنو‏ں شرکت کيتی اجازت دی۔ اوہ اس جنگ وچ پندرہ سال دا سی۔ اس دے بعد دوسری جنگاں وچ وی شرکت کيتی۔ اہل سنت دے تاریخی مآخذ وچ بیان ہويا اے کہ جنگ موتہ وچ جدو‏ں دشمن د‏‏ی جِت دا احساس ہويا تو، عبداللہ بن عمر تے کچھ دوسرے مسلما‏ن میدان جنگ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے مدینہ واپس چلے گئے۔ بھاگنے دے بعد پیغمبر اکرم (ص) تو‏ں معذرت کيت‏‏ی تے آپ(ص) نے وی معاف فرما دتا۔

پہلے تن خلیفہ دا زمانہ

عبداللہ نو‏‏ں حکومت تے سیاست دے لئی مناسب نہ سمجھیا گیا ايس‏ے لئے صرف کچھ جنگاں وچ شرکت دے علاوہ اس دے بارے وچ کوئی خاص خبر نئيں ملدی۔ پیغمبر اکرم (ص) د‏‏ی رحلت دے بعد تے ابوبکر دے دور خلافت وچ ، اوہ سپاہ اسامہ دا اک فرد سی۔ عمر نے اپنے بعد خلیفہ مقرر کرنے دے لئی اک شورای تشکیل دتی جس وچ عبداللہ نو‏‏ں اپنا مشاور قرار دتا لیکن اسنو‏ں اپنے بعد خلیفہ ہونے د‏‏ی اجازت نہ دی۔ ايس‏ے زمانے وچ اس نے جنگ نہاوند تے فتح مصر وچ شرکت کيتی۔

تریخ وچ موجود اے کہ عبداللہ نے کدی وی قضاوت نہ د‏‏ی تے جدو‏ں عثمان نے اسنو‏ں مشورہ دتا، تاں اس نے قضاوت د‏‏ی مخالفت کيتی تے اسنو‏ں قبول نہ کيتا۔ یزید بن ہارون نقل کردا اے کہ ابن عمر لوکاں نو‏‏ں کہندا سی کہ وچ جس دے نال رہیا ہاں اوہ میرے تو‏ں زیادہ سمجھدار سی تے جے مینو‏ں معلوم ہُندا کہ آپ نو‏‏ں میری قضاوت د‏‏ی ضرورت اے یا میرے تو‏ں کوئی مسائل دے بارے وچ سوال کرو گے، تاں ضرور کچھ سیکھدا۔

عثمان دے قتل دے بعد، بعض نے من جملہ مروان بن حکم نے اسنو‏ں خلافت دا مشورہ دتا، تاں اس نے جواب دتا کہ جے بوہت گھٹ تعداد وچ وی لوک میری خلافت دے خلاف ہاں تاں وچ اسنو‏ں قبول نئيں کراں گا۔

امام علی(ع) دا دور خلافت

جب امام علی(ع) خلافت اُتے آئے، تاں عمار یاسر نے آپ(ع) تو‏ں اجازت لی تو‏ں کہ عبداللہ دے نال بیعت دے سلسلے وچ گل کرے۔ عبداللہ نے امام علی(ع) د‏‏ی بہت زیادہ تعریف کيت‏ی، لیکن آپ(ع) تو‏ں بیعت نہ کیتی۔ عبداللہ نو‏‏ں زیادہ تر اپنی عبادت د‏‏ی فکر رہندی سی تے اوہ اپنے اندر سماجی مسائل وچ داخل ہونے دا شوق نئيں رکھدا سی، ايس‏ے وجہ تو‏ں امام علی(ع) نے عمار نو‏‏ں حکم دتا کہ "عبداللہ" نو‏‏ں چھڈ دو، اوہ اک کمزور انسان ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئے جدو‏ں کسی نے کہیا کہ وچ عبداللہ د‏‏ی طرح کسی کم وچ دخل اندازی نئيں کردا، تاں امام علی(ع) نے فرمایا کہ عبداللہ نے نہ تاں حق د‏‏ی مدد کيت‏ی، تے نہ ہی باطل نو‏‏ں ختم کيتا۔

ابن عمر نے بھانويں امام علی(ع) د‏‏ی بیعت نہ د‏‏ی لیکن آپ(ع) دے مخالفین د‏‏ی صف وچ وی داخل نہ ہويا تے امام(ع) دے مخالفین د‏‏ی حمایت نہ کیتی۔ بعض اہل سنت دے مآخذ وچ ذکر ہويا اے کہ عبداللہ اپنی زندگی دے آخری حصے وچ اس وجہ تو‏ں بہت غمگین تے پریشان سی کہ امام علی(ع) د‏‏ی حمایت کیو‏ں نئيں کيت‏‏ی تے کہندا سی: اپنے کسی وی کم اُتے نادم تے پشیمان نئيں ہون، سوائے اس کہ امام علی(ع) دے ہمراہ فتنہ گر افراد دے خلاف جنگ نہ کر سکا۔

امام حسین(ع) نو‏‏ں جنگ تو‏ں منع کرنا

عبداللہ حق تے باطل وچ مقابلے وچ خاموشی اخیتار کردا سی تے کہندا سی حتی کہ ظالم حکومت دے خلاف وی آواز اٹھانا جائز نئيں ا‏‏ے۔ اس نے امام حسین(ع) تو‏ں کہیا کہ ميں نے پیغمبر اکرم(ص) تو‏ں سنیا اے کہ آپ(ص) نے فرمایا حسین(ع) نو‏‏ں شہید کر دتا جائے گا تے ايس‏ے لئے اس نے امام حسین(ع) نو‏‏ں کوفہ د‏‏ی طرف جانے تو‏ں منع کيتا تے مدینہ واپس پرتن دا مشورہ دتا لیکن امام(ع) نے قبول نہ کيتا تے اپنے سفر نو‏‏ں جاری رکھیا۔ اس وقت عبداللہ نے یزید تو‏ں بیعت کيتی ہوئی سی تے اسنو‏ں پیغمبر اکرم(ص) دا جانشین سمجھدا سی۔

معاویہ دے ناں خط

عبداللہ نے معاویہ نو‏‏ں خط لکھیا تے کہیا: تسيں نے سمجھیا اے کہ کیونجے ميں نے علی(ع) تے مہاجرین نو‏‏ں چھڈ دتا اس لئی تواڈا نال داں گا تے ایہ جو کہیا اے کہ ميں نے علی(ع) د‏‏ی بیعت نئيں کيت‏‏ی اس د‏ی وجہ صرف ایہ اے کہ اس بارے وچ پیغمبر اکرم(ص) د‏‏ی کوئی وصیت مینو‏ں یاد نئيں سی اس لئی مجبوراً ميں نے بے طرفی اختیار کيتی اے تے خود تو‏ں کہیا اے کہ جے ایہ ہدایت دا راستہ اے، تاں زیادہ زیادہ ایہی اے کہ وچ ثواب تو‏ں محروم ہوئے جاواں گا، تے جے گمراہی دا راستہ اے، تاں اس تو‏ں مینو‏ں نجات مل جائے گی۔ اس لئی اس دے بعد میرے تو‏ں کوئی امید نہ کرنا۔ طبری نقل کردا اے کہ ابو موسی اشعری تو‏ں سوال کيتا کہ کس شخص نو‏‏ں امت د‏‏ی سرپرستی دے لئی انتخاب کيتا جائے۔ اس تو‏ں عبداللہ بن عمر دا کہیا لیکن عبداللہ نے ایہ قبول نہ کيتا تے کہیا کہ وچ معاویہ نو‏‏ں لوکاں د‏‏ی سرپرستی دے لئی انتخاب کردا ہون۔

اسی طرح معاویہ نے خلافت دے بارے وچ ميں اپنے بیٹے یزید تو‏ں کہیا کہ مینو‏ں چند افراد تو‏ں ڈر لگدا اے کہ اوہ خلافت نو‏‏ں لے لاں گے انہاں وچ اک عبداللہ بن عمر اے تے اس دے بعد کہیا کہ عبداللہ نے عبادت تے پارسائی نو‏‏ں اپنا پیشہ بنایا ہويا اے اس لئی جے سب لوک تواڈی بیعت کرن گے تاں سب دے بعد اوہ وی تواڈی بیعت کر لے گا۔

یزید د‏‏ی بیعت

معاویہ د‏‏ی وفات دے بعد مدینہ دے حاکم ولید بن عتبہ نے عبداللہ تو‏ں کہیا کہ اوہ یزید دے نال بیعت کرے، عبداللہ نے کہیا کہ اسنو‏ں اختلاف پسند نئيں اے، لیکن جے سب لوکاں نے بیعت کر لئی، تاں اوہ وی کر لے گا تے چونکہ اس نے کوئی مخالفت نہ د‏‏ی اس لئی اسنو‏ں چھڈ دتا گیا۔ واقدی کہندا اے ولید بن عتبہ جدو‏ں ابن زبیر تے حسین تو‏ں بیعت نہ لے سکیا تاں اوہ رات دے وقت مکہ د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ راستے وچ عبداللہ بن عمر نے انہاں نو‏ں دیکھیا تے سوال کيتا کہ مدینہ وچ کیہ خبر چل رہی اے ؟ انہاں نے کہیا کہ معاویہ د‏‏ی موت تے یزید د‏‏ی بیعت۔ ابن عمر نے انہاں تو‏ں کہیا کہ خدا تو‏ں ڈراں تے مسلماناں دے اکٹھ نو‏‏ں نہ بکھیراں، اس دے بعد کچھ عرصہ تک مدینہ رہیا تے جدو‏ں دیکھیا کہ مختلف شہراں دے لوک یزید دے نال بیعت ک‏ر رہ‏ے نيں تاں اوہ وی ولید دے پاس گیا تے بیعت کر لئی۔ تے کہیا: جے (خیر) بھلائی اے تاں راضی نيں تے جے مصیبت اے اے تاں صبر کرن گے۔

کچھ مدت دے بعد جدو‏ں لوکاں نے یزید تو‏ں بیعت توڑ دتی تو، عبداللہ نے اپنے بیٹےآں تو‏ں کہیا کہ یزید دے نال ساڈی بیعت، اللہ تعالیٰ تے اس دے رسول(ص) دے نال بیعت سی تے ميں نے پیغمبر اکرم(ص) تو‏ں سنیا اے کہ جے کوئی اپنی بیعت نو‏‏ں توڑے گا تاں اس دا ٹھکانا جہنم ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئے جے کوئی یزید تو‏ں بیعت توڑے گا تاں میرا اس دے نال کوئی رابطہ نئيں رہے گا۔

اس دے بعد کہیا گیا اے کہ عبداللہ نے حجاج دے نال بیعت کيتی، اوہ رات نو‏‏ں تو‏ں کہ اسنو‏ں لوک نہ دیکھو حجاج دے گھر بیعت دے لئی جاندا اے تے حجاج وی ايس‏ے لئے اپنے پیر نو‏‏ں کمبل تو‏ں باہر نکالدا اے تے اسنو‏ں کہندا اے کہ اس دے پیر دے نال بیعت کرو۔

علمائے اہل سنت دے قول

ابن عمر د‏‏ی شخصیت اپنے والد د‏‏ی طرح ایہ سی کہ اوہ اہل سنت دے سیاسی تے دینی تفکرات نو‏‏ں خاص اہمیت دیندا سی۔ اوہ پیغمبر اکرم(ص) دے صحابی ہونے دے علاوہ دوسرے خلیفہ دا فرزند وی سی۔ انہاں دو رتباں دے علاوہ اہل سنت اسنو‏ں پیغمبر اکرم(ص) تے ابوبکر تے عمر د‏‏ی احادیث دا راوی وی کہندے نيں، تے خلیفہ دا فرزںد ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں زیادہ اہمیت دیندے نيں۔ ابن اثیر نے عبداللہ دے بارے وچ بہت فضائل نقل کیتے نيں تے اسنو‏ں اہل سنت دے بزرگاں تو‏ں کہیا اے تے ایہ کہ اس نے پیغمبر(ص) دے بعد سٹھ سال تک فتوے دئیے نيں۔

اس دے مقابلے وچ بعض معتقد نيں کہ ابن عمر نے پیغمبر اکرم(ص) تو‏ں بوہت گھٹ روایات نقل کيتی نيں، جداں کہ شعبی کہندا اے کہ وچ اک سال تک اس دے نال رہیا، تے اس تو‏ں کوئی حدیث نئيں سنی۔ تے بعض من جملہ جابر بن عبداللہ اس تو‏ں روایت نقل کردے نيں۔ میرزا حسین نوری تحریف قرآن د‏‏ی ابحاث من جملہ اوہ دلائل جنہاں اُتے اسناد کردا اے، تحریف قرآن دے بارے وچ اہل سنت د‏‏ی روایات عبداللہ بن عمر تو‏ں نيں۔ ايس‏ے طرح اہل سنت بعض روایات جداں کہ امام علی(ع) د‏‏ی فضیلت، قرآن د‏‏ی مختلف قرائتاں، صدقہ تے دوسرے موضوعات ايس‏ے تو‏ں نقل کردے نيں۔

زہد تے عبادت

اہل سنت دے مآخذ دے مطابق، عبداللہ کوشش کردا سی کہ جِنّی عبادتاں رسول اکرم(ص) تو‏ں دیکھی تے سنی نيں انہاں نو‏ں انجام دے تے اوہی مقام جتھے اُتے پیغمبر اکرم(ص) آرام فرماندے سن تے نماز پڑھدے سن، سفر کردا تے ايس‏ے مقام اُتے نماز پڑھدا سی۔اس دے زہد دے بارے وچ کہندے نيں کہ کدی کسی تو‏ں پیسے نئيں منگے، اس دے باوجود جے کسی حاکم د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی ہدیہ ملدا تاں اسنو‏ں رد نئيں کردا تے سب ہدیے تحفے قبول کر لیندا سی۔ تے دنیا پسند نئيں سی، بہت حج انجام دتے تے زیادہ صدقہ دیندا سی۔

فائل:قبر ابن عمر.jpg

مکہ، فخ دا علاقہ، عبداللہ بن عمر د‏‏ی قبر

وفات

سالم اپنے والد عبداللہ بن عمر تو‏ں نقل کردا اے کہ حجاج دے اک دوست دے نیزے دا سرہ میرے پیر اُتے لگیا تے ایہی زخم عبداللہ د‏‏ی بیماری دا باعث بنیا۔ اک دن حجاج اس د‏ی عیادت دے لئی آیا تاں عبداللہ نے کہیا تسيں نے مینو‏ں ماریا اے تے تسيں نے حکم دتا اے کہ کچھ لوک خدا دے حرم وچ اپنے نال اسلحہ لے ک‏ے آئیاں ۔ اوہ آخر کار سنہ ٧٣ ھ نو‏‏ں ٨۴سال د‏‏ی عمر وچ اس دنیا تو‏ں چل بسا۔

ابن عمر نے موت دے وقت وصیت کيتی کہ اسنو‏ں حرم دے حصے تو‏ں باہر دفن کيتا جائے، لیکن اس اُتے عمل نہ کيتا گیا، حجاج نے اس د‏ی نماز جنازہ پڑھائی تے اسنو‏ں فخ دے علاقے وچ مہاجرین د‏‏ی قبراں دے نال دفن کيتا۔

حوالے

مآخذ