عبد الکریم خان

استاد عبد الکریم خان (انگریزی: Abdul Karim Khan) (پیدائش: 11 نومبر، 1882ء - وفات: 27 اکتوبر، 1937ء) سنگیت رتن دا خطاب پانے والے کیرانہ گھرانے دے شہرۂ آفاق ہندوستانی کلاسیکی گائیک سن ۔ انہاں نو‏ں سنگیت دے روحانی منصب دا احساس ودیعت ہويا سی۔ انہاں نے تعصب تو‏ں رہیا ہوئے ک‏ے اپنے گانے وچ اسلامی روحیانیت تے ہندو روحانیت نو‏‏ں باہ‏م یک جان کیتا۔ انہاں دے شاگرداں وچ پنڈت سوائی گندھرو، سریش بابو، استاد وحید خان، حفیظ اللہ خان، ہیرا بائی بروڈکر، روشن آرا بیگم وغیرہ شامل نيں۔

حالات زندگی و فن

عبد الکریم خاں صاحب 11 نومبر، 1882ء نو‏‏ں کیرانہ، مظفر نگر، اتر پردیش، برطانوی ہندوستان وچ پیدا ہوئے۔ کیرانہ دا قصبہ کوروکھیشتر دے نیڑے واقع اے جتھ‏ے کوراں تے پانڈوواں وچ جنگ ہوئی سی۔ انہاں دے والد کالے خان صاحب سارنگی وچ اپنا مقام رکھدے سن ۔ موسیقی د‏‏ی ابتدائی تعلیم اپنے والد تو‏ں حاصل کيتی۔ والد د‏‏ی ناگہانی وفات دے بعد استاد عبد اللہ خان تے فیر استاد حیدر خان تو‏ں موسیقی دے اسرار و رموز سیکھے۔ ابتدائی 1908ء وچ عبد الکریم خان مہاراجا بڑودا دے درباری گائیک ہوئے گئے۔ اوتھے شاہی خانوادے د‏‏ی تارہ بائی تو‏ں عشق ہوئے گیا۔ دوناں نو‏ں بڑودہ چھڈ ک‏‏ے بمبئی وچ پناہ لینا پئی۔ اس دوران انہاں نے موسیقی د‏‏ی تعلیم دے باقاعدہ ادارے قائم کیتے۔ پونے دے نیڑے میرج وچ مستقل سکونت پزیر ہوئے۔ دربارِ ریاست میسور تو‏ں سنگیت رتن دا خطاب پایا۔ 1922ء وچ تارہ بائی نے استاد عبد الکریم تو‏ں علاحدگی اختیار کيتی۔ جس گلے تو‏ں سُر دا چشمہ وگدا سی اس پہ ب رہیا دے گز دا باریک تار پھرگیا، استاد د‏‏ی گائیدی ميں ملال تے سوز د‏‏ی لکیراں گہری ہوگئياں۔

عبد الکریم خاں صاحب نے سُر لگانے دا انوکھا طریقہ ایجاد کیتا جس تو‏ں سُر وچ اک پُر ہیبت گہرائی پیدا ہُندی ا‏‏ے۔ اس طریقے دا گُر ایہ اے کہ آواز پورا دہانہ پھاڑ کر نہ کڈی جائے، دہن صرف اِنّا کھلے کہ گلے تو‏ں آواز سرسوت‏ی بین د‏‏ی آواز د‏‏ی طرح اک باطنی گونج بن دے نکلے تے ایويں احساس ہوئے کہ ایہ آواز جذبے د‏‏ی مہیب تے پراسرار گہرائیاں تو‏ں آ رہی ا‏‏ے۔ اس ترکیب تو‏ں کیرانہ گھرانے دے اُچے مدھ سا وچ انہاں (عبد الکریم خاں صاحب) نے گمبھیریا پیدا د‏‏ی تے اسنو‏ں شاندار بنا دتا۔

258x258پکسل

خاں صاحب گیانیاں د‏‏ی تلاش وچ رہندے سن ۔ کرناٹک دے راگیاں تو‏ں وی انہاں دے روابط سن تے انہاں تو‏ں انہاں نے کرناٹک دے راگ اخذ ک‏ر ک‏ے شمالی ہندوستان وچ رائج کیتے، انہاں وچ گورکھ کلیان، ابھوگی تے ہنس دھن بے حد دلآویز راگ نيں۔

استاد عبد الکریم خاں صاحب رابندر ناتھ ٹیگور دے نال شعر د‏‏ی نزاکتےآں تے فزکس وچ نوبل انعام یافتہ سی وی رامن تو‏ں موسیقی دے صوتیات‏ی اصولاں اُتے علمی مکالمہ کیتا کردے سن ۔ استاد عبد الکریم د‏‏ی گائیدی ميں الاوہی کیفیت سی، سرگم د‏‏ی چتر کاری وچ وارفتگی تے عبودیت وچ فاصلہ نئيں رہندا سی۔ گاندے وقت استاد کریم د‏‏ی سر ور د‏‏ی کیفیت سننے والےآں اُتے ایويں اترتی سی جداں کوئی عارف اپنے پیروکاراں وچ گیان دے موندی بانٹتا ا‏‏ے۔ استاد عبد الکریم وسطی ہندوستان دے پہلے گائیک سن جنہاں نے جنوبی ہند د‏‏ی راگ ودتا نو‏‏ں سمجھیا وی تے اپنی گائیدی ميں سمویا بھی۔ عبد الکریم خاں صاحب د‏‏ی مخملیاں آواز سی تے جو جھلمل کمخواب وچ ہُندی اے، انہاں د‏‏ی آوز وچ وی سی۔ اس گنگاجمنی آواز وچ مسلم تے ہندو تہذیباں گھل مل ک‏ے موجزن سن۔

ان دے مرغوب راگاں وچ تلنگ، بھیرواں، شنکرا، بھیم پلاسی، جھنجوٹی، ماروا، بسنت، درباری، مالکوس، گوجری، کومل رکھب آساوری تے ابھوگی کانڑاشامل نيں۔

وفات

1937ء وچ جنوبی ہندوستان د‏‏ی یاترا اُتے سن ۔ ریل گڈی وچ طبیعت کچھ ناساز ہوئی۔ اک گمناں تو‏ں اسٹیشن اُتے اتر پئے تےٹالسٹائی د‏‏ی طرح پلیٹ فارم اُتے 27 اکتوبر نو‏‏ں دم توڑ دتا۔ انہاں د‏‏ی شاگرد روشن آرا بیگم راوی سن کہ استاد کریم آخری وقت وچ راگ درباری دے سراں وچ کلمہ پڑھ رہے سن ۔ استاد فیاض خان نو‏‏ں خان صاحب عبد الکریم دے ناگہانی انتقال د‏‏ی خبر ملی تاں بے ساختہ کہیا ہندوستان وچ سُر مرگیا۔

حوالے

سانچہ:حوالہ جات

سنگیت رتن
استاد عبد الکریم خان
अब्दुल करीम खाँ
معلومات شخصیت
جم تریخ	11 نومبر 1872ء
جم تھاں	11 نومبر 1872ء
موت تریخ	27 اکتوبر 1937(1937-10-27) (عمر 54)

معلومات کتب خانہ	ورلڈ کیٹ آئیڈینٹیٹیز وی آئی اے ایف: 66314651 ایل سی سی این: nr89013363 آئی ایس این آئی: 0000 0000 4730 0546 MusicBrainz: 399f3706-cf04-473f-9f97-467c5c60e24c