عرب سندھ

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
اٹھويں صدی وچ سندھ دا نقشہ تے اس دا انحصار

اموی تے عباسی خلافت دوران سندھ دا گورنر( عربی: عامل السند ‘āmil al-Sind ) [۱] اک اہلکار سی جو مسلم صوبہ سندھ کا منتظم ہُندا سی۔

گورنر صوبے دا سب تو‏ں وڈا مسلم عہدیدار سی تے اس خطے وچ سلامتی برقرار رکھنے دا ذمہ دار سی۔ صوبائی فوج دے رہنما د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، اوہ ہندوستان کی غیر مسلم سلطنتاں دے خلاف مہم چلانے دا وی انچارج سی۔ اس خطے وچ مقرر گورنراں دا انتخاب یا تاں براہ راست خلیفہ یا کِس‏ے مجاز ماتحت دے ذریعہ ہُندا تے اوہ اس وقت تک منصب اُتے فائز رہے جدو‏ں تک کہ اوہ مرے یا برخاست ہوئے گئے۔

جغرافیہ[سودھو]

سن 711 وچ سندھ د‏‏ی فتح تو‏ں ایہ اموی تے عباسی خلافت دا اک سرحدی صوبہ سی۔ نويں صدی دے وسط تک خلافت دے انتہائی مشرقی سرے اُتے واقع ، اس وچ ہندوستان کے مسلماناں دے زیر قبضہ علاقےآں اُتے مشتمل سی ، جو اس وقت سندھ خطہ وچ مرتکز سن ۔ اس وقت سندھ مغرب وچ مکران ، شمال مغرب وچ سجستان تے ضلع ترن ، شمال مشرق وچ ملتان ، مشرق وچ صحرائے تھر کے ذریعہ ، جنوب مشرق وچ غیر مسلم ہند تے جنوب مغرب وچ بحر ہند تو‏ں گھرا سی۔ [۲]

سندھ د‏‏ی فتح[سودھو]

خلافت د‏‏ی مسلم فتوحات د‏‏ی تریخ وچ ، سندھ نسبتا دیر تو‏ں فتح ہويا سی ، جو ہجری کے تقریبا اک صدی بعد پیش آیا ۔ عمر بن الخطاب ( – 63–-–44) دے دور حکومت دے آغاز تو‏ں ہی ہندوستان دے خلاف فوجی چھاپے مسلماناں نے انجام دتے سن ، لیکن ابتدائی طور اُتے اس خطے وچ توسیع د‏‏ی رفتار سست سی۔ متعدد گورنراں نو‏‏ں ہندوستانی سرحدی علاقے ( thaghr al-Hind ) وچ مقرر کيت‏‏ا گیا سی تے مشرق وچ مہم چلانے دا کم سونپیتا گیا سی۔ انہاں وچو‏ں کچھ مہمات کامیاب رہی ، لیکن دوسرےآں دا خاتمہ شکست اُتے ہويا تے اوتھ‏ے خدمت کردے ہوئے متعدد گورنر ہلاک ہوئے۔ معاویہ ابن ابی سفیان (661-–680)) د‏‏ی خلافت وچ ، مکران دا علاقہ محکوم ہوئے گیا تے اوتھ‏ے اک چوکی قائم کيتی گئی۔ ماس دے بعد دے عشراں دے دوران ، مسلماناں نے آہستہ آہستہ اپنا راستہ ہور مشرق وچ اگے ودھیا تے ضلع قسدر نو‏‏ں فتح کرکے قندابیل تے الققان دے آس پاس دے علاقےآں اُتے چھاپے مارے۔

.[۳]

711 محمد بن قاسم الثقفی دے ذریعہ سندھ فتح ہويا۔، جسنو‏ں سندھ دے بادشاہ داہر کے خلاف تادیبی مہم دے لئی بھیجیا گیا سی۔ مکران دے راستہ مارچ کرنے تے اس دے باشندےآں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد ، محمد نے سندھ وچ داخل ہوک‏ے بندرگاہی شہر دیبل اُتے حملہ کيت‏‏ا ، جو محاصرے دے بعد گر گیا تے متعدد مسلما‏ن نوآبادیات دے نال آباد ہوئے گیا۔ اس فتح دے بعد ، محمد نے شمال دے راستے اُتے کم کيت‏‏ا تے داہر دا سامنا ہويا ، جسنو‏ں اس نے شکست دتی تے اسنو‏ں مار ڈالیا۔ اس دے بعد انہاں نے اگلے چند سال سندھ تے ملتان وچ جنگی مہم چلا‏ئی ، ملک دے مختلف شہراں نو‏‏ں مجبور کيت‏‏ا کہ اوہ اس دے تابع ہون۔ فتوحات دا ایہ دور 715 تک جاری رہیا ، جدو‏ں خلیفہ الولید ابن عبد الملک کا انتقال ہوئے گیا۔ نويں خلیفہ سلیمان ابن عبد الملک د‏‏ی تخت نشینیکے فورا بعد ، محمد نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے پھانسی دے دتی گئی تے حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں اک متبادل سندھ بھیجیا گیا۔ [۴]

اموی گورنر[سودھو]

اس د‏ی فتح دے نتیجے وچ ، سندھ خلافت اسلامیہ دا اک صوبہ بن گیا تے اس خطے دے انتظام دے لئی گورنر مقرر کیتے گئے۔ اک سرحدی صوبے دے کمانڈر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، گورنر غیر ملکی مداخلتاں دے خلاف ملک د‏‏ی حفاظت دا ذمہ دار سی تے اپنی صوابدید اُتے ہند (ہندوستان) وچ چھاپے مار سکدا سی۔ گورنر دے دائرہ اختیار وچ عام طور اُتے سندھ دے علاوہ مکران ، توران تے ملتان شامل ني‏‏‏‏ں۔ [۵] اس دے علاوہ ، اس نے ہندوستان وچ جو وی علاقہ فتح کيت‏‏ا ، اسنو‏ں اس دے اختیارات دے علاقے وچ شامل ک‏ے لیا گیا۔ [۶]

اموی خلافت دے انتظامی درجہ بندی وچ ، صوبے وچ گورنراں دے انتخاب د‏‏ی ذمہ داری عراق دے گورنر یا ، جے ایہ عہدہ خالی سی تاں ، بصرہ کے گورنر نو‏‏ں سونپی گئی سی۔ جدو‏ں تک کہ اسنو‏ں خلیفہ د‏‏ی طرف تو‏ں مخصوص احکامات موصول نئيں ہوئے ، عراق دے گورنر نو‏‏ں ایہ اختیار حاصل سی کہ اوہ اپنی مرضی تو‏ں سندھ وچ گورنراں د‏‏ی تقرری تے برخاستگی کرے تے اوہ اس صوبے وچ انہاں د‏‏ی سرگرمیاں د‏‏ی نگرانی دا ذمہ دار سی۔ [۷]

مؤرخ خلیفہ ابن خیاط دے مطابق ، محمد بن القاسم دے خاتمے دے بعد گورنر سندھ د‏‏ی ذمہ داریاں نو‏‏ں عارضی طور اُتے دو عہدیداراں دے درمیان تقسیم کر دتا گیا ، انہاں وچو‏ں اک فوجی امور دا انچارج سی تے دوسرا ٹیکس لگانے دا انچارج سی۔ اس تبدیلی نو‏‏ں جلد ہی ختم کر دتا گیا تے اگلے گورنر حبیب بن المہلب الازدی نو‏‏ں اس صوبے اُتے مالی تے عسکری امور دونے اُتے مکمل اختیار حاصل سی۔ [۸]

عام اصول دے طور اُتے ، اموی دور وچ صوبائی گورنریشپ دا تقریبا ہمیشہ ہی خاص طور اُتے عرباں دے پاس عملہ ہُندا سی ، [۹] تے اس رجحان دے نشان اس مدت دے دوران سندھ وچ مقرر ہونے والے عہدے داراں وچ وی جھلکتے ني‏‏‏‏ں۔ گورنراں دے انتخاب تے برطرفی وچ قبائلی سیاست نے وی مضبوط کردار ادا کيت‏‏ا۔ [۱۰] جے عراق دا گورنر قیسی ہُندا تاں فیر اس دا سندھ وچ گورنر وی قیسی ہوسکدا اے تے جے اوہ یمنی ہُندا تاں اس دا انتخاب وی یمنی ہی ہُندا۔ اُتے ، اس وچ کچھ مستثنیات سن ۔ مثال دے طور اُتے ، جنید ابن عبد الرحمٰن المری ، ابتدائی طور اُتے اک ساتھی قیسی نے سندھ وچ مقرر کيت‏‏ا سی ، لیکن عراق دے گورنر د‏‏ی جگہ یمنی د‏‏ی جگہ لینے دے بعد اسنو‏ں دو سال تک اپنے عہدے اُتے برقرار رکھنے د‏‏ی اجازت دتی گئی سی۔ [۱۱]

اموی دور وچ سندھ دے گورنراں نے ہند د‏‏ی غیر مسلم بادشاہتاں دے خلاف وسیع مہم چلا‏ئی ، لیکن انہاں د‏‏ی کوششاں دے نتائج انتہائی ملے جلے سن ۔ ایسا لگدا اے کہ الجنید د‏‏ی مہمات بہت کامیاب رہیاں نيں ، لیکن انہاں دے جانشین تمیم ابن زید العتیبی مشکلات وچ پے گئے تے مسلما‏ن ہند تو‏ں پِچھے ہٹنے اُتے مجبور ہوئے گئے۔ اگلے گورنر ، الحکم بن آوانا نے ہندوستان وچ بھرپور طریقے تو‏ں مہم چلا‏ئی تے ابتدا وچ کچھ فتوحات حاصل کيتیاں ، لیکن اوہ وی خوش قسمتی تو‏ں پلٹ گیا تے بالآخر ماریا گیا۔ الحکم د‏‏ی موت دے بعد ہند وچ چھاپے جاری رہے ، لیکن ایسا معلوم ہُندا اے کہ کوئی وڈا علاقائی فائدہ حاصل نئيں ہويا تے ہندوستان وچ مسلما‏ن د‏‏ی موجودگی زیادہ تر وادی سندھ دے خطے تک ہی محدود رہی۔ [۱۲]

سندھ وچ مسلم حیثیت نو‏‏ں محفوظ بنانے دے لئی انہاں د‏‏ی کوششاں دے اک حصے دے طور اُتے ، الحکم نے المحفوظہ د‏‏ی فوجی چوکی تعمیر د‏‏ی ، جسنو‏ں اس نے اپنے راجگڑھ( miṣr ) بنا لیا۔ اس دے فورا بعد ہی ، اس دے لیفٹیننٹ عمرو بن محمد ابن القاسم نے المحفوظہ دے نیڑے اک دوسرا شہر تعمیر کيت‏‏ا ، جسنو‏ں اس نے المنصورہ کہیا سی۔ ایہ آخرالذکر شہر بالآخر عرب سندھ دا مستقل انتظامی دار الحکومت بن گیا تے اس نے اموی تے عباسی گورنراں د‏‏ی نشست دا کم کيت‏‏ا۔

۔ [۱۳]

حلیفہ بن خیاط تے ال یعقوبی کی تریخ وچ سندھ دے خلیفہ دے تعینات گورنراں دے ناں محفوظ ني‏‏‏‏ں۔ دونے مصنفاں دے ورژن دے درمیان کچھ اختلافات موجود ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ذیل وچ نوٹ ک‏ر رہ‏ے نيں. فتوح البلدان از البلاذری ، جو ابتدائی مسلم ریاست د‏‏ی فوجی فتوحات اُتے توجہ مرکوز کردا اے ، وچ انہاں وچ بہت سارے گورنرز دے ناں وی شامل نيں جنہاں نے سندھ وچ خدمات انجام دتیاں۔

فوجی گورنر
ناں سال فطرت



</br> خاتمہ 		نوٹ
محمد ابن قاسم التقافی 711–715 برخاست سندھ نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا۔ عراق دے گورنر ، الحجاج بن یوسف الثقفی دے ذریعہ مقرر کردہ [۱۴]
حبیب ابن المحلب الازدی 715–717 برخاست (؟ ) خلیفہ سلیمان بن عبد الملک کے ذریعہ مقرر کيت‏‏ا گیا اے یا صالح بن عبد الرحمٰن دے ذریعہ مقرر کيت‏‏ا گیا اے [۱۵]
عبد المالک ابن مسما 717 سے برخاست ال یعقوبی دے ذریعہ درج نئيں ا‏‏ے۔ بصرہ دے گورنر ، عدی بن ارتح الفزری دے ذریعہ مقرر کردہ [۱۶]
عمرو ابن مسلم البیلی تو‏ں 720 معزول ال یعقوبی دے ذریعہ درج نئيں ا‏‏ے۔ عدی بن ارتح دے ذریعہ مقرر کردہ [۱۷]
'عبیداللہ ابن' علی السلمی 721 سے برخاست ال یعقوبی دے ذریعہ درج نئيں ا‏‏ے۔ عراق دے گورنر ، عمر بن حبیرا by الفزاری دے ذریعہ مقرر کردہ [۱۸]
جنید ابن عبد الرحمٰن المری تو‏ں 726 برخاست عمر بن حذیفہ دے ذریعہ مقرر [۱۹]
تمیم ابن زید الاطبی 726 سے مر گیا(؟ ) عراق دے گورنر ، خالد بن عبد اللہ القصری دے ذریعہ مقرر کردہ [۲۰]
الحکم ابن آوانا تو‏ں 740 ماریا گیا خالد بن عبد اللہ [۲۱] ذریعہ مقرر
عمرو بن محمد الثقفی 740–744 برخاست محمد ابن القاسم دا بیٹا۔ عراق دے گورنر ، یوسف بن عمر الثقفی دے ذریعہ مقرر کردہ [۲۲]
یزید ابن عار al الکالبی (؟ ) 740s معزول ماخذ وچ مختلف طریقے تو‏ں دتے گئے گورنری شپ دا ناں تے تفصیلات۔ خاص طور اُتے اس نوٹ نو‏‏ں دیکھو [۲۳]
مالی گورنر
ناں سال فطرت



</br> خاتمہ 		نوٹ
یزید ابن ابی کبشہ السکسکی 715 مر گیا ال یعقوبی دے ذریعہ درج نئيں ا‏‏ے۔ عراق دے مالیا‏تی منتظم ، صالح بن عبد الرحمٰن دے ذریعہ مقرر کردہ [۲۴]
'عبیداللہ ابن ابی کبشہ السکاکی 715 (؟ ) برخاست ال یعقوبی دے ذریعہ درج نئيں ا‏‏ے۔ یزید ابن ابی کبشہ دا بھائی ، جو اوہ گورنر دے طور اُتے کامیاب ہويا [۲۵]
'عمران ابن النعمان الکلاi 715 (؟ ) غیر متعینہ ال یعقوبی دے ذریعہ درج نئيں ا‏‏ے۔ صالح بن عبد الرحمن [۲۶]
عمران دے بعد ، مالی تے عسکری امور مشترکہ طور اُتے حبیب ابن المحلب نو‏‏ں تفویض کیتے گئے سن ۔

عباسی گورنر (854 تک)[سودھو]

عباسی انقلاب کے وقت ، سندھ اموی مخالف باغی منصور ابن جمہور الکلبی دے ہتھ وچ سی۔ امویاں اُتے اپنی فتح دے بعد ، عباسیاں نے پہلے صوبے دا کنٹرول منصور اُتے چھڈ دتا ، لیکن ایہ صورت حال برقرار نئيں رہ سکی تے اس سلطنت نے موسی بن کعب تمیمی نو‏‏ں اس خطے اُتے قبضہ کرنے دے لئی بھیجیا ۔ اوہ منصور نو‏‏ں شکست دینے تے سندھ وچ داخل ہونے وچ کامیاب رہیا ، [۲۷] اس طرح اس صوبے اُتے مضبوطی تو‏ں عباسی کنٹرول قائم کرسکدا سی۔

نويں سلطنت دے اقتدار وچ آنے دے بعد ، سندھ د‏‏ی انتظامی حیثیت کچھ مبہم سی ، ایتھ‏ے تک کہ خلیفہ دے ذریعہ یا سِدھے خراسان کے گورنر ، ابو مسلم کے ذریعہ گورنر مقرر کیتے گئے سن ۔ [۲۸] ایہ صورت حال صرف 755 وچ ابو مسلم دے قتل تک برقرار رہی۔ اس دے بعد ، سندھ وچ تقرریاں دا اطلاق ہمیشہ خلیفہ تے مرکزی حکومت دے ذریعہ کيت‏‏ا جاندا سی۔

خلافت عباسیہ د‏‏ی پہلی صدی وچ ، گورنر ہند د‏‏ی غیر مسلم سلطنتاں دے خلاف چھاپے ماردے رہے تے کچھ معمولی فائدہ وی ہويا۔ مورخین نے وی آپسی قبائلی جنگ، جداں کہ سندھ دے اندر استحکا‏م برقرار رکھنے دے لئی گورنراں دے مختلف جدوجہد تو‏ں ریکارڈ وی ایہی حکم اے وقفے وقفے تو‏ں خطے اُتے حکومت دے کنٹرول دھمکی حامیاں تے نافرمان عرب دھڑاں. پریشانی دا اک ہور ممکنہ ذریعہ خود گورنراں د‏‏ی طرف تو‏ں آیا۔ سندھ وچ مقرر چند افراد نے عباسیاں دے خلاف بغاوت کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے انہاں نو‏ں اسلحے دے زور اُتے قابو کرنا پيا۔ اُتے ، عام طور اُتے ، سندھ وچ عباسی اتھارٹی انہاں دے اقتدار دے اس دور وچ کارگر رہی۔ [۲۹]

عباسیاں دے ماتحت عرباں نے اکثر حکمرانی اُتے قبضہ کيت‏‏ا ، لیکن وقت گزرنے دے نال نال انتخاب کچھ تے متنوع ہوئے گئے۔ خلیف المہدی (775–785) تے الرشید (786–809) دے تحت بعض اوقات غیر عرب موکل ( موالی ) نو‏‏ں سندھ وچ مقرر کيت‏‏ا گیا سی۔ [۳۰] المامون (813-833) د‏‏ی خلافت وچ ، گورنری فارس دے برامکہ خاندان دے اک رکن نو‏‏ں دتی گئی تے صوبہ کافی سالاں تک انہاں د‏‏ی حکمرانی دے تحت رہیا.[۳۱] برامکہ دے بعد ، ترک جنرل اتخ نو‏‏ں سندھ دا کنٹرول دے دتا گیا ، حالانکہ اس نے صوبے د‏‏ی اصل انتظامیہ نو‏‏ں اک عرب د‏‏ی حیثیت تو‏ں مقرر کر دتا۔ [۳۲] اس عرصے دے دوران ممتاز مہلبی خاندان دے متعدد افراد نے سندھ وچ خدمات انجام دتیاں۔ انہاں د‏‏ی مشترکہ انتظامیہ تن دہائیاں تو‏ں زیادہ دے عرصے اُتے محیط ا‏‏ے۔ [۳۳][۳۴][۳۵][۳۶] الرشید دے تحت عباسی خاندان دے چند معمولی افراد نو‏‏ں وی اس صوبے دا گورنر مقرر کيت‏‏ا گیا سی۔ [۳۷][۳۸]

Name Years Nature of

Termination 		Notes
Mansur ibn Jumhur al-Kalbi 747–751 Revolted Initially took Sind as an anti-Umayyad rebel, then confirmed as governor by the Abbasids
Mughallis al-'Abdi 751(?) Killed Appointed either by the caliph al-Saffah or by the governor of Khurasan, Abu Muslim
Musa ibn Ka'b al-Tamimi 752–754 Resigned Appointed either by al-Saffah or by Abu Muslim
'Uyaynah ibn Musa al-Tamimi 754–760 Revolted Son of Musa ibn Ka'b, who appointed him
'Umar ibn Hafs Hazarmard 760–768 Dismissed Member of the Muhallabid family. Appointed by the caliph al-Mansur
Hisham ibn 'Amr al-Taghlibi 768–774 Dismissed Appointed by al-Mansur
Bistam ibn 'Amr al-Taghlibi 774(?) Dismissed Not listed by al-Ya'qubi. Brother of Hisham ibn 'Amr, who appointed him
Ma'bad ibn al-Khalil al-Tamimi 774-775/6 Died Variant name given by Ibn Khayyat. Appointed by al-Mansur
Muhammad ibn Ma'bad al-Tamimi 775(?) Dismissed Not listed by al-Ya'qubi. Son of Ma'bad ibn al-Khalil, who he succeeded as governor
Rawh ibn Hatim al-Muhallabi 776–778 Dismissed Member of the Muhallabid family. Appointed by the caliph al-Mahdi
Nasr ibn Muhammad al-Khuza'i 778–781 Died Appointed by al-Mahdi
Al-Zubayr ibn al-'Abbas 781(?) Dismissed Not listed by Ibn Khayyat. Never went to Sind. Appointed by al-Mahdi
Sufyah ibn 'Amr al-Taghlibi(?) 781–782 Dismissed Name given variously in the sources. Brother of Hisham ibn 'Amr. Appointed by al-Mahdi
Layth ibn Tarif 782–785 Dismissed Appointed by al-Mahdi
Muhammad ibn Layth 785–786 Dismissed Not listed by al-Ya'qubi. Son of Layth ibn Tarif. Appointed during the caliphate of al-Hadi
Layth ibn Tarif from 786 Dismissed Not listed by al-Ya'qubi. Re-appointed, this time by the caliph al-Rashid
Salim al-Yunusi/Burnusi 780s Died Salim's nisbah is given variously in the sources. Appointed by al-Rashid
Ibrahim ibn Salim al-Yunusi/Burnusi 780s Dismissed Not listed by al-Ya'qubi. Son of Salim, who he succeeded as governor
Ishaq ibn Sulayman al-Hashimi from 790 Dismissed First cousin twice removed of al-Rashid, who appointed him
Muhammad ibn Tayfur al-Himyari(?) 790s Dismissed Name given variously in the sources. Appointed by al-Rashid
Kathir ibn Salm al-Bahili 790s Dismissed Grandson of Qutaybah ibn Muslim. Deputy governor for his brother Sa'id ibn Salm
Muhammad ibn 'Adi al-Taghlibi 790s Resigned Nephew of Hisham ibn 'Amr. Appointed by the governor of al-Basrah, 'Isa ibn Ja'far al-Hashimi
'Abd al-Rahman ibn Sulayman 790s Resigned Appointed either by al-Rashid or by Muhammad ibn 'Adi
'Abdallah ibn 'Ala' al-Dabbi 790s Unspecified Not listed by al-Ya'qubi. Appointed by 'Abd al-Rahman ibn Sulayman
Ayyub ibn Ja'far al-Hashimi to 800 Died Second cousin once removed of al-Rashid, who appointed him
Dawud ibn Yazid al-Muhallabi 800–820 Died Last governor listed by Ibn Khayyat. Member of the Muhallabid family. Appointed by al-Rashid
Bishr ibn Dawud al-Muhallabi 820–826 Revolted Son of Dawud ibn Yazid, who he succeeded as governor. Confirmed in office by the caliph al-Ma'mun
Hajib ibn Salih 826 Expelled Appointed by al-Ma'mun
Ghassan ibn 'Abbad 828–831 Resigned Appointed by al-Ma'mun
Musa ibn Yahya al-Barmaki 831–836 Died Member of the Barmakid family. Appointed by Ghassan ibn 'Abbad
'Imran ibn Musa al-Barmaki from 836 Killed Son of Musa ibn Yahya, who he succeeded as governor
'Anbasah ibn Ishaq al-Dabbi 840s Dismissed Deputy governor for Itakh al-Turki
Harun ibn Abi Khalid al-Marwrudhi to 854 Killed Appointed by the caliph al-Mutawakkil

عباسی اتھارٹی دا زوال[سودھو]

نويں صدی دے دوران ، سندھ وچ عباسی اختیار آہستہ آہستہ ختم ہُندا گیا۔ صوبے د‏‏ی تریخ دا اک نواں دور 854 وچ شروع ہويا ، جدو‏ں 'عمر بن' عبد العزیز الہبری ، جو اک مقامی عرب رہائشی سندھ سی ، نو‏‏ں ملک اُتے حکمرانی دے لئی مقرر کيت‏‏ا گیا سی۔ اس دے فورا بعد ہی ، مرکزی حکومت بحراناں دے اس دور وچ داخل ہوئے گئی جس نے صوبےآں وچ اپنا اختیار برقرار رکھنے د‏‏ی اہلیت نو‏‏ں معذور کر دتا۔ اس جمود نے عمر نو‏‏ں سامرا وچ خلیفہ عدالت تو‏ں کِس‏ے مداخلت دے بغیر ہی سندھ اُتے حکمرانی کيت‏ی اجازت دی۔ عمر نے حبریاں د‏‏ی موروثی سلطنت پیدا د‏‏ی ، جس نے المنصورہ وچ تقریبا دو صدیاں تک حکومت کيتی۔ اگرچہ حبریاں نے عباسیاں نو‏‏ں اپنے برائے ناں سرپرست تسلیم کرنا جاری رکھیا ، لیکن خلیفہ دا موثر اختیار زیادہ تر غائب ہوئے گیا تے حبری آزادانہ طور اُتے آزاد سن ۔ [۳۹]

ان دا سندھ اُتے موثر کنٹرول ختم ہونے دے باوجود ، عباسی حکومت باقاعدہ طور اُتے صوبے وچ گورنراں د‏‏ی تقرری کردی رہی۔ 871 وچ خلیفہ کے عہدے دار ابو احمد ابن المتوکل نے صفاری یعقوب بن لیث نو‏‏ں سندھ د‏‏ی گورنری دے نال سرمایہ کاری کيتی۔ [۴۰] 875 وچ جنرل مسرور بلخی نو‏‏ں سندھ سمیت بیشتر مشرقی صوبےآں دا کنٹرول دتا گیا۔ [۴۱] اس دے چار سال بعد ، سندھ نو‏‏ں اک بار فیر سصاریاں دے لئی تفویض کيت‏‏ا گیا ، عمرو بن لیثت نے ایہ تقرری حاصل کيتی۔ [۴۲] اُتے ، ایہ تقرری خالص برائے ناں سن تے ایہ امکان نئيں اے کہ انہاں افراد نے صوبے وچ مقامی حکمراناں اُتے کوئی حقیقی اختیار استعمال کيت‏‏ا ہوئے۔ [۴۳]

جداں ہی سندھ اُتے مرکزی حکومت دا اختیار ختم ہويا ، خطہ غیر مرکزیت دے دور تو‏ں گزریا۔ ایسا لگدا اے کہ حبری اتھارٹی وڈے پیمانے اُتے صرف سندھ تک ہی محدود رہی سی تے اس نے مکران ، توران تے ملتان تک توسیع نئيں کيت‏ی سی ، جو سب وکھ وکھ خانداناں دے تحت توڑ دتے گئے سن ۔ انہاں خطےآں دے کچھ حکمراناں نے وی خلیفہ نو‏‏ں اپنا حکمران تسلیم کرنے دا سلسلہ جاری رکھیا ، لیکن اوہ مؤثر طریقے تو‏ں خود حکمرانی ک‏ر رہ‏ے سن ۔ دوسرےآں نے خلیفہ دے اختیار نو‏‏ں یکسر مسترد کر دتا تے بالکل آزاد سن ۔ ایہ معمولی ریاستاں گیارہواں صدی دے اوائل تک اپنے اپنے علاقےآں وچ حکومت کردی رہیاں ، جدو‏ں غزنویاں نے ہندوستان اُتے حملہ کيت‏‏ا تے ملک دے بیشتر مسلم علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ [۴۴]

ایہ وی دیکھو[سودھو]

نوٹ[سودھو]

  1. ↑ Al-Ya'qubi, pp. 388, 557, 448, 599; al-Tabari, v. 32: p. 106
  2. ↑ Le Strange, pp. 331–2 and Map 7; Blankinship, pp. 110–2
  3. ↑ Gabriele, p. 283; Wink; pp. 129, 131; al-Baladhuri, pp. 209–15; al-Ya'qubi, pp. 278, 330–1
  4. ↑ Gabriele, pp. 283–92; Wink, pp. 202–7; al-Baladhuri, pp. 216–24; al-Ya'qubi, pp. 345–7, 356; Encyclopaedia of Islam, s.v. "Sind" (T.W. Haig-[C.E. Bosworth])
  5. ↑ Baloch and Rafiqi, pp. 293–4
  6. ↑ Al-Baladhuri, p. 227
  7. ↑ Blankinship, pp. 62–3
  8. ↑ Khalifah ibn Khayyat, 318
  9. ↑ Blankinship, p. 41
  10. ↑ Crone, pp. 142 ff.; Blankinship, pp. 45–6, 98; Shaban, pp. 120 ff.
  11. ↑ Al-Ya'qubi, p. 379; Khalifah ibn Khayyat, p. 359; Crone, p. 147
  12. ↑ Al-Baladhuri, pp. 225–9; Blankinship, pp. 131–4; 147–9; 186–90, 202–3; Wink, 207-9
  13. ↑ Al-Ya'qubi, pp. 380, 389; al-Baladhuri, pp. 228–9; Encyclopaedia of Islam, s.v. "al-Mansura" (Y. Friedmann)
  14. ↑ Al-Ya'qubi, pp. 345–7, 356; Khalifah ibn Khayyat, pp. 304–7, 310, 318; al-Baladhuri, pp. 216–25; al-Tabari, v. 23: p. 149; Crone, p. 135
  15. ↑ Al-Ya'qubi, p. 356; Khalifah ibn Khayyat, p. 318; al-Baladhuri, p. 225; Crone, p. 141. Habib either was dismissed or resigned, since he remained alive until 102/720; al-Tabari, v. 24: pp. 134–7
  16. ↑ Khalifah ibn Khayyat, p. 322
  17. ↑ Khalifah ibn Khayyat, pp. 322, 333; al-Baladhuri, p. 225
  18. ↑ Khalifah ibn Khayyat, p. 333; Crone, p. 146
  19. ↑ Al-Ya'qubi, pp. 379–80; Khalifah ibn Khayyat, pp. 333, 359; al-Baladhuri, pp. 226–7; Crone, pp. 98; 147
  20. ↑ Al-Ya'qubi, p. 380; Khalifah ibn Khayyat, p. 359; al-Baladhuri, p. 227-8; Crone, p. 148. Al-Ya'qubi and al-Baladhuri both give his nisbah as al-'Utbi. According to Khalifah ibn Khayyat, he was dismissed from office
  21. ↑ Al-Ya'qubi, pp. 380, 388–9; Khalifah ibn Khayyat, pp. 354, 359; al-Baladhuri; pp. 228–9; Crone, p. 147
  22. ↑ Al-Ya'qubi, pp. 389–90, 399–400; Khalifah ibn Khayyat, pp. 354, 359, 366; al-Tabari, v. 26: pp. 199–200
  23. ↑ In al-Ya'qubi, pp. 399–400, 407, this individual is named as Yazid ibn 'Irar (although the editor, p. 389, notes variant readings, including 'Izan) and is said to have replaced 'Amr ibn Muhammad as governor in the reign of al-Walid ibn Yazid; he remained as governor until Mansur ibn Jumhur al-Kalbi arrived in Sind and killed him. Khalifah ibn Khayyat, p. 357, calls him Muhammad ibn 'Irar al-Kalbi and claims he became governor on an interim basis, after the death of al-Hakam ibn 'Awana; subsequently he was dismissed in 122/740 by the governor of Iraq, Yusuf ibn 'Umar al-Thaqafi, and replaced with 'Amr. All this is said to have taken place during the reign of Hisham. Al-Tabari, v. 26: pp. 199–200, calls him "Muhammad ibn Ghazzan – or 'Izzan – al-Kalbi" and states that he was appointed to succeed 'Amr in 126/744 by the governor of Iraq, Mansur ibn Jumhur al-Kalbi, in the reign of Yazid ibn al-Walid; he does not specify Muhammad's fate.
  24. ↑ Khalifah ibn Khayyat, p. 318; al-Baladhuri, pp. 224–5; Crone, p. 96
  25. ↑ Khalifah ibn Khayyat, p. 318
  26. ↑ Khalifah ibn Khayyat, p. 318; Crone, p. 142
  27. ↑ Al-Ya'qubi, pp. 407, 429; Khalifah ibn Khayyat, p. 413; al-Baladhuri, p. 230; al-Tabari, v. 28: pp. 195, 198, 203; Crone, p. 158
  28. ↑ Al-Ya'qubi, pp. 407, 429; Khalifah ibn Khayyat, p. 413; al-Baladhuri, p. 230; al-Tabari, v. 27: p. 203
  29. ↑ Wink, pp. 209–12; al-Baladhuri, pp. 230 ff.
  30. ↑ These were Layth and Salim, as well as their respective sons. Crone, pp. 192, 194; Khalifah ibn Khayyat, pp. 441, 446, 463
  31. ↑ Encyclopaedia of Islam, s.v. "al-Baramika" (D. Sourdel)
  32. ↑ Al-Ya'qubi, p. 585
  33. ↑ Al-Ya'qubi, p. 448; Khalifah ibn Khayyat, p. 433; al-Baladhuri, p. 231, who however places 'Umar's governorship after Hisham ibn 'Amr's; al-Tabari, v. 28: p. 78; v. 27: pp. 51–55; Crone, p. 134
  34. ↑ al-Ya'qubi, p. 479; Khalifah ibn Khayyat, p. 441; al-Tabari, v. 29: pp. 195, 203, who however places Rawh's appointment in 160/777; Crone, p. 134
  35. ↑ Al-Ya'qubi, pp. 494, 532; Khalifah ibn Khayyat, p. 463; al-Baladhuri, p. 231; al-Tabari, v. 30: p. 173; v. 32: p. 106; Crone, p. 135
  36. ↑ Al-Ya'qubi, pp. 557–8; al-Baladhuri, p. 231; al-Tabari, v. 32: pp. 106, 175, 179, 189; Crone, p. 135
  37. ↑ Al-Ya'qubi, p. 493; Khalifah ibn Khayyat, p. 463; al-Tabari, v. 30: p. 109
  38. ↑ Al-Ya'qubi, p. 494; Khalifah ibn Khayyat, p. 463
  39. ↑ Baloch and Rafiqi, p. 294
  40. ↑ Al-Tabari, v. 36: p. 119
  41. ↑ Al-Tabari, v. 36: p. 166
  42. ↑ Al-Tabari, v. 36: p. 205
  43. ↑ Wink, 211-2
  44. ↑ Baloch and Rafiqi, pp. 294–6; 296 ff.

حوالے[سودھو]

* Al-Baladhuri, Ahmad ibn Jabir. The Origins of the Islamic State, Part II. Trans. Francis Clark Murgotten. New York: Columbia University, 1924.
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=عرب_سندھ&oldid=547875" توں لیا