علی محمد راشدی
علی محمد راشدی | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
جم | 5 اگست 1905 | ||||||
وفات | 14 مارچ 1987 (82 سال) | ||||||
شہریت | پاکستان | ||||||
زوجہ | ممتاز راشدی | ||||||
بہن/بھائی | |||||||
مناصب | |||||||
سفیر پاکستان برائے چین | |||||||
دفتر وچ ۱۹۶۱ – ۱۹۶۲ |
|||||||
| |||||||
عملی زندگی | |||||||
پیشہ | صحافی ، سیاست دان ، لکھاری | ||||||
مادری زبان | سندھی | ||||||
پیشہ ورانہ زبان | انگریزی ، اردو ، سندھی | ||||||
اعزازات | |||||||
باب ادب | |||||||
ترمیم |
پیر علی محمد راشدی (پیدائش: 5 اگست، 1905ء - وفات: 14 مارچ، 1987ء) سندھ توں تعلق رکھنے والے پاکستان دے ممتاز سیاستدان، صحافی، مورخ، سفارت کار تے ادیب سن ۔ اوہ تحریک پاکستان دے کارکن تے قائد اعظم محمد علی جناح دے قریبی ساتھیاں وچ شمار ہُندے سن ۔ آپ تحریک پاکستان دے انہاں لوک وچ شامل سن جنہاں نے تاریخی قرارداد پاکستان دی ڈرافٹنگ دا کم سرنجام دتا۔ آپ سندھ دے ممتاز مورخ، محقق تے فارسی ادبیات دے ماہر حسام الدین راشدی دے وڈے بھائی نيں۔
حالات زندگی
[سودھو]پیر علی محمد راشدی 5 اگست، 1905ء نوں سندھ وچ ضلع لاڑکانہ دے پنڈ بہمن، برطانوی ہندوستان (موجودہ پاکستان) وچ سندھ دے مشہور روحانی گھرانے راشدی خاندان وچ پیر سید حامد شاہ راشدی دے گھر پیدا ہوئے[۱][۲]۔ انہاں نے کسی اسکول یا کالج توں تعلیم حاصل نئيں کيتی بلکہ گھر اُتے ہی عربی، فارسی تے انگریزی زباناں وچ مہارت حاصل کيتی۔[۲]
صحافت
[سودھو]پیر علی محمد راشدی نے گھر اُتے تعلیم حاصل کرنے دے بعد صحافت دے پیشے توں وابستہ ہو گئے۔[۲] انہاں وچ پندرہ سال دی عمر وچ ہی لکھنے دی صلاحیت پیدا ہو چکی سی تے اوہ اِنّا مطالعہ وی رکھدے سن کہ اخبار دے لئی مضامین لکھنے لگے۔ انھاں نے اپنے گائاں توں اک ماہنامہ الراشد جاری کیا۔ ایہ مولانا ابوالکلام آزاد دے الہلال تے البلاغ دی طرز اُتے شائع ہونے لگیا۔ اس دا دفتر پیر علی محمد نے اپنے پنڈ بہمن وچ ہی رکھیا۔ خود لکھدے نيں کہ: 1924ء تک جدوں میری عمر انیس برس دی سی، مجھ وچ اِنّی صلاحیت پیدا ہو گئی سی کہ وچ کچھ لکھ سکدا ہون۔ ميں نے اک ماہنامہ الراشد دے ناں توں اوتھے پنڈ توں نکالنا شروع کر دتا، اسنوں چھپوایا سکھر توں سی مگر دفتر پنڈ وچ ہی رکھیا۔[۱]
سکھر آنے جانے توں انہاں دا واسطہ پریس تے اخباری دنیا دے نال وی پیا لہٰذا اوہ جلد ہی صحافتی دنیا وچ آ گئے تے چھاگئے۔ اس زمانے (1924ء) وچ راشدی صاحب سندھ نیوز اخبارکے نامہ نگار بنے۔ 1926ء وچ الحزب شکار پور دے ایڈیٹر بنے۔ 1927ء توں 1934ء وچ اپنا اخبار ستارہ سندھ جاری کیتا جو 1937ء تک نکلدا رہیا۔ اس دوران پیر صاحب 1936ء وچ اک اخبار صبح سندھ دے ناں توں جاری کرچکے سن ۔ بعد وچ اوہ مسلم وائیس دے ناں توں پہلے سکھر توں بعد وچ کراچی توں شائع کردے رہے۔ ایہ اخبار 1946ء تک جاری رہیا۔ اس اخبار دے ذریعے پاکستان دے متعلق ہندو پریس دے زہرآلودہ بیانات دا مقابلہ وڈی جرأت دے نال کیتا گیا۔ بعد وچ پیر صاحب (1947ء) قربانی اخبار توں وابستہ ہو گئے۔ ایہ اخبار محمد ایوب کھوڑو دی وزارت وچ بند کرایا گیا۔ 1949ء وچ محمد ایوب کھوڑو نے جدوں انگریزی اخبار سندھ آبزرور دا انتظام سنبھالیا تاں پیر صاحب دوبرس دے لئی اس دے ایڈیٹر بنے۔ اسی زمانے وچ اس اخبار دا تصادم انتہائی طاقتور انگریزی اخبار روزنامہ ڈان نال ہويا۔ روزنامہ ڈان دے ایڈیٹر الطاف حسین دی پیر صاحب نال قلمی جنگ پاکستان دی صحافتی تریخ دا اک اہم تے دلچسپ باب اے۔ 1949ء وچ راشدی صاحب آل پاکستان نیوزپیپرز ایڈیٹرز کانفرنس دے صدر منتخب ہوئے۔ 1951ء وچ پاک بھارت دے ایڈیٹرز دی تنظیم جوائنٹ پریس کمیشن دے صدر منتخب ہوئے۔ انہاں دی سربراہی وچ کئی وفود نے مصر، برطانیہ تے ہندوستان دے دورے کیتے۔ اک وفد ہندوستان وی گیا سی، جس توں لیاقت نہرو معاہدے دے لئی راہ ہموار ہوئی سی۔ وفد نے یوپی، دہلی تے بھارتی پنجاب دے فسادات والے علاقےآں دا دورہ وی کیتا سی ۔ بعد وچ اوہ 1952ء وچ اسٹیٹس مین اخبار جاری کر چکے سن ۔ 1954ء وچ کراچی توں انگریز ی اخبار ایسٹرن ایکسپریس دے ناں توں شائع کردے رہے تے ایہ سلسلہ 1955ء تک جاری رہیا۔ اس دے بعد اخباری کالم نگاری تک محدود ہو گئے۔ روزنامہ جنگ وچ انہاں دے کالم پوری آب تے تاب توں شائع ہُندے رہے۔ اوہ 23 سال مسلسل جنگ دے لئی کالم لکھدے رہے۔ انھاں نے ہانگ کانگ وچ رہندے ہوئے 1963ء توں 1964ء تک روزنامہ جنگ دے لئی مکتوب مشرق بعید دے عنوان توں کالم لکھے۔ 1964ء توں 1978ء تک مشرق تے مغرب عنوان دے تحت کالم لکھے۔ اسی دوران جنگ وچ ہی مزاحیہ کالم وغیرہ وغیرہ لکھنا شروع کیا۔ 1967ء تا 1969ء تک روز نامہ سندھی اخبار عبرت وچ رندء پند دے عنوان توں ہفتہ وار کالم لکھیا تے 1974ء وچ لندن توں شائع ہونے والے روزنامہ جنگ وچ A Point of View دے عنوان توں ہفتہ وار کالم لکھیا تے 1974ء وچ کراچی دے شام دے اخبار لیڈر وچ کچھ ماہ دے لئی IMPRESSIONS AND REFLECTIONS ناں توں کالم لکھے۔[۱]
سیاست
[سودھو]پیر علی محمد راشدی دا شمار تحریک پاکستان دے بنیادی کارکناں وچ ہُندا اے۔ قیام پاکستان دے لئی انہاں کردار اہم تے مثالی رہیا۔ علی محمد راشدی قائد اعظم محمد علی جناح دے قریبی ساتھی تے تحریک پاکستان وچ انہاں دے شانہ بشانہ رہے۔ خود قائد اعظم انہاں دے بہت معترف سن ۔ بعض موقعاں اُتے دوناں دے درمیان خط کتابت دا سلسلہ وی چلدا رہیا۔ قرارداد پاکستان دی ڈرافٹنگ کمیٹی دے رکن وی رہے۔ اسی سلسلے وچ پیر علی محمد نے اک سال تک لاہور وچ قیام وی کیاسی ۔ انہاں نے 1938ء وچ کراچی وچ مسلم لیگ کانفرنس دے انعقاد وچ اہم کردار ادا کیتا جس دی صدارت قائد اعظم محمد علی جناح نے کيتی۔ اس اجلاس وچ ہندوستان دے وڈے مسلم لیگی رہنما شریک سن ۔ اسی اجلاس وچ شیخ عبد المجید سندھی نے مسلماناں دے لئی اک علاحدہ وطن دا مطالبہ کیتا سی جس دے بعد قائد اعظم تے حاجی عبداللہ ہارون دی سربراہی وچ اک فیکٹ فائنڈنگ کمیٹی بنائی گئی تے علی محمد راشدی نوں اس کمیٹی دا سیکریٹری بنایا گیا۔ بعد وچ قائد اعظم نے آل انڈیا مسلم لیگ دے صدر دی حیثیت توں علی محمد راشدی نوں لیگ دی فارن کمیٹی دا سیکریٹری مقرر کیا۔ اوہ آل انڈیا مسلم لیگ دے صوبائی سیکریٹری وی بنے۔ حقیقت دی نگاہ توں دیکھیا جائے تاں علی محمد راشدی قومی یکجہتی دا مکمل نمونہ سن ۔ اوہ سچے محب وطن تے پکے مسلم لیگی سن ۔[۱]
علی محمد راشدی نے صحافتی زندگی دے نال ادبی تے سیاسی زندگی دا آغاز بیک وقت کیتا۔ سیاسی زندگی دی ابتدا انہاں نے 1924ء توں کيتی۔ جدوں انہاں نے حیدر آباد وچ سندھی تعلیمی کانفرنس وچ شرکت کيتی اوتھے انہاں دی ملاقات جی ایم سید نال ہوئی۔ بعد وچ انہاں نے انجمن سادات راشدیہ قائم کيتی تے اوہدی ترجمانی دے لئی الراشد رسالہ جاری کیا۔ اس دے بعد اوہ سندھ دے مسلماناں دی واحد سیاسی تنظیم سندھ محمڈن ایسوسی ایشن دے رکن بن گئے۔ اس تنظیم دے صدر سر شاہنواز بھٹو تے سیکریٹری خان بہادر ولی محمد حسن سن ۔ 1927ء تک علی محمد راشدی اس تنظیم دے سیکریٹری بنے رہے۔ 1929ء وچ سندھ دی بمبئی توں علاحدگی تحریک وچ بھر پور حصہ لیا تے 1936ء تک، سندھ دی علاحدگی تک اپنا قلمی جہاد جاری رکھیا۔ 1933ء وچ لاڑکانہ ڈسٹرک اسکول بورڈ دے ارکان بنے۔ 1939ء وچ سکھر وچ مسجد منزل گاہ تحریک شروع ہوئی تاں ہندو مسلم فسادات دے اسباب جاننے دے لئی جسٹس ویسٹن دی سربراہی وچ اک تحقیقاتی کمیشن بنا دتا گیا۔ جس دے سامنے علی محمد راشدی نے نہایت کامیابی دے نال مسلماناں دی وکالت کيتی۔ اوہ خود رقم طراز نيں کہ اسی اثناء وچ سکھر وچ منزل گاہ تحریک چلی سی تے اک زبردست ٹربیونل بیٹھا سی ۔ اس ٹربیونل دے سامنے وی مسلم لیگ دی طرف توں ميں نے وکالت دے سی تے کیس جتے سن ۔ 1934ء وچ سر شاہنواز بھٹو دی لیڈر شپ وچ پیپلز پارٹی وجود وچ آئی تاں اس وچ علی محمد راشدی شریک ہوئے۔ 1936ء وچ سر حاجی عبد اللہ ہارون دے نال مل کے سندھ اتحاد پارٹی بنائی۔1940ء وچ لاہور وچ رہ کے اس اجلاس دا بندوبست کیتا جس وچ 23 مارچ 1940ء دی قرارداد پاکستان منظور کيتی گئی۔[۱]
1946ء وچ مشترکہ ہندوستان دی مرکزی اسمبلی دے الیکشن وچ مسلم لیگی امیدوار یوسف ہارون دے مقابلے وچ کھڑے ہوئے مگر کامیاب نہ ہو سکے۔ 1953ء وچ بلا مقابلہ رکن سندھ اسمبلی منتخب ہوئے۔ تے مالیات، صحت عامہ تے اطلاعات دے وزیر بنے۔ وزیر مالیات دی حیثیت توں 1954ء وچ سندھ دیاں جاگیراں دا خاتمہ کیتا تے زمین غریباں وچ تقسیم کيتی۔ صحت عامہ توں متعلق ادارےآں نوں منظم کیا۔ جامشورو وچ لیاقت میڈیکل کالج قائم کیا۔ لاڑکانہ، سکھر تے نواب شاہ وچ سول اسپتال قائم کیتے۔ سجاول وچ زچہ خانہ تے کوٹری وچ تپ دق دے مریضاں دے علاج دے لئی ادارہ قائم کیا۔ اس توں پہلے گورنر دین محمد نے جدوں سندھ وچ قلم 92 نافذ کر کے حکومت دی باگ دوڑ اپنے ہتھ رکھی تاں علی محمد راشدی نے انہاں توں تن اہم کم کروائے جنہاں وچ پیر پاگارہ دی گدی بحال کروانا، فرنٹیئر ریگیولیشن رد کرانا تے کرمنل ٹرائیس ایکٹ ختم کروا کے حُراں نوں حاضریاں توں نجات دلائی۔ انہاں نے 1954ء وچ سندھ اسمبلی دی جانب توں ون یونٹ وچ شامل ہونے والی قرارداد منظور کرانے وچ محمد ایوب کھوڑو دی سربراہی وچ سرگرمی نال حصہ لیا۔ ون یونٹ دے بعد علی محمد راشدی 1956ء تک مرکزی حکومت وچ نشر تے اشاعت دے وزیر بنے۔ اسی دوران حیدرآباد وچ ریڈیو اسٹیشن قائم کیا۔ پاکستان دے 1956ء دے آئین نوں بنانے وچ انہاں دا وڈا ہتھ رہیا۔ اینٹی ون یونٹ فرنٹ وچ جی ایم سید دے نال ون یونٹ ختم کروانے دے لئی کم کیتا تے 1970ء وچ ون یونٹ دا خاتمہ ہويا۔ 1970ء وچ ہی سندھ اسمبلی دی نشست دے لئی سیہون-کوٹری حلقے توں الیکشن لڑے مگر کامیاب نہ ہو سکے۔ 1972ء تا 1977ء ذوالفقار علی بھٹو دے دور حکومت وچ اطلاعات تے نشریات دی وزارت وچ مشیر رہے۔[۱]
علی محمد راشدی ملک دے واحد سیاست دان سن جو نہ کدی عتاب وچ آئے، نہ کیس داخل ہويا، نہ ایبڈو وچ آئے تے نہ کدی جیل وچ گئے۔[۱]
سفارتی خدمات
[سودھو]1957ء وچ مرکزی مجلس قانون ساز توں مستعفی ہو کے فلپائن وچ پاکستان دے سفیر بن گئے۔ فلپائن دی حکومت نے انہاں نوں چار سال تک سفیر دی حیثیت توں خدمات دینے اُتے اعلیٰ سول اعزاز آرڈر آف سیکا تونا توں نوازیا۔ 1962ء وچ اوہ چین وچ سفیر مقرر ہوئے۔ اسی دوران انہاں دیاں ملاقاتاں ماؤ زے تنگ تے چو این لائی دے نال ہُندیاں رہیاں۔ چین تے پاکستان نوں قریب لیانے وچ راشدی صاحب دا تاریخی کردار اہم اے۔[۱]
ادبی خدمات
[سودھو]” | قائد ملت دی شہادت 16 اکتوبر 1951ء نوں راولپنڈی وچ واقع ہوئی، اس دن جمہوریت دا چراغ بجھ گیا تے نوکر شاہی دے لئی اگے ودھنے تے اقتدار اُتے قبضہ کرنے دا راستہ کھل گیا۔[۱] | “ |
اگرچہ پاکستانی عوام توں پیر علی محمد راشدی دا حقیقی تعارف سادہ تے عام فہم بولی وچ تحریر اردو کالم ہی بنے، لیکن سیاست تے صحافت وچ مصروف رہندے ہوئے اوہ اپنی تریخ، تہذیب تے ثقافت توں وی غافل نہ رہے۔ راشدی صاحب نے سندھ دی تریخ اُتے مضامین تے تحقیقی مقالے وی تحریر کیتے، جو تریخ دا اک اہم حصہ اے۔ سکھر وچ رہائش دے دوران راشدی صاحب دا واسطہ سکھر تے روہڑی دے آثار قدیمہ نال وی پيا تے انہاں اُتے تحقیقی کم کیا۔ پیر علی محمد راشدی دی یادداشت اُتے مبنی سندھی کتاب اھے ڈینھن اھے شینھن نوں کلاسک دا درجہ حاصل اے۔ ایہ کتاب تن ضخیم جلداں اُتے مشتمل اے جو سندھی ادب دا شاہکار اے۔ اس دے علاوہ فریاد سندھ کتاب وی سندھی ادب وچ اہم اے۔ انہاں نے اک انگریزی کتاب STORY OF SUFFERINGS OF SIND دے عنوان توں لکھی لیکن جو محمد ایوب کھوڑو دے ناں توں شائع ہوئی سی، اس دے علاوہ انہاں نے دی اک اہم کتاب SINDH WAYS AND DAYS منظر عام اُتے آچکی اے۔[۱]
اولاد تے اہل خانہ
[سودھو]پیر علی محمد راشدی دے وڈے صاحبزادے حسین شاہ راشدی مرحوم وی اک مایہ ناز ادیب تے دانشور ہونے دے نال سیاست دان وی سن تے سینیٹر وی بنے۔ انہاں دے دوسرے صاحبزادے عادل راشدی شعبہ صحافت توں وابستہ نيں۔ پیر علی محمد راشدی دی اہلیہ بیگم ممتاز راشدی بنگال توں مولوی فضل الحق دی پوتی سن تے جو خود وی نامور اہل قلم تے سماجی شخصیت سن۔[۱][۱]
لکھتاں
[سودھو]- رودادِ چمن (اردو)
- اھے ڈینھن اھے شینھن (سندھی)
- فریاد سندھ (سندھی)
- چین جی ڈائری (سندھی)
- ون یونٹ کی تاریخ (اردو)
- ( بولی انگریزی) SINDH: WAYS AND DAYS
وفات
[سودھو]پیر علی محمد راشدی 14 مارچ 1987ء نوں کراچی، پاکستان وچ وفات پاگئے۔ اوہ کراچی وچ واقع سندھی مسلم جماعت دے قبرستان وچ آسودہ خاک نيں۔[۲]
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- 1905 دے جم
- 5 اگست دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 1987 دیاں موتاں
- 14 مارچ دیاں موتاں
- صفحات مع خاصیت P103
- آل انڈیا مسلم لیگ دے اراکین
- پاکستانی اخبار مدیران
- پاکستانی انگریزی بولی دے مصنفین
- پاکستانی سفرا برائے چین
- پاکستانی سفرا برائے فلپائن
- پاکستانی سیاست دان
- پاکستانی مسلم شخصیتاں
- ضلع لاڑکانہ دیاں شخصیتاں
- کراچی دے صحافی
- تحریک پاکستان دے سندھ توں کارکنان