عمران بن حصین
عمران بن حصین | |
---|---|
(عربی وچ: عمران بن حصين بن عبيد)[۱] | |
معلومات شخصیت | |
مقام پیدائش | |
تاریخ وفات | سنہ 673
|
عملی زندگی | |
پیشہ | محدث ، شاعر ، صحابی [۱] |
پیشہ ورانہ زبان | عربی |
ترمیم |
عمران بن حصین آپ مشہور صحابی نيں۔
ناں و نسب
[سودھو]عمران بن حصین دی کنیت ابو نجید اے تے ایہ قبیلہ بنو خزاعہ دی اک شاخ بنو کعب دے خاندان توں نيں اس لئی خزاعی تے کعبی کہلاندے نيں۔ عمران بن حصین بن عبید بن خلف بن عبدنہم ابن خدیفہ بن جھمہ بن غاضرہ بن جیشہ بن کعب بن عمروالکبعی۔
اسلام
[سودھو]عمران بن حصین 7ھ وچ جنگ خیبرکے سال ابوہریرہ دے نال اسلام لیائے مسلمان ہوئے۔ عمر فاروق نے اپنی خلافت دے دوران انہاں نوں اہل بصرہ دی تعلیم دے لئی مقررفرمایا سی۔ محمد بن سیرین محدث فرمایا کردے سن کہ بصرہ وچ عمران بن حصین توں زیادہ پرانا تے افضل کوئی صحابی نئيں۔ انہاں دی پوری زندگی مذہبی رنگ وچ رنگی ہوئی سی طرح طرح دی عبادتاں وچ بہت زیادہ محنت شاقہ فرماندے سن ۔ حضور اکرم صلی اللہ تعالیٰ علیہ والہ وسلم دے نال اِنّی والہانہ عقیدت سی تے آپ دا اِنّا احترام رکھدے سن جس ہتھ توں انہاں نے رسول اللہ عزوجل و صلی اللہ تعالیٰ علیہ والہ وسلم دے دست مبارک اُتے بیعت کيتی سی اس ہتھ توں عمر بھر انہاں نے پیشاب دا مقام نئيں چھوا۔ تِیہہ برس تک مسلسل استسقاء(چلنے پھرنے توں معذور) دی بیماری وچ صاحب فراش رہے تے شکم دا آپریشن وی ہويا مگر صبر و شکر دا ایہ حال سی کہ ہر مزاج پرسی کرنے والے توں ایہی فرمایا کردے سن کہ میرے خدا نوں جو پسند اے اوہی مینوں وی محبوب اے ۔
غزوات
[سودھو]گو عمران وطن وچ رہندے سن ،لیکن ذوق جہاد وچ غزوات دے موقع اُتے مدینہ پہنچ جاندے سن ؛چنانچہ فتح مکہ وچ آنحضرتﷺ دے ہمرکاب سن تے ان دا قبیلہ دا علم انہاں ہی دے ہتھ وچ سی [۲] اس دے بعد حنین تے طائف دے غزوات وچ شریک ہوئے،حضرت ابوبکرؓ دے سریہ وچ وی ہمراہ سن ۔ [۳]آنحضرتﷺ دی زندگی بھر برابر مدینہ آندے جاندے رہے سن ،آپ دی وفات دا دل اُتے اِنّا اثرہويا کہ مدینہ آنا چھوڑدتا تے گوشہ نشینی دی زندگی اختیار کرلئی تے حضرت ابوبکرؓ دے زمانہ وچ کِسے چیز وچ حصہ نئيں لیا،حضرت عمرؓ دے زمانہ وچ جدوں بصرہ آباد ہويا تاں ایتھے منتقل ہو گئے تے گھر بنا کے مستقل اقامت اختیار کرلئی،حضرت عمرؓ نے فقہ دی تعلیم دی ذمہ داری انہاں دے سپرد کيتی۔ [۴] حضرت عمرؓ دے بعد جدوں خانہ جنگی دا دروازہ کھلا تاں بوہت سارے صحابی اس وچ مبتلا ہو گئے؛ لیکن عمران آخر تک اس توں محفوظ رہے۔ [۵] بنی امیہ دے زمانہ تک زندہ رہے،زیاد نے خراسان دی گورنری پیش کيتی، عمران نے انکار کر دتا، دوستاں نے پُچھیا اِنّا وڈا عہدہ کیوں مسترد کر دتا، کہیا مینوں ایہ پسند نئيں کہ وچ تاں اس دی گرمی وچ نماز پڑھاں تے تسيں لوک اس دی ٹھنڈک وچ ، مینوں خوف اے کہ جدوں ميں دشمناں دے سامنے سینہ سپر ہاں اس وقت زیاد دا کوئی ناواجب الطاعۃ فرمان پہنچے،ایسی حالت وچ جے اس دی تعمیل کراں تاں ہلاک ہوجاواں تے جے پرت آواں تاں گردن ماری جائے۔ [۶]
فرشتےآں دا سلام
[سودھو]آپ نوں فرشتے سلام کردے سن ،اک دوست آپ دی حالت زار دیکھ کے رونے لگے،آپ نے فرمایا جے تسيں نوں میری اندرونی حالت دی خبر ہُندی تاں تسيں مجھ اُتے خوشی حاصل کردے مینوں فرشتے برملا سلام کردے نيں انہاں نوں جواب دیندا ہاں،اس لذت وچ مینوں کوئی تکلیف محسوس نئيں ہُندی،میری زندگی وچ ایہ گل کسی توں نہ کہنا۔[۷]
علالت
[سودھو]عمران دی صحت نہایت خراب سی، آخر وچ استسقاء دا مرض ہو گیا تھا،لوکاں نے مشورہ دتا کہ داغنے توں فائدہ ہوئے گا، لیکن اوہ آنحضرتﷺ توں داغنے دی ممانعت سن چکے سن، اس لئی رضا مند نہ ہوئے،مرض برابر بڑھدا گیا،آخر وچ ایتھے تک نوبت پہنچ گئی کہ پیٹ وچ شگاف ہو گیا،لیکن اس حالت وچ وی اوہ فرمانِ رسول دے خلاف عمل کرنے اُتے آمادہ نہ ہوئے، احباب نے کہیا تواڈی حالت دیکھی نئيں جاندی تواڈے پاس کس طرح آئیاں،فرمایا نہ آؤ؛ لیکن جو چیز خدا دے نزدیک نا پسندیدہ اے ،اسنوں وچ کِسے طرح پسند نئيں کرسکدا [۸]آخر وچ جدوں تکلیف ناقابل برداشت حد تک پہنچ گئی تاں ابن زیاد دے اصرار توں راضی ہو گئے ؛لیکن سخت نادم وشرمسار سن ۔ [۹] جب زندگی توں مایوس ہوگئےتو تجہیز وتکفین دے متعلق ایہ ہدایت دتی کہ جنازہ جلدی جلدی لے چلنا،یہود دی طرح آہستہ آہستہ نہ لے چلنا،جنازہ دے پِچھے اگ نہ جلیانا،نالہ وشیاں نہ کرنا ،قبر مربع چار بالشت اُچی رکھنا، دفن کرکے واپس ہوکے کھانا کھانا،نالہ وشیون دے روکنے وچ اِنّی سختی برتی کہ اپنے متروکہ مال وچ بعض اعزہ نوں وصیت کيتی سی اس وصیت وچ ایہ شرط کردتی سی کہ جو عورت نالہ وشیاں کرے گی، اس دے متعلق وصیت منسوخ ہوجائے گی۔ [۱۰]
وفات
[سودھو]52ھ وچ بمقام بصرہ آپ دا وصال ہويا۔[۱۱]
اولاد
[سودھو]لڑکےآں وچ محمد خلف الصدق سن ،باپ دے بعد ایہ بصرہ دی مسند قضا اُتے بیٹھے۔ [۱۲]
فضل وکمال
[سودھو]عمران فضل وکمال دے لحاظ توں ممتاز ترین صحابہ وچ سن ،علامہ ابن عبدالبر لکھدے نيں،کان من فضلاء الصحابۃ وفقہا ئھم عمران فضلاء تے فقہائے صحابہ وچ سن [۱۳]بصری اصحاب دی جماعت وچ کوئی صحابی انہاں دا ہمسر نہ سی، محمد بن منکدر بیان کردے نيں کہ بصری صحابیاں وچ کوئی عمران توں بلند نہ سی [۱۴] مشہور صاحب علم تابعی حضرت حسن بصری فرماندے سن کہ عمران بن حصین توں بہتر آدمی ساڈے ایتھے نئيں آیا۔ عمران مشرف باسلام ہونے دے بعد اپنے وطن پرت گئے سن ،لیکن وقتاً فوقتاً مدینہ جایا کردے سن، اس لئی احادیث نبوی دے سننے دے مواقع برابر ملدے رہے، اس لئی انہاں دے حافظہ وچ اِنّی حدیثاں محفوظ سن کہ اوہ کہیا کردے سن کہ جے ميں چاہاں تاں دودناں تک مسلسل حدیثاں بیان کردا رہاں تے ان وچ اک وی مکرر نہ ہو [۱۵]لیکن اس علم دے باوجود انہاں دی مرویات دی تعداد (130) حدیثاں توں زیادہ نئيں اے [۱۶] اس دا سبب ایہ اے کہ روایتِ حدیث وچ اوہ حد درجہ محتاط سن ،عام طور اُتے حدیث بیان کرنے توں گریز کردے سن تے جب بدرجہ مجبوری اس دی نوبت آندی تاں بہت سنبھل کر بیان کردے،کہیا کردے سن کہ وچ حدیث کم بیان کردا ہاں کہ ميں نے بوہت سارے رسول اللہ دے ایداں دے اصحاب نوں دیکھیا اے ،جنھاں نے میری طرح آنحضرتﷺ دی خدمت وچ حاضری دتی تے میرے ہی برابر حدیثاں سناں،لیکن جدوں اوہ کوئی حدیث بیان کردے نيں،تو لفظاں وچ کچھ نہ کچھ رد وبدل ضرور ہوجاندا اے ،بھانويں اوہ اچھی نیت توں بیان کردے نيں اس لئی مینوں خوف معلوم ہُندا اے کہ انہاں ہی دی طرح مینوں وی دھوکھا نہ ہو [۱۷]جس درجہ وچ حدیث حفظ ہُندی اس دا وی اظہار کردیندے ،جس وچ حافظہ اُتے کامل اعتماد نہ ہُندا تاں کہندے کہ جتھے تک میرا خیال اے ميں نے صحیح بیان کيتی تے جے پورا یقین ہُندا تاں کہندے ایہ حدیث آنحضرتﷺ نوں اس طرح بیان فرماندے ہوئے سنیا اے انہاں دے تلامذہ وچ نجید بن عمران، ابوالاسود، ابورجاء العطاروی،ربعی ابن خروش، مطرف یزید،حکم بن اعرج،زہدم جرمی، صفوان بن محرز،عبد اللہ بن رباح، الصاری وغیرہ لایق ذکر نيں۔ [۱۸]
حلقہ درس
[سودھو]گو حضرت عمرانؓ حدیثاں دے بیان کرنے وچ بہت محتاط سن ،لیکن انہاں دی اشاعت وی ضروری فرض تھا،اس لئی احتیاط دے نال اس فرض نوں وی انجام دیندے سن، تے بصرہ دی مسجد وچ مستقل حلقۂ درس سی، بلال بن سیاف بیان کردے نيں کہ مینوں بصرہ جانے دا اتفاق ہويا مسجد وچ دیکھیا کہ لوک اک سپید موبزرگ دے گرد حلقہ باندھے ہوئے نيں، تے وہ ٹیک لگائے ہوئے، انہاں لوکاں نوں حدیثاں سنیا رہے نيں ،دریافت کيتا تاں معلوم ہويا کہ عمران بن حصین صحابی نيں۔ [۱۹] ان دی ذات مرجع خلائق سی تے وڈے وڈے صحابہ انہاں دے تفقہ دے قائل سن، اک مرتبہ کسی نے آکے پُچھیا کہ اک شخص نے اپنی بیوی نوں اک ہی مجلس وچ تن طلاقاں داں، ایسی صورت وچ اوہ مطلقہ ہوئی یا نئيں، جواب دتا طلاق دینے والا گنہگار ہويا،لیکن عورت مطلقہ ہو گئی ،مستفتی ہور تصدیق دے لئی حضرت ابو موسیٰ اشعریؓ دے پاس گیا تے ان نوں عمران دا جواب سنایا انہاں نے کہیا خدا ساڈی جماعت وچ ابو نجید دے جداں بوہت سارے آدمی پیدا کر دے [۲۰]جس راستہ توں گذردے لوک مسائل دریافت کردے،ابو نفرہ نوں نماز سفر دے متعلق کچھ پُچھنے دی ضرورت پیش آئی، اتفاق توں عمران نے مفصل جواب دسیا۔ [۲۱]
احترام رسول
[سودھو]آنحضرتﷺ دے نال اِنّی گہری عقیدت تے آپ دا اِنّا احترام سی جس ہتھ توں آنحضرتﷺ دے دستِ مبارک اُتے بیعت کيتی اس توں عمر بھر پیشاب دا مقام نئيں مس کيتا۔
پابندی اسوۂ رسول
[سودھو]عمل وچ اسوۂ رسول پیش نظر رہندا سی، ابن زیاد نے محصل خراج دا عہدہ پیش کيتا اس عہدہ نوں تاں قبول کر ليا، لیکن جدوں خراج وصول کرکے واپس ہوئے ،تو اک درہم وی نال نئيں لائے،پُچھیا گیا،خراج دی رقم کيتا کی،جواب دتا جس طرح رسول اللہ دے زمانہ وچ وصول ہُندا سی اس طریقہ توں وصول کيتا تے جن مصرفاں وچ خرچ ہُندا سی انہاں وچ صرف کر دتا۔ اُتے گذر چکيا اے کہ زیاد نے خراسان دی گورنری پیش کيتی تھی،لیکن آپ نے محض اس لئی اس دے قبول کرنے توں انکار کر دتا سی کہ زیاد دا ہر واجب وناواجب حکم مننا پئے گا، انہاں دے انکار اُتے حکم بن عمرو غفاری نے قبول کر ليا،عمران نوں معلوم ہويا تاں انہاں نوں بلیا کے کہیا کہ مسلماناں دی بہت وڈی ذمہ داری تواڈے سپرد کيتی گئی اے ،فیر انہاں نوں مفید پند و نصائح کیتے تے آوامر ونواہی اُتے کار بند ہونے دی ہدایت کرکے رسول اللہ ﷺ دی ایہ حدیث سنائی کہ خدا دی معصیت وچ کِسے بندہ دی فرماں برداری نہ کرنی چاہیے [۲۲] یعنی زیاد دی اطاعت وچ خدا تے رسول دے خلاف عمل نہ کرنا۔ عام طور اُتے لباس بہت سادہ استعمال کردے سن ،لیکن کدی کدی تحدیثِ نعمت تے اظہار تشکر دے لئی بیش قیمت کپڑا وی زیب
تن کرلیندے سن ،اک مرتبہ خلافِ معمول خز دی چادر اوڑھ کرنکلے،تے کہنے لگے رسول اللہ ﷺ نے فرمایا اے کہ جدوں خدا کسی بندہ اُتے احسان وانعام کردا اے تاں اس دا ظاہری اثر وی اس اُتے ہونا چاہیے۔
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ full work available at URL: https://archive.org/details/ZIR2002ARAR — مصنف: Khayr al-Din al-Zirikli — عنوان : الأعلام — : اشاعت 15 — جلد: 5 — صفحہ: 70 — ناشر: Dār al-ʿIlm lil-Malāyīn
- ↑ (اصابہ:5/27)
- ↑ (مسند احمد بن حنبل:4/430)
- ↑ (ابن سعد،جزو7،ق1،ص5)
- ↑ (اصابہ:5/27)
- ↑ (مسند احمد بن حنبل:5/66)
- ↑ اشعۃ اللمعات
- ↑ (ابن سعد،جلد7،ق اول،تذکرہ عمران ،شگاف دا تذکرہ اسد الغابہ دی روایت وچ اے، جلد4:138)
- ↑ (اصابہ:5/27)
- ↑ (اسد الغابہ:4/138)
- ↑ اسدالغابہ،ج4،ص137
- ↑ (ابن سعد،جلد7،قاول،تذکرہ عمران)
- ↑ (استیعاب:2/468)
- ↑ (مستدرک:3/471)
- ↑ (مسند احمد بن حنبل:4/433)
- ↑ (رہتل الکمال:295)
- ↑ (مسند احمد بن حنبل:4/433)
- ↑ (رہتل الرہتل:8/116)
- ↑ (ابن سعد،جلد7،ق اول،ص:5)
- ↑ (مستدرک حاکم:3/472)
- ↑ (مسند احمد بن حنبل:4/440)
- ↑ (مسند احمد بن حنبل:5/66)
- ↑ (ابن سعد،7،ق1:5)