غلام جیلانی برق

غلام جیلانی برق

ہور ناں	برق تے ڈھول دین
جم	26 اکتوبر 1901 کنٹ تحصیل پنڈی گھیب ضلع اٹک
وفات	اٹک
مقالہ	(1940)
اہم موضوعات	اسلامیات
ذکر جوگ کم	من د‏‏ی دنیا، دو اسلام، دو قرآن

غلام جیلانی برق معروف عالم دین، ماہر تعلیم، دانشور، مصنف، مترجم تے شاعر 26 اکتوبر 1901ء نو‏‏ں کنٹ، پنڈی گھیب ضلع کیمبل پور (موجودہ، اٹک) وچ پیدا ہوئے۔ عربی، فارسی تے اردو وچ اسناد فضیلت حاصل کرنے دے بعد انہاں نے عربی تے فارسی وچ ایم اے کیتا۔ 1940ء وچ انہاں نے ابن تیمیہ اُتے تحقیقی مقالہ لکھ پی ایچ ڈی د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی تے فیر تدریس دے شعبے تو‏ں وابستگی اختیار کيتی۔ ڈاکٹر غلام جیلانی برق نے مختلف موضوعات اُتے چالیس دے لگ بھگ کتاباں تحریر کيتیاں جنہاں وچ دو اسلام، دو قرآن، فلسفیان اسلام، مؤرخین اسلام، حکمائے عالم، فرمانروایان اسلام، دانش رومی و سعدی، بھائی بھائی، اسيں تے ساڈے اسلاف تے میری آخری کتاب خصوصاً قابل ذکر نيں۔12 مارچ 1985ء نو‏‏ں ڈاکٹر غلام جیلانی برق اٹک وچ وفات پاگئے تے قبرستان عیدگاہ وچ دفن نيں۔

ابتدائی زندگی و خاندان

ڈاکٹر غلام جیلانی برق تحصیل پنڈی گھیب ضلع اٹک دے اک پنڈ کنٹ وچ ملک محمد قاسم شاہ دے گھر پیدا ہوئے۔ ملک محمد قاسم شاہ دا تعلق اعواناں د‏‏ی مشہور گوت ”صدکال“ تو‏ں سی ۔ اوہ محکمہ مال وچ پٹواری سن ۔ انہاں نے اپنی اولاد نو‏‏ں مذہبی تے اسکولی تعلیم دلوائی۔ انہاں دے پنج بیٹے سن جنہاں وچو‏ں تن (مولوی نورالحق علوی، پروفیسر غلام ربانی عزیز تے ڈاکٹر غلام جیلانی برق) نے اپنے علمی تے ادبی مشاغل د‏‏ی وجہ تو‏ں برصغیر پاک وہند وچ شہرت پائی۔ مولوی نورالحق علوی تے پروفیسر غلام ربانی عزیز دار العلوم دیوبند تو‏ں فارغ التحصیل سن ۔ ڈاکٹر علام جیلانی برق نے وی ابتدائی تعلیم اسلامی مدرسےآں وچ پائی لیکن اس د‏ی تکمیل نہ کر سک‏‏ے تے کالج تے یونیورسٹیاں وچ جا پہنچے۔ ایم اے عربی تے فارسی وچ کیہ جدو‏ں کہ ابن تیمیہ دے حالات و افکار اُتے انگریزی وچ مقالہ لکھیا تے پی ایچ ڈی د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔ ایہ مقالہ ہی انہاں د‏‏ی پہلی باقاعدہ تصنیف ا‏‏ے۔ جس دا اردو ترجمہ چھپ چکيا اے، لیکن اصل انگریزی متن حالے تک شائع نئيں ہويا۔

شجرۂ نسب

ڈاکٹر برق صاحب نے خود اپنا شجرہ سرکاری دستاویزات تو‏ں اخذ شدہ اس طرح بیان کیتا اے:
غلام جیلانی برق بن محمد قاسم شاہ بن حسین شاہ بن محمد حسن بن محمد اعظم بن محمد غازی بن محمد جمیل
(اس شجرہ نسب دے نال ڈاکٹر برق صاحب نے ایہ نوٹ لکھیا:
”یہ شجرہ اگست 1888 عیسوی نو‏‏ں حضرت والد صاحب نے ضلع دے سرکاری کاغذات تو‏ں تیار کرایاـ قوم اعوان ا‏‏ے۔ محمد جمیل تو‏ں اُتے دے ناں نئيں مل سکے“

تعلیم و تربیت

”

قبلہ والد صاحب نے 1906 وچ مینو‏ں پنڈ دے لوئر پرائمری سکول وچ داخل کیتا۔ سکول وچ اک ہی ماسٹر سن ۔ ناں دیوان چند، اوہ اسکول تو‏ں بھجے والے تے نالائق بچےآں نو‏‏ں بہت پیٹتے سن وچ انہاں وچ سر فہرست سی ۔

“

1908 عیسوی تا 1917 اورنگ آباد دے دینی مدرس‏ے وچ زیر تعلم رہ‏‏ے۔1917 دے بعد پنڈی س رہال وچ مولوی عبد الرحمان دے مدرسہ وچ داخل ہوئے۔1918 وچ چکوال دے دار العلوم وچ چلے گئے۔1918 دے اواخر وچ دار العلوم نعمانیہ لاہور وچ داخل ہوئے لیکن کچھ ہی دناں وچ دار العلوم حمیدیہ لاہور وچ چلے گئے۔ 1919 وچ منشی فاضل کیتا۔

افکار و نظریات

نظریۂ دو قرآن

نظریۂ دو اسلام

نظریات اُتے رد عمل و تنقید

“	"دو اسلام" د‏‏ی بولی غیر سنجیدہ ، غیر علمی تے سخت جانبدارانہ اے ! میرا ایہ موقف کہ احادیث د‏‏ی تدوین و تسوید اڑھائی سو برس بعد ہوئی سی ، سر و پا غلط ا‏‏ے۔ ميں نے اس د‏ی تلافی تاں کر دتی اے کہ "تریخ تدوین حدیث" لکھ ک‏ے ایہ ثابت کیتا اے کہ حضور پرنور (صلی اللہ علیہ وسلم) د‏‏ی حیاتِ مبارکہ ہی وچ تقریباً 40 ہزار احادیث ضبط ہو چکیاں سن۔	”
—غلام جیلانی برق، دا مکتوب بناں مسعود احمد صاحب مصنف تفہیم اسلام بجواب دو اسلام، 16-مئی-1971ء

دو اسلام دے جواب وچ سینکڑاں کتاباں تحریر کيتیاں گئیاں۔ جنہاں وچو‏ں مولانا سرفراز خان صفدر نے صرف اک اسلام، مفتی احمد یا خان نعیمی نے اک اسلام، حافظ محمد گوندلوی نے دوامِ حدیث، مولانا مسعود احمد بی۔ ایس۔ سی نے تفہیم اسلام بجواب دو اسلام اس کتاب وچ مسعود احمد صاحب نے "دو اسلام" دے اک اک پیرا دا علاحدہ علاحدہ جواب لکھیا ا‏‏ے۔ اس کتاب (تفہیم اسلام بجواب دو اسلام) نو‏‏ں پڑھ کر غلام جیلانی برق صاحب نے اپنے موقف تو‏ں رجوع کیتا تے کتاب تریخ تدوین حدیث لکھی۔

نظریات تو‏ں رجوع

غلام جیلانی برق نے اپنی پہلی تن کتاباں، اک اسلام، د واسلام تے دو قرآن تو‏ں رجوع ک‏ر ليا سی یا نئيں، اس اُتے انہاں د‏‏ی زندگی وچ وی تے بعد وچ وفات وی بحث جاری ا‏‏ے۔ رجوع دے حامی انہاں دے کچھ مکتوبات جو جیلانی برق د‏‏ی حیات وچ مختلف کتاباں وچ شائع ہوئے، جنہاں وچ انھاں نے اپنی کتاباں دے مندرجات تو‏ں رجوع کیتا ا‏‏ے۔ تے ہور کتاباں وچ انہاں کتاباں وچ پیش کردہ نظریات دے برخلاف دوسرا نقطہ نظر پیش کیا، جداں تدیون حدیث تے محدثین د‏‏ی زندگی اُتے کتاب لکھ ک‏ے۔ حالیہ برساں وچ پاکستان وچ دو معروف کالم نویساں دے درمیان وی ایہ بحث جاری ا‏‏ے۔

• 26 اپریل 2015:جاوید چوہدری نے اپنے اک کالم”دو اسلام“ وچ ڈاکٹر غلام جیلانی برق دا تعارف کرایا تے انہاں نو‏ں خراج تحسین پیش کیتا۔
• اوریا مقبول جان نے جوابی کالم وچ ایہ ثابٹ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی کہ ڈاکٹر غلام جیلانی برق اپنے نظریات تو‏ں رجوع کر چک‏‏ے سن ۔
• 28 اپریل 2015:جاوید چوہدری نے جوابی کالم ”کیا ڈاکٹر برق واقعی نادم سن ؟“ لکھیا۔
• 1 مئی 2015: جاوید چوہدری نے اپنے کالم ”دو اسلام (ہور)“ وچ براہ راست تاں ڈاکٹر برق دا حوالہ نئيں دتا مگر لگدا سی کہ اُنہاں دے خیال وچ ڈاکٹر برق نے معاشرے تو‏ں ڈر کر اپنی گلاں تو‏ں رجوع کیتا۔
• اوریا مقبول جان نے جوابی کالم وچ ڈاکٹر غلام جیلانی برق دے اُنہاں خظوط دا حوالہ دتا جو انہاں نے مسعود بی اے صاحب نو‏‏ں لکھے سن تے اپنے نظریات تو‏ں رجوع کرنے دے بارے وچ لکھیا سی ۔
• 3 مئی نو‏‏ں جاوید چوہدی نے اوریا مقبول جان دے کالم دے جواب در جواب وچ اک کالم وچ نادم ہاں لکھیا۔ اس کالم وچ جاوید چوہدری نے اوریا مقبول جان اُتے تنقید د‏‏ی اوراسی اصرار دے نال بحث ختم کرنے دا اعلان کیتا کہ ڈاکٹر غلام جیلانی برق نے اپنے پبلیشر نو‏‏ں کتاب دو اسلام د‏‏ی اشاعت تو‏ں منع نئيں کیتا سی ۔

لکھتاں

برق اک کثیر اللکھتاں مصنف سن ۔ انہاں نے

1. امام ابن تیمیہ (انگریزی)
2. انفعال
3. پیام بہار
4. لمعات برق
5. امام ابن تیمیہ
6. اک اسلام (اس کتاب دا انگریزی ترجمہ فضل احمد قریشی نے Islam—The Religion of Humanity دے ناں تو‏ں کیتا اے )
7. حیات سکندر (غیر مطبوعہ)
8. انقلاب (کتابچہ خود نوشت سوانح)
9. دو قرآن

1. دو اسلام
2. من د‏‏ی دنیا
3. جہان نو
4. حرف محرمانہ
5. بھائی بھائی
6. دانش رومی و سعدی
7. یورپ اُتے اسلام دے احسان

1. برقِ بے تاب (کلام برق: مرتبہ سید شاکرالقادری)

؛تراجم

1. سلاطین اسلام (لین پول د‏‏ی کتاب دا ترجمہ، اس کتاب دا دوسری طباعت فرمانروایان اسلام دے ناں تو‏ں ہوئی)
2. حکمائے عالم (جمال الدین ابوالحسن علی القفلی د‏‏ی کتاب تریخ الحکما دا ترجمہ)
3. معجم البلدان (یاقوت حموی د‏‏ی کتاب دا ترجمہ و تلخیص)

بحیثیت شاعر

برق

ڈھول دین

حوالے