قتل علی بن ابی طالب
قتل علی بن ابی طالب | |
---|---|
دا حصہ | |
اسم علی بن ابی طالب (رضی اللہ عنہ) | |
ٹکانا | کوفہ، خلافت راشدہ (اج دے دور وچ عراق) |
کوآڑڈینیٹس | 32°01′43″N 44°24′03″E / 32.02861°N 44.40083°Eمتناسقات: 32°01′43″N 44°24′03″E / 32.02861°N 44.40083°E |
تریخ | ضرب: 19 رمضان 40ھ 26 جنوری 661ء وفات: 21 رمضان 40ھ 28 جنوری 661ء |
نشانہ | علی بن ابی طالب |
موتاں | 1 |
اہل سنت دے چوتھے خلیفہ تے اہل تشیع دے پہلے امام علی بن ابی طالب اُتے خارجی ابن ملجم نے 26 جنوری 661ء بمطابق 19 رمضان، 40ھ نوں کوفہ دی مسجد وچ زہر آلود تلوار دے ذریعہ نماز دے دوران وچ قاتلانہ حملہ کيتا، علی بن ابی طالب زخمی ہوئے، اگلے دو دن تک آپ زندہ رہے لیکن زخم گہرا سی، چنانچہ جانبر نہ ہوئے سکے تے 21 رمضان 40ھ نوں وفات پائی۔[۱] آپ تیسرے خلیفہ سن جنہاں نوں خلافت دے دوران وچ قتل کیتا گیا، آپ توں پہلے عمر بن خطاب تے عثمان بن عفان نوں قتل کیتا جا چکيا سی ۔
علی بن ابی طالب، 656ء وچ قتل عثمان دے بعد خلیفہ بنے سن ۔ اُتے انھاں معاویہ بن ابو سفیان تے ہور افراد دی جانب توں مخالفت دا سامنا کرنا پيا۔ تے نتیجتاً اسلام وچ پہلی خانہ جنگی ہوئی۔ اسنوں پہلا فتنہ وی کہیا جاندا اے، اس دے بعد اسلامی خلافت دو حصےآں وچ بٹ گئی تے ایويں خلافت راشدہ دے نال خلافت امویہ دا آغاز ہويا۔ پہلے فتنے دا آغاز تیسرے خلیفہ راشد عثمان بن عفان دے 656ء وچ قتل توں ہويا جو علی بن ابی طالب دے چار سالہ دور خلافت تک جاری رہیا۔[۲] 657ء وچ علی بن ابی طالب نے جنگ صفین وچ معاویہ بن ابو سفیان دے نال ثالثی کرنے اُتے آمادہ ہوئے، ایہ نوبت علی بن ابی طالب دی فوج وچ کچھ لوکاں دی بغاوت دی وجہ توں آئی سی جنھاں بعد وچ خارجی کہیا جانے لگیا۔[۳]:390 انھاں نے علی بن ابی طالب دے کچھ فوجیاں نوں قتل کر ڈالیا، لیکن جلد ہی 658ء وچ جنگ نہروان وچ علی بن ابی طالب دی افواج نے انھاں کچل ڈالیا۔[۴]:260–261
عبد الرحمن بن ملجم مرادتی، نے مکہ وچ دوسرے دو خارجی برک ابن عبد اللہ تے عمرو بن بکر تمیمی نال ملاقات کيتی۔ انہاں لوکاں نے تن وڈی اسلامی شخصیتاں علی بن ابی طالب، معاویہ بن ابی سفیان تے گورنر مصر عمرو بن عاص نوں مسلماناں دے موجودہ حالات دا ذمہ دار قرار دتا تے اپنے وقت دی "ناپسندیدہ صورت حال" نوں حل کرنے دے لئی، انہاں تن شخصیتاں نوں قتل کرنے تے اپنے اصحاب نہروان دے قتل دا بدلہ لینے دا فیصلہ کیتا۔ دراصل ابن ملجم دا علی بن ابی طالب نوں قتل کرنے دا محرک نہروان دی اوہ خاتون بنی جس توں انال محبت سی، اس عورت دا باپ تے بھائی جنگ نہروان وچ مارے گئے سن ۔ اس خاتون نے اس شرط اُتے شادی کيتی ہامی بھری کہ ابن ملجم علی بن ابی طالب نوں قتل کر دے۔ چنانچہ کوفہ دی مسجد وچ ابن ملجم نے علی اُتے حملہ کيتا، جس توں اوہ شہید ہوئے گئے۔ جوابی کارروائی وچ اگلے خلیفہ حسن ابن علی نے ابن ملجم نوں سزائے موت دے دی۔[۵]
پس منظر
[سودھو]لیکھ بسلسلہ |
علی بن ابی طالب |
---|
متعلقہ لیکھ |
وفات محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم توں فوری بعد پیغمبر اسلام دی جانشینی اُتے امت مسلمہ وچ پیدا ہونے والے تنازع وچ اس سانحہ دی جڑاں تلاش دی جا سکدی نيں۔ جتھے اجتماع نے ابوبکر صدیق دی سقیفہ بنیساعده دے مقام اُتے بیعت کر لئی۔[۴]:30–32 سنی مسلمان ایہ مندے نيں کہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے اپنے بعد اپنے جانشین نوں فائز نئيں کيتا، جدوں کہ، اہل تشیع دا کہنا اے کہ، غدیر خم دے مقام اُتے علی بن ابی طالب نوں خدا دے حکم توں محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے اپنا نائب نامزد کر دتا سی ۔[۶]:43–48[۷]:193–194 ابوبکر نے عمر بن خطاب نوں نامزد کر دتا سی، جنہاں نوں 644ء وچ قتل کر دتا گیا۔ عمر بن خطاب دی وفات دے بعد، علی بن ابی طالب جو محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے چچا زاد بھائی تے داماد سن تے عثمان بن عفان خلافت دے لئی موزاں سمجھے گئے، عٹمان نوں شوریٰ نے اک مخصوص انتخابی عمل توں نواں خلیفہ نامزد کر دتا۔ علی بن طالب، عثمان بن عفان دے 656ء وچ قتل دے بعد خلیفہ بنے۔[۷]:203–204[۷]:203–204
علی بن ابی طالب دا دور خلافت پہلے فتنے دا اسيں زمان اے۔[۲] اگرچہ اوہ عثمان دے قتل دے پنجويں دن، چوتھے خلیفہ راشد منتخب ہوئے گئے، لیکن اپنے اقتدار دے دوران انہاں نوں مخالفت (حزب اختلاف) دا سامنا رہیا۔ اک طرف عائشہ زوجہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم، طلحہ بن عبید اللہ تے زبیر ابن عوام نے مکہ وچ انہاں دے خلاف بغاوت کر دتی تے دوسری طرف امیر معاویہ، گورنر شام نے، بطور نويں خلیفہ دے بیعت کرنے توں انکار کر دتا۔ لہذا، خانہ جنگی شروع ہوئی، علی بن ابی طالب دے انہاں مقابل افراد دا صرف اک ہی اعتراض سی کہ، قتل عثمان دا بدلہ کیوں نئيں لیا جا رہیا۔ 656ء وچ پہلی خانہ جنگی سانحۂ جمل وچ علی بن ابی طالب نوں فتح ملی، مخالفت وچ زوجہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم عائشہ بنت ابی بکر دی زیر کمان صحابہ سن ۔ فیر، علی بن ابی طالب نے معاویہ دے خلاف 657ء وچ صفین دی لڑائی لڑی۔ ایہ جنگ اک معاہدے دے نال ختم ہوئی، جس دے تحت معاویہ بن ابی سفیان نوں وکھ حکومت بنانے دا موقع ملا۔[۷]:203–204
جنگِ صفین دے بعد جدوں علی نے معاویہ دے نال جنگ بندی دا معاہدہ کیتا تاں علی دی فوج دے اک گروہ نے جنگ بندی توں انکار کیتا۔ اس گروہ نوں بعد وچ خارجی کہیا گیا۔ انہاں نے دینی معاملات وچ انسانی فیصلے نوں غلط قرار دتا تے کہیا کہ فیصلہ صرف اللہ دا ہی ہوئے گا۔[۳]:390 658ء وچ ميں انہاں نے بیعت کيتی خلاف ورزی دی تے بغاوت کردے ہوئے اعلان کیتا کہ جو مسلمان انہاں دا نال نہ دے گا، اوہ اسنوں قتل کر دیؤ گے۔ علی نے نہراون دی جنگ وچ انہاں نوں شکست دتی۔ علی دی خلافت دے دوران خوارج دا قتل سب توں مشکل مرحلہ سی کہ معاویہ دے خلاف جنگ دے دوران اوہ علی دے سب توں پکے حمایتی سن ۔[۴]:261
ابنِ ملجم نے دو تے افراد برک ابن عبد اللہ تے عمرو بن بکر التمیمی دے نال مکہ وچ ملاقات کيتی تے عمرے دے بعد طویل بحث کيتی۔ انہاں نے طے کیتا کہ مسلماناں دی موجودہ حالتِ زار دا سبب علی، معاویہ تے عمرو بن العاص نيں ”جو انہاں دے خیال وچ غلطی اُتے سن ۔“ انہاں نے تِناں نوں قتل کرنے دی قسم اٹھائی تاکہ نہروان اُتے اپنے ساتھیاں دے قتل دا بدلہ لیا جا سکے۔ انہاں نے مطلوبہ تریخ اُتے اتفاق کیتا تے اپنے اپنے ہدف چن لئی۔[۸]
اپنی موت دے متعلق علی دی پیش گوئی
[سودھو]اس بارے دو مختلف روایات پائی جاندیاں نيں کہ علی دی شہادت توں پہلے انہاں نوں اپنے انجام دا علم ہوئے چکيا سی ۔ ایہ پیشگی علم یا تاں انہاں نے خود کِسے طور دیکھ لیا سی یا فیر انہاں نوں پیغمبر اسلام نے اس بارے وچ دسیا سی ۔ متعدد روایات دے مطابق علی دے سر توں وگدا خون انہاں دی داڑھی نوں رنگ رہیا سی جو انہاں نوں یا تاں خود علم ہويا یا فیر پیغمبر نے دسیا۔ اک ہور روایت دے مطابق قدما وچ سب توں برا شخص اوہ سی جس نے پیغمبر صالح دی اونٹنی نوں ہلاک کیتا سی تے موجودہ انساناں وچ سب توں برا اوہ ہوئے گا جو علی نوں قتل کريں گا۔ قتل دی رات علی نے بتا دتا سی کہ انہاں دا وقت آن پہنچیا اے تے بعد وچ انہاں دی گل سچ ثابت ہوئی۔[۵]
قتل
[سودھو]مصر دے اک خارجی ابن ملجم نے علی نوں شہید کیتا۔ ابن ملجم آبائی طور اُتے حمیر دا رہنے والا سی مگر اس دی رشتہ داری مراد توں وی سی۔ سلطنت نجد دی شاخ کندہ دے قبیلہ بنی جبالہ دے نال وی قرابت داری سی۔ ابن ملجم کوفہ وچ النہروان اُتے علی دی فوج دے ہتھوں خارجیاں دے سربراہ دے قتل دا علی توں بدلہ لینے دی نیت توں داخل ہويا سی ۔[۴]:308 کوفہ وچ اس دی ملاقات قبیلہ تیم الرباب دے دس لوکاں توں ہوئی جنہاں وچ اک عورت "قطام" وی شامل سی ایہ لوک علی توں اپنے رشتہ داراں دی موت دا بدلہ لینے نوں اکٹھے ہوئے سن ۔ قطام دے والد تے بھائی وی النہروان اُتے علی دی فوج دے ہتھوں قتل ہوئے سن ۔[۵] ابن ملجم نے جونہی قطام نوں دیکھیا تاں عالم دین علی الصلابی دے مطابق اپنے ہوش گنوا بیٹھیا تے کوفہ آمد دا مقصد بھُل گیا۔ ابن ملجم نے قطام نوں شادی کيتی دعوت دتی تاں قطام نے شادی دے بدلے اپنی شرائط رکھی کہ اُسنوں ہزاراں سونے دی اشرفیاں، مغنیہ تے اک غلام مرد دے علاوہ علی دی موت بطور مہر چاہیے۔ ابن ملجم نے اک آدمی شبیب نوں اپنی مدد دے لئی تیار کیتا۔ [۹]:79 اس دے نال شبیب بن بجرہ، وردان ابن مجالد وی مل گئے۔[۴]:308 انہاں نے وڈی چالاکی توں کوفہ مسجد دے اس داخلی دروازے اُتے خفیہ موچے سنبھال لئی جتھے توں علی مسجد وچ داخل ہُندے سن ۔[۵]
17[۴]:308 یا 19 رمضان نوں علی کوفہ مسجد وچ فجر دی نماز دے لئی داخل ہوئے[۱۰][۱۱] تاں ابن ملجم نے زہریلی تلوار توں علی دے سر اُتے وار کیا[۵] جس توں علی زخمی ہوئے گئے شبیب دا وار ضائع گیا تے تلوار دروازے دی لکڑی وچ جا لگی۔ کہندے نيں کہ جدوں علی نوں زخم آیا تاں مسجد داخل ہوئے[۱][۱۲] یا نماز فجر وچ علی نے سورہ الانبیاء دی تلاوت کيتی۔[۱۳]:54 شبیب اوتھے توں بھجیا مگر کندہ دی مقام اُتے اسنوں اوامیر نے گھیر لیا مگر رش دی بنا اُتے اوہ بھج نکلنے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ وردان اپنے گھر پلٹا مگر اس دے اقرار جرم دے نتیجے وچ اس دے رشتہ دار عبد اللہ بن نجبہ بن عبید نے قتل کر دتا۔ ابن ملجم نوں اک ہاشمی حسب نسب والے المغیرہ ابن نوفل ابن حارث نے دبوچ لیا۔[۴]:309 علی نے حکم صادر کیتا کہ جے اس دی وفات اس زخم توں ہوئی تاں ابن ملجم توں اس دا بدلہ لیا جائے 2 دن بعد 19 یا 21 رمضان 661ء وچ 62 یا 63 سال دی عمر وچ علی دی وفات ہوئے گئی۔[۱] حسن بن علی نے اپنے والد علی دی وصیت دے مطابق ابن ملجم نوں قصاص دے طور اُتے قتل کر دتا۔[۴]:309[۱۴]
اشعث بن قیس دا کردار
[سودھو]کوفہ وچ کندہ قبیلے دا سردار اشعث بن قیس سی ۔[۴]:83 تریخ دان ولفرڈ ماڈلنگ دے مطابق خلافتِ علی دے آخری دناں وچ علی دا رجحان معاویہ دی طرف سی اس نے علی نوں رقوم دی پیشکش وی کہ بدلے وچ معاویہ توں رنجش ختم کر دتی جائے۔[۴]:276 بعض ذرائع دے مطابق اشعث نوں علی دے قتل دے منصوبے دی پہلے توں خبر سی۔[۵] الیعقوبی دے مطابق اشعث نے اک ماہ تک ابن ملجم دی میزبانی وی دی جس دوران ابن ملجم اپنی تلوار تیار کردا رہیا۔ ابن سعد دے مطابق جس رات علی قتل ہويا اس رات مسجد وچ اشعث وی ٹھہرا سی تے ساری رات ابن ملجم توں صلاح مشورے کردا رہیا۔ تے ایہ اشعث ہی سی جس نے آمد علی دی اطلاع ایہ کہہ کے ابن ملجم نوں دتی کہ "صبح ہوئے گئی صبح ہوئے گئی۔"[۹] ذرائع دی اکثریت تے شیعہ میلان رکھنے والےآں دے مطابق اشعث دا ذومعنی جملہ کہ "صبح ہوئے گئی" دراصل ابن ملجم دے لئی حملے دا اشارہ سی ۔ قتلِ علی دے بعد حجر بن عدی نے اشعث اُتے الزام وی لگایا۔ بعض دے مطابق اشعث نے علی نوں ابن ملجم دے ارادے دی خبر وی دتی سی۔[۵] لوراویشیا واگلیری دے مطابق بعض روایات ایسی ملدی نيں جس وچ علی دے خلاف مختلف سازشاں دا ذکر ملدا اے تے بعض وچ علی دے نال اشعث دی وفاداری دا بھی۔
پر الصلابی دے مطابق اشعث دے خلاف سازش تے قتل علی دی تمام روایات من گھڑت نيں کیونجے خاندان علی ابن ابو طالب دا کوئی اک وی جملہ نئيں ملدا جو اشعث دے خلاف لگنے والے الزامات دی تائید کردا ہاں ہور ایہ کہ اشعث علی دا وفادار تے خارجیاں دے ظہور دے وقت توں انہاں دے خلاف سی تے النہروان پہ خارجیاں دے خلاف جنگ وی لڑ چکيا سی ۔ ہور ایہ کہ جنگ صفین وچ شامیاں دے خلاف اوہ علی دے وفادار دی حیثیت توں حصہ وی دے چکيا سی ۔[۹] علی دے زخمی ہونے دے بعد اشعث نے اپنے بیٹے علی دی تیمارداری نوں بھجوائے تے اس دی گلاں توں لگدا سی کہ اسنوں علی دے بچنے دے کوئی امید نا سی۔[۸]
تدفین
[سودھو]علی دے جسدِ خاکی نوں انہاں دے بیٹےآں حسن، حسین، محمد بن حنفیہ تے انہاں دے اک بھتیجے عبد اللہ بن جعفر نے غسل دتا۔ فیر انہاں نوں انہاں حضرات تے عبیدہ ابن العباس نے رازداری توں دفن کر دتا کیونجے اس گل دا خدشہ سی کہ انہاں دے جسدِ خاکی نوں کڈ کے بے حرمتی کيتی جائے گی۔[۱][۴]:309 اہل تشیع دے مطابق علی دی تدفین امام علی مسجد، نجف وچ ہوئی[۱۵]:37 جدوں کہ اہل سنت دے مطابق قصر الاِمارہ، کوفہ وچ دفن کیتے گئے۔[۱۶][۱۷][۱۸] اک ضعیف روایت دے مطابق انہاں نوں افغانستان دے شہر مزارِ شریف دے پاس رواضی شریف وچ دفن کیتا گیا سی ۔[۱۹] شیعہ مسلمان ہر سال علی بن ابی طالب دی وفات دا سوگ مناندے نيں۔[۲۰]
انجام
[سودھو]ویلفرڈ میڈلنگ دے مطابق اک چھوٹی اقلیت دے لوکاں دا ایہ خیال سی کہ علی نبی پاک دے وصال دے بعد مسلماناں وچ سب توں بہتر انسان سن تے انہاں نوں حکمرانی دا حق سی ۔ علی دی شہادت دے بعد لوکاں وچ تقسیم پیدا ہوئی تے معاویہ دی جانب بداعتمادی تے مخالفت بڑھی جنہاں دے پیروکار اکثریت وچ سن ۔ علی دے حامی بنو امیہ دے غرور، نا انصافی تے مظالم دی وجہ توں بعد وچ اکثریت وچ بدل گئے۔[۴]:309
علی دی شہادت دے بعد شیعہ لوکاں نے انہاں دے وڈے بیٹے حسن نوں انہاں دا جانشین مبن کے انہاں نوں خلیفہ قرار دے دتا۔ اُتے حسن نوں خلافت وچ دلچسپی نئيں سی تے ہور خون خرابے توں بچنے دے لئی انہاں نے معاویہ دے نال معاہدے اُتے دستخط کیتے۔ معاویہ مدینہ وچ 45 دی عمر وچ 669 وچ فوت ہوئے تے انہاں دی جگہ 61 ھجری وچ یزید اول خلیفہ بنے۔ اُتے حسن دے بھائی حسین ابن علی نے یزید دی حکومت مننے توں انکار کر دتا۔ ايسے سال عراق دے شیعہ افراد دی طرف توں دعوت دینے اُتے انہاں نے عراق دی سمت مارچ شروع کیتا۔ اُتے کربلا وچ قیام دے دوران انہاں دے خاندان نوں یزید دی فوج نے 10 محرم نوں قتل کر دتا۔[۲۱] ایہ دس اکتوبر دا دن سی تے انہاں دی شہادت نوں شیعہ ہر سال مناندے نيں تے دنیا بھر دے مسلمان محرم دے مہینے وچ نبی دے دھوہندے حسین ابن علی دی شہادت اُتے انہاں نوں خراجِ تحسین پیش کردے نيں۔[۲۲]
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ (2004) "Kharijites, Khawarij", Encyclopedia of Islam and the Muslim World v.1. Macmillan.
- ↑ ۴.۰۰ ۴.۰۱ ۴.۰۲ ۴.۰۳ ۴.۰۴ ۴.۰۵ ۴.۰۶ ۴.۰۷ ۴.۰۸ ۴.۰۹ ۴.۱۰ ۴.۱۱ Madelung, Wilferd (1997). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-64696-3.
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ ۵.۲ ۵.۳ ۵.۴ ۵.۵ ۵.۶ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ (2008) The charismatic community : Shiʻite identity in early Islam. Albany: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-7034-3. Retrieved on 4 June 2016.
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ ۷.۳ Robinson, Chase F. (2011). The New Cambridge History of Islam. Cambridge University Press.
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ ۹.۲ Biography of Ali ibn Abi Talib. Darussalam Publishers.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Cook, David (2007). Martyrdom in Islam. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-61551-8.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Ali ibn Abu Talib. Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-96691-7.
- ↑ مجموع الفتاوى، ابن تيمية، (27 / 446)
- ↑ وفيات الأعيان، ابن خلكان، (4 / 55)
- ↑ تاريخ بغداد، الخطيب البغدادي، (1 / 136)
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ (2011) Religious celebrations : an encyclopedia of holidays, festivals, solemn observances, and spiritual commemorations. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-205-0. Retrieved on 23 May 2016.
- ↑ Moosa, Matti (1987). Extremist Shiites: The Ghulat Sects. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-2411-0.
- ↑ (2009) Encyclopedia of Islam. New York: Facts On File. ISBN 978-0-8160-5454-1. Retrieved on 23 May 2016.