قرہ باغ تحریک
(قراباخ تحریک توں مڑجوڑ)
| ||||
|---|---|---|---|---|
| منسوب | سماجی تحریک | |||
| تاریخ تاسیس | ۱۹۸۸ | |||
| انتظامی تقسیم | ||||
| ملک |  سویت یونین
| |||
ترمیم  | ||||
قراباخ تحریک (ارمنی : Ղարաբաղյան շարժում )، جس نوں آرتساخ تحریک [۱] [۲] وی آکھیا جاندا اے ( ارمنی: Արցախյան շարժում )، 1988ء توں 1991ء تک آرمینیا تے ناگورنو قراباخ وچ اک قومی عوامی تحریک [۳] سی جس نے گوانڈھی آذربائیجان دے بنیادی طور اُتے آرمینیائی آبادی والے ناگورنو قراباخ خود مختار اوبلاست نو ں آرمینیا دے دائرہ اختیار وچ منتقل کرنے دی وکالت کيتی۔
ابتدائی طور اُتے ، ایہ تحریک کسی وی اینٹی سوویت جذبات توں مکمل طور اُتے عاری سی تے اس نے آرمینیا دی آزادی دا مطالبہ نئيں کيتا۔ قراباخ کمیٹی ، دانشوراں دا اک گروپ، نے 1988 توں 1989 تک اس تحریک دی اگوائی کیتی۔ اس نے 1989 تک پین آرمینین نیشنل موومنٹ (ایچ ایچ ایس ایچ) وچ تبدیل ہو گیا تے 1990 دے پارلیمانی انتخابات وچ اکثریت حاصل کیتی۔ 1991ء چ آرمینیا تے ناگورنو قراباخ دوناں نے سوویت یونین توں آزادی دا اعلان کر دتا ۔ شدید لڑائی جسنوں پہلی ناگورنو قراباخ جنگ دے ناں توں جانیا جاندا اے ، 1992 تک اک مکمل پیمانے اُتے جنگ وچ تبدیل ہوگئی۔
پچھوکڑ
[سودھو]1987
[سودھو]- ستمبر: یونین فار نیشنل سیلف ڈیٹرمینٹیشن ، پہلی غیر کمیونسٹ پارٹی، جہڑی آرمینیا چ پروئیر ہیریکیان نے قائم کیتی
- 17 اکتوبر: یریوان وچ ماحولیاتی معاملات توں متعلق پہلا احتجاج [۴]
- 18 اکتوبر: آرمینیا دے نال قراباخ دے اتحاد دے لئی فریڈم اسکوائر ، یریوان اُتے اک معمولی ریلی [۴]
1988
[سودھو]- 13 فروری: ستیپنکرت وچ پہلا مظاہرہ].[۵] روایتی طور تے تحریک دا آغاز سمجھیا جاندا اے۔[۶] [۷]
- 18–26 فروری: قراباخ دے آرمینیا دے نال اتحاد دے لئی یریوان وچ وڈے مظاہرے کیتے گئے۔[۸]
- 20 فروری: این کے اے او سپریم کونسل نے خطے نو سوویت آرمینیا منتقل کرن دی درخواست جاری کیتی
- 22–23 فروری: مقامی آرمینیائی تے آذربائیجانی اسکران چ جھڑپ ، جس دے نتیجے چ کئی موتاں ہوئیاں
- 26 فروری: میخائل گورباچوف دے اک پوزیشن تیار کرن لئی ویلا منگن دے بعد مظاہرے رک گئے۔[۹]
- 27–29 فروری: سمگائیٹ پوگروم شروع ہوندا اے، آذربائیجان دے آرمینیئن وڈی تعداد چ جانا شروع کردے نیں[۹]
- 9 مارچ: گورباچوف نے آرمینیا تے آذربائیجان دے رہنماواں کیرن ڈیمیرچیان تے کامران باگیروف دے نال ماسکو وچ آرمینیا تے قراباخ دے اتحاد دے عوامی مطالبات اُتے تبادلہ خیال کیتا۔[۱۰]
- 22 مارچ: یریوان وچ مظاہرے دے رجحانات توں ناپسندیدہ 100,000 توں ودھ لوک۔[۱۱]
- 23 مارچ: سوویت یونین دے سپریم سوویت نے این کے اے او علاقائی پارٹی دے مطالبے نوں مسترد کردتا۔[۱۱]
- 25 مارچ: گورباچوف نے آرمینیا دے دعویاں نوں رد کر دتا، یریوان وچ مظاہریاں توں منع کر دتا۔[۱۱]
- 26 مارچ: ماسکو حکومت ولوں مجاز نہ ہون دے باوجود، دسیاں ہزاراں نے یریوان وچ مظاہرہ کیتا۔[۱۲]
- 30 مارچ: این کے اے او کمیونسٹ پارٹی نے اتحاد دا مطالبہ کرن آلی قرارداد منظور کیتی۔[۱۲]
- 24 اپریل: سینکڑاں ہزاراں آرمینیائیاں نے یریوان چ نسل کشی دی یادگار ول مارچ کیتا۔[۱۲]
- 21 مئی: کیرن ڈیمرچیان نے استعفیٰ دے دتا۔
- 28 مئی: آرمینیا دا جھنڈا پہلی وار مٹیناداران دے ساہمنے چڑھایا گیا۔[۱۳]
- 15 جون: سوویت آرمینیائی سپریم کونسل نے این کے اے او دے اتحاد دے حق وچ ووٹ دتا۔[۱۳]
- 17 جون: سوویت آذربائیجان سپریم کونسل نے آرمینیا نوں این کے اے او دی منتقلی دی مخالفت کیتی۔[۱۳]
- 28–29 جون: سوویت یونین دی کمیونسٹ پارٹی دی کانفرنس نے این کے اے او تے آرمینیائی دعویاں نوں ناپسند کیتا۔[۱۳]
- 5 جولائی: زوارٹنوٹس ہوائی اڈے دا جھڑپ، سوویت فوجیاں نے زوارٹنوٹس ہوائی اڈے وچ مظاہرین دا سامنا کیتا، اک بندہ ہلاک ہو گیا، دساں زخمی ہو گئے۔[۱۴]
- 12 جولائی: این کے اے او سوویت کونسل نے آرمینیا دے نال اتحاد دے حق وچ ووٹ دتا۔[۱۴]
- 18 جولائی: سوویت سپریم کونسل نے آرمینیائی دعویاں نوں رد کر دتا۔[۱۴]
- 21 جولائی: پارویر ہیریکیان نوں ایتھوپیا جلاوطن کر دتا گیا۔[۱۴]
- خزاں: آرمینیا دے تقریباً 167,000 آذربائیجانی وڈی تعداد وچ جانا شروع کردے ہن۔[۱۵]
- ستمبر: آرمینیائی تے آذربائیجانیاں دے جھڑپ دے بعد ستیپنکرت وچ ہنگامی حالت دا اعلان کیتا گیا۔[۱۶]
- نومبر: کیروآباد پوگروم
- 7 نومبر: سینکڑاں ہزاراں لوکاں نے یریوان وچ قراباخ کمیٹی دی حمایت لئی مظاہرہ کیتا۔[۱۷]
- 22 نومبر: سوویت آرمینیائی سپریم کونسل نے آرمینیائی نسل کشی نوں منیا۔[۱۷]
- 24 نومبر: یریوان وچ ہنگامی صورتحال دا اعلان کیتا گیا۔[۱۷]
- 7 دسمبر: آرمینیائی زلزلہ.
- 10 دسمبر: قراباخ کمیٹی ممبراں نوں گرفتار کرکے ماسکو بھیج دتا گیا۔[۱۸]
1989
[سودھو]- 16 مارچ: میٹسمور نیوکلیئر پاور پلانٹ بند ہو گیا۔
- 31 مئی: قراباخ کمیٹی دے ارکان آزاد کر دتے گئے۔
- یکم دسمبر: سوویت آرمینیائی سپریم کونسل تے این کے اے او سپریم کونسل نے دونے ہستیاں دے اتحاد دا اعلان کیتا [۱] Archived 2016-12-20 at the وے بیک مشین
1990
[سودھو]- 13–19 جنوری: باکو چ آرمینیائیاں دا پوگروم ۔
- مئی: 1990 آرمینیا دے پارلیمانی انتخابات ، آزادی دے حامی ممبراں نے اکثریت بنائی۔
- 4 اگست: لیون ٹر پیٹروسیان سپریم کونسل دا چیئرمین منتخب ہویا ، آرمینیا دا ڈی فیکٹو رہنما ۔
- 23 اگست: سوویت آرمینیائی سپریم کونسل نے آزادی دا اعلان کیتا ۔
1991
[سودھو]- اپریل - 15 مئی: پہلی ناگورنو قراباخ جنگ : سوویت تے آذری افواج نے آپریشن رنگ دے دوران ہزاراں آرمینیائیاں نو شاہومیان توں ملک بدر کر دتا۔
- اگست 19–21: 1991 سوویت بغاوت دی کوشش
- 2 ستمبر: سٹیپانکرٹ چ ناگورنو قراباخ جمہوریہ دا اعلان کیتا گیا۔ [۱۹]
میاتسم
[سودھو]
میاتسم ( Armenian ) اک تصور تے اک نعرہ [۲۰] سی جو 1980 دی دہائی دے آخر تے 1990 دی دہائی دے اوائل وچ قراباخ تحریک دے دوران استعمال ہُندا سی ، جس دی وجہ توں 1992–1994 وچ پہلی ناگورنو قراباخ جنگ شروع ہوئی۔
ایہ خیال آرمینیائیاں دے وچکار ری سیدھ دے دور وچ شروع ہویا جہڑے اس گل توں ناخوش سن کہ بنیادی طور تے آرمینیائی آبادی دا علاقہ آذربائیجان دے دائرہ اختیار وچ رہیا اے۔ 1970 دی دہائی توں، آذربائیجان ایس ایس آر دی کمیونسٹ پارٹی دی مرکزی کمیٹی دے پہلے سیکرٹری، حیدر علیف دی حمایت نال، آذربائیجانیاں ولوں این کے اے او نوں طے کرن دی پالیسی لاگو کیتی جا رئی سی۔ سمگیٹ تے باکو چ آرمینیائی پوگروماں نے صرف ایناں رجحانات نو ودھا دتا، جس دی وجہ توں جمہوریہ آذربائیجان دے فوجاں تے ناگورنو قراباخ دفاعی فوج (آرتساخ) دیاں افواج دے وچکار فوجی جھڑپاں ہوئیاں۔
حوالے
[سودھو]- ↑ "An event dedicated to the 25th anniversary of the Artsakh Movement taken place at the US Congress". http://www.nkr.am/en/news/2013-03-13/511/.
- ↑ "The Artsakh Movement started on this day 25 years ago". http://www.armradio.am/en/2013/02/20/the-artsakh-movement-started-on-this-day-25-years-ago/.
- ↑ Panossian, Razmik (2006). The Armenians: From Kings and Priests to Merchants and Commissars. New York: Columbia University Press, 385. ISBN 9780231139267. “The Gharabagh movement in Armenia—as mobilised for and through the issue of the enclave’s unification to the republic—is a prime example of a mass national movement.”
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ "Reports of demonstrations in Yerevan and Clashes in Mountainous Karabagh.". Asbarez. 24 October 1987. https://web.archive.org/web/20070914104126/http://www.armeniaforeignministry.com/fr/nk/nk_file/article/49.html. Retrieved on ۲۰ اگست ۲۰۲۵.
- ↑ de Waal 2003, p. 11.
- ↑ "قراباخ آرمینیائی آزادی دی 25ویں سالگرہ مناندے نیں تحریک". http://armenianow.com/karabakh/43478/آرمینیا_قراباخ_ستپانکرٹ_آزادی_سالگرہ_ریلی.
- ↑ "Karabakh Armenians mark 25th anniversary of liberation movement". ArmeniaNow. 14 February 2013. https://web.archive.org/web/20130218055802/http://armenianow.com/karabakh/43478/armenia_karabakh_stepanakert_liberation_anniversary_rally. Retrieved on ۲۰ اگست ۲۰۲۵.
- ↑ Verluise 1995, p. 86.
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ Verluise 1995, p. 87.
- ↑ Verluise 1995, p. 89.
- ↑ ۱۱.۰ ۱۱.۱ ۱۱.۲ Verluise 1995, p. 90.
- ↑ ۱۲.۰ ۱۲.۱ ۱۲.۲ Verluise 1995, p. 91.
- ↑ ۱۳.۰ ۱۳.۱ ۱۳.۲ ۱۳.۳ Verluise 1995, p. 92.
- ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ ۱۴.۲ ۱۴.۳ Verluise 1995, p. 93.
- ↑ Lowell W. Barrington. بادشاہ: پوسٹ کالونیل تے پوسٹ کمیونسٹ ریاستاں وچ قوم دی حفاظت {{{title}}}. ISBN 0-472-06898-9. “"1988 دے آخر وچ، پوری آذربائیجان دی آبادی (کورداں وچ کجھ مسلماناں) — 0607 — اس عمل وچ، درجناں لوک الگ تھلگ آرمینیا دے حملیاں تے منفی حالات دی وجہ توں ہلاک ہو گئے۔ ایہ آبادی دی منتقلی جزوی طور تے آرمینیا دے لوکاں نو آذربائیجان توں باہر کڈھن دے جواب وچ سی، لیکن ایہ سوویت راج دے تحت جمہوریہ دی بتدریج یکسانیت دا آخری مرحلہ وی سی جس نے نسلی آبادی دی منتقلی وچ اضافہ کیتا۔ آرمینیا دی 90 فیصد توں 98 فیصد تک دی یکسانیت، آرمینیا دے ریاستی حکام دے تعاون نال، اس ہجرت دے ذمہ دار سن۔"”
- ↑ Lowell W. Barrington (2006). After independence: making and protecting the nation in postcolonial & postcommunist states. Michigan: University of Michigan Press, 231. ISBN 0-472-06898-9. “"In late 1988, the entire Azerbaijani population (including Muslim Kurds) — some 167000 people — was deported out of the Armenian SSR. In the process, dozens of people died due to isolated Armenian attacks and adverse conditions. This population transfer was partially in response to Armenians being forced out of Azerbaijan, but it was also the last phase of the gradual homogenization of the republic under Soviet rule. The population transfer was the latest episode of ethnic cleansing that increased Armenia’s homogenization from 90 percent to 98 percent. Nationalists, in collaboration with the Armenian state authorities, were responsible for this exodus"”
- ↑ ۱۷.۰ ۱۷.۱ ۱۷.۲ Verluise 1995, p. 97.
- ↑ Verluise 1995, p. 99.
- ↑ Zürcher, Christoph (2007). The Post-Soviet Wars: Rebellion, Ethnic Conflict, and Nationhood in the Caucasus, [Online-Ausg.]., New York: New York University Press, 168. ISBN 9780814797099.
- ↑ Land for Peace in Nagorny Karabakh? Political Geographies and Public Attitudes Inside a Contested De Facto State. 1 April 2013.
کتابیات
[سودھو]- Verluise, Pierre (1995). Armenia in Crisis: The 1988 Earthquake. Detroit: Wayne State University Press. ISBN 9780814325278.
- de Waal, Thomas (2003). Black Garden: Armenia and Azerbaijan through peace and war. New York: New York University Press. ISBN 9780814719459.
سانچہ:Artsakh topicsسانچہ:Navboxes top سانچہ:CDRN سانچہ:Irredentism سانچہ:Nagorno-Karabakh Conflict سانچہ:Navboxes bottom