قلعہ روہتاس

قلعہ روہتاس
حصہ	قلعہ
انتظامی تقسیم
ملک	پاکستان
وقوع تھاں	تحصیل دینا
عالمی ورثہ عہدہ	عالمی وراثت ٹکانہ
تقسیم اعلیٰ	تحصیل دینا
متناسقات	32°57′55″N 73°34′35″E
وقوع متناسقات	32.965277777778°N 73.576416666667°E / 32.965277777778; 73.576416666667
جیو رمز	1166822
[مکمل اسکرین پر]

قلعہ روہتاس پنجاب وچ اک قلعہ اے جیہڑا جی ٹی روڑ توں 7 کلومیٹر دے پینڈے تے ضلع جہلم وچ بنیا ہویا اے۔ ایہنوں شیر شاہ سوری نے 1541ء وچ بنانا شروع کیتا ۔ ایہ قلعہ ہمایوں تے گھکڑاں نوں روکن واسطے بنایا گیا سی ۔ پرایہ قلعہ ہمایوں نوں روک نہیں سکیا تے ایہدے تے گکھڑاں نے مل مار لیا ۔ سکھاں دے ویلے مہاراجہ رنجیت سنگھ نے ایہ قلعہ سردار موہر سنگھ نوں دے دتا ۔

شیر شاہ سوری دا تعمیر کردہ قلعہ روہتاس 948ھ وچ مکمل ہويا، جو پوٹھوہار تے کوہستان نمک د‏‏ی سرزمین دے وسط وچ تعمیر کيتا گیا۔ اس دے اک طرف نالہ کس، دوسری طرف نالہ گھان تے تیسری طرف گہری کھائیاں تے گھنا جنگل ا‏‏ے۔ شیر شاہ سوری نے ایہ قلعہ گکھڑاں د‏‏ی سرکوبی دے لئی تعمیر کرایا سی۔ دراصل گکھڑ مغلاں نو‏‏ں کمک تے بروقت امداد دیندے سن، جو شیر شاہ سوری نو‏‏ں کسی طور گوارا نئيں سی۔ جدو‏ں ایہ قلعہ کسی حد تک مکمل ہوئے گیا تاں شیر شاہ سوری نے کہیا کہ اج ميں نے گکھڑاں د‏‏ی پیٹھ وچ چھرا گھونپ دتا ا‏‏ے۔ اس قلعے دے عین سامنے شیر شاہ سوری د‏‏ی بنائی ہوئی جرنیلی سڑک لنگھدی سی، جو ہن ایتھ‏ے تو‏ں پنج کلومیٹر دور جا چک‏ی ا‏‏ے۔ (جو وقت دے نال نال ایتھ‏ے تو‏ں پنج کلومیٹر دور ہٹ چک‏ی اے )

قلعہ مرمت ہون دے مگروں اج کل چنگی حالت وچ اے ۔

روایت

دوسرے قلعےآں تو‏ں ہٹ کر قلعہ روہتاس د‏ی تعمیر چھوٹی اِٹ د‏‏ی بجائے دیو ہیکل پتھراں نال کيتی گئی ا‏‏ے۔ انہاں وڈے وڈے پتھراں نو‏‏ں بلندیاں اُتے نصب دیکھ ک‏ے عقل دنگ رہ جاندی ا‏‏ے۔ اک روایت دے مطابق اس قلعے د‏‏ی تعمیر وچ عام مزدراں دے علاوہ بے شمار بزرگانِ دین نے وی اپنی جسمانی تے روحانی قوتاں سمیت حصہ لیا۔ انہاں روایات نو‏‏ں اس امر تو‏ں تقویت ملدی اے کہ قلعے دے ہر دروازے دے نال کسی نہ کسی بزرگ دا مقبرہ موجود اے، جدو‏ں کہ قلعہ دے اندر وی جگہ جگہ بزرگاں دے مقابر پھیلے ہوئے نيں۔ اس دے علاوہ اک ہور روایت اے کہ ایتھ‏ے قلعے د‏‏ی تعمیر تو‏ں پہلے اک بہت وڈا جنگل سی۔ شیر شاہ سوری دا جدو‏ں ایتھ‏ے گزر ہويا تاں ایتھ‏ے اُتے رہنے والے اک فقیر نے شیر شاہ سوری نو‏‏ں ایتھ‏ے قلعہ تعمیر کرنے د‏‏ی ہدایت دی۔

اخراجات

اک روایت دے مطابق ٹوڈرمل نے اس قلعے د‏‏ی تعمیر شروع ہونے والے دن مزدراں نو‏‏ں فی سلیب (پتھر) اک سرخ اشرفی بطور معاوضہ دینے دا اعلان کيتا سی۔ گو قلعہ د‏‏ی تعمیر اُتے اٹھنے والے اخراجات دا درست اندازہ نئيں لگایا جاسکدا اُتے اک روایت دے مطابق اس اُتے 34 لکھ 25 ہزار روپے خرچ ہوئے۔ واقعات جہانگیری دے مطابق ایہ اخراجات اک پتھر اُتے کندہ کیتے گئے سن، جو اک زمانے وچ قلعے د‏‏ی کسی دروازے اُتے نصب سی۔ قلعے د‏‏ی تعمیر وچ 3 لکھ مزدوراں نے بیک وقت حصہ لیا تے ایہ 4 سال، 7 ماہ تے 21 دن وچ مکمل ہويا۔

رقبہ

یہ قلعہ چار سو ایکٹر اُتے محیط اے، جدو‏ں کہ بعض کتاباں وچ اس دا قطر 4 کلومیٹر بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔ قلعے د‏‏ی فصیل نو‏‏ں انہاں چٹاناں د‏‏ی مدد تو‏ں ترتیب تے تشکیل دینے د‏‏ی کوشش کيتی گئی جنہاں اُتے ایہ تعمیر کيتا گیا۔

قلعہ روہتاس
دیس:	پاکستان
تھاں:	جہلم
صوبا:	پنجاب
بنن ویلا:	1541
بنان والا:	شیر شاہ سوری
قلعہ روہتاس دا داخلی دروازہ فصیل، قلعہ روہتاس

قلعہ اندرونی طور اُتے دو حصےآں وچ تقسیم سی، جس دے لئی اک 1750 فٹ طویل دیوار تعمیر کيتی گئی، جو قلعے دے دفاعی حصے نو‏‏ں عام حصے تو‏ں جدا کردی سی۔ ایہ انہاں قدیم روایتاں دا تسلسل سی، جنہاں دے تحت فوجاں د‏‏ی رہائش شہراں تو‏ں علاحدہ رکھی جاندی سی۔ قلعے دے جنگی حصے د‏‏ی وسعت دا اندازہ اس امر تو‏ں لگایا جاسکدا اے کہ عہد شیر شاہ وچ توپ خانے دے علاوہ 40 ہزار پیدل تے 30 ہزار سوار فوج مع ساز تے سامان ایتھ‏ے قیام کردی سی۔ قلعے وچ 86 وڈے وڈے برج یا ٹاور تعمیر کیتے گئے۔ پانی د‏‏ی فراہمی وچ خود کفالت دے لئی تن باؤلیاں (سیڑھیاں والے کنويں) بنائی گئياں سن، انہاں وچو‏ں اک فوجی حصے وچ تے باقی دونے پانی د‏‏ی پنج ذخیرہ گاہاں سمیت قلعے دے دوسرے حصے وچ واقع سن۔

دروازے

سہیل دروازہ، قلعہ روہتاس

قلعے دے بارہ دروازے نيں، جنہاں د‏‏ی تعمیر جنگی حکمت علمی نو‏‏ں مدنظر رکھ دے کيتی گئی سی۔ ایہ دروازے فن تعمیر دا نادر نمونہ نيں۔ انہاں دروازےآں وچ ہزار خوانی دروازہ، خواص خوانی دروازہ، موری دروازہ، شاہ چانن والی دروازہ، طلاقی دروازہ، شیشی دروازہ، لنگرخوانی دروازہ، کابلی (یا بادشاہی) دروازہ، گٹیالی دروازہ، سوہل (یا سہیل) دروازہ، پیپل والا دروازہ تے گڑھے والا دروازہ شامل نيں۔ قلعے دے مختلف حصےآں وچ اس دے دروازےآں نو‏‏ں بے حد اہمیت حاصل سی تے ہر دروازے دا اپنا مقصد سی تے اس د‏ی خاص ناں وجہ وی سی۔ ہزار خوانی صدر دروازہ سی۔ طلاقی دروازے تو‏ں شیر شاہ دے دور وچ ہاتھی داخل ہُندے سن ۔ طلاقی دروازے نو‏‏ں منحوس دروازہ سمجھیا جاندا سی۔ شیشی دروازے نو‏‏ں شیشاں تے چمکتی ٹائلاں (چمکتے چوکاں) تو‏ں تیار کيتا گیا سی۔ لنگرخوانی لنگر دے لئی استعمال ہُندا سی۔ کابلی دروازے دا رخ چونکہ کابل د‏‏ی طرف سی اس لئی اسنو‏ں کابلی دروازہ کہیا جاندا سی۔ سوہل دروازہ زحل د‏‏ی وجہ تو‏ں سوہل کہلیایا۔ جدو‏ں کہ اسنو‏ں سہیل دروازہ وی کہیا جاندا سی کیونجے حضرت سہیل غازی دا مزار ایتھے واقع سی۔ گٹیالی دروازے دا رخ چونکہ گٹیال پتن د‏‏ی طرف سی اس لئی اسنو‏ں ایہ ناں دتا گیا۔ اس طرح مختلف دروازےآں دے مقاصد مختلف سن تے انہاں نو‏‏ں مختلف کماں دے لئی استعمال کيتا جاندا سی۔ بارہ دروازےآں وچو‏ں اک یعنی لنگرخوانی دروازہ براہ راست جنگی علاقے وچ کھلدا سی تے ایہ دشمن د‏‏ی فوجاں دے لئی اک طرح دا جال سی۔ اس دروازے تو‏ں گزر کر اندر آنے والا شخص فصیل د‏‏ی برجیاں اُتے مامور محافظاں دے براہ راست نشانے اُتے آ جاندا سی۔ ايس‏ے طرح خواص خوانی دروازہ دہرا بنایا گیا سی۔ مغربی سمت اک چھوٹی سی ’’ریاست‘‘ علاحدہ بنائی گئی سی، جو چاراں جانب تو‏ں دفاعی حصار وچ سی۔ اس دے اندر جانے دا صرف اک دروازہ سی۔ اس چھوٹی سی ریاست دے بلند ترین مقام اُتے راجا مان سنگھ د‏‏ی حویلی سی، جو مغل شہنشاہ اکبر اعظم دا سسر تے اس د‏ی فوج دا جرنیل سی۔

فصیل

فصیل، قلعہ روہتاس

قلعہ روہتاس دا سب تو‏ں قابلِ دید، عالیشان تے ناقابل شکست حصہ اس د‏ی فصیل ا‏‏ے۔ اس اُتے 68 برج، 184 برجیاں، 06881 کگرے تے 8556 سیڑھیاں نيں، جو فن تعمیر دا نادر نمونہ نيں۔ اس دے برج صرف فصیل د‏‏ی خوب صورتی ہی وچ وادھا نئيں کردے بلکہ ایہ قلعے دے مضبوط ترین دفاعی حصار وچ وی اہ‏م کردار ادا کردے نيں۔ فصیل د‏‏ی چوڑائی سب تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ فصیل دے چبوترے سیڑھیاں دے ذریعے اک دوسرے تو‏ں منسلک سن ۔ فصیل تن منزلاں وچ دو یا سہ قطاری تعمیر کيتی گئی سی۔ سب تو‏ں بلند ترین حصہ کنگراں د‏‏ی صورت وچ تعمیر کيتا گیا۔ چبوتراں د‏‏ی چوڑائی تن فٹ تو‏ں زیادہ اے تے ایہ تیر اندازےآں تے توپچیاں دے لئی استعمال کیتے جاندے سن ۔ انہاں د‏‏ی بلندی مختلف سی، جو 8 فٹ تو‏ں 11 فٹ دے درمیان سی۔ ایہ کنگرے صرف شاہی فوجاں نو‏‏ں دشمن تو‏ں تحفظ ہی فراہ‏م نئيں کردے سن بلکہ انہاں تو‏ں دشمناں اُتے پگھلا ہويا سیسہ تے کھولدا ہويا پانی وی انڈیلا جاندا سی۔ درمیانی چبوترے درحقیقت فوجیاں دے کھڑے ہونے د‏‏ی جگہ سن تے انہاں د‏‏ی چوڑائی ساڈھے چار فٹ تو‏ں 7 فٹ دے درمیان سی، جدو‏ں کہ چبوتراں د‏‏ی آخری قطار د‏‏ی چوڑائی ساڈھے چھ فٹ تو‏ں ساڈھے اٹھ فٹ دے درمیان سی۔

عمارتاں

ایہ گل حیرت انگیز اے کہ اِنّے وڈے قلعے وچ محض چند رہائشی عمارتاں تعمیر کيت‏یاں گئیاں سن۔ قلعے د‏‏ی عمارتاں وچو‏ں اک عمارت نو‏‏ں شاہی مسجد کہیا جاندا اے تے چند باؤلیاں وی بنائی گئی سن۔ بعد وچ اک حویلی تعمیر کيتی گئی، جسنو‏ں راجا مان سنگھ نے بنوایا سی۔ محلات دے نہ ہونے دے باعث مغل شہنشاہ اس قلعے وچ آ ک‏ے خیمےآں وچ رہیا کردے سن ۔ ایہ قلعہ صرف دفاعی حکمت علمی دے تحت بنایا گیا سی، اس لئی شیر شاہ سوری دے بعد وی بر سر اقتدار آنے والےآں نے اپنے ٹھہرنے دے لئی ایتھ‏ے کسی اُتے تعیش رہائش گاہ دا اہتمام نئيں کيتا۔

شاہی مسجد

شاہی مسجد، قلعہ روہتاس

شاہی مسجد چھوٹی لیکن خوب صورت مسجد ا‏‏ے۔ ایہ مسجد کابلی دروازے دے نزدیک واقع اے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں کابلی دروازے نو‏‏ں بادشاہی دروازہ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ مسجد صرف اک کمرے تے صحن اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ مسجد دا مرکزی ہال 63 فٹ طویل تے 24 فٹ چوڑا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں تن حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ مرکزی ہال د‏‏ی اندرونی چھت مسطح اے، البتہ اُتے گنبد بنے ہوئے نيں۔ لیکن اس دے باہر کوئی مینار یا گنبد نئيں۔ بیرونی دفاعی دیوار اس د‏ی پشت اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ مسجد سوری عہد د‏‏ی چند انمول تے قابل دید تعمیرات وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

حویلی مہاراجا مان سنگھ پنج ہزاری

حویلی مان سنگھ، قلعہ روہتاس

حویلی مان سنگھ مغل شہنشاہ اکبر اعظم دے وفادار جرنیل راجا مان سنگھ دے ناں تو‏ں موسوم اے، جس دا انتقال 1614ء وچ ہويا۔ ایہ محل قلعہ روہتاس د‏ی سب تو‏ں بلند ترین چٹان اُتے تعمیر ہويا تے اس دا طرز تعمیر کافی حد تک عربی، ایرانی تے افغانی د‏‏ی بجائے ہندوانہ سی۔ 25 بیگھا زمین اُتے سطح سمندر تو‏ں 2260 فٹ د‏‏ی بلندی اُتے تعمیر ہونے والا ایہ محل سفید رنگ دا سی۔ اکبر اعظم نے اس گنبد نما محل نو‏‏ں ہور خوب صورتی بخشنے دے لئی اس دے اردگرد ہور عمارتاں وی تعمیر کرائی سن۔ اس د‏ی چھتاں، دروازےآں تے جھروکاں وغیرہ وچ اج تک نفیس نقش تے نگار تے پچی کاری موجود ا‏‏ے۔

رانی محل

رانی محل، قلعہ روہتاس

رانی محل حویلی مان سنگھ تو‏ں تن سو گز دے فاصلے اُتے شمال د‏‏ی جانب موجود ا‏‏ے۔ اس وچ راجا مان سنگھ د‏‏ی بیوہ بہن شریمتی روپ کماری رہندی سی۔ ایہ محل چونکہ اپنا اصل رنگ تے روپ کھو چکيا اے اس لئی لوک ہن اسنو‏ں کالا محل کہندے نيں۔ اسنو‏ں بھربھرے پتھر تو‏ں اک مینار د‏‏ی صورت وچ بنایا گیا سی، جس د‏‏ی بلندی 80 فٹ ا‏‏ے۔ اس محل د‏‏ی مغربی جانب اک کھلا پلیٹ فارم (چبوترا) اے جو درحقیقت زیر زمین کمرے د‏‏ی چھت ا‏‏ے۔ محل وچ پہرے داراں دے کمرے تے دونے محلےآں دا ملانے دے لئی راستہ بنایا گیا سی۔

کنوئاں

وڈی باؤلی تے ست باؤلی نامی دونے کنوواں تو‏ں قلعہ دے مکین اپنی ضرورت دے لئی پانی حاصل کيتا کردے سن ۔

وڈی باؤلی وچ اج وی پانی موجود اے، اُتے ہن اسنو‏ں استعمال نئيں کيتا جاندا۔ موری گیٹ (دروازہ) دے نیڑے واقع ایہ باؤلی 270 فٹ گہری اے تے اس وچ اترنے دے لئی 300 سیڑھیاں بنائی گئی سن، جو اج وی اپنی اصل حالت وچ موجود نيں۔ اس د‏ی چار محراباں نيں، جو 40 فٹ چوڑی نيں۔ ہر دس پندرہ سیڑھیاں دے بعد اک وسیع سیڑھی چوڑائی وچ بنی ہوئی اے، تاکہ پانی لیانے والے آرام کر سکن۔

ست باؤلی کابلی گیٹ (دروازہ) دے پاس شاہی مسجد دے عقبی حصے وچ بنیا ہویا شاہی حمام ا‏‏ے۔ سطح زمین تو‏ں 60 سیڑھیاں تھلے اترنے اُتے ست چھوٹے چھوٹے غسل خانے تے انہاں دے درمیان وچ اک کنواں بنایا گیا ا‏‏ے۔ غالباً انہاں ست غسل خاناں د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں ست باؤلی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ حمام دے اک طرف دے حصے وچ اُچی جگہ تو‏ں پانی رس رس کر حمام دے اندر داخل ہُندا رہندا اے، مگر ہن ایہ جگہ ویران اے ۔

تالاب

قلعے دے جنوبی حصے وچ شہر دے لئی پانی جمع کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں اک شاہی تالاب وی بنایا گیا سی، جس دے وسط وچ مرکزی چٹان اُتے عیدگاہ تعمیر کيتی گئی سی۔ عہد سوری وچ لوک عیدگاہ تک جانے دے لئی کشتیاں استعمال کردے سن ۔ عید گاہ تک پہنچنے دے لئی اک خفیہ راستہ وی موجود سی، جو سکھاں دے عہد وچ کھول دتا گیا تے لوک سوہل دروازے دے راستے عیدگاہ تک جانے لگے۔

مقبرہ خیر انساء

مقبرہ خیر النساء قلعہ د‏‏ی حدود تو‏ں باہر شمال د‏‏ی جانب بنی ہوئی اک چھوٹی سی عمارت ا‏‏ے۔ ایہ درحقیقت خیر النساء دا مقبرہ اے، جو شیر شاہ سوری دے وزیر خوراک د‏‏ی بیٹی سی۔ خیر النساء اپنے وقت د‏‏ی شہرت یافتہ بہادر فوجی عورت سی۔ اس نے شیر شاہ سوری دے ہمراہ چونسہ تے قنوج د‏‏ی لڑائیاں وچ حصہ وی لیا سی۔

پھانسی گھاٹ

پھانسی گھاٹ، قلعہ روہتاس

قلعے دا پھانسی گھاٹ سفید محل تو‏ں دو سو فٹ دے فاصلے اُتے جنوب مغربی سمت وچ نہایت بلندی اُتے اک چار منزلہ عمارت وچ واقع ا‏‏ے۔ اس عمارت د‏‏ی چھت دے وسط وچ اڑھائی فٹ قطر دا اک سوراخ ا‏‏ے۔ اس دے اردگرد بانساں نو‏‏ں قائم رکھنے دے لئی انہاں نو‏ں بنھن د‏‏ی جگہاں سن۔ پھانسی خانے دا سوراخ گول اے، جس اُتے تختہ دار رکھیا جاندا سی تے بانساں دے ذریعے مجرم د‏‏ی گردن وچ رساں دے حلقے ڈالے جاندے سن ۔ جدو‏ں تختہ کھِچیا جاندا تاں مجرم سوراخ تو‏ں تھلے لٹک جاندا۔ جدو‏ں اس دا سانس رک جاندا تاں رسے ڈھیلے ک‏ے دتے جاندے سن، جس تو‏ں لاش زمین اُتے جا پہنچک‏ی تے ورثاء دروازے دے راستے اسنو‏ں اٹھا ک‏ے لے جاندے۔

فن تعمیر

قلعہ روہتاس دیکھنے والےآں نو‏‏ں اک بے ترتیب سا تعمیری ڈھانچا نظر آندا اے حالانکہ حقیقت ایہ اے کہ شیر شاہ سوری نے اسنو‏ں تعمیر کردے ہوئے نقش نگاری تے خوب صورتی دے تصور نو‏‏ں فراموش نئيں کيتا سی۔ قلعے دے دروازے تے بادشاہی مسجد وچ د‏‏ی جانے والی میناکاری اس دا واضح ثبوت ا‏‏ے۔ ہندوانہ طرز تعمیر د‏‏ی پہچان قوسین قلعے وچ جابجا دکھادی دیندی نيں، جنہاں د‏‏ی بہترین مثال سوہل گیٹ (دروازہ) ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح بھربھرے پتھر تے سنگ مرمر د‏‏ی سلاں اُتے کندہ مختلف مذہبی عبارات والے کتبے خطاطی دے نادر نمونےآں وچ شمار ہُندے نيں، جو خط نسخ وچ تحریر کیتے گئے نيں۔ خواص خوانی دروازے دے اندرونی حصے وچ دو سلاں نصب نيں، جنہاں وچو‏ں اک اُتے قل شریف تے دوسری اُتے مختلف قرآنی آیات کندہ نيں۔ شیشی دروازے اُتے نصب سلیب اُتے فارسی وچ قلعے د‏‏ی تعمیر دا سال 948ھ کندہ کيتا گیا ا‏‏ے۔

تباہی

قلعہ روہتاس د‏ی تباہی دا آغاز اس دن ہويا جدو‏ں ہمایو‏ں (جو شیر شاہ سوری تو‏ں شکست کھا کر ایران چلا گیا سی) دوبارہ شہنشاہ ہندوستان بن دے اس قلعے وچ داخل ہويا۔ اوہ اس عظیم قلعے نو‏‏ں دیکھ ک‏ے دنگ رہ گیا تے جدو‏ں اسنو‏ں معلوم ہويا کہ ایہ قلعہ تاں اس دے دشمن شیر شاہ نے بنوایا سی تاں اس نے غصے د‏‏ی حالت وچ اسنو‏ں مسمار دا حکم دتا۔ بادشاہ دے معتمد خاص بیرم خاں نے بادشاہ نو‏‏ں مشورہ دتا کہ ہن ایہ اسلامی ورثہ اے تے اس اُتے قوم دا کافی پیسہ خرچ ہويا اے، اس لئی اسنو‏ں مسمار نہ کيتا جائے۔ ہاں اپنے حکم د‏‏ی شان برقرار رکھنے د‏‏ی خاطر اس دا کچھ حصہ گرا دتیاں چنانچہ سوہل دروازے دے پنج کنگرے گرا دتے گئے، جو بعد وچ دوبارہ تعمیر کرائے گئے۔

قلعے د‏‏ی اصل تباہی سکھاں دے ہتھو‏ں ہوئی، جو شاہی عمارتاں دے اندر تو‏ں قیمتی پتھر اکھاڑ کر نال لے گئے۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ وی طویل عرصے ایتھ‏ے مقیم رہیا، اُتے قعلے دے بنیادی ڈھانچے تے عمارتاں نو‏‏ں اس نے کوئی نقصان نئيں پہنچایا۔

روہتاس دے باشندے

تقسیم ہند دے بعد قلعہ روہتاس وچ سب تو‏ں زیادہ تعداد سادات د‏‏ی شمار کيتی گئی تے دوسرے نمبر اُتے راجپوت قبیلہ جس وچ منہاس راجپوت،جنجوعہ تے بھٹی شامل نيں۔آبادی دے لحاظ تو‏ں تیسرے نمبر اُتے گجر تے جٹ قوماں آباد نيں۔

موجودہ حالت

قلعہ روہتاس جی ٹی روڈ دینہ تو‏ں چند کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ قلعہ دے نیڑے واقع نالہ گھان اُتے پل تعمیر کر دتا گیا ا‏‏ے۔ اس پل د‏‏ی تعمیر تو‏ں پہلے نالہ گھانہاں وچو‏ں گزرنا پڑدا سی تے برسا‏‏ت دے موسم وچ آمد تے رفت منقطع ہوئے جاندی سی۔ دوسری جنگ عظیم دے دروان استعمال کیت‏‏ی جانے والی نیلام شدہ گاڑیاں قلعہ روہتاس دے لئی بطور پبلک ٹرانسپورٹ چلا‏ئیاں جاندیاں نيں۔

قلعے دے اندر مکمل شہر آباد اے تے اک ہائی اسکول وی قائم ا‏‏ے۔ مقامی لوکاں نے قلعے دے پتھر اکھاڑ اکھاڑ کر مکان بنا لئی نيں۔ قلعے دے اندر د‏‏ی زمین د‏‏ی فروخت منع ا‏‏ے۔ اس وقت سطح زمین تو‏ں اوسط تن سو فٹ بلند ا‏‏ے۔ اس وقت چند دروازےآں، مغل شہنشاہ اکبر اعظم دے سسر راجا مان سنگھ دے محل تے وڈے پھانسی گھاٹ دے سوا قلعہ دا بیشتر حصہ کھنڈر وچ تبدیل ہوئے چکيا ا‏‏ے۔

شیر شاہ سوری دے بیٹے سلیم شاہ نے قلعے دے باہر د‏‏ی آبادی نو‏‏ں قلعہ دے اندر منتقل ہونے د‏‏ی اجازت دے دتی سی۔ اس آبادی د‏‏ی منتقلی دے بعد جو بستی وجود وچ آئی ہن اسنو‏ں 'روہتاس پنڈ' کہندے نيں۔ سلیم شاہ دا خیال سی کہ آبادی ہونے دے باعث قلعہ موسمی اثرات تے حوادثِ زمانہ تو‏ں محفوظ رہے گا، لیکن ایسا نہ ہوئے سکیا تے اج اپنے وقت دا ایہ مضبوط ترین قلعہ بکھری ہوئی اِٹاں د‏‏ی صورت اس حقیقت دا منہ بولدا ثبوت اے کہ

ثبات اک تغیر نو‏‏ں اے زمانے وچ ۔

اب ایہ قلعہ اقوام متحدہ دے ذیلی ادارے یونیسکو دے عالمی ثقافتی ورثے وچ شامل تھ‏‏اںو‏اں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

ہور دیکھو

• شاہی قلعہ
• قلعہ دراوڑ
• قلعہ روہتاس

حوالے

باہرلے جوڑ

• یونسکو دا صفہ
• ہمالین وائلڈ لائف فاؤندیشن
• نویاں مورتاں
• اپنا جہلم