مارکسزم
مارکسزم کارل مارکس تے فریڈرش اینگلز دیاں سوچاں دی راہ تے چل کے کسے رہتل نوں پلٹن دا ناں اے۔
کارل مارکس (1883ء-1818ء) دے نظریات دے مجموعے نوں مارکس ازم یا مارکسیت کہیا جاندا اے جسنوں مارکس نے اپنے ساتھی فریڈرک اینگلز دے نال مل کے ترتیب دتا۔ دنیا بھر دے ملکاں وچ محنت کشاں دی تحریک دے نظریات تے پروگرام نيں۔ [۱] مارکسزم نہ کوئی مفروضہ اے تے نہ ہی خیالی پلاؤ بلکہ ہور سائنسی علوم دی طرح انسانی سماج دے ارتقا کاعلم اے ۔ جوتجزیہ دے بعد سرمایہ داری نظام دے خاتمہ تے سوشلزم کمیونزم دے قیام نوں نویددیتااے۔ جس طرح سائنس علوم وچ آئے دن تبدیلیاں دے باعث بنیادی سائنسی سچائیاں ختم نئيں ہوئے جاندیاں۔ اس طرح انسانی سماج وچ تمام تر تبدیلیاں دے باوجود سماجی ارتقا دے متعلق دسے گئے مارکسی سائنسی اصول ختم نئيں ہوسکدے۔ جس طرح کرہ ارض اُتے بے شمار تبدیلیاں ہونے دے باوجود زمین دے گول ہونے دی حقیقت نئيں بدل سکدی۔ جس طرح زمین دے اپنے محور دے گرد گردش دے باعث دن تے رات نوں سچائی تبدیل نئيں ہوسکدی۔ جس طرح فزکس علم ثبات تے نفی دے بغیر پیش قدمی نئيں کرسکدا تے ايسے طرح انسانی سماج دے دریافت شدہ مارکسی قواعد کسی دی خواہش دے مطابق تبدیلی نئيں ہوسکدے۔[۲] مارکس نے اپنے رفیق ویدمیئر نوں 5 مارچ 1852ء نوں لکھے گئے خط وچ بیان کيتا کہ اس دی سیوری یعنی “مارکسزم” کيتا اے۔ مارکس نے لکھیا کہ:
“جدید معاشرے وچ طبقاں یا انہاں طبقاں دے درمیان کشمکش دی موجودگی دی دریافت دا سہرا میرے سر نئيں جاندا۔ میرے توں بہت پہلے سرمایہ دارانہ تریخ دان اس طبقاتی کشمکش دے تاریخی ارتقا نوں تے سرمایہ دارانہ معیشت دان طبقاتی معیشت نوں تفصیل توں بیان کرچکے سن ۔ جو نويں گل ميں نے دی اے اوہ ایہ ثابت کرنا اے کہ:[۳]
- طبقاں دا وجود پیداوار دی ترقی وچ مخصوص تاریخی مرحلے توں مشروط اے۔
- طبقاتی جدوجہد لازمی طور اُتے “پرولتاریہ (مزدور طبقے) دی آمریت” دی جانب لے جاندی اے۔
- کہ ایہ آمریت بذات خود طبقاں دے خاتمے تے غیر طبقاتی سماج دی جانب منتقلی اُتے مشتمل اے۔
کمیونسٹ مینی فیسٹو وچ مارکس تے اینگلز دا نعرہ سی: دنیا دے “مزدوروں” متحد ہوئے جاؤ![۴]
کارل مارکس سمجھدے سن کہ سرمایہ دارانہ نظام دے اپنے اندر ایہ خامی موجود اے کہ ایہ مسلسل وڈے پیمانے اُتے معاشی اتارچڑھاؤ پیدا کردا اے تے آخر کار اپنے آپ ہی نوں ختم کر لے گا۔ اِس عظیم فلسفی، معیشت دان تے انقلابی دے مطابق سرمایہ دارانہ نظام شدید طور اُتے اک غیر مستحکم نظام اے۔ غلامی دا نظام اورجاگیردارانہ معاشرے کئی صدیاں تک قائم رہے۔ اِنہاں دے مقابلے وچ سرمایہ دارانہ نظام جس چیز نوں چھوندا اے اسنوں بدل دیندا اے۔ سرمایہ دارانہ نظام وچ صرف برانڈ ہی تیزی توں تبدیل نئيں ہُندے بلکہ کمپنیاں تے صنعتاں وی تخلیقی تے اچھوتے عمل دے نتیجے وچ بندی تے ختم ہُندیاں نيں جدوں کہ انسانی رشتے وی تحلیل تے نويں شکل وچ دوبارہ بندے نيں۔انہاں نوں اس گل اُتے اعتماد سی کہ اک عوامی انقلاب آ کے رہے گا تے جس دے نتیجے وچ کمیونسٹ نظام آ جائے گا جو زیادہ پیداوار کرنے والا تے زیادہ انسان دوست نظام اے [۵]
پر چند نقاد دے مطابق مارکسیت تے اس توں رونما ہونے والی سوشلزم دی منصوبہ بند سوسائٹی اک متصورہ خواہش اے جتھے مساوات اُتے زور دتا گیا سی۔ اس دے مقابلے وچ سرمایہ داری دے تحت تشکیل شدہ طبقاتی نظام اک عمرانی و تجرباتی حقیقت اے۔ [۶]
بنیادی اجزائے ترکیبی
[سودھو]مارکس نے اپنی تصنیف کمیونسٹ مینی فیسٹو وچ لکھیا کہ،
وہ ہتھیار جنہاں توں بورژوا طبقے نے جاگیر دار نظام نوں زیر کيتا سی، ہن خود بورژوا طبقے دے خلاف اٹھائے جا رہے نيں۔ لیکن بورژوا طبقے نے صرف اوہ ہتھیار ہی نئيں ڈھالے جو اس دی موت دا پیغام لا رہے نيں، اوہ انہاں آدمیاں نوں وی وجود وچ لے آیا اے جو ایہ ہتھیار اٹھاواں گے، یعنی پرولتاریہ، جدید مزدور طبقہ۔[۸]
مارکسیت دے نظریات دنیا بھر دے ملکاں وچ محنت کشاں دی تحریک دے نظریات تے پروگرام نيں۔ ایہی سوشلسٹ انقلاب تے کمیونسٹ معاشرے دے حصول دی بنیاداں دی حیثیت رکھدے نيں۔[۷]
لینن نے مارکسزم دی سچائی نوں انہاں لفظاں وچ بیان کيتا:
مارکس دا نظریہ طاقتور اے کیونجے اوہ سچا اے۔ ایہ نظریہ مکمل تے مربوط اے تے لوکاں نوں اک ایسا باضابطہ عالمی تصور مہیا کردا اے جو وہم پرستی، رجعت پرستی تے بورژوا زبردستی دی حمایت دی کسی شکل توں وی میل نئيں کھا سکدا۔ [۷]
مارکسزم دے بنیادی اجزائے ترکیبی مندرجہ ذیل نيں؛
- جدلیاندی مادیت
- تاریخی مادیت
- مارکسی معیشیت
جدلیاندی مادیت
[سودھو]یورپین فلسفہ درحقیقت قدیم یونانی فلسفہ دا ہی تسلسل اے، فلسفے دا بنیادی مرکز ہمیشہ توں ہی حقیقت دا جاننا رہیا اے، اس سوال دا جواب دو مخصوص سوچو ں دے ذریعے دتا گیا اے۔ اس وچ عینیت پرستی اے تاں دوسرا تریخ دا مادی تصور اے۔ ایہ دونے نظریات اک دوسرے دی مخالف سمت وچ سفر کردے نظر آندے نيں۔ عینیت پرستاں دے نزدیک سچائی سوچ تے روح دے سوا کچھ نئيں اے، انہاں دے نزدیک ایہ دونے مادے دے بغیر وجود رکھدے نيں۔[۹] اگرچہ قدیم یونانی وی مادی تصور دے حوالے توں جستجو وچ مگن سن مگر اوہ اپنے حالات دی وجہ توں عینیت پرستی دا شکا ر رہے۔ اُتے جدلیات دا بانی قدیم یونانی فلسفی کابانی ہیراکلیٹس سمجھیا جا توں اے جس نے کائنات وچ جاری حرکت و تبدیلی نوں مندے ہوئے اس نے تضاد نوں انہاں دی علت دے طور اُتے تسلیم کردے ہوئے جدلیاندی سائنس دی بنیاد رکھی۔ جدلیاندی سائنس نوں تریخ وچ پہلی بار اک جامع فلسفیانہ نظام دی شکل وچ جرمن فلسفی جارج ہیگل نے پیش کيتا۔اس نے جدلیات دے اہم ترین اصول دریافت کیتے۔ ایہی اصول بعد وچ مارکسی مفکر فریڈرک اینگلز نے مستعار لئی تے انھاں مادی جدلیات دی تشکیل و توضیح دے لئی استعمال کيتا۔[۱۰]
ہیگل اک عالمگیر روح تے ریزن دی گل کردا اے۔ لیکن ایہ کہ خیال، ریزن یا روح دا وجود دے بغیر رہ پانا اسنوں عینیت پرست بناندا اے۔ مارکس نے ہیگل دے فلسفہ اُتے تنقید کردے ہوئے پہلی مرتبہ جدلیاندی مادیت دے تصور نوں سائنسی شکل فراہم کیتی۔مارکس ہیگل دی جدلیات نوں سر دے بل کھڑا ہونے دی شکل وچ دیکھدا اے، ایہ مکمل طور اُتے غلط نئيں بلکہ صرف اپنے وچ الٹا ہونا اے۔[۱۱] مارکس ہیگل دے فلسفے کےنفس مضمون توں کم اس دے طریقہ کار توں زیادہ متاثر سی۔ مارکس وی حقیقت نوں جدلیاندی مندا اے یعنی حقیقت متحرک تے مائل بہ ارتقا اے ۔ اک ہیئت اپنی تردید کردی اے تے اس تردید توں فیر نويں ہیئت پیدا ہُندی اے۔ زندگی وی اک پیہم تے بے پایاں تکوین اے۔ جس دے لئی تحریک لازمی اے۔ اک نويں صورت دے وجود وچ آنے دے لے لازمی اے کہ پرانی صورت مٹے لیکن مارکس حقیقت نوں مادہ دسدا اے۔ مادہ جامد نئيں۔ ہیگل نے جدلیات نوں وجودِ مطلق یا روح مطلق تک محدود کر دتا۔ مگر مارکس نے اس دا رشتہ مادیت توں جوڑ دے اس وچ نويں انقلابی معنی پیدا کردتے۔ [۱۲] لینن نے اپنی تصنیف وچ اسنوں ایويں بیان کيتا ،ہیگل نے ڈارون او رمارکس توں پہلے لکھیا سی ۔ انقلاب فرانس نے سوچ نوں جو زبردست تحریک دتی سی اس دی بدولت ہیگل نے سائنس دی ترقی نوں پیشگی دیکھ لیا سی۔ اگرچہ ایہ اک وڈے آدمی دی پیش بینی سی مگر ہیگل نے اسنوں خیال پرستانہ کردار دے دتا اس نے خیالی سایاں نوں حتمی حقیقت قرار دے ڈالیا ۔ لیکن مارکس نے کہیا کہ ایہ خیالی سائے مادی اجسام دی حرکت دا عکس نيں۔ [۱۳]
’’جدلیات مارکسی فلسفہ وچ (Methodology) دے اعتبار توں بنیادی اہمیت دی حامل اے۔ جدلیات دے اجزائے ترکیبی ایويں نيں[۱۴]:
- دعوی (Thesis)
- ردِ عوی (Anti-thesis)
- ترکیب (Synthesis)
جدلیات دی تعریف ٹراٹسکی نے ذیل لفظاں وچ کی:
جدلیات نہ تاں فکشن اے تے نہ ہی تصوف۔ جے اسنوں زندگی دے عام مسائل تک محدود نہ رکھیا جائے تاں ایہ اک سائنس اے جس دے ذریعے پیچیدہ تے طویل اعمال نوں سمجھیا جا سکدا اے ۔ جدلیات تے رسمی منطق وچ اوہی رشتہ اے جو بالائی تے زیريں ریاضیات وچ ہُندا اے۔ [۱۵]
جدلیات دے اصول
[سودھو]ٹراٹسکی دے مطابق،جدلیاندی سوچ دا بیہودگی توں اوہی رشتہ اے جو چلدی تصویرکا ساکت تصویر توں ہُندا اے ۔چلدی تصویر ساکت تصویر دے خلاف نئيں جاندی بلکہ اوہ حرکت دے اصول دے تحت ساکت تصویراں نوں اک تسلسل وچ پرو دیندی اے ۔ جدلیات سچ توں انکار نئيں کردی بلکہ بوہت سارے سچ اس طرح جوڑ دیندی اے کہ اسيں ازلی طور اُتے تغیر پزیر حقیقت نوں زیادہ نیڑے توں دیکھ سکدے نيں ۔ ہیگل اپنی کتاب’’ منطق‘‘ وچ قوانین دا اک سلسلہ قائم کردا اے ۔ مثلاً مقدار دا معیار وچ بدل جانا ‘ تضادات دے ذریعے اگے بڑھنا‘ ہیت تے مواد دا تصادم ‘تسلسل وچ مداخلت ‘ امکان دا ناگزیر یت وچ تبدیل ہوئے جانا وغیرہ۔نظریاتی سوچ دے لئی ایہ سب کچھ اِنّا ہی ضروی اے جِنّے قضیے ابتدائی کماں دے لئی۔[۱۵]
جدلیات دے تن اصول نيں[۱۶]؛
پہلا اصول’’ مقدار دی معیار وچ تبدیلی‘‘ اے۔ فطرت ہوئے یا انسانی سماج، انہاں وچ تبدیلی دا عمل ہمہ وقت جاری رہندا اے، مگر ایہ تبدیلی محض اک شکل توں کسی دوسری شکل ہی وچ تبدیلی نئيں ہُندی، بلکہ اس تبدیلی وچ سماج دی تشکیل و ارتقا دا پہلو غالب ہُندا اے۔ سماج تے فطرت وچ تبدیلی دا عمل تاں ہمہ وقت جاری رہندا اے، مگر جدلیات مقدار دی معیار وچ تبدیلی دی وضاحت کردی اے۔
دوسرا اصول ’’نفی دی نفی‘‘ اے۔ نفی (Negation) صرف اک منطقی مقولہ (Logical Category) ہی نئيں جو خیال پرست فلسفی دی ذہنی اختراع سی۔ ایہ سماجی تشکیل و ارتقا دی لازمی شرط اے۔ کارل مارکس دے لفظاں وچ سماجی وجود دی موجود اشکال کی’ نفی‘ دے بغیرکسی وی قسم دا ارتقا ممکن نئيں اے ۔
تیسرا مگر اہم ترین اصول ’’تخالفین دی وحدت تے جدوجہد‘‘ اے۔ فطرت ہوئے یا سماجی تشکیل دا کوئی عمل ، اوہ سماج وچ متحرک قوتاں دے وچکار ’تضاد‘ دے بغیر ممکن نئيں ہُندا۔بورژوا فلسفےآں دی خامی ایہ اے کہ اوہ ’تضاد‘ نوں معروض (Object) دے اندر نئيں بلکہ خارج وچ اس دے ’تخالف‘ دے طور اُتے تلاش کردے نيں۔
تاریخی مادیّت
[سودھو]تاریخی ارتقا ء نوں سمجھنے تے جاننے دے لئی مارکسی سائنس دے اطلاق نوں تاریخی مادیت دا ناں دتا گیا اے ۔اس دا بنیادی قضیہ مارکس نے اپنے لفظاں وچ ایويں بیان کيتا،’’انساناں دا شعور انسان دے وجود دا تعین نئيں کردا، بلکہ اس دے برعکس انسان دا سماجی وجود اس دے شعور دا تعین کردا اے ۔‘‘ مارکس نے انسانی سماجاں دی ترقی دی وجوہات دے لئی ٹھوس ، حقیقی وجوہات دریافت کيتياں۔ اس نے ضرورت نوں پورا کرنے دے لئی انسان دی محنت نوں بنیادی عنصر قرار دتا۔ مارکس دے نزدیک انسان دی معاشی ضرورتاں انسان نوں غور و فکر کرنے، آلات و اوزار ایجاد کرنے، قدرتی وسائل نوں استعمال وچ لیانے تے زندگی نوں بہتر بنانے پر، الغرض انسان کوذہنی تے جسمانی محنت کرنے ہی اُتے اکساندی نيں تے محنت دے اس عمل وچ انسان معاشرے نوں بہتر توں بہتر بناندا رہندا اے۔[۱۷]
انسان فطرت دے نال کس انداز توں نبردآزما اے یعنی پیداوار دا اوہ عمل جس دے ذریعے اوہ اپنی زندگی نوں برقرار رکھدا اے تے اس توں ایہ گل وی ظاہر ہوجاندی اے کہ اس دے سماجی تعلقات دی تشکیل کس طرح نال ہُندی اے تے انہاں دے نتیجے وچ کس قسم دے ذہنی تصورات و افکار جنم لیندے نيں۔انسانی سماج تے اس دی تریخ اُتے مادی نقطہ نظر دے بنیادی اصولاں دے اطلاق نوں بہت جامع انداز وچ ایويں پیش کيتا گیا اے کہ:’’اپنی زندگیاں دی سماجی پیداوار دے دوران افراد اک دوسرے دے نال ایداں دے رشتاں وچ بندھ جاندے نيں جو ناگزیر ہونے دے نال نال انہاں دی خواہشات دے تابع وی نئيں ہُندے ۔ یعنی اوہ پیداواری رشتے جو مادی پیداوار ی قوتاں دی ترقی دی اس مخصوص سطح توں میل کھاندے نيں‘‘۔ ’’سماج دا معاشی ڈھانچہ انہاں پیداواری رشتاں دے حاصل جمع اُتے مشتمل ہُندا اے ایہی اوہ حقیقی بنیاد اے جس اُتے اک قانونی تے سیاسی بالائی ڈھانچہ کھڑا ہوتاہے تے سماجی شعور دی مخصوص ہیئتاں وی ايسے توں مطابقت رکھدی نيں۔مادی زندگی دی پیداوار دا طریقہ ہی سماجی‘سیاسی تے فکری زندگی دے عمل دا تعین کردا اے ۔‘‘[۱۸]
مارکسی معیشت
[سودھو]مارکس نے اپنی شہرہ آفاق تصنیف ’’داس کیپیٹل‘‘ یعنی سرمایہ وچ سرمایہ دارانہ نظام دی اصلیت نوں بیان کردے ہوئے مارکسی معیشت دیاں بنیاداں فراہم کيتياں۔[۱۹] جتھے سرمایہ دارانہ نظام دے ماہر معاشیا ت نے چیزاں دے وچکار تعلق یعنی اک مال دا دوسرے توں تبادلہ نوں دیکھیا اوتھے مارکس نے لوکاں دے درمیان تعلق نوں دیکھیا۔ مالاں دا باہمی تبادلہ اس بندھن نوں ظاہر کردا اے جو وکھ وکھ پیداوار کرنے والےآں وچ بازار دے ذریعے قائم ہُندا اے ۔ روپیہ اس گل کيتی علامت اے کہ ایہ بندھن زیادہ توں زیادہ قریبی ہُندا جاندا جا رہیا اے تے وکھ وکھ پیداوار کرنے والےآں دی ساری معاشی زندگی نوں اک کل وچ اس طرح جوڑدا جا رہیا اے کہ اوہ اک دوسرے توں بے تعلق نئيں ہوسکدے ۔ آدمی دی محنت دی قوت اک مال بن جاندی اے ۔ اجرت پرکم کرنے والا اپنی محنت دی قوت نوں اس دے ہتھ بیچکيا اے جو زمین دا ، کار خاناں دا او رکم دے اوزاراں کامالک اے ۔ مزدور کم دے دن دا اک حصہ اس لاگت دے لئی کم کرنے وچ لگاتاہے جو خود اس دے تے گھر بار دے خرچ دے لئی ضروری اے ( ایہ اے مزدوری یا اجرت ) ، جدوں کہ دن دا دوسرا حصہ اوہ بغیر اجرت دے کم کردا اے تے سرمایہ دے لئی قدر زا ئد (Surplus-Value ) پیدا کردا اے ۔ جو نفع دا اصل سرچشمہ ، سرمایہ دار طبقے دی دولت دا سرچشمہ اے۔ قدر ودھ دا نظریہ مارکس دے معاشی نظر ے وچ بنیاد دا پتھر اے۔ مارکسزم اک ایسی سائنس اے جو سرمائے دی اِس وحشیانہ حکمرانی نوں اکھاڑ پھینکنے دے لئی محنت کش طبقات دی رہنمائی کردی اے۔ ایداں دے وچ تے بھلا کيتا توقع کيتی جاسکدی اے ؟ طبقاتی کشمکش اُتے مبنی سماج وچ کوئی ’غیر جانبدار‘ سماجی سائنس نئيں ہُندی، سب توں وڈی منافقت تے ڈھونگ ایہ ’غیر جانبداری‘ ہُندی اے۔ تمام تر مروجہ نظریات کسی نہ کسی طریقے توں سرمایہ داری دا دفاع کردے نيں، جدوں کہ مارکسزم نے طبقاتی جبر و استحصال دے خلاف اک بے رحم جنگ دا اعلان کر رکھیا اے۔ ایداں دے سماج وچ جتھے منافع بنیادی طور اُتے محنت کش طبقات دی چوری شدہ محنت اے اوتھے ایہ سوچ انتہائی بچکانہ اے کہ محنت کشاں تے غریباں دا استحصال کرنے والے انہاں توں کوئی انصاف برت سکدے نيں۔[۲۰]
ذیل وچ مارکسی معاشی اصلاحات دا جائزہ لیا گیا اے۔
قدر
[سودھو]محنت کرنے دی طاقت یا صلاحیت جدوں کسی قدرت دے عطیہ نوں استعمالی جنس وچ تبدیل کردی اے تاں قدر کہلاندی اے ۔ دنیا دی ہر جنس دو اشیا توں مرکب ہُندی اے مادہ تے انسانی محنت ۔ مادہ قدرت دی طرف توں مفت عطا ہُندا اے ۔ اس لئی جنس وچ جو قدر پیدا ہُندی اے ۔وہ صرف انسانی محنت دا نتیجہ اے ۔قدرت مادے دی شکل بدلدی رہندی اے ۔اور انسان وی اپنی محنت توں مادہ دی شکل بدلدا رہندا اے ۔
زندہ سرمایہ
[سودھو]زندہ سرمایہ اوہ سرمایہ اے جس توں مزدور دی کم کرنے دی صلاحیت یا طاقت خریدی جائے چونکہ مزدور دی کم کرنے دی طاقت اپنی قدر توں زیادہ قدر پیدا کردی اے اس لئی ہر کاروبا ر وچ زندہ سرمایہ اپنی قدر توں زیادہ قدر پیدا کردا اے زندہ سرمایہ لچکدار ہوئے توں اے تے کسی جنس وچ ایہی اصل قدر پیدا کردا اے جدوں کہ مردہ سرمایہ جس وچ خام مال ، فیکٹری تے مشیناں وغیرہ شامل نيں کوئی اضافی قدر پیدا نئيں کردیاں کیونجے مردہ سرمایہ جنس وچ جو قدر پیدا کردا اے اوہ اپنی کل قدر دے برابر ہُندی اے اس لئی ایہ کسی منافعے یا قدر ودھ دا باعث نئيں ہُندا کیونجے ایہ جنس دی تیاری وچ اپنی تمام قدر آہستہ آہستہ منتقل کرکے ختم ہوئے جاندا اے ۔ اس لئی منافعے تے قدر ودھ دا اصل محرک انسانی محنت اے جو مزدور پیدا کردا اے۔
انسانی محنت
[سودھو]انسانی قوتِ عمل دے اخراج دا ناں انسانی محنت اے جس دے کرنے توں انسان تھک جاندا اے ۔یعنی محنت انسان نوں اعصابی طور اُتے تھکا دیندی اے ۔ اس طرح تمام محنتاں برابر ہُندیاں نيں۔وہ چاہیے جسمانی محنت ہوئے یا ذہنی محنت ،اعصاب شکن ہوئے تی نيں۔ لیکن اوہ انسانی محنت جو جنس وچ قدر پیدا کردی اے ۔ ایہ محنت سماج دے لئی ضروری تے رواج دے مطابق اک خاص قوام ،، محنت دا عرق ،، توں جنس تیار کر تی اے ۔ جو محنت کسی استعمالی جنس وچ قدر پیدا کردی اے ۔معیاری ضروری سماجی محنت کہلاندی اے ۔
محنت کیفت دے نقطہ نظر توں
[سودھو]کیفیت دے نقطہ نظر توں محنت کسی خاص نوعیت دی ہُندی اے مثلا ، درزی یا موٹر مکینک دی محنت۔درزی دی محنت ، نوعیت دے اعتبار توں موٹر مکینک دی محنت توں مختلف ہُندی اے ۔ ہر مزدور دا اپنی صنعت وچ کم کرنا اپنی محنت نوں نوعیت دے سانچے وچ ڈھالنا اے ۔محنت دی نوعیت جنس نوں کسی خاص استعمال دے قابل بناندی اے تے جنس وچ صرف قدر استعمال پیدا کردی اے ۔
محنت کمیت دے لحاظ توں
[سودھو]ہر محنت انسان نوں اعصابی لحاظ توں تھکا دیندی اے ۔اگرچہ محنت دی نوعیت جدا جدا ہُندی اے لیکن ہر حال وچ قوت عمل صرف ہُندی اے ۔ایتھے محنت کرنے دی مدت تے محنت دی شدت نوں دیکھیا جاندا اے ۔محنت دا ایہ رخ جنس وچ قدر اصل پیدا کردا اے جس نوں سرمایہ دار یا کوئی وی مالک اپنے مزدور توں خریدتا اے تے اجرت ادا کردا اے جس دا اتار چڑھاو ہی منافع دا تعین کردا اے ۔
قدر اصل
[سودھو]محنت دی کمیت دا اصل رخ قدر اصل پیدا کردا اے ۔استعمال کیتی جس شے اُتے وی نظر پائی جائے اوہ اس معیاری سماجی ضروری محنت تے وقت دا اظہار کردی اے جو اس دے بنانے وچ صرف ہُندے نيں جدوں کوئی شے سماج وچ خریدہ وفروخت دے لئی بنائی جاندی اے تاں اس دی قدر کسی خاص کاری گر دی محنت توں پیدا نئيں ہُندی بلکہ اس شے دی قدر اس معیاری محنت توں متعین ہُندی اے جو سماج عام طور اُتے اس شے دے بنانے وچ صرف کردی اے۔[۲۱]
حوالے
[سودھو]- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Marx, Karl. " Marx to J. Weydemeyer in New York",Marxist Internet Archieve, March 5, 1852 . Retrieved on 30 August 2018.
- ↑ https://www.mukaalma.com/14027
- ↑ https://www.bbc.com/urdu/mobile/world/2011/09/110904_marx_capitalism_ha.shtml
- ↑ سرمایہ، مارکس تے سوشلزم دی تنقید - ایکسپریس اردو
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Ted Tripp, " Materialism versus idealism", Marxist Internet Archieve, 2015
- ↑ https://www.express.pk/story/225964
- ↑ https://www.marxist.pk/kants-philosophy-and-capitalism-part-3/
- ↑ https://www.aikrozan.com/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B3%DB%8C-%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA
- ↑ https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1913/mar/x01.htm
- ↑ https://www.aikrozan.com/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B3%DB%8C-%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA
- ↑ ۱۵.۰ ۱۵.۱ https://www.marxists.org/urdu/TrotskySec/PDFs/001-ABC%20OF%20DIALECTICS%20BY%20TROTSKY.pdf
- ↑ https://www.express.pk/story/225964
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ https://www.express.pk/story/1175751/268//
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).