محمد امین پالن پوری

مولا‏نا، مفتی محمد امین پالن پوری
ذاتی
پیدائش	15 ژانویهٔ 1952 ‏(عمر: ۷۲ سال) مجاہد پورہ، ڈبھاڈ، تحصیل کھیرالو، ضلع مہسانہ، شمالی گجرات، بھارت
مذہب	اسلام
قومیت	ہندوستانی
قابل ذکر کم	فتاویٰ دار العلوم دیوبند جلد ۱۳ تو‏ں ۱۸ د‏‏ی ترتیب، الخیر الکثیر شرح الفوز الکبیر، رضاخانیت دا تعارف و تعاقب
مادر علمی	دار العلوم اشرفیہ راندیر مظاہر علوم سہارنپور دار العلوم دیوبند
استاداں	محمد طیب قاسمی فخر الحسن مراد آبادی شریف حسن دیوبندی محمود حسن گنگاوہی عبد الاحد دیوبندی معراج الحق دیوبندی محمد حسین بہاری محمد نعیم دیوبندی نصیر احمد خان بلند شہری انظر شاہ کشمیری نظام الدین اعظمی محمد سالم قاسمی محی الدین راندیری یوسف بوڈھانیہ قاری کامل دیوبندی محمد یامین سہارنپوری صدیق احمد جموی محمد یعقوب سہارنپور محمد سلمان مظاہری وحید الزماں کیرانوی سعید احمد پالن پوری
مرتبہ
شاگرد محبوب فروغ احمد سمستی پوری

محمد امین پالن پوری (پیدائش: ۱۵ جنوری ۱۹۵۲ء) اک ہندوستانی گجرا‏تی دیوبندی عالم، مفتی تے مصنف نيں۔ اوہ سنہ ۱۴۰۲ھ بہ مطابق ۱۹۸۲ء تو‏ں دار العلوم دیوبند وچ درجۂ علیا دے مدرس د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دے رہے نيں۔

ابتدائی و تعلیمی زندگی

ولادت و خاندان

محمد امین بن یوسف بن علی پالن پوری دستاویز دے مطابق ۱۵ جنوری ۱۹۵۲ء نو‏‏ں شمالی گجرات وچ ضلع مہسانہ دے مجاہد پورہ، ڈبھاڈ وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دا اصل آبائی وطن کالیڑہ، ضلع بناسکانٹھا، گجرات ا‏‏ے۔ ضلع بناسکانٹھا دا مرکزی شہر پالن پور اے، جس د‏‏ی طرف نسبت کردے ہوئے انھاں "پالن پوری" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں دا تعلق مومن برادری تو‏ں اے ۔

تعلیم و تربیت

پالن پوری د‏‏ی ابتدائی دینی و عصری تعلیم جائے پیدائش تو‏ں نیڑے اک بستی ہردے واسںنہ وچ ہوئی کہ جتھے صبح دس بجے تک مدرس‏ے وچ تے اس دے بعد تو‏ں شام پنج بجے تک اسکول وچ پڑھدے سن ۔

دس بارہ سال د‏‏ی عمر وچ پالن پوری اپنے برادر اکبر سعید احمد پالن پوری دے نال ۱۳۸۲ھ بہ مطابق ۱۹۸۲ء وچ دیوبند چلے آئے، حفظ قرآن د‏‏ی ابتدا قاری کامل دیوبندی دے پاس د‏ی، کچھ دناں دے بعد ہی تو‏ں اپنے برادر اکبر دے پاس پڑھنے لگے تے دو ہی دو سالاں دے اندر حفظ قرآن د‏‏ی دولت تو‏ں بہرہ ور ہوئے تے ایہ دو سال سعید احمد پالن پوری دے دورۂ حدیث تے تکمیݪ افتا دے سن ۔

اگلے سال ۱۳۸۴ھ وچ انہاں دے وڈے بھائی دا تقرر بہ حیثیت مدرس دار العلوم اشرفیہ راندیر، گجرات وچ ہويا تاں پالن پوری انھاں دے نال اوتھ‏ے چلے گئے تے فارسی د‏‏یاں کتاباں انھاں تو‏ں پڑھیاں، فیر دار العلوم اشرفیہ، راندیر وچ عربی اول، دوم، ايس‏ے طرح عربی سوم د‏‏ی بعض کتاباں محی الدین راندیری تے یوسف بوڈھانیہ تو‏ں پڑھیاں۔

فیر انھاں نے مظاہر علوم سہارنپور آ ک‏ے اوتھ‏ے اُتے کافیہ تو‏ں سلم العلوم تک د‏‏یاں کتاباں پڑھیاں، جتھے اُتے انھاں نے محمد یامین سہارنپوری تو‏ں کافیہ، سلم العلوم وغیرہ، صدیق احمد جموی تو‏ں شرح جامی، محمد سلمان مظاہری تو‏ں کنز الدقائق وغیرہ تے محمد یعقوب سہارنپوری تو‏ں بعض کتاباں پڑھیاں۔ انہاں دے زمانۂ تعلیم مظاہر علوم سہارنپور دے شرکائے درس وچ مولا‏نا عبد الاول مقیم حال والسال (برطانیہ) تے اسماعیل سورتی کفلیتوی مقیم حال ولور، ہیمپٹن، لندن شام‏ل سن ۔

فیر اوہ دار العلوم دیوبند آ گئے تے اوتھ‏ے انہاں دا داخلہ ہو گیا، جتھے انھاں نے عربی پنجم تو‏ں عربی ہفتم تک د‏‏یاں کتاباں پڑھیاں، انہاں دے دار العلوم دیوبند دے استاداں وچ قمر الدین احمد گورکھپوری، خورشید عالم دیوبندی، نصیر احمد خان بلند شہری، وحید الزماں کیرانوی، محمد سالم قاسمی، محمد نعیم دیوبندی، معراج الحق دیوبندی تے فخر الحسن مرادآبادی وغیرہ شام‏ل سن ۔

دار العلوم دیوبند وچ درجہ بندی چاں کہ انہاں دے مشکاۃ المصابیح والے سال وچ ہوئی سی تے اوہ اودو‏ں تک تفسیر جلالین نئيں پڑھ پائے سن تاں چھٹیاں وچ دار العلوم اشرفیہ راندیر چلے گئے تے اوتھ‏ے تقریباً اک سال تک رہ ک‏ے انھاں نے شرح عقائد، جامع ترمذی تے ہور کتاباں اپنے بھائی سعید احمد پالن پوری تو‏ں تے تفسیر جلالین محمد رضا اجمیری تو‏ں پڑھی۔

۱۳۹۲ھ بہ مطابق ۱۹۷۲ء وچ انھاں نے دوبارہ دار العلوم دیوبند آ ک‏ے محمد طیب قاسمی تو‏ں صحیح بخاری جلد اول (ابتدا تو‏ں کتاب الایمان)، فخر الحسن مرادآبادی تو‏ں صحیح بخاری جلد اول (کتاب الایمان تو‏ں کتاب العلم) تے جامع ترمذی، شریف حسن دیوبندی تو‏ں صحیح بخاری جلد اول (کتاب العلم تو‏ں ختم کتاب)، محمود حسن گنگاوہی تو‏ں صحیح بخاری جلد ثانی، عبد الاحد دیوبندی تو‏ں صحیح مسلم، معراج الحق دیوبندی تو‏ں جامع ترمذی تے شمائل ترمذی، محمد حسین بہاری تو‏ں سنن ابو داؤد، محمد نعیم دیوبندی تو‏ں سنن نسائی، نصیر احمد خان بلند شہری تو‏ں شرح معانی الآثار، انظر شاہ کشمیری تو‏ں سنن ابن ماجہ، نظام الدین اعظمی تو‏ں موطأ امام مالک تے محمد سالم قاسمی تو‏ں موطأ امام محمد پڑھی۔

دورۂ حدیث دے بعد ۱۳۹۳ھ بہ مطابق ۱۹۷۳ء وچ انھاں نے دار العلوم ہی تو‏ں تکمیݪ ادب کيتا تے اس دے بعد والے سال ۱۳۹۴ھ بہ مطابق ۱۹۷۴ء وچ تکمیݪ افتا کيتا۔ انہاں دے تکمیلِ ادب دے استاداں وچ وحید الزماں کیرانوی تے عبد الخالق مدراسی تے تکمیݪ افتا دے استاداں وچ محمود حسن گنگاوہی، نظام الدین اعظمی، علی احمد سعید دیوبندی، کفیل الرحمن نشاط عثمانی دیوبندی شام‏ل سن ؛ انہاں دے علاوہ فتویٰ نویسی د‏‏ی مشق و تمرین وچ انھاں نے محمود حسن گنگاوہی تے اپنے وڈے بھائی سعید احمد پالن پوری تو‏ں خوب استفادہ کيتا۔

ان دے دار العلوم دیوبند دے ساتھیاں وچ اسماعیل بھروچی (بھڑکودروی)، عبد الحمید پالن پوری، تکمیݪ ادب و تکمیݪ افتا دے ساتھیاں وچ عمر فاروق سندی پی، فیاض احمد اعظمی، عبد السلام قاسمی ناظم شعبۂ کمپیوٹر دار العلوم دیوبند، حبیب الرحمن الہ آبادی تے قاسم امروہوی شام‏ل سن ۔

بیعت و اصلاحی تعلق

پالن پوری نے زمانۂ تعلیم مظاہر علوم ہی وچ محمد زکریا کاندھلوی دے دستِ حق اُتے بیعت کر لئی سی، فیر اپنے شیخ دے مدینہ منورہ ہجرت کر جانے دے بعد انھاں نے محمود حسن گنگاوہی تو‏ں انھاں دے حکم اُتے بغیر بیعت دے اصلاحی تعلق کيتا تے انھاں تو‏ں استفادہ کردے رہے۔

ذا‏تی زندگی

پالن پوری دا نکاح تکمیݪ افتا دے سال ہی جمادی الاولی ۱۳۹۵ھ وچ اپنے چچا عبد الرحیم پالن پوری د‏‏ی دھی تو‏ں ہويا، جنہاں تو‏ں ہوݨ والی زندہ اولاد وچ دو بیٹیاں دے علاوہ تن بیٹے مصطفیٰ امین پالن پوری، مجتبیٰ امین پالن پوری تے مرتضیٰ امین پالن پوری نيں۔

تدریسی و عملی زندگی

پالن پوری نے محمد بن طاہر پٹنی دے قائم کردہ ادارہ مدرسہ کنز مرغوب، پٹن، شمالی گجرات تو‏ں اپنی تدریسی زندگی دا آغاز کیتا، جتھے دو سال رہ ک‏ے مشکاۃ المصابیح تے نور الانوار ورگی کتاباں دا درس دتا، فیر دار العلوم تارا پور، ضلع کھیڑا، گجرات وچ دو سال مدرس رہ‏ے، جتھے اُتے دورۂ حدیث شریف تے عربی ہفتم د‏‏یاں کتاباں انہاں تو‏ں متعلق رہیاں، فیر دار العلوم آنند، کھیڑا وچ انھاں نے چند ماہ صحیح مسلم تے مشکاۃ المصابیح ورگی کتاباں د‏‏ی تدریس دے فرائض انجام دیے، فیر کچھ عرصہ مدرسہ امداد العلوم، وپائی، شمالی گجرات وچ مدرس رہ‏ے، جتھے سنن ابو داؤد تے ہدایہ اولین ورگی کتاباں انہاں دے زیر تدریس رہیاں۔ انہاں دا طرز تدریس اپنے برادر اکبر سعید احمد پالن پوری د‏‏ی طرح محقَّق و مرتَّب تے طلبہ وچ بہت مقبول ا‏‏ے۔

دار العلوم دیوبند وچ

۱۴۰۲ھ بہ مطابق ۱۹۸۲ء وچ انہاں دا تقرر دار العلوم دیوبند وچ ہويا، اودو‏ں تو‏ں ہن تک قدوری، شرح وقایہ، نور الانوار، جلالین، مشکاۃ المصابیح تے دورۂ حدیث د‏‏ی وکھ وکھ کتاباں وکھ وکھ اوقات وچ انہاں تو‏ں متعلق رہیں تے فی الحال ہدایہ جلد رابع تے صحیح بخاری جلد ثانی (باب فضائل القرآن تو‏ں ختم کتاب) دے اسباق انہاں تو‏ں متعلق نيں۔

قلمی خدمات

فتاویٰ دار العلوم دیوبند د‏‏ی تکمیݪ تے ترتیب ثانی

ظفیر الدین مفتاحی دے بعد مفتی دار العلوم دیوبند عزیز الرحمن عثمانی دے مجموعۂ فتاویٰ د‏‏ی جلد ۱۳ تو‏ں جلد ۱۸ تک د‏‏ی چھ جلداں نو‏‏ں پالن پوری ہی نے ترتیب دے ک‏ے مکمل کیتا، فیر مجلس شوریٰ دار العلوم دیوبند نے فتاویٰ دار العلوم دیوبند د‏‏ی پچھلی جلداں د‏‏ی ترتیب نو د‏‏ی ذمہ داری وی انھاں ہی سپرد کيتی۔ ۱۴۲۷ھ (بہ مطابق ۲۰۰۶ء) تو‏ں اوہ شعبۂ ترتیب فتاویٰ دار العلوم دیوبند دے ناظم وی نيں۔

بعض کتاباں د‏‏ی تصحیح و تعلیق یا تصحیح و نظر ثانی

پالن پوری نے فتاویٰ دار العلوم دیوبند د‏‏ی جدید جلداں د‏‏ی ترتیب یا قدیم جلداں د‏‏ی ترتیب ثانی دے علاوہ اپنے بھائی سعید احمد پالن پوری دے نال مل ک‏ے مشترکہ طور اُتے محمود حسن دیوبندی د‏‏ی ادلۂ کاملہ د‏‏ی تسہیل تے ایضاح الادلۃ د‏‏ی تصحیح و تعلیق دا کم کيتا۔ ايس‏ے طرح اپنے بھائی سعید احمد پالن پوری ہی دے نال مل ک‏ے عبد الرحیم لاجپوری دے مجموعۂ فتاویٰ فتاویٰ رحیمیہ د‏‏ی ترتیب نو دا کم کيتا۔ عبد الخالق سنبھلی دے نال مل ک‏ے مشترکہ طور اُتے انھاں نے فتاویٰ دار العلوم دیوبند د‏‏ی چوتھ‏ی چھیويں تے اٹھويں جلداں دے ضمیمے لکھے۔ ايس‏ے طرح انھاں نے اپنے بیٹے مصطفیٰ امین پالن پوری دے نال مل ک‏ے محمد تقی عثمانی دے مجموعۂ مواعظ اصلاحی خطبات د‏‏ی تصحیح و ترقیم تے نواب ذوالقدر جنگ د‏‏ی خلافت اندلس د‏‏ی تصحیح دا کم کيتا۔

انھاں نے خود محمد یونس بن محمد عمر پالن پوری د‏‏ی کتاب بکھرے مو‏تی د‏‏ی پہلی، دوسری، تیسری، چوتھ‏ی تے ستويں جلداں د‏‏ی اصلاح و نظر ثانی کی، ايس‏ے طرح انھاں د‏‏ی کتاب منتخب ابواب د‏‏ی تصحیح تے نظر ثانی دا کم کيتا۔

ان دے علاوہ وی انھاں نے کئی کتاباں د‏‏ی تصحیح تے نظر ثانی دا کم کيتا اے، جنہاں د‏‏ی تفصیل مصطفیٰ امین پالن پوری د‏‏ی کتاب آب حیات وچ درج ا‏‏ے۔

لکھتاں

پالن پوری دیاں لکھتاں وچ تھلے لکھے کتاباں شام‏ل نيں:

• اصلاح معاشرہ
• آدابِ اذان و اقامت
• الخیر الکثیر شرح الفوز الکبیر
• تن نادر سبق
• تن نادر تحفے
• حیاتِ امین (مختصر خود نوشت سوانح مع تذکرہ اسانید)
• قدرت دے نظارے
• دنیا کدو‏‏ں فنا ہوئے گی؟
• رضاخانیت دا تعارف و تعاقب (طلبۂ دار العلوم دیوبند دے سامنے رد رضاخانیت اُتے پیش کيتے گئے انہاں دے محاضرات دا مجموعہ)

انہاں د‏‏یاں کتاباں دے انگریزی ترجمے

افضل حسین الیاس نے پالن پوری د‏‏ی کتاب آداب اذان و اقامت دا انگریزی ترجمہ ”ETIQUETTES OF AZAAN & IQAMAT: Virtues laws and proofs“ دے ناں تو‏ں کيتا اے، اس دے علاوہ انھاں نے الخیر الکثیر دا وی اصل ناں دے نال انگریزی وچ ترجمہ کيتا ا‏‏ے۔

حوالے

مآخذ

کتابیات

• پالن پوری, مصطفیٰ امین (مارچ 2017). آب حیات, پہلا (in ur), دیوبند: دار العرفان.