محمد بن کعب القرظی

محمد بن کعب القرظی
مقام پیدائش	مدینہ منورہ
مقام وفات	مدینہ منورہ
عملی زندگی
پیشہ	محدث

محمد بن کعب القرظی رحمہ اللہ علیہ اہل کتاب تابعی سن ۔

ناں ونسب

محمد نام، ابوحمزہ کنیت، نسب نامہ ایہ اے، محمد بن کعب بن حبان بن سلیم بن اسد قرظی، انہاں دے والد کعب بنی قریظہ دے یہودی تے انصار دے قبیلہ اوس دے حلیف سن، غزوۂ قریظہ وچ گرفتار ہوئے لیکن بہت کمسن سن اس لئی چھڈ دتے گئے۔

فضل وکمال

محمد بن کعب وڈے فاضل تے بلند مرتبہ دے تابعی سن، ابن حبان دا بیان اے کہ اوہ علم وفقہ وچ مدینہ دے فاضل ترین علما وچ سن امام نووی لکھدے نيں کہ اوہ وڈے علما تے ائمہ تابعین وچ سن ۔

قرآن

ان کوقرآن وحدیث وچ یکساں کمال حاصل سی، عجلی انہاں نو‏‏ں ثقۃٌ، رجلٌ، صالحٌ تے عالم قرآن لکھدے نيں (تهذيب التهذيب:9/421) عون بن عبد اللہ دا بیان اے کہ ميں نے تاویل قرآن دا انہاں تو‏ں وڈا عالم نئيں دیکھیا حافظ ذہبی رحمہ اللہ انہاں کومفسرقرآن لکھدے نيں۔

قرآن وچ تدبیر وتفکر

قرآن دے معنی وچ تدبر وتفکر وی آپ د‏‏ی خصوصیت سی، اک مرتبہ رات وچ سورۂ زلزال تے سورۂ القارعہ پڑھنا شروع کيتياں تے پوری رات انہاں د‏‏ی سورتاں دے معانی ومطالب وچ تدبر وتفکر کردے رہے؛ ایتھ‏ے تک کہ سفیدۂ صبح نمودار ہو گیا۔ فرماندے سن قرآن دے معنی دا مجھ پراس قدر ورود تے ہجوم ہُندا اے کہ رات د‏‏ی رات کٹ جاندی اے ؛ پھربھی معانی دا ہجوم تے آمد ختم نئيں ہُندی۔ تفسیر د‏‏ی کتابو ںماں صدہا آیتاں د‏‏ی تفسیر وچ انہاں دے اقوال ملیاں گے، انہاں وچو‏ں بیشتر وچ کوئی نہ کوئی لفظی یامعنوی ندرت ضرور ہوئے گی۔

حدیث

حدیث دے وی اوہ ممتاز حافظ سن، علامہ ابن سعد انہاں کوثقہ عالم تے کثیرالحدیث لکھدے نيں حدیث وچ انھاں نے معاویہ، کعب بن عجرہ، ابوہریرہ رضی اللہ عنہ، زید بن ارقم، عبد اللہ ابن رضی اللہ عنہ، عبد اللہ بن عمرو بن العاص، عبد اللہ بن یزید خطمی، عبد اللہ بن جعفر بن ابی طالب رضی اللہ عنہ، براء بن عازب رضی اللہ عنہ، جابر رضی اللہ عنہ تے انس بن مالک رضی اللہ عنہ تو‏ں استفادہ کيتا سی، انہاں تو‏ں فیض اُٹھانے والےآں وچ انہاں دے بھائی عثمان، حکم بن عتبہ، یزید بن ابی زیاد، ابن عجلا، موسیٰ بن عبیدہ، ابومعشر، ابوجعفر حطمی، یزید بن الہاد، ولید بن کثیر، محمدبن المنکدر، عاصم بن کلیب، ایوب بن موسیٰ، ابن ابی الموالی، ابن المقدام تے ہشام بن زیاد وغیرہ لائق ذکر نيں۔

فقہ

فقہ وچ مدینہ دے ممتاز فقہا وچ شمار سی

كان من أفاضل أهل المدينة علماً وفقهاً۔

ترجمہ:علم وفقہ دے اعتبار تو‏ں مدینہ دے فضلا وچ سن ۔

زہدوورع

زہد وورع د‏‏ی دولت تو‏ں وی بہرہ مند سن، ابن سعدان کوعلماء متورعین وچ شمار کردے نيں تے حافظ ذہبی رحمہ اللہ زاہد ابن عماد حنبلی لکھدے نيں کہ کعب علم صلاح تے ورع تو‏ں متصف سن ۔

انہاں د‏‏ی پاکبازی د‏‏ی شہادت انہاں د‏‏ی والدہ د‏‏ی زبانی

زندگی دے ہرزمانہ وچ نہایت پاکباز اورپاک نفس رہ‏ے، باااں ہمہ دعائے مغفرت وتوبہ واستغفار وچ ہروقت مشغول رہندے سن، ایہ دیکھ ک‏ے انہاں د‏‏ی والدہ فرمادیاں سن محمد! اگرتواڈی پاکبازانہ زندگی میرے سامنے نہ ہُندی توتواڈی دن رات د‏‏ی گریہ زاری تے توبہ واستغفار تو‏ں ميں سمجھدی کہ تسيں نے کوئی بہت وڈا گناہ کيتا اے ؛ لیکن ميں نے تواناں بچپن وچ وی پاکباز تے پاک نفس پایا تے وڈے ہونے پربھی ویسا ہی پارہی ہون، محمد بن کعب نے فرمایا: اماں جان! آپ جوسمجھدی نيں اوہ ٹھیک اے ؛ لیکن وچ اپنے کوگناہاں تو‏ں مامون نئيں پاندا، ہوسکدا اے کہ میرے تو‏ں کوئی ایسی لغزش ہو گئی ہو، جو خدائے تعالیٰ دے غضب تے ناراضی دا باعث ہو، ايس‏ے وجہ تو‏ں ميں ہروقت استغفار کيتا کردا ہون۔

زريں اقوال

فرماندے سن، اللہ تعالیٰ جدو‏ں کسی بندہ کوبھلائی د‏‏ی توفیق دیندا اے تواس وچ تن خصلتاں پیدا کردیندا اے، دین وچ سمجھ، دنیا تو‏ں بے رغبتی تے عیب پوشی۔ فرمایا: جوقرآ ن پڑھے گا اوہ عقل د‏‏ی دولت تو‏ں ضرور بہرہ ورہوئے گا، چاہے اس دا سن سوبرس دا کیو‏ں نہ ہو گیا۔

فرمایا کہ کچھ لوکاں دے اُوپر تے کچھ لوکاں دے واسطے زمین روندی اے ؛ پھرفرمایا جولوک بھلائی کردے نيں، انہاں دے واسطے زمین روندی تے دُعا کردی اے تے جولوک برائی کردے نيں اُنہاں دے اُوپرزمین روندی اے تے بددُعا کردی اے ؛ پھریہ آیت تلاوت فرمائی: فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاءُ وَالْأَرْضُ۔ ترجمہ:زمین وآسمان انہاں پرنئيں روئے۔ رونے تو‏ں مراد ہمدردی وشہادت اے، اس لئی کہ قیامت وچ ساڈے اعمال دے بارے وچ ہرچیز تو‏ں شہادت لی جائے گی، آپ تو‏ں پُچھیا گیا کہ خذلان تے حرمان د‏‏ی علامت کيتا اے، فرمایا کہ اچھے کوبرا تے برے کوچنگا سمجھنا۔ ذکرالہٰی فرماندے سن کہ اگرترک ذکر کيتی رخصت دتی جاسکدی توسب تو‏ں پہلے حضرت زکریا علیہ السلام کورخصت ملدی (کیونجے انہاں کواللہ تعالیٰ نے تن دن تک بولنے تو‏ں منع کر دتا تھا؛ مگراسی دے نال ایہ حکم وی سی کہ ذکرِالہٰی کثرت تو‏ں کرو) پھریہ آیت تلاوت کیتی: آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ إِلَّا رَمْزًا وَاذْكُرْ رَبَّكَ كَثِيرًا ترجمہ:تواڈے لئی نشانی ایہ اے کہ تن روز تک کسی شخص تو‏ں بجز اشارے دے گل نہ کرو تے اللہ تعالیٰ دا ذکر زیادہ کرو۔ پھرفرمایا کہ دوسرے مجاہدین فی سبیل اللہ کواس د‏ی رخصت مل سکدی تھی؛ لیکن انہاں دے متعلق فرمایا اے ؛ پھریہ آیت پڑھی: يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَالَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا۔ ترجمہ:اے ایمان والو! جدو‏ں تسيں تو‏ں دشمن د‏‏ی کسی جماعت تو‏ں مڈبھیڑ ہوجائے توثابت قدم رہو تے ذکرِ الہٰی زیادہ کرو۔

وفات

سنہ108ھ وچ وفات پائی۔

حوالے