محمد تقی برغانی

محمدتقی برغانی

شناسنامہ
پورا ناں	محمدتقی برغانی
لقب	ملا
جم تھاں	روستای برغان قزوین قدیم و ساوجبلاغ جدید ایران
علمی تھاں	قزوین، قم، اصفهان
وسن تھاں	قزوین
موت تھاں	قزوین، ایران
مدفن	ضلع شمالی حرم شاهزاده حسین قزوین
علمی جانکاری
شاگرد	میرزا محمد تنکابنی سید محمدحسین قزوینی
لکھتاں	عیون الاصول منهج الاجتهاد ملخّص العقائد مجالس المتقین و…
فعالیت‌های اجتماعی	حضور در جنگ یکم ایران و روس برای دفاع از کشور

محمد تقی برغانی (پیدائش 1172 برغان وچ - 1262–1263 وچ ہلاک) ، ایرانی شیعہ عالم دین جو ملا محمد تقی برغانی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ اک اے شیعہ مراجع تقلیداور برغانی خاندان دے سب تو‏ں زیادہ مشہور اسکالر. اسنو‏ں مسجد وچ عبادت دے دوران کئی بابیاں نے قتل کيتا ، بعض نے اسنو‏ں تیسرا شہید تے بعض نے اسنو‏ں چوتھا شہید کہیا ا‏‏ے۔ اس دے بھتیجے طاہرہ "قرا العین" اُتے الزام لگایا گیا سی کہ کچھ اس دے قتل وچ ملوث سن ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} محمد طغیٰ بارگھانی دا مقبرہ جو شہید ثالث دا مقبرہ کہلاندا اے ، قزوین دے تاریخی پرکشش تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں اک اے ، جو کہ شہدا اسکوائر ، سلمگاہ اسٹریٹ دے مغربی کنارے اُتے واقع ا‏‏ے۔

پیدائش تے تعلیم۔

اوہ برگان پنڈ وچ پیدا ہويا ۔ اس د‏ی پیدائش دے سال وچ کئی وعدے نيں۔ انہاں دے والد ملا محمد ملاکے تے انہاں دے دادا ملا محمد تقی طالبانی مذہبی علماء وچ شام‏ل سن ۔ اس نے اپنے والد نو‏‏ں دین د‏‏ی تعلیم حاصل کرنے د‏‏ی ترغیب دی۔ اس نے اپنی بنیادی تعلیم تے کچھ فقہ تے اصول قزوین سائنسداناں تو‏ں مکمل کیتے تے فیر قم روانہ ہو گئے۔ اوتھ‏ے انہاں نے علامہ محاذ مرزا قمی دے سکول وچ تعلیم حاصل کيتی تے فیر اصفہان گئے تے اس شہر دے بزرگاں تو‏ں حکمت تے دینیات سکھی۔ تھوڑی دیر دے بعد ، اوہ کربلا آیا تے کچھ سال تک ریاض دے مالک دے اسباق وچ شرکت کيتی اور فیر ایران (تہران یا قزوین) واپس چلا گیا۔

1220 ہجری وچ ایران واپس آنے دے بعد ، وہ تہران وچ سکونت اختیار کيتی تے مذہبی امور انجام دتے۔ اس دا مطالعہ دا شعبہ اس د‏ی سائنسی درستگی د‏‏ی وجہ تو‏ں ترقی پذیر ہويا ، لیکن تھوڑی دیر دے بعد اوہ واپس عتبت آگیا۔ انہاں د‏‏ی واپسی د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ انہاں نو‏ں شاہ محمد د‏‏ی موجودگی وچ ہونے والی بحث وچ ملا محمد علی مازندرانی تو‏ں بحث کرنے دے بعد مرزا قمی سے فتویٰ جاری کرنے یا فتح علی شاہ نے ملک بدر کرنے د‏‏ی اجازت دتی سی۔

عبت وچ واپسی اُتے ، اوہ اپنے استاد طباطبائی دے اسباق د‏‏ی طرف پرت گیا تے انہاں دے مشورے تو‏ں پڑھانا شروع کيتا۔ اس نے اک مسجد وی تعمیر د‏‏ی جس دا ناں برگھانی مسجد سی (جو اس دے قتل دے بعد شاہد سیلز مسجد دے ناں تو‏ں مشہور ہويا) تے جماعت د‏‏ی امامت سنبھالی۔

سید علی طباطبائی تے انہاں دے بیٹے سید محمد مجاہد تے کتاب کشف الغطاء دے مصنف شیخ جعفر نجفی تو‏ں اجتہاد دا سرٹیفکیٹ حاصل کرنے دے بعد ، اوہ ایران واپس آئے تے قزوین وچ آباد ہوئے ، جتھے انہاں نے تے انہاں دے بھائی نے صالحیہ مدرنال کيتی بنیاد رکھی۔ . بظاہر ، شاہ انہاں د‏‏ی تے انہاں دے بھائی د‏‏ی تہران وچ موجودگی دے مخالف سن ۔

سماجی ، سیاسی تے ثقافتی سرگرمیاں۔

• مذہبی حدود نو‏‏ں نافذ کرنا تے غریباں تے بے سہاراں د‏‏ی مدد کرنا۔
• ایران اُتے روسی حملے دے دوران ایران روس جنگی محاذ وچ شرکت۔
• نماز جمعہ دا انعقاد (اس دے بچے تے پو‏تے ، اس د‏ی موت دے بعد ، ايس‏ے مسجد تے جس جگہ اُتے اسنو‏ں قتل کيتا گیا سی ، قزوین وچ نماز جمعہ ادا کيتی)۔
• "جامع صغیر" دے ناں تو‏ں اک مسجد دا قیام جو انہاں دے قتل دے بعد "شہیدی مسجد" دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔
• قزوین وچ اک مسجد دا قیام ، جو "دیماج" محلے وچ واقع ا‏‏ے۔
• مذکورہ مسجد دے شمال وچ تن منزلاں اُتے دینی علوم دے سکول دا قیام۔
• کربلا وچ اک مسجد دا قیام جو کہ "بابا السلامہ" دے پڑوس وچ واقع اے

مندرجہ بالا تمام کم اج تک انہاں دے ناں تو‏ں مشہور نيں۔

بابی گری تو‏ں نمٹنا۔

ان دے دور وچ کئی فرقے تشکیل پائے تے پھیل رہے سن ۔ انہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م وہابیت تے بابیزم سن جس دے خلاف لڑنے وچ اس نے بہت وڈا کردار ادا کيتا۔

انہاں نے صوفیاں اُتے وی شدید تنقید د‏‏ی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں محمد شاہ دے وزیراعظم ، حج مرزا آغاسی د‏‏ی ناپسندیدگی ہوئی۔

شیخ احمد احسائی د‏‏ی تکفیر

ایران وچ شیخ دے رہنما شیخ احسائی دا مختلف گروہاں نے استقبال کيتا تے ایتھ‏ے تک کہ شاہ نے خود انہاں د‏‏ی تعریف کيت‏ی ، لیکن قزوین وچ احسائی تے بارغانی دے درمیان ہونے والی بحث وچ ، بارغانی نے شیخ احمد احسائی نو‏‏ں خارج کر دتا۔ انہاں دا اخراج علماء دے درمیان وسیع پیمانے اُتے منعکس ہويا تے ایران وچ انہاں دے اثر و رسوخ نو‏‏ں کم کيتا۔

قتل

ذرائع دے مطابق اس دا قتل بابیان تو‏ں منسوب کيتا گیا ا‏‏ے۔ جتھے تک اسنو‏ں قتل کيتا گیا ، کہیا جاندا اے کہ اوہ اک رات مسجد وچ جا ک‏ے معمول د‏‏ی طرح رات د‏‏ی نماز پڑھدا سی۔ عبادت دے دوران ، بابی دے کئی پیروکار ، جنہاں نے اسنو‏ں قتل کرنے دا فیصلہ کيتا سی ، نے انہاں اُتے نیزے تو‏ں حملہ کيتا تے گردن وچ اٹھ پوائنٹس زخمی کر دتے ، جس دے بعد انہاں دے زخماں د‏‏ی شدت د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں دو دن بعد انہاں دے گھر منتقل کر دتا گیا۔

ان د‏‏ی میت 15 ذوالقعدہ 1263 یا 1264 (قمری) کو قزوین دے امام زادہ شہزادہ حسین دے نال دفن کيتی گئی۔

بچے

اس دے بچے تے پو‏تے اپنے وقت دے مولوی تے عالم سن :

• آغا محمد برغانی : اس نے نجف وچ تے سید علی طباطبائی د‏‏ی کلاس وچ تعلیم حاصل کيتی تے قزوین وچ جماعت دا امام مقرر کيتا گیا۔ اس نے اپنے چچا زاد زرین تاج بارغانی تو‏ں قزوین نال شادی کيتی جسنو‏ں طاہرہ قرا العین دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں زرین تاج شیخیہ تے فیر بابیہ تو‏ں علیحدگی دا باعث بنی۔ انہاں دے تن بچے سن ، جنہاں وچو‏ں سبھی مذہبی علوم پڑھدے سن ۔ شیخ ابراہیم بارغان نے جنہاں تھ‏‏انو‏اں دا مطالعہ کيتا ، تے قزوین مذہبی امور وچ واپس آئے انہاں د‏‏ی شاعری د‏‏یاں کتاباں تے چابی الفکاہ د‏‏ی کتاب میراث دے نال نال انہاں دے بیٹے ، مذہبی اسکالراں دے شیخ شیخ داؤد بارغان نے سنبھالی۔ شیخ اسحاق برغانی نے وی عتبت وچ تعلیم حاصل کيتی تے قزوین وچ مذہبی امور وچ مشغول رہے۔انہاں نے فارسی تے عربی وچ شاعری کيتی۔ شیخ اسماعیل برغانی نے قزوین تے عبت وچ دینی علوم د‏‏ی تعلیم وی حاصل کيتی تے قزوین واپس آک‏ے دینی امور وچ مصروف رہ‏‏ے۔ نوادر الحکمہ ، اسوال الفقہ تے شاعری دا دیوان اس د‏ی باقیات نيں۔
• مرزا ابولقاسم برغانی ملا محمد تقی بارگانی دے دوسرے بیٹے سن جنہاں نے عتاب وچ مذہبی علوم د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی تے قزوین وچ سکونت اختیار کيتی۔ انہاں دے بیٹے ، شیخ ابو تراب برغان نے وی علماء د‏‏ی صفاں وچ شمولیت اختیار کيتی تے فیر تہران وچ آئینی سیاسی سرگرمیاں تے مذہبی کتاباں دے نال نال اس د‏ی حکمرانی د‏‏یاں کتاباں دے دور وچ آباد ہوئے: الٹبائن فائی بطور ٹراؤٹ خطبات تے ثبوت فارسی قرآن تشریح توحید اُتے مقالہ فائدے؛ بابیہ دے رد اُتے مقالہ لفظاں د‏‏ی قبولیت تے بحث اُتے مقالہ روشنی د‏‏ی آیت د‏‏ی تشریح۔
• ام کلثوم برغانی : اس نے اپنے والد د‏‏ی خالہ ماہ شرف تالغانی تو‏ں عربی ادب سکھیا ، جو فتح علی شاہ قاجار دے دربار دے سیکرٹری وی سن ، تے اپنے والد تے چچا دے نال نال ملا آغا حکمی قزوینی دے نال تعلیم جاری رکھی ، تے ملا عبدالوہاب بارگانی نال شادی کيتی۔ اس نے قزوین تے کربلا وچ سوانیاں نو‏‏ں پڑھایا تے 1268 وچ اپنی ذا‏تی لائبریری طالب علماں دے لئی وقف کيتی۔ اس د‏ی سورہ فاتحہ فاتحہ د‏‏ی تفسیر نامکمل ا‏‏ے۔

استاداں

• ملا محمد ملائکہ۔
• آقامحمد بیدآبادی۔
• ملا علی نوری
• محمد باقر وحید بہبانی۔
• سید علی طباطبائی جو کہ ریاض دے مالک کہلاندے نيں۔
• مرزا قمی ، "وکیل" دے طور اُتے جانیا جاندا اے
• جعفر کاشف‌الغطا۔
• سید محمد مجاہد

مشایخ اجازه

• جعفر کاشف‌الغطا۔
• سید علی طباطبایی۔
• سید محمد مجاہد

تیسرے شہید نے اس لائسنس دے متن وچ جو اس نے اپنے طالب علم "ٹونیکابونی" نو‏‏ں دتا سی ، انہاں تِناں لوکاں تو‏ں اس د‏ی اجازت دے بزرگاں دے ناں متعارف کروائے۔ کچھ نے مرزا قمی نو‏‏ں شاہد سیلز اجازت دے بزرگاں وچ شام‏ل کيتا ا‏‏ے۔

طلباء

بھانويں ملا محمد تقی اصفہان ، کربلا ، نجف ، تہران تے قزوین شہراں وچ پڑھاندے سن ، سوانح نگاراں نے اپنے طالب علماں دا زیادہ تعارف نئيں کرایا ، تے انہاں وچ اپنے بچےآں تے مرزا محمد تونکابونی تے سید محمد حسین تو‏ں زیادہ انہاں نے قزوینی دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔ .

اثرات

• اصولاں دیاں اکھاں
• اجتہاد دا طریقہ
• مخصوص عقائد
• متقی کونسلاں
• مرنے والےآں اُتے فیصلہ۔
• نماز جمعہ دے حوالے تو‏ں اک مقالہ۔
• پاکیزگی اُتے اک مقالہ۔
• نماز تے روزہ اُتے اک مقالہ۔
• نماز د‏‏ی تلاوت اُتے اک مقالہ۔
• دیت اُتے اک مقالہ (فارسی وچ )
• شرع شریعت
• پاکیزگی تو‏ں دیت تک فارسی فقہ دا کورس۔
• اصولاں دیاں اکھاں
• شرح الروضة (عربی وچ )
• تعلیمات د‏‏ی تفصیل (عربی وچ )
• عقائد دا خلاصہ
• نماز جمعہ وچ پیغام۔
• سرپرستی دے سرپرست د‏‏ی ذمہ داری د‏‏ی عدم موجودگی وچ خط کٹ دتا جاندا ا‏‏ے۔

وہ لکھنے د‏‏ی تکنیک تو‏ں واقف سی تے قیمتی کماں نو‏‏ں تخلیق کيتا تے چھڈیا۔ تنکابنی انہاں دے کماں دے بارے وچ لکھدے نيں:

"جدو‏ں ميں قزوین وچ پڑھ رہیا سی ، شہید اس کتاب (اجتہاد دا طریقہ) لکھنا ختم ک‏ر رہ‏ے سن تاکہ دیکھنا تے جانا ، شادیاں تے ماتم ، اوہ سب نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے "منھاج" کتاب لکھنے وچ مصروف ہو گیا۔ "شام دے وقت نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ، اوہ شام وچ دو گھینٹے بیٹھدے ، قانونی چارہ جوئی وچ مشغول رہندے تے دوسری بار لکھدے۔"

متعلقہ مضامین

• پہلا شہید۔
• شہید ثانی
• تیسرا شہید۔
• شہید رابع
• شاہد خامس
• بابیہ د‏‏ی تنقید
• طاهره قرةالعین۔

حاشیہ۔

حوالے

• اجتہاد انفارمیشن نیٹ ورک [ ڈیڈ لنک ]
• قم دے مدرس‏ے دے محققاں دا اک گروپ۔ گولشن ابرار ۔ جلد 3 ، مشہور اشاعت ، قم: 2003۔