مدينه الزهرا
مدينه الزهرا قرطبہ دے نیڑے سپین چ اک محل دا ناں سی۔ اینوں اینوں بنو امیہ دے خلیفہ عبدالرحمان III تے الحکم II نے دسویں صدی چ بنوایا۔ اے سپین چ بنو امیہ دا دارالحکومت وی ریا۔ 1010 چہ اے تباہ کردتا گیا۔
مدینہ الزہراء (عربی )( لفظی مطلب " شاندار شہر") دا محل شہر دے کھنڈر دا ناں اے جسنوں عرب مسلم قرون وسطیٰ وچ قرطبہ دے اموی خلیفہ عبد الرحمن سوم الناصر (912ء -961ء) نے قرطبہ دی مغربی سرحد اُتے جو اسپین وچ واقع اے، تعمیری کارنامے انجام دتے سن ۔ ایہ انتظامیہ تے حکومت دے دل دے ورگی اہمیت رکھدا سی کیونجے اس دی دیواراں دے اندر ہی توں قرون وسطیٰ وچ شہر تے اندلس یا مسلم اسپین دا حقیقی دار الحکومت سی۔ 936ء - 940ء دی شروعات وچ بنے اس شہر وچ اک خیر مقدمی ہال، مسجداں، انتظامیہ تے سرکاری دفاتر، باغات، اک ٹکسال، کارخانے، چھاؤنیاں، گھر تے غسل خانے شامل سن ۔ آب دارخانے دی ضرورت دی تکمیل درمیان توں پوری کيتی جاندی سی۔[۱]
اس دی تعمیر دا اصل خیال سیاسی ونفسیاتی سی: خلیفہ دا وقار اک نويں شہر دے قیام توں اپنی طاقت دی علامت دے روپ وچ ظاہر کرنے دی ضرورت سی۔ ایہ ہور سابق دے خلفاء دی نقل سی۔ انہاں سب توں وی زیادہ، ایہ اپنے عظیم مخالفین شمالی افریقا دے فاطمیاں اُتے اپنی برتری دا مظاہرہ کرنا سی۔ [حوالہ درکار] کہیا جاندا اے کہ ایہ محل خلیفہ دی پسندیدہ حرم دی الزہراء نامی عورت نوں اک خراج تحسین دے طور اُتے بنایا گیا سی۔[۲]
اس شاہی محل نوں خلیفہ عبد الرحمٰن سوم دے بیٹے الحکم دوم (961ء -976ء) دے دور حکمرانی دے دوران ودھایا گیا سی۔ لیکن انہاں دی موت دے بعد جلد ہی ایہ محل خلیفہ دا اصل رہائش کدہ نئيں رہیا سی۔ 1010ء وچ ایہ اک خانہ جنگی وچ تباہ کر دتا گیا سی۔ اس دے بعد ایہ ایويں ہی غیر آباد تے ویران چھڈ دتا گیا سی۔ اس محل توں جڑے کئی عناصر نوں کدرے تے فیر توں استعمال کيتا گیا سی۔ اس دے کھنڈر نوں 1910ء دے بعد توں شروع کيتی گئی کھدائی وچ نکالنے دی کوشش کيتی گئی سی۔ 112 ہیکٹر وچوں صرف 10 فی صد حصّے نوں کھودا گیا تے پہلے دی حالت وچ پہنچایا گیا اے۔ لیکن اس علاقے توں جڑے غسل خاناں، دو ہوبہو یکساں محل تے اک دارالخُدَّام دے نال جو محل دے حفاظتی دستےآں دے لئی سی، وی ایتھے شامل نيں۔ اس دے علاوہ ایتھے اک وڈی انتظامی عمارت دربار دی جگہ، خیر مقدم دے لئی کھلی جگہ، باغاں دی جگہ تے اس جگہ توں تھوڑی ہی دور اُتے اک جامع مسجد اے۔[۳]
اس جگہ دے کنارے اُتے اک نواں عجائب گھر وی بنا اے مگر اُس دا وڈا حصہ زمین دے تھلے اے تاکہ اس پورے علاقے دی بناوٹ تے کھنڈر دیکھنے وچ رکاوٹ نہ ہوئے جو اج دے دور دے کچھ جدید مکانات اورہور تعمیراتی کماں دے ہونے دی وجہ توں کچھ پہلے ہی رکاوٹ اے۔[۴]
جا ئے وقوع
[سودھو]سئیرا مرینا (Sierra Morena) دی تلہٹی وچ قرطبہ توں 8 میل (13 کلومیٹر) مغرب وچ موجود ایہ شمال توں جنوب وچ جبال العروس دی ڈھلاناں وچ اے۔ ایہ گوادلکوور (Guadalquivir) ندی دی گھاٹی دے سامنے اے۔ مدینہ الزہراء نوں قرونِ وسطیٰ دے ورسائے ( Versailles) کہیا جاندا اے۔ ایہ شہر اپنی بقایا دیکھی جانے والی اقدار دے لئی چنا گیا سی تاکہ عمارتاں دا بول بالا ایتھے بعد دے دور وچ ہوئے سکے۔ ایتھے چونے دے پتھر دی اک کان سی جس دا کہ شہر دی اوّلین تعمیر دے لئی استعمال کيتا جاندا سی۔ جزوی طور اُتے اج تک محفوظ اک سڑک، پانی تے وسائل حیات دے بنیادی ڈھانچے جداں کہ آب دارخانے تے پل بنے ہوئے نيں۔
سئیرا مرینا دی تلہٹی وچ اس دے وقوع پزیر ہونے توں ایہ ممکن ہويا کہ شہری پروگرام ڈیزائن کرنے دے لئی بنایا جاسکے۔ محل اک اعلیٰ سطح اُتے واقع اے تے شہری بستیاں تے تھلے میداناں توں گھرا اے۔ چھوٹی چھوٹی بستیاں دے بیچ جامع مسجد موجود اے۔ خلیفہ دے رہائشی علاقے دے بعد وزیراں دا علاقہ آندا اے۔ فیر حفاظتی دستےآں دے گھر نيں۔ اس دے بعد انتظامی دفاتر تے شاہی باغات نيں۔ اس دے بعد شہر دا اصل حصہ تے شاہی مسجد آندے نيں۔ کھوج توں پتہ چلدا اے کہ شہر دا کافی حصہ ایويں ہی چھڈ دتا گیا سی۔[۵]
محل دا علاقہ
[سودھو]محل سئیرا مرینا توں چل رہے پہلی صدی دے رومن آب دار خانے دا حصّہ بن گیا اے اُتے چونکہ ایہ محل توں کئی میٹر تھلے توں جاندا اے، اس لئی اک نواں پانی دا ذریعہ بنایا گیا اے جس توں پانی ہمیشہ ملدا رہے۔ اس دے لئی پرانے رومن آب دار خانے دی دھاراں بارش دا پانی اورقدرتی چشماں توں نکلنے والا پانی دور لے جانے دے لئی چھوٹے چینلاں دی اک بے حد پیچیدہ طریقہ کار توں اک اہم پانی دے ذخیرہ دے روپ جمع کرکے استعمال کيتا گیا سی۔ کئی کھاد تے چینی مٹی دے سامان ایتھے پائے گئے نيں۔[۶]
محل دی تعمیر دا ابتدائی دور بہت تیزی توں مکمل کيتا گیا سی: ایہ 936ء یا 940ء وچ شروع ہوئے گیا سی۔ مسجد دا تعمیری کم 941ء وچ پورا کيتا گیا سی۔ 945ء تک خلیفہ دے رہنے دی جگہ بنائی گئی سی۔ اس دے باوجود،تعمیری منصوبے دے کئی تبدیلیاں دے نال کئی دہائیاں تک دے لئی جاری رہے سن ۔ عبد الرحمٰن دا "سیلون ریکو" یا خیرمقدمی حصّہ 953ء تے 957ء دے وچکار بنا گیا سی۔ اک وڈی عمارت "جعفر دا گھر" پہلے بنائے گئے تن گھراں دے اُتے بنایا گیا سی۔ "میناراں دا دربار" دو پہلی عمارتاں اُتے 950ء دے بعد دے سالاں بنایا گیا سی۔ "اوپری بیسیلکل دربار" جسنوں "دارالجند" یا "فوجاں دا گھر" کہیا جاندا اے، اوہ وی ایتھے بنایا گیا سی۔[۷]
باغات
[سودھو]شہر وچ گھٹ توں گھٹ تن باغات سن ۔ اک چھوٹا جہا باغيچہ جسنوں شہزادے دا باغیچہ کہندے سن، اوپری چھت اُتے واقع سی۔ ایہ محل آنے جانے والے رئیساں تے شاہی لوکاں دے استعمال وچ سی جو بار بار محل آندے جاندے رہندے سن ۔[۸]
دو نچلی چھتاں توں وڈا، رسمی اسلامی باغات ایتھے جڑے ہوئے سن ۔ انہاں وچوں مغربی کونے دی چھت سب توں نچلی چھت سی۔ انہاں دو مختصر باغات نوں "سیلون ریکو" دے طور اُتے جانے گئے نيں۔ انہاں باغات دی سب توں خاص گل ایہی اے کہ ایہ استقبالیہ کمرے دی طرف واضح طور اُتے اشارہ کردے سن ۔
تریخ
[سودھو]اموی خلیفہ عبد الرحمٰن سوم الناصر دا بنایا ایہ شہر 80 سالاں تک ترقی ہُندا رہیا سی جس دا آغاز 936ء تے 940ء دے بیچ شروع ہويا سی۔ 928ء وچ خود دے خلیفہ دے طور اُتے اعلان کرنے دے بعد اس نے اپنی رعایا نوں تے دنیا نوں اپنی طاقت دکھانے دا فیصلہ کيتا تے اس دے لئی اس نے قرطبہ توں پنج کلومیٹر دور اک محل نما شہر بنانے دا فیصلہ کيتا سی۔ ہن تک زیر دریافت مشرقی یروپ دا ایہ سب توں وڈا شہر سی جسنوں شروع توں بنایا گیا سی۔ شمالی تے مشرقی یورپ دے مسافرین اسنوں محلےآں دی چکاچوند تے بے پناہ دولت دا گڑھ دسدے سن ۔ 1010ء وچ ایہ اک خانہ جنگی وچ تباہ کر دتا گیا سی تے ايسے دے نال ایتھے اُتے توں خلیفہ دا دور ختم ہوئے گیا سی۔ انہاں واقعات توں اس شہر نوں اگلے ہزار سال دے لئی دنیا دے نقشے توں ہٹا دتا گیا سی۔[۹]
اک بولی زدِ عام داستان اے کہ اک خاتون جس دا ناں زہرا یا الزہرہ سی خلیفہ دے حرم وچ شامل اُس دی سب توں پسندیدہ خاتون سی تے ايسے دے ناں اُتے ایہ شہر محل بنا سی۔ ایہ وی کہیا جاندا اے کہ اس خاتون دا اک مجسمہ باب الداخلہ اُتے لگیا دتا گیا سی۔ سچ تاں شائد پیار محبت توں کدرے زیادہ سیاست توں متاثر اے۔ عبد الرحمٰن سوم جدوں آئیبریائی جزیرہ نما وچ اپنی سیاسی طاقت نوں مضبوط کر چکيا سی تے شمالی افریقہ اُتے گرفت مضبوط کرنے دے لئی فاطمی سلاطین دے نال جنگ وجدال وچ داخل ہوئے گیا سی، تبھی اس نے اس محل نما شہر دے بنانے دا فیصلہ کيتا سی۔ زہراء دا چمک یا کھلنے دا عربی وچ مطلب ہُندا اے: ناں طاقت تے مقام دکھانا، نہ کہ رومانی/ محبت دی چاہت والے جذبات۔ زہراء پیغمبر [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دی بیٹی فاطمۃ الزھراء دے لئی سب توں عام خطاب اے۔ ايسے ناں توں شمالی افریقہ دے فاطمی سلاطین نے کئی عمارتاں نوں تے قصبےآں نوں بنایا سی۔ اپنے آپ وچ اک جید عالمہ ہونے دے ناطے ايسے خطاب توں متاثر ہوکے الازہر (شاندار) دنیا وچ سب توں پرانا کم کاج کر رہی جامعہ کوناں دتا گیا سی جسنوں فاطمیاں دی جانب توں 968ء وچ قاہرہ وچ تعمیر کيتا گیا سی۔ امویاں دے ذریعے تے مذہبی / اسلامی علامات دے ذریعے توں شمالی افریقہ دا قصد تے زیر قبضہ رکھنے دی چاہت صاف دکھادی پڑدی اے۔
929ء وچ عبد الرحمٰن سوم نے خود نوں پوری طرح توں آزاد قرار دتا سی، سچا خلیفہ دسیا (امیرالمؤمنین) تے اموی خاندان دا چشم وچراغ دسیا سی۔ ایہ اک وکھ قدم سی کیونجے لگ بھگ پوری طرح توں 9 واں صدی وچ عباسیاں دے ایہ وکھ تھلگ ہوئے گیا سی۔ عبد الرحمٰن سوم دنیا نوں متاثر کرنے دے لئی سیاسی، معاشی اورطرزِ تخیل دے ذرائع دا اک لا متناہی سلسلہ لے آیا سی۔ اک نويں دار الحکومت، اس دے وقار دے مطابق انہاں خوش کن ذرائع دا استعمال انہاں وچوں اک سی۔ عبد الرحمٰن نے 936ء وچ شہر دے تعمیر کرنے دا فیصلہ کيتا تے تعمیر وچ چالیس سال لگ گئے۔ اس جگہ اُتے بنی مسجد نوں 941ء وچ آباد کيتا گیا سی تے 947ء وچ سرکار قرطبہ منتقل کيتا گیا سی۔[۱۰]
مدینہ الزہراء دے کھنڈر توں اج دی تریخ وچ جو دکھادی دیندا اے اوہ اپنی حد دا صرف 10٪ اے۔ 112 ہیکٹر شہری علاقہ صرف اختتام ہفتہ سیروتفریح دے جگہ نئيں سی بلکہ اندلس دی مرکزیت سی جسنوں 8 واں صدی دی شروعات توں 11 واں دے بیچ تک مسلماناں دے زیرقبضہ آئیبرین جزیرہ نما نوں اپنے قبضے وچ لئی ہوئے سن ۔ اعظم ترین نقطے اُتے خلیفہ دے محل دے نال سئیرا مرینا دی دے نیڑے ڈھال وچ مختلف مراحل وچ بنایا گیا شاندار سفید شہر اپنی رعایا تے بیرونی سفیراں دے ذریعے دور دور تک دیکھیا جا سکدا سی۔ عبد الرحمٰن سوم 947ء - 948ء وچ اپنے پورے دربار نوں ایتھے لے آیا سی۔[۸]
گزردے زمانے دے نال نال پورا شہر دفن ہوئے گیا سی۔ 1911ء تک اس جگہ نوں پتہ لگایا نئيں جا سکيتا سی۔ کھدائی تے بحالی اسپین دی حکومت کیتی جانب توں مالی تعاون اُتے منحصر رہیا کردی اے تے ہن وی جاری اے۔ جو حصّہ نئيں کھودا گیا اے، اوہ رہائش دی غیر قانونی تعمیرات توں خطرے وچ اے۔ نیویارک ٹائمز دے مطابق "قرطبہ وچ مقامی حکومت غیر کارگرد رہی اے۔ تعمیراتی کمپنیاں شہر دی سائٹ اُتے گھراں نوں بنا رہے نيں۔ ترقی دے ناں اُتے سائٹ اُتے ہی توسیع و قبضہ کيتا جا رہیا اے۔ سائٹ نوں بچانے ایتھے دی سرکار 10 سال پہلے بنائے گئے قانون نوں لاگو کرنے وچ ناکام رہی اے۔ ایتھے اُتے 90 فی صدی علاقے اُتے کھدائی نئيں ہوئی اے۔[۱۱]
فنی اعتبار توں مدینہ الزہراء نے اک خصوصیت توں اندلسی اسلامی فنّ تعمیر تیار کرنے وچ اک وڈا اہم کردار نبھایا اے۔ اس دی کئی خصوصیتاں نيں جداں کہ چھوٹے گرجا گھر جداں شاہی استقبالیہ حصّہ (اسلامی دنیا دے مغربی حصّے وچ گنبددار ہیئت دے برعکس) ایتھے پہلی بار تصوّر کيتا گیا اے۔ اس طرح دے اک مرکزی آنگن یا باغیچے دے چاراں جانب کمرے توں جُڑے ہونے دی سہولت دے روپ وچ ہور سہولیات وی اسلامی فنّ تعمیر دا بھرپورجدید کاری ظاہر کر رہے نيں۔ مدینہ الزہراء دی مسجد قرطبہ دی وڈی مسجد ورگی ہونے دے سبب توں اُسنوں "چھوٹی بہن" بلايا گیا اے۔[۱۲]
اقتدار وچ آنے توں پہلے المنصور ابن ابی عامر (مغربی دنیا جسنوں Almanzor دے ناں توں جاندی اے ) قرطبہ دے نواحی علاقے وچ رہندے سن ۔ حاجب (خلیفہ دے چاؤش) بننے اُتے انہاں نے اپنے لئی اک محل شہر دے تعمیر کرنے دا فیصلہ کيتا جو عبد الرحمٰن سوم دے مدینہ الزہراء توں ودھ کے نہ صحیح مگر اس جداں خوب صورت ضرور ہوئے۔ اس محل نوں مدینہ الزہراء دے سامنے بنایا جانا سی۔ الظہیرہ دی بنیاد 978ء - 979ء وچ گوادلکوور (Guadalquivir) ندی دے پاس رکھی گئی سی۔ منصور نے اپنے محل نوں مدینہ الظہیرہ دا ناں دتا سی۔
اس محل دے تعمیر دے پِچھے منصور دا مقصد اپنے ناں نوں اندلس دے بادشاہ عبد الرحمٰن سوم دے عظیم ناں دے نال تریخ دے صفحات وچ لکھوانا سی۔ ایہ چاراں جانب تے کشادہ تے خوب صورت محل سی۔ ایہ المنصور دے حفاظتی دستےآں تے اعلیٰ عہدیداراں دے لئی رہائش گاہ تے اسلحہ خانے دے نال لیس سی۔
1002ء وچ المنصور دی موت اُتے انک ے سب توں وڈے فرزند عبد الملک المظفر شاہی گدّی دا حق دارتسلیم کيتا گیا سی۔ عبد الملک دی موت دے بعد عبد الرحمٰن اس سنجل یا سانچیلو (Sanchelo) یا چھوٹے سنچو (اس دی ماں عبدہ سنچو دی اک بیٹی سی جو کاسیلے دا کاؤنٹ تھا) جو المنصور دا اک ہور بیٹا سی۔ اوہ اپنے بھائی دے جداں اصولاں اُتے چلنے لگیا سی۔ دسمبر 1009ء وچ سانچیلو الفونسو پنجويں دے خلاف اپنی مہم وچ مصروف سی تب لوک اس دے خلاف بغاوت اُتے اتر آئے سن ۔ چونکہ سانچیلو کدرے نظر وچ نئيں آ رہیا سی، لوکاں نے اپنے بے قابو غصّے نوں دکھانے دے لئی منصور دے محل نوں بے روک ٹوک لُٹیا تے بے دھڑک مسلسل چار دناں دے لئی غارت گری کيتی۔ جدوں پرتن تے محل نوں تہس نہس کرنا ختم ہويا، تاں انہاں نے محل نوں اگ لگیا دی۔ کچھ ہی دیر وچ الظہیرہ راکھ دے ڈھیر وچ بدل گیا۔
حوالے
[سودھو]- ↑ Ruggles, D. Fairchild (2008). Islamic Gardens and Landscapes. University of Pennsylvania Press, 152–153. ISBN 0-8122-4025-1.
- ↑ Medina Azahara Guide
- ↑ Triano, 3
- ↑ Article by one of the architects
- ↑ Triano, 4-5
- ↑ Triano, 8-12
- ↑ Triano, 23
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ D. F. Ruggles, “Historiography and the Rediscovery of Madinat al-Zahra',” Islamic Studies (Islamabad), 30 (1991): 129-40
- ↑ O'Callaghan, Joseph F., A History of Medieval Spain, Cornell University Press, 1975, Cornell Paperback 1983, p. 132
- ↑ Barrucand, Marianne & Bednorz, Achim, Moorish Architecture in Andalusia, Taschen, 2002, p. 61
- ↑ McLean, Renwick (2005-08-16). "Growth in Spain Threatens a Jewel of Medieval Islam". نیو یارک ٹائمز. https://web.archive.org/web/20190106140312/https://www.nytimes.com/2005/08/16/world/europe/growth-in-spain-threatens-a-jewel-of-medieval-islam.html. Retrieved on ۱۲ مئی ۲۰۱۰.
- ↑ Barrucand, Marianne (2002). Moorish Architecture in Andalusia. Taschen, 64.
خارجی روابط
[سودھو]- Medina Azahara: La ciudad palatina de los califas de Córdoba, Rafael Castejón y Martínez de Arizala,Editorial Everest, 1982 – Art, Islamic – 62 pages
- Medina Azahara Manuel Patiño OsunaDe Papel, 2007–23 pages
- Comisión de Antigüedades de la Real Academia de la Historia: catálogo e … By Jorge Maier, Jesús Salas, María José Berlanga, Juan Pedro Bellón
- Library of Congress Subject HeadingsBy Library of Congress. Cataloging Policy and Support Office
- Lonely Planet Andalucia: Chapter from Spain Travel GuideBy Lonely Planet
- Spain: The Root and the Flower : an Interpretation of Spain and the Spanish ...By John Armstrong Crow
- Granada, Seville, CórdobaBy Dana Facaros, Michael Pauls
- Vibrant Andalusia: The Spice of Life in Southern SpainBy Ana Ruiz
- Elegía de Medina AzaharaFront CoverRicardo MolinaAgora, 1957–78 pages
- Viaje a la Luz. Paseo con Hitchcock por Cordoba y GranadaBy Alfonso Corominas Rivera
- Medina Azahara, the whim of the first Caliph of Al-Andalus
- Madinat al-Zahra by art historians (English) Archived 2013-01-14 at Archive.is
- Madinat al-Zahra by art historians (Spanish)
- The Shining City: Qatar Visitor
- Columbia "briefing" by Prof. Dodds
- [۱]
- Al-Andalus: the art of Islamic Spain, an exhibition catalog from The Metropolitan Museum of Art (fully available online as PDF), which contains material on Medina Azahara (see index)
- The Art of medieval Spain, A.D. 500-1200, an exhibition catalog from The Metropolitan Museum of Art Libraries (fully available online as PDF), which contains material on Medina Azahara (see index)
متناسقات: 37°53′17″N 4°52′01″W / 37.888°N 4.867°W
ماخذ
[سودھو]- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- All articles with unsourced statements
- Articles with unsourced statements since January 2011
- Webarchive template archiveis links
- آثار قدیمہ ہسپانیہ
- دسويں صدی وچ آباد ہونے والے تھاںواں
- ہسپانیہ دے آثار قدیمہ عجائب گھر
- ہسپانیہ دے سابقہ آباد تھاںواں
- ہسپانیہ وچ کھنڈر
- ہسپانیہ وچ تھاںواں عالمی ثقافتی ورثہ
- کامنز گٹھ جس دا ربط ویکی ڈیٹا اُتے اے
- سپین
- ہسپانیہ
- سپین دی تریخ
- سپین دے شہر
- یورپی شہر
- یورپ دے شہر
- شہر
- یورپ دے شہراں دی لسٹ
- یورپ دے شہر تے قصبے
- یورپ دے آباد تھاں
- سپین دے آباد تھاں
- بنو امیہ