مرزا کوچک خان
مرزا کوچک خان | |
---|---|
(فارسی وچ: میرزا کوچک خان) | |
جم | 12 اکتوبر 1880 |
وفات | 2 دسمبر 1921 (41 سال) |
شہریت | دولت علیہ ایران |
جماعت | فارسی اشتراکی سوویت جمہوریہ |
عملی زندگی | |
پیشہ | سیاست دان ، عسکری قائد |
پیشہ ورانہ زبان | فارسی ، گیلکی |
دستخط | |
ترمیم |
مڈھلا جیون
[سودھو]مرزا کوچک خان 1880 وچ شمالی ایران دے شہر رشت شہر وچ ، مرزا "بوزورگ" دے بیٹے سن ۔ انہاں دے والد گیلکی تاجر سن ۔۔ [۵]
سیاسی سرگرمیاں
[سودھو]جون 1908 وچ پارلیمنٹ نوں نويں بادشاہ ، محمد علی شاہ دے حکم دے تحت بغاوت دے دوران بند کردتا گیا سی۔ شاہ دی خدمت کرنے والے کرنل لیہخوف دی سربراہی وچ روسی کوسیک بریگیڈ نے پارلیمنٹ اُتے بمباری دی تے جمہوریت دے حامی رہنماواں ، کارکناں ، صحافیاں تے پارلیمنٹ دے ممبراں نوں گرفتار کيتا۔ خاص طور اُتے تبریز ، اردبیل تے راشت وچ پورے ملک وچ شورش برپا ہوئی ۔ تبریز بغاوت دے دوران کوچک خان نے ستار خان تے حاجی بابا خان اردبیلی دی افواج وچ شامل ہونے دی کوشش کيتی ، لیکن اوہ کسی بیماری دے سبب سرگرمی توں حصہ لینے توں قاصر سن ۔ اوہ دستوری جنگ وچ زخمی ہوئے سن ، تے طبی امداد دے لئے انہاں نوں باکو تے تبلیسی دا سفر کرنا پيا سی۔
نو آموز تے خونی آمریت دے دور توں گزرنے دے بعد ، جس نوں مختصر ڈکٹیٹرشپ (یا کم تر آمریت) دا ناں دتا گیا ، جولائی 1909 وچ گیلان تے وسطی ایران ( بختاری قبیلے) توں آنے والی قومی انقلابی قوتاں راجگڑھ تہران اُتے حملہ تے فتح کرنے دے لئی متحد ہوگئياں۔ میرزا کوچک خان اس فورس دے اک نچلے درجے دے کمانڈراں وچوں اک سی جس نے شمال توں راجگڑھ اُتے حملہ کيتا ( سیپاحدار اعزام محمد ولی خان ٹونکابونی کی کمان وچ )۔
جنگل تحریک
[سودھو]بدقسمتی توں ، اک طرف اس وقت دے جدید معاشرتی مفکرین تے کارکناں دی کوتاہیاں تے دوسری طرف پرانی خودمختاری دے مضبوط قیام نوں دیکھدے ہوئے ، اک ہی مراعات یافتہ طبقے تے انہاں دے سیاسی نمائندےآں نے نويں حکومت دا کنٹرول سنبھال لیا۔ آزادی دے جنگجو مطمئن نئيں سن تے در حقیقت غیر مسلح ہوگئے سن ، بعض معاملات وچ طاقت دا استعمال کردے ہوئے۔ دراں اثنا ، سارسٹ روسیاں تے برطانویاں دے ذریعہ ملک دی داخلی سیاست دی براہ راست تے بالواسطہ جوڑ توڑ نے لوکاں دے دکھاں وچ وادھا کيتا تے اس دے نتیجے وچ معاشرتی بدامنی پھیل گئی۔
یہ ایداں دے پریشان کن دور دے دوران سی کہ مرزا کوچک خان نے ، سوسائٹی آف اسلامک یونین دے اشتراک توں ، شمالی جنگلات (جنوبی کیسپین ) وچ اپنی بغاوت دا آغاز کيتا۔ ابتدا وچ ، اس تحریک دا صدر مقام کسمہ وچ سی۔ میرزا کوچک خان دی راشت وچ واپسی اِنّا آسان نئيں سی کیونجے انہاں نوں روسی قونصل خانے دے ذریعہ پنج سال دے لئی گیلان توں بے دخل کردتا گیا سی۔ ایسا لگدا اے کہ اس دا سبب نويں ابھردے ہوئے قومی بورژوازی تے دبے ہوئے کساناں دا مرکب اے تے اس وجہ توں اس دے آغاز دے فورا بعد ہی اس نے زور پھڑ لیا۔ جنگل فورسز (جسنوں مقامی طور اُتے 'جنگالی' کہیا جاندا اے ، یعنی فارسی وچ 'جنگل دے لوک') نے مقامی سرکاری تے روسی فوجیاں نوں شکست دتی جس نے آئینی انقلاب دے نظریات نوں بچانے والے امکانی حیثیت توں انہاں دی ساکھ وچ وادھا کيتا۔
منگل 12 جون ، 1918 نوں جنگلی فوجیاں تے مشترکہ برطانوی تے سفید فام روسی افواج دے وچکار لڑائی دا مقام سی۔مؤخر الذکر فورس (جنہاں دی سربراہی جنرل ڈنسٹر ویل تے کرنل لازر بیچراخوف نے دی تھی) بھانويں باضابطہ طور اُتے صرف روسی فوجیاں دی وطن واپسی نوں منظم کرنے دی کوشش کيتی جارہی سی ، لیکن حقیقت وچ باجکو پہنچنے تے اس دے خلاف لڑنے دے لئی کیسپیائی راستہ توں منجیل توں گزرنے دا منصوبہ سی۔ نو تشکیل شدہ باکو کمیون (جس دی قیادت اسٹیپن شاہومیان) کردی اے۔ جنرل ڈنسٹر ویل دی نجی ڈائریاں تے نوٹ ، جنہاں وچ ڈنسٹرفورس مشن دے شمالی فارس تے باکو دے کمانڈ دے دوران رکھے گئے نوٹ وی شامل نيں ، جنرل ڈنسٹر ویل دی عظیم پوتی نے اصل توں نقل کيتا اے ، تے عظیم جنگ دے پرائمری دستاویزات آرکائیو وچ شریک نيں۔ [۶] اس جنگ وچ میرزا کوچیک خان دی فوجاں نوں شکست دا سامنا کرنا پيا کیونجے مشترکہ فوج دے ذریعہ توپ خانہ ، بکتر بند کار تے ہوائی جہاز استعمال ہوئے۔ مرزا دا فیلڈ کمانڈر جرمنی دا اک افسر ( میجر وان پاشین ) سی جو راشت وچ برطانوی جیل توں رہیا ہونے دے بعد جنگل تحریک وچ شامل ہويا سی۔
روس وچ بالشویکاں دی فتح دے بعد جنگل دی تحریک نوں ہور فروغ ملیا تے کشش ثقل ہوگئی۔ مئی 1920 وچ سوویت بحریہ دی سربراہی فیوڈور راسکلنکوف نے دی تے گرگوری آرڈونوکونڈیز دے ہمراہ انزالی دی کیسپین بندرگاہ وچ داخل ہوئے۔ اس مشن نوں صرف روسی بحری جہاز تے اسلحہ دے تعاقب وچ ہی اعلان کيتا گیا سی جو انزالی نوں سفید فام روسی انسداد انقلابی جنرل ڈینکن نے انزالی وچ برطانوی افواج دے ذریعہ پناہ دتے سن ۔
سوشلسٹ جمہوریہ گیلان
[سودھو]مرزا کوچک خان نے سوویت انقلابیاں دے نال کچھ شرائط اُتے تعاون کرنے اُتے اتفاق کيتا جنہاں وچ سوشلسٹ جمہوریہ گیلن (جسنوں ریڈ جمہوریہ جنگل وی کہیا جاندا اے ) دی قیادت وچ انہاں دی قیادت وچ اعلان کيتا گیا سی تے روس دے داخلی امور وچ روس دی براہ راست مداخلت نہ ہونا وی شامل سی۔ جمہوریہ اُتے ، جلد ہی اک طرف مرزا تے اس دے مشیراں دے گروپ تے روس تے کمیونسٹ پارٹی آف فارس (باکو وچ قائم ایڈالٹ پارٹی توں تیار) دے درمیان اختلافات پیدا ہوگئے۔ لینن [۷] نوں اپنے دو افراد دے اک مندوب دے ذریعہ پٹیشن بھیج کر خونی تنازعات دے حل دے لئی مرزا دی کوششاں دا کوئی نتیجہ برآمد نئيں ہويا۔ سن 1921 تک تے خاص طور اُتے سوویت یونین تے برطانیہ دے وچکار ہونے والے معاہدے دے بعد سوویت یونین نے سوشلسٹ جمہوریہ گیلن دی ہور حمایت نہ کرنے دا فیصلہ کيتا تے اس دے نتیجے وچ کرنل رضا خان (آئندہ رضا شاہ ) دی سربراہی وچ حکومتی افواج نے منتشر فوجاں نوں ختم کردتا جمہوریہ جنگل۔ اُتے ، ایتھے اک مختلف نقطہ نظر اے جس دے نزدیک مرزا کوچک خان تے اس دے اندرونی حلفےآں نوں گیلن وچ جاگیرداری نوں ترک کرنے ورگی وڈی بنیاد پرست معاشرتی تبدیلیاں توں نمٹنے تے اس دا فائدہ اٹھانا نئيں سی جس دی وجہ توں جمہوریہ نوں زبردست راستہ ہموار کيتا جاندا۔ اس دی آخری فتح۔[۸]
سعداللہ درویش نوں اس صوبے وچ ریڈ ایرانی انقلاب نوں فروغ دینے دے لئی ، صوبہ مازندران دی مشن والی افواج دی انقلابی کونسل (کمیسار) دا صدر مقرر کيتا گیا اے۔ اس خط اُتے مرزا کوچک خان (اس دے معمول اُتے دستخط کوچیک جنگلی یعنی جنگل دا کچک ) تے جمہوریہ ایران دی انقلابی کونسل ، 1920 دے دوسرے ممبراں نے دستخط کیتے نيں۔ خط وچ جو لہجہ تے اصطلاحات استعمال کیتی گئیاں نيں اوہ اس وقت دے انقلابی جوش نوں ظاہر کردیاں نيں تے ، کچھ مورخین دے ذریعہ مرزا دے نال قدامت پسندی دی تجویز دے برخلاف ، سوشلزم دے نظریات توں انہاں دی عقیدت۔
مرزا دی موت
[سودھو]مرزا تے اس دے ساتھی ، روسی نژاد اک انقلابی مہم جو ، گاؤک نامی ، ، "مسال" دے آس پاس تلہش پہاڑاں وچ تنہا رہ گئے ، دونے دا شدید سردی دی وجہ توں انتقال ہويا۔ اک مقامی مکان مالک نے اس دے جسم نوں منقطع کردتا سی تے انہاں دا سر انقلاب تے انقلابی نظریات اُتے حکومت کیتی نويں تسلط قائم کرنے دے لئی رشت وچ دکھایا گیا سی۔ انہاں نے اس دی میت نوں رشت دے سولیندراب وچ دفن کيتا تے اپنا کٹا ہويا سر تہران وچ کوساک کمانڈر رضا خان (جو بعد وچ ایران دا پہلا پہلاوی شاہ بن گیا) نوں بھیجیا۔ دوسری عالمی جنگ دے دوران تے رضا شاہ دی جلاوطنی دے لئی روانگی دے بعد ، مرزا کوچک دے دوست اس دا سر تہران توں واپس لیائے تے اسنوں اس دے مقبرے وچ دفن کردتا۔ رشت وچ مرزا کوچک دے مقبرے نوں اسلامی انقلاب دے بعد دوبارہ تعمیر کيتا گیا سی۔ [۹]
تاریخی تجزیہ
[سودھو]مورخین نے جنگل موومنٹ کے خاتمے وچ مدد کرنے والے عوامل دا تجزیہ کرنے دی کوشش کيتی اے۔ کچھ اہم مطالعات وچ شامل نيں جنہاں وچ گریگوری یگیقیان تے ابراہیم فخریائی (ریڈ جمہوریہ دی مرزا دی کابینہ وچ وزیر سبھیاچار) نے کمیونسٹ (ایڈالت) پارٹی دے ذریعہ کیتے گئے دونے انتہا پسندانہ اقدامات دے لئی اک کردار دی تجویز پیش کيتی اے جس توں عوام وچ مذہبی جذبات دی مخالفت کيتی گئی سی ، تے مرزا کوچک خان دے مذہبی تے بعض اوقات کمیونسٹ پارٹی دے نال ممکنہ عوامل دے نال تعاون توں متعلق قدامت پسندانہ خیالات۔
یہ وی تجویز کيتا گیا اے کہ سوویت پارٹی دی طرف توں عالمی انقلاب (جس وچ ٹراٹسکی دی طرف توں حمایت کيتی گئی) بمقابلہ سوویت یونین دے قیام تے اس دے تحفظ توں متعلق پالیسی وچ تبدیلی ، انہاں دی جمہوریہ گیلانی توں حمایت واپس لینے دی بنیادی وجہ سی۔ دوسرے آپشن نوں ہور حمایت حاصل ہوئی تے ايسے وجہ توں سوویتاں نے لندن (1921) وچ برطانویاں دے نال اک معاہدے اُتے دستخط کیتے جس وچ شمالی ایران توں دستبرداری ضروری سی۔ تہران وچ سوویت سفیر ، تھیوڈور روتھ اسٹین تے مرزا کوچک خان دے وچکار خط و کتابت اس نظریہ دی حمایت کردی اے (ابراہیم فخرائئی)۔ اپنی امن سازی دی کوششاں دے اک حصے دے طور اُتے ، روتھسٹین نے احسان اللہ خان دی اک ہزار مضبوط فورس دے درمیان سوویت افسران نوں وی اک پیغام بھیجیا سی جو اس دے احکامات نوں مننے دے لئی قزوین دی طرف جانے والی راہ وچ گامزن ہوگئی سی تے اس دے نتیجے وچ اس مسانوں شکست دا سامنا کرنا پيا سی ، لیکن ایہ نظریہ دوسرے مورخین نے کچک خان دی سماجی و معاشی تے نظریاتی حیثیت دے پیش نظر انقلاب دے محدود نظریہ اُتے زور دیندے ہوئے اسنوں چیلنج کيتا اے [۱۰]۔
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]ہور پڑھو
[سودھو]- Afary, Janet (1995). "The Contentious Historiography of the Gilan Republic in Iran: A Critical Exploration". Iranian Studies 28 (1/2): 3–24. doi: . (اندراج ضروری اے )
- ابراہیم فخرایی ، سردار جنگل (جنگالیاں دا کمانڈر) ، تہران: جاویدان ، 1983 ، تے شعبان خان جنگالی (مرزا دا بھتیجا) ، انہاں دا ناں مصنف یا محقق دے طور اُتے ذکر نئيں کيتا گیا سی۔ اوہ ہمیشہ تمام لڑائاں وچ مرزا دے نال سی تے مرزا دا سر راشٹ لے آیا۔ اوہ مرزا دے نال دفن اے۔
- گریگور یاگیکیان ، شوروی تے جونبش ای جنگل (سوویت یونین تے جنگالی موومنٹ) ، ایڈیٹر: بورزویح دہگان ، تہران: نوین ، 1984۔
- خسرو شوکیری ، ملیāد زھھم: جونبشِ جنگل جم جموری ye شوروی ی سوشلسٹ ای ایران فارسی وچ ، پہلا ایڈیشن ، 715 صفحہ۔ (اخترون پریس ، تہران ، 2007)سانچہ:آئی ایس بی اینآئی ایس بی این 978-964-8897-27-2 ۔ انگریزی وچ کوسورو چاکیری دے ناں توں شائع ہويا ، سوویت سوشلسٹ جمہوریہ ایران ، 1920–21: صدمے دی پیدائش (روسی تے مشرقی یورپی علوم وچ پٹ سیریز ، یونیورسٹی آف پٹسبرگ پریس ، 1994) ،سانچہ:آئی ایس بی این ۔
باہرلے جوڑ
[سودھو]- سوشلسٹ جمہوریہ گیلان: اکتوبر انقلاب دا پہلا جارحانہ اقدام
- جنرل ڈنسٹر وِل دی ڈائری - عظیم جنگ دے بنیادی دستاویزات دا آرکائیو
- irib.irg
- iran-daily.com
- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Mazinani, Mohammad-Sadegh (2002). "هیأت اتحاد اسلام گیلان" (in fa). Ḥawzah (Islamic Sciences and Culture Academy) 19 (111–112): 50–105. ISSN 1735-3173. http://jh.isca.ac.ir/article_2944.html.
- ↑ Abrahamian, Ervand (1993). Khomeinism: Essays on the Islamic Republic. Berkeley, CA: University of California Press, 98. ISBN 0-520-08503-5.
- ↑ Atabaki, Touraj (2009). Iran in the 20th Century: Historiography and Political Culture. I.B.Tauris. p. 63. ISBN 978-0-85773-187-6.
Leaders of regional movements like Ra'is Ali Dilvari, Mirza Kuchik Khan, Muhammad Khiyabani and others or revered politically active intellectuals such as Mirza Hassan Khan Pir Nia Mushir al-Dawlah or Hassan Mudarris have become unquestioned national heroes (…)
Unknown parameter|url-access=
ignored (help) - ↑ Afary 1995.
- ↑ "Lionel Dunsterville Diary". Gwpda.org. 2005-03-02. http://www.gwpda.org/Dunsterville/Dunsterville_main.html. Retrieved on 2013-05-20.
- ↑ "Mirza Koochak Khan, Lenin". The Iranian. http://www.iranian.com/History/2004/February/Koochak/. Retrieved on 2013-05-20.
- ↑ [۱] Archived February 14, 2008, at the وے بیک مشین
- ↑ "Quiz". The Iranian. 2002-09-06. http://www.iranian.com/Quiz/2002/September/place.html. Retrieved on 2013-05-20.
- ↑ [۲] Archived February 6, 2008, at the وے بیک مشین
- Pages with non-numeric formatnum arguments
- مضامین جنہاں وچ فارسی بولی دا متن شامل اے
- غیر مختلف تصویر ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- 1880 دے جم
- 12 اکتوبر دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 1921 دیاں موتاں
- 2 دسمبر دیاں موتاں
- تالش دی تریخ
- ایرانی انقلابی
- صوبہ گیلان دیاں شخصیتاں
- 1921ء وچ ایران
- 1920ء وچ ایران
- ایران وچ 1910ء دی دہائی
- ایرانی کمیونسٹ
- ایرانی شخصیتاں
- Pages with citations using unsupported parameters