مرود-جنجیرا قلعہ

مرود-جنجیرا قلعہ
تلفظ	Murud-Janjira.ogg
انتظامی تقسیم
ملک	بھارت
وقوع تھاں	ضلع رايگاد
عالمی ورثہ عہدہ	قومی اہمیت کی حامل یادگاریں
تقسیم اعلیٰ	ضلع رايگاد
متناسقات	18°17′59″N 72°57′51″E
وقوع متناسقات	18.299772222222°N 72.964238888889°E / 18.299772222222; 72.964238888889
جیو رمز	1269236
[مکمل اسکرین پر]

 

مرود-جنجیرا اک مشہور قلعے تے سیاحتی مقام دا مقامی ناں اے جہڑا اک جزیرے تے واقع اے، جو بھارتی ریاست مہاراشٹر دے رائےگڈ ضلعے دے ساحلی شہر مرود توں تھوڑی دیر تے اے۔ ملک امبر نو ہندوستان دے ہندوستان دے مہاراشٹر دے مرود علاقے چ جنجیرا قلعے دی تعمیر دا سہرا دتا جاندا اے۔ 1567ء وچ اس د‏ی تعمیر دے بعد ، ایہ قلعہ جنجیرہ اُتے قبضہ کرنے دے لئی مرہٹےآں ، مغلاں تے پرتگالیاں د‏‏ی مختلف حملے د‏‏ی کوششاں دا سامنا کرنے وچ سدیاں دے لئی کلیدی حیثیت رکھدا سی ۔

ناں دی اصل

لفظ جنجیرہ لفظ "جزیرہ" د‏‏ی توہین آمیز شکل اے جس دا عربی بولی وچ مطلب جزیرہ ا‏‏ے۔ مرود نو‏‏ں کدی مراٹھی وچ ہبسن ("حبشی" تو‏ں یعنی حبشی) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ۔ اس قلعے دا ناں کونکنی تے مراٹھی بولیاں دے شبداں "مرود" تے "زنجیری" دا مجموعہ اے ۔ لفظ "مورود" کونکنی دے لئی منفرد اے تے مراٹھی وچ ایہ لفظ غائب ا‏‏ے۔[4]

اتبراؤ کولی تے ملک امبر آف جنجیرہ

اتبراؤ کولی جنجیرا جزیرہ دا پاٹل سی تے کولی لوکاں دا اک سردار سی جس نے 15ویں صدی وچ کولی لوکاں لئی سمندری ڈاکواں توں دور شانتی نال رہن لئی ایہہ جزیرہ بنایا سی۔ لکڑی دے پرانے گیریژن دی شروعات پندرھویں صدی وچ ملدی اے جدوں راجپوری دے کجھ مقامی ماہی گیراں نے اپنے آپ نوں اتے اپنے پریواراں نوں قزاقاں توں بچاؤن لئی اک وڈی چٹان اتے اک چھوٹا جیہا لکڑ دا قلعہ بنایا سی۔ تاہم، احمد نگر سلطنت دے نظام شاہی سلطان نے صرف اسٹریٹجک وجوہات دی بنا تے اس لکڑی دی گیریژن تے قبضہ کرنا چاہیا سی، تے جدوں اس دے جرنیل پیرم خان نے اس تے قبضہ کر لیا، تے ملک عمبر - اس دے ترجمان جو صدی نژاد حبشی ریجنٹ وی سن - نے اصل لکڑی دے ڈھانچے دی جگہ اک ٹھوس چٹان دا قلعہ تعمیر کرن دا فیصلہ کیتا۔ اس قلعے دا اصل ناں جزیرہ مہروب جزیرہ سی ۔[5][6][7][8][9]

اہم خصوصیات

مکھ لیکھ: جنجیرا بادشاہت

مرود-جنجیرا قلعہ ممبئی توں 165 کلومیٹر (103 میل) دکھن وچ، ممبئی توں 165 کلومیٹر (103 میل) دکھن وچ، عرب سمندر دے کنڈھے تے اک انڈاکار چٹان اتے واقع اے۔ جنجیرا نوں بھارت دے مضبوط ترین ساحلی قلعیاں چوں اک منیا جاندا اے ۔ اس قلعے تک راجاپوری جیٹی توں کشتیاں راہیں پہنچیا جا سکدا اے ۔

قلعے دا مکھ دروازہ کنڈھے 'تے راجپور ولّ منہ کردا اے اتے اسنوں صرف اس ویلے ویکھیا جا سکدا اے جدوں کوئی اس توں لگبھگ 40 فٹّ (12 میٹر) دور ہووے۔ ایہدے کول فرار لئی کھلے سمندر ول جان لئی اک نکا جیا پچھلا بوہا اے۔

اس قلعے چ ہلے وی 26 توپ خانے دے برج برقرار نیں ۔ دیسی تے یورپی دھاتاں نال بنیاں کئی توپاں ٹاور تے زنگ آلیاں نیں ۔ ہن کھنڈرات وچ، قلعہ اپنے عروج دے دور وچ اک مکمل طور تے کم کرن آلا قلعہ سی جہدے وچ ساریاں ضروری سہولتاں سن، جویں کہ بیرک، افسراں لئی کوارٹر، اک مسجد، دو نکے 60 فٹ ڈونگھے (18 میٹر) میٹھے پانی دے تالاب، تے ہور۔[10] مین گیٹ دے نال لگدی باہرلی دیوار تے اک مورت اے جہدے تے اک شیر نما جانور وکھایا گیا اے جہنے اپنے پنجیاں چ ہاتھیاں نوں پھڑیا ہویا اے۔

اس قلعے د‏‏ی اک خاص کشش کلال بنگری ، چاوری تے لنڈا کسام نامی 3 بہت وڈی توپاں ني‏‏‏‏ں۔ ایہناں بندوقاں نوں اپنی شوٹنگ رینج لئی خوفناک آکھیا جاندا سی۔ [11] لہندے ولّ اک ہور دروازہ سمندر ول اے، جسنوں 'دریائی دروازہ' کیہا جاندا اے۔

مرود-جنجیرا توں لگبھگ 32 کلومیٹر (20 میل) چڑھدے ولّ اک پہاڑی دی چوٹی اتے اک ہور قلعہ واقع اے، جسدا ناں گھوسالگڑھ اے، جسنوں جنجیرا دے حکمران چوکی وجوں ورتدے سن۔ [12]

سیاح ساحل دے کنارے واقع اک چھوٹے تو‏ں پنڈ راجپوری تو‏ں جنجیرا قلعے تک پہنچ سکدے نيں۔ اک چھوٹی جہی کشتی وچّ تھوڑھی جہی سفر کرن توں بعد، کوئی وی مکھ دروازے راہیں قلعے وچّ داخل ہو سکدا ہے ۔ ایہ قلعہ عام آئتاکار یا مربع شکل د‏‏ی بجائے انڈاکار شکل دا ا‏‏ے۔ قلعے دی دیوار تقریباً 40 فٹ اچی اے تے اس وچ 19 گول برامدے یا محراباں نيں جنہاں وچو‏ں کچھ اُتے ہن وی توپاں نصب نيں جنہاں وچ مشہور توپ کلال بنگری وی شامل ا‏‏ے۔ ایہ توپاں سمندر تو‏ں آنے والے دشمناں نو‏‏ں دفع کرنے د‏‏ی بہت ذمہ دار سن ۔ قلعے دیاں دیواراں دے اندر اک مسجد، اک محل تے اک غسل خانے دے کھنڈرات نیں جہڑے دریاواں توں وگدے پانی نال تعمیر کیتے گئے سن ۔ اس گل دے ثبوت موجود نيں کہ شاہی خواتین ایتھ‏ے کوارٹراں وچ رہندیاں سن ۔ اک ڈوہنگا کھوہ، جہڑا اجے وی کم کر رہیا اے، قلعے دے آلے دوالے کھارے پانی نال گھرے ہوئے ہون دے باوجود تازہ پانی فراہم کردا اے۔

اس جزیرے د‏‏ی بیرونی دیوار اُتے اک عیش و آرام دا محل نواب دا محل ا‏‏ے۔ جنجیرہ دے سابقہ نواب دے ذریعہ تعمیر کیتا گیا ، اس تو‏ں بحیرہ عرب تے جنجیرہ سمندری قلعہ دا شاندار نظارہ پیش کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔

تریخ

ایہ وی ویکھو: شیواجی دے سلسلہ وار حملے

1100 عیسوی دے شروع چ حبشی صدیاں نے جنجیرہ تے جعفرآباد دے سلطنت قائم کیتے ۔

سن 1539 وچ ، پرتگالی ایڈمرل فرناؤ مینڈس پنٹو دے لکھے ہوئے بیانات دے مطابق ، عثمانی بیڑا جو سب تو‏ں پہلے آچے پہنچیا (کرتوغلو حزب ریس د‏‏ی سربراہی وچ آچے د‏‏ی عثمانی مہم تو‏ں پہلے) ، جنجیرا دے 200 مالابار ملاحاں اُتے مشتمل سی جنہاں نے جنوب مشرقی ایشیا دے علاقے وچ مدد کيت‏ی سی۔ [15] بعد وچ 1621ء وچ جنجیرا د‏‏ی سیدی اک خود مختار ریاست دے طور اُتے اس حد تک بہت طاقتور ہوگئی کہ جنجیرہ دے کمانڈر سیدی امبر چھوٹا نے اپنے مالک ملک امبر د‏‏ی اس دا تختہ الٹنے د‏‏ی کوشش نو‏‏ں کامیابی تو‏ں پسپا کردتا۔ اس دے مطابق سدی امبر چھوٹا نو‏‏ں جنجیرا سلطنت دا پہلا نواب سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ [16]

ایہہ جزیرہ قلعہ بیجاپور سلطنت دے عادل شاہی خاندان دے قبضے چ ابراہیم ثانی دے دور تک سی جدوں جنجیرا دا قلعہ سدیاں توں ہار گیا ۔ [17] مرود جنجیرہ تو‏ں نمایاں تاریخی شخصیتاں وچ سیدی ہلال ، یحییٰ صالح ، تے سیدی یعقوب جداں مرد شامل ني‏‏‏‏ں۔

1600 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ مغل بادشاہ اورنگزیب دے دور حکومت وچ سیدی یاکوت نو‏‏ں 400،000 روپے د‏‏ی سبسڈی ملی۔ اس دے کول 300-400 ٹن دے وڈے-وڈے جہاز وی سن۔ ریکارڈ دے مطابق ایہ جہاز یورپی جنگی جہازاں دے خلاف کھلے سمندراں اُتے لڑنے دے لئی موزاں نئيں سن ، لیکن انہاں دے سائز د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏‏ں سطحی کارروائیاں دے لئی فوجیاں نو‏‏ں لے جانے د‏‏ی اجازت سی۔[18]

جزیرے دے قلعے نو‏‏ں ماتحت کرنے دے لئی پرتگالیاں ، انگریزاں تے مرہٹےآں د‏‏ی بار بار کوششاں دے باوجود ایہ تمام کوششاں جزیرے دے سدی حکمراناں نو‏‏ں بے دخل کرنے وچ ناکا‏م رہیاں۔ سدیاں دا تعلق خود مغلیہ سلطنت نال سی ۔

اس طرح دے ناکام حملے د‏‏ی اک مثال مراٹھا پیشوا موروپنت تریمبک پنگلے دے ذریعہ بھیجے گئے 10،000 فوجیاں دا اکاؤنٹ سی ، جنہاں نو‏‏ں 1676 وچ جنجیرا فوج نے مکمل طور اُتے شکست دتی سی۔[19] اس مراٹھا حملے دے دوران چھترپتی شیواجی مہاراج د‏‏ی سربراہی وچ مرہٹےآں نے 12 میٹر (39 فٹ) بلند گرینائٹ د‏‏ی دیواراں نو‏‏ں چڑھنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن انہاں د‏‏ی کوششاں وچ کامیاب نئيں ہوئے۔ چھترپتی شیواجی مہاراج دے پتر چھترپتی سمبھاجی مہاراج نے وی قلعے وچ اک سرنگ بناؤن دی کوشش کیتی سی اتے اوہ قلعے اتے قبضہ کرن دے بہت نیڑے سی۔ اس د‏ی کوشش اس وقت ناکام ہوگئی جدو‏ں اک مغل فوج نے مرہٹہ راجگڑھ شہر اُتے حملہ کيتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سمبھاجی نو‏‏ں اپنی افواج نو‏‏ں محاصرے تو‏ں واپس لے ک‏ے مراٹھا راجگڑھ واپس آنے اُتے مجبور ہونا پيا۔[20] اس نے جنجیرا نوں چیلنج کرن لئی 1676 وچ اک ہور سمندری قلعہ اساریا، جسنوں پدمدرگا جاں کاسا قلعہ کیہا جاندا اے۔ ایہہ جنجیرا دے اتلے لہندے چ واقع اے ۔ پدمدورگ نوں بناؤن وچّ 22 سال لگے اتے ایہہ 22 ایکڑ زمین اتے بنیا ہے ۔

1736 وچّ مرود-جنجیرا دے سدیاں نے پیشوا باجی راؤ دیاں فوجاں نال لڑائی کیتی ۔ 19 اپریل 1736ء نو‏‏ں مراٹھا جنگجو ناناجی سروے تے چیماجی اپا نے ریواس دے نیڑے صدیقی کیمپاں وچ اکٹھی ہوئی افواج اُتے حملہ کر دتا۔ چیماجی اپا نے سدی ستّ نوں صلاحَ دتی کہ اوہ جنگ دے میدان توں بھجّ جاوے نہیں تاں نانجیراؤ نوں اس اتے کوئی رحم نہیں ہووےگا پر سدی ستّ نے نانجیراؤ سروے نوں پھڑ لیا اتے اسنوں ساگرگڑھ قلعہ لے گیا۔ ناناجیراو نے اپنے آپ نوں بچا لیا تے سدی ستّ دا اپنے سارے پروار اتے اپنی فوج سمیت سر کٹّ دتا۔ ناناجیراو سروے نوں پنڈ کسگاؤں دا ناں دتا گیا ۔ [21] جدو‏ں ایہ جھگڑا ختم ہويا تاں 1500 سدھی جنہاں وچ انہاں دے رہنما سدھی ست وی شامل سن ، مارے گئے سن ۔ ستمبر 1736 وچ امن دا قیام ہویا پر سدھیاں نوں جنجیرا، گوالکوٹ اتے انجنویل تک ہی محدود کر دتا گیا، اوہناں دی طاقت بہت گھٹّ ہو گئی۔ اُتے ، جنجیرا 1947 وچ انگریزاں تو‏ں آزادی دے بعد ہندوستانی علاقے دا حصہ بننے تک ناقابل شکست رہیا [2]

ہورویکھو

حوالے

باہرلےجوڑ