مسجد قرطبہ
جامع مسجد قرطبہ | |
---|---|
جامع مسجد قرطبہ | |
بنیادی معلومات | |
مقام | تاریخی مرکز، قرطبہ، اندلس، سپین |
متناسقات | 37°52′45.1″N 04°46′47″W / 37.879194°N 4.77972°Wمتناسقات: 37°52′45.1″N 04°46′47″W / 37.879194°N 4.77972°W |
مذہبی انتساب |
|
ضلع | ضلع قرطبہ |
علاقہ | جزیرہ نما آئبیریا |
ملک | سپین |
مذہبی جاں تنظیمی حالت | زیر استعمال |
ثقافتی اہمیت | یونیسکو |
تعمیراتی تفصیلات | |
نوعیتِ تعمیر | مسجد، کیتھیڈرل |
طرز تعمیر | موری آرکیتیکچر، پونر جاگرن آرکیتیکچر |
سنگ بنیاد | 784 |
سن تکمیل | 987 |
جامع مسجد قرطبہ یا قرطبہ دی جامع مسجد (انگریزی: Great Mosque of Córdoba) [۲][۳][۴] (سانچہ:Lang-es) [۵][۶][۷] جسنوں اک کیتھیڈرل وچ تبدیل کر دتا گیا تے ہن اسنوں قرطبہ دی مسجد-کیتھیڈرل (انگریزی: Mosque–Cathedral of Córdoba) [۸][۳] (سانچہ:Lang-es) وی کہیا جاندا اے۔ اندلس (عربی: الأندلس) وچ مسلماناں دے فن تعمیر دا عرصہ تقریباً ست سو برس اُتے محیط اے۔ جو اٹھويں صدی عیسوی وچ جامع قرطبہ (ہسپانوی: Mezquita) دی تعمیر شروع کیتے جانے توں لے کے پندرھواں صدی عیسوی وچ غرناطہ دے قصر الحمراء دے مکمل ہونے دے زمانہ اُتے پھیلا ہويا اے۔ اس دوران سینکڑاں عمارتاں مثلاً حمام، محلات، مسیتاں، مقابر، درس گاہاں تے پل وغیرہ تعمیر ہوئے جنہاں دی جے تفصیل لکھی جائے تاں اک ضخیم کتاب بن جائے۔ اندلس وچ مسلماناں دے فن تعمیر دا مطالعہ کردے ہوئے ایہ گل ذہن نشین رہنی چاہیے کہ ایتھے دے مسلمان حکمران تے عوام دی اکثریت پرانی سبھیاچار دی کورانہ تقلید دے قائل نئيں سی۔ بلکہ ایتھے اک نويں رہتل نے جنم لیا سی تے اس دے نتیجہ وچ اک نواں معاشرہ وجود وچ آیا سی۔ اس نويں رہتل دے آثار انہاں دی تعمیر ات دے ہر انداز توں جھلکتے نظر آندے نيں۔ عرب فاتحین دا ایہ قاعدہ رہیا سی کہ اوہ جتھے کدرے فاتح بن دے جاندے اوتھے دی علاقائی رہتل و سبھیاچار نوں اپنا لیندے تے اپنی تعمیرات وچ اس علاقہ دی طرز تعمیر دے خدو خال نوں شامل کے لیندے۔ چنانچہ سندھ توں لے کے مراکش تک دی تعمیرات وچ عرباں دی ایہ خصوصیت واضح طور اُتے جلوہ گر نظر آندی اے۔ لیکن اندلس وچ انہاں نے یکسر اک نواں رویہ اپنایا تے اک ایسی نويں طرز تعمیر دے موجد بنے جس وچ عرب، ہسپانوی (Visigothic)، صیہونی تے اندلس دی ہور اقوام دی خصوصیات یکجا نظر آندی نيں۔ اسيں ایتھے اُتے ايسے طرز تعمیر دی زندہ مثال جامع مسجد قرطبہ دا ذکر کرنے جا رہے نيں۔ اس مسجد دی طرز تعمیر وچ قدیم اسلامی طرز تعمیر صیہونی تے مسیحی طرز تعمیر دے پہلو بہ پہلو اک نويں امتزاج دے نال ملدا اے۔
جامع مسجد قرطبہ
[سودھو]اے حرم قرطبہ! عشق توں تیرا وجود
عشق سراپا دوام جس میں نہيں رفت و بود
تیرا جلال و جمال مرد خدا کی دلیل
وہ بھی جلیل و جمیل، تو بھی جلیل و جمیل
اقبال دی شہرہ آفاق نظم مسجد قرطبہ وچ انہاں نے اس مسجد دی جو تصویر کھینچی اے اوہ دل نوں چھو لینے والی تے نال ہی دل نوں چیر دینے والی اے۔ اقبال اوہ پہلے شحض نيں جنہاں نے کئی صدیاں بعد 1931ء وچ اس مسجد وچ اذان دینے تے نماز ادا کرنے دا شرف حاصل کيتا۔
یاں تاں سر زمین اندلس اُتے مسلماناں دے عہد زريں وچ بہت ساریاں دلکش و دلفریب عمارتاں تعمیر ہوئیاں لیکن جو نفاست تے پاکیزگی جامع مسجد قرطبہ دے حصہ وچ آئی اوہ نہ تاں لفظاں وچ بیان کيتی جا سکدی اے تے نہ ہی کِسے تے ذریعہ اظہار توں اس دے حسن و جمال، تزئین و آرائش، نسخی گل کاریاں تے پچی کاریاں دی تفصیل پیش دی جا سکدی اے۔ اوہ ایسی دیدہ زیب عمارت سی جسنوں بار بار دیکھنے نوں جی چائے۔ اگرچہ گردش ایام دے تھپیڑاں نے اسنوں اج کچھ دا کچھ بنا دتا اے لیکن فیر وی اس دے حسن و خوبی تے جدت تعمیر و ندرت آرائش دے جو آثار زمانہ دی دستبرد توں بچ سکے نيں ہن وی اپنے شاندار ماضی دی داستان بولی حال توں سناتے نظر آندے نيں۔
اس مسجد دی تعمیر دا خیال امیر عبدالرحمن اول المعروف الداخل (756-788) نوں سب توں پہلے اس وقت دامن گیر ہويا جدوں اس نے اک طرف اندرونی شورشاں اُتے قابو پا لیا تے دوسری طرف بیرونی خطرات دے سد باب دا وی مناسب بندوبست کر ليا۔ اس نے اپنی وفات توں صرف دو سال پہلے ایہ کم شروع کرایا۔ امیر چاہندا سی کہ مسجد نوں اموی جامع مسجد دمشق دا اسيں پلہ بنا کے اہل اندلس و مغرب نوں اک نواں مرکز عطا کرے۔ ایہی وجہ سی دی اس دی تعمیر دی نگرانی اس نے خود کيتی۔
یہ عظیم مسجد وادی الکبیر (ہسپانوی: Guadalquivir)ماں دریا اُتے بنائے گئے قدیم ترین پل(اس پل نوں رومی Claudius Marcellus نے تعمیر کروایا تھا) دے نیڑے اس جگہ واقع اے جتھے پہلے سینٹ ونسنٹ (St. Vincent of Saragossa) دی یاد وچ تعمیر کردہ اک گرجا قائم سی تے جس دا اک حصہ پہلے ہی توں بطور مسجد مسلماناں دے زیر تصرف سی (الرازی)۔ السمح بن مالک الخولانی دے عہد وچ جدوں قرطبہ دارالسلطنت بنا تاں مسلماناں نے مسجد دی توسیع دے لئی مسیحیاں توں باقی ماندہ حصہ خریدنے دی خواہش ظاہر کیتی مگر اوہ مسلماناں دی تمام تر رواداری دے باوجود اسنوں فروخت کرنے اُتے تیار نہ ہوئے۔ لیکن جدوں عبدالرحمن الداخل دا زمانہ آیا تاں اس نے بہت بھاری قیمت ادا کرکے پورا گرجا خریدلیا۔ قبضہ حاصل کرلینے دے بعد 786ء وچ امیر نے اسنوں گرا کر اس دی جگہ اک دیدہ زیب مسجد دی دیواراں کھڑی کر دتیاں۔ تعمیر دا کم جس ذوق و شوق توں شروع ہويا اس دا اندازہ اس گل توں لگایا جا سکدا اے کہ امیر نے دو سال دی قلیل مدت وچ اس مسجد دی تعمیر اُتے 80ہزار دینار خرچ کر دتے۔ مسجد دی بیرونی چار دیواری اِنّی بلند و بالا تے مضبوط سی کہ اوہ شہر دی فصیل نظر آندی سی۔ اس فصیل نما چاردیواری نوں ہور مضبوط کرنے دے لئی اس دے باہر دی جانب تھوڑے تھوڑے فاصلےآں اُتے پہل پشتیبان (Buttressess) بنائے گئے سن جنہاں پرکنگرے بنے ہوئے سن ۔
مسجد دی چھت بے شمار ستوناں اُتے قائم اے جنہاں دی ترتیب کچھ اس وضع اُتے اے کہ انہاں دے تقاطع توں دونے طرف کثرت توں متوازی راستے بن گئے نيں۔ انہاں ستوناں اُتے نہایت ہی اُتے تکلف نعلی محراباں (Horseshoe Arches) قائم نيں۔ ایہ نعلی محراباں نہ صرف اس عظیم مسجد دا وجہ امتیاز نيں بلکہ ہسپانوی طرز تعمیر دی پہچان بن چکيتیاں نيں۔ جامع قرطبہ دے انہاں ستوناں اُتے دوہری محراباں بنی ہوئی نيں۔ یعنی اک محراب اُتے دوسری قائم کر کے انہاں نوں چھت توں ملیا دتا گیا اے۔ انہاں محراباں اُتے کدرے کدرے قبے ّ بنائے گئے سن جنہاں وچوں چند اک حالے تک باقی نيں۔ چھت زمین توں تیس فٹ دے نیڑے بلند سی۔ جس دی وجہ توں مسجد وچ ہويا تے روشنی دا حصول آسان ہوئے گیا سی۔ چھت اُتے دو سو ايسے جگمگاندے ستارے بنائے گئے سن ۔ جنہاں وچوں اندرونی دالان دے ستارے خالص چاندی دے سن ۔ اس دے علاوہ چھت مختلف چوبی پٹیاں (Panels) توں آراستہ سی۔ ہر پٹی اُتے نقش ونگار دا انداز محتلف سی۔ مسجد دے وسط وچ تانبے دا اک بہت وڈا جھاڑ معلق سی جس وچ بیک وقت ہزار چراغ جلدے سن ۔ خاص دالان دے دروازہ اُتے سونے دا کم کيتا گیا سی۔ جدوں کہ محراب تے اس توں متصل دیوار سونے دی سی۔ سنگ مر مر دے ستوناں اُتے سونے دے کم توں انہاں دی تزئین و آرائش دا کم نہایت نفاست توں کيتا گیا سی۔
عبد الرحمن الداخل دے بعد امیر ہشام اول (788ء - 796ء)مسند امارت اُتے متمکن ہويا۔ اس نے وی اس مسجد دی تعمیر و توسیع دا کم جاری رکھیا۔ اس نے تاں اپنے دور حکومت دے ست سالاں وچ تمام مال غنیمت دا پنجواں حصہ مسجد دی تعمیر اُتے خرچ کيتا۔ اس عظیم الشان مسجد دا اوہ عظیم مینار جو چہار پہلو سی ايسے دے زمانے وچ تعمیر ہويا۔ اس مینار دا شمار عجائبات عالم وچ ہُندا سی۔
حقیقت تاں ایہ اے کہ اس یکتائے زمانہ مسجد دی تکمیل اُتے ماہ و سال نئيں صدیاں خرچ ہوئیاں۔ ہر امیر نے اپنی بساط تے ذوق دے مطابق اس اُتے بے دریغ خرچ کيتا۔ ہزاراں مزدوراں نے سینکڑاں معماراں دی معیت وچ اس مسجد دی تعمیر و آرائش اُتے اپنا خون پسینہ اک کيتا تب جا کے اسنوں اوہ مقام حاصل ہويا جو بوہت گھٹ عمارتاں نوں حاصل اے۔ ذیل وچ اس مسجد دے بعض اہم حصےآں اُتے وکھ وکھ روشنی پائی گئی اے ۔
محراب و منبر
[سودھو]مسجد وچ محراب و منبر نوں اک ممتاز مقام حاصل ہُندا اے۔ کیونجے جتھے باہر توں دیکھنے والےآں دے لئی مسجد دا مینار تے گنبد مرکز نگاہ بن جاندے نيں اوتھے مسجد دے اندر محراب و منبر ہی اوہ دو مقام نيں جو ہر اک دی توجہ دا مرکز ہُندے نيں۔ مسجد قرطبہ دی محراب (Niche) جس سنگ مر مر توں تیار کيتی گئی سی اوہ دُدھ توں زیادہ اجلا تے برف توں زیادہ چمکیلا سی۔ صناعاں نے اسنوں ہفت پہلو کمرہ بنا دتا سی جس دے اندر دی جانب سنگ تراشی دے ذریعے خوبصورت گل کاری دا کم کيتا گیا سی۔ اس دے سامنے دی طرف قوس دی شکل دی جو محراب (Arch) بنائی گئی اے اسنوں دونے طرف توں دو ستوناں نے سہارا دے رکھیا اے۔ ہر جانب اک ستون نیلگاں تے اک سرخ اے۔ اس محراب اُتے قوس ہی دی شکل وچ پچی کاری (Inlay Work)کے ذریعے خوبصورت رنگین نقش ونگار(Arabsque) بنائے گئے نيں جس دے گرداگرد کوفی رسم الخط وچ قرآنی آیات لکھی گئی نيں۔ محراب دی چھت اک بہت وڈے صدف توں آراستہ اے۔ قبلہ دی دیوار دے نال نال پچی کاری توں مزین تن وڈے وڈے دروازے نيں جنہاں وچوں درمیانی دروازے وچ مسجد دی محراب واقع اے۔ محراب دے نیڑے قبلہ دی دیوار نے تن عظیم قباں (Vaults or Cupolas) نوں تھام رکھیا اے۔ جنہاں وچوں درمیانی قبے دے اندر پچی کاری دا خوبصورت کم کيتا گیا اے۔ قبلہ دی دیوار دے نال جو دروازہ ”ساباط“پر بنایا گیا اے اس دی اک جانب اوہ منبر سی جو خوشبو دار تے قیمتی لکڑی دے 36ہزار ٹکڑےآں توں بنایا گیا سی۔ ٹکڑےآں نوں جوڑنے دے لئی سونے تے چاندی دے کیل لگائے گئے سن ۔ لکڑی دے ہر ٹکڑے اُتے ست درہم نقرئی خرچ آئے سن (ابن بشکوال : نفخ الطیب)۔ جو لکڑی استعمال کیتی گئی سی اس وچ صندل، بقم، حدنگ، آبنوس تے شوحط شامل نيں۔ ایہ منبر اٹھ فنکاراں نے ست برس دی طویل مدت وچ مکمل کيتا سی۔ منبر وچ زیادہ آب و تاب پیدا کرنے دے لئی اسنوں جواہرات توں مرصع کيتا گیاسی۔ انقلابات زمانہ دی دستبرد توں جے مسجد دا کوئی حصہ صحیح حالت وچ بچ سکيتا اے تاں اوہ ایہی محراب اے جس دی چمک تے تابانی اج وی اکھاں نوں خیرہ کے دیندی اے ۔
ستون
[سودھو]امیر عبد الرحمن الداخل تے امیر ہشام اول دے عہد وچ جو ستون مسجد قرطبہ وچ استعمال کیتے گئے اوہ یا تاں قرطاجنہ(Cartagena) توں لیائے گئے سن یا اربونہ(Arbonne) تے اشبیلیہ (Seville)تاں۔ لیکن ایہ ستون تعداد وچ اس قدر زیادہ نہ سن کہ آئندہ دی تمام ضروریات نوں پورا کر سکدے۔ لہذا عبدالرحمن الناصر (912-961)نے اندلسی سنگ مرمر توں مختلف رنگاں دے ستون ترشوائے۔ سنگ مر مر دے ایہ ستون سفید، نیلگاں، سرخ، سیاہ، سبز، گلابی تے رنگ برنگ دی چتیاں والے سن ۔ سنگ سماق، سنگ رخام تے زبر جد توں بنائے گئے انہاں ستوناں اُتے سونے دی مینا کاری تے جواہرات دی پچی کاری کيتی گئی سی۔ مجموعی طور اُتے انہاں ستوناں دی تعداد 1400سے ودھ سی۔ انہاں ستوناں اُتے نعلی محراباں اس طرح توں بنائی گئیاں نيں کہ ایہ ستون کھجور دے تنے تے انہاں اُتے بنے چھوٹے وڈے محاریب کھجور دیاں شاخاں معلوم ہُندی نيں۔ جس ترتیب تے وضع توں انہاں نوں نسب کيتا گیا سی اس دی بناءپر کِسے وی زاویہ توں انہاں نوں دیکھیا جائے تاں ایويں محسوس ہُندا اے جداں انسان کِسے دل فریب نخلستان وچ کھڑا اے تے اس دے سامنے ہزار ہا کھجور دے درخت صف بستہ کھڑے نيں۔ چھت نوں سہارا دینے والے ستوناں اُتے قائم محراباں دے علاوہ بہت ساریاں چھوٹی وڈی آرائشی محراباں وی بنائی گئی سن جو اک دوسرے نوں قطع کردی نظر آندی نيں۔ ایہ زیادہ تر بند محراباں (Blind Arches) نيں جنہاں دے درمیانی حصےآں نوں گچ کاری (Stucco Work)، پچی کاری (Inlay Work)تے ٹائلاں دے کم توں آراستہ کيتا گیا اے۔
دروازے
[سودھو]مسجد وچ توسیع دے نتیجہ وچ اس دے دروازےآں دی تعداد نو توں ودھ کے اکیس تک پہنچ گئی سی۔ نو دروازے مشرق دی جانب تے نو مغرب دی جانب سن ۔ انہاں وچ ہر طرف دے اٹھ دروازے مرداں دے لئی تے اک اک دروازہ عورتاں دے لئی مخصوص سی۔ شمال دی جانب تن دروازے سن انہاں تمام دروازےآں دے کواڑاں اُتے صیقل شدہ پیتل دی پتریاں چڑھائی گئی سن جو سورج دی روشنی وچ خوب چمکدیاں سن۔ اس دے علاوہ جنوب دی طرف سونے دے کواڑاں والا اک وڈا دروازہ وی سی جو قصر خلافت توں ملانے والی ”ساباط“ نامی مسقف گزرگاہ اُتے بنیا ہویا سی۔ ايسے راستے توں گزر کر امراءاندلس مقصورہ وچ داخل ہُندے سن ۔ ساباط دے دروازے دی محراب اُتے گنجان پچی کاری دا کم کيتا گیا اے حتی کہ کوفی رسم الخط وچ تحریر عبارتاں تک پچی کاری توں لکھی گئی نيں۔
پانی تے روشنی دا انتظام
[سودھو]مسجد وچ فانوساں تے موم بتیاں دی روشنی دے سبب رات نوں وی دن دا گمان گزردا سی۔ اگرچہ اس وچ جلنے والے چراغاں دی صحیح تعداد معلوم نئيں مگر فیر وی اوہ ساڈھے ست ہزار توں کِسے طرح کم نہ سن ۔ سال بھر وچ ساڈھے تن من موم دے علاوہ تن سو من تیل جلایا جاندا سی۔
شروع وچ وضو کرنے دے لئی پانی مسجد دے باہر دے اک کنويں توں میضاة (وضو خانہ) وچ پکھالاں دے ذریعہ لیا کے بھریا جاندا سی۔ لیکن بعد وچ الحکم نے چار میضاة بنوائے جنہاں وچوں دو وڈے تے دو چھوٹے سن ۔ انہاں وچ پانی بھرنے دے لئی اک پختہ نہر جبل قرطبہ نوں کٹ کر مسجد تک لیائی گئی سی۔ اس دا پانی نہایت عمدہ تے شیريں تھاتے ہر وقت رواں رہندا سی۔ مسجد دی ضروریات نوں پورا کرنے دے بعد ایہ پانی تن زمین دوز نالیاں دے ذریعہ مسجد توں باہر نکل جاندا سی۔
مینار
[سودھو]مسجد قرطبہ وچ مینار دا اضافہ سب توں پہلے ہشام اول نے کيتا سی۔ ایہ مینار چہار پہلو سی تے اس دے اُتے جانے دے لئی صرف اک زینہ سی۔ اس دی بلندی وی عمارت دی مناسبت توں رکھی گئی سی۔ 888ءماں اک زلزلہ توں اس عمارت نوں شدید نقصان پہنچیا سی۔ لہذا عبدالرحمن الناصر جدوں سریر آرائے خلافت ہويا تاں اس نے پرانے مینار دی جگہ دوسرا مینار بنوایا جو پہلے مینار دی بہ نسبت کدرے زیادہ رفیع الشان سی۔ اس مینار دے بارے وچ نفخ الطیب وچ ابن بشکوال دی جو عبارت نقل ہوئی اے اس دا خلاصہ ایہ اے کہ اس دی بلندی بہتر ہتھ سی۔ زمین توں چون ہتھ دی بلندی اُتے اک چھجہ سی۔ جس اُتے ستون قائم کرکے انہاں اُتے اک برج بنا دتا گیا سی جتھے مؤذن اذان دیندا سی۔ پہلے مینار دے برعکس اس وچ اُتے جانے دے لئی دو زینے بنا دتے گئے سن ۔ برج دے اُتے کلس سی جو سیب دی شکل دے تن گولاں اُتے مشتمل سی جو اک دوسرے دے اُتے رکھے ہوئے سن ۔ انہاں وچوں بیچ دا گولہ چاندی دا تے دوسرے دونے سونے دے سن ۔ انہاں سیباں دے اُتے چھ پنکھڑیاں والا سوسن دا پھُل سی جس اُتے نہایت خوبصورت سونے دا انار بنا دتا گیاسی۔
مقصورہ
[سودھو]الحکم نے جو مقصورہ تیار کرایا سی اس دے بارے وچ نفخ الطیب وچ ابن بشکوال دا قول ابن سعید دے حوالے توں اس طرح نقل ہويا اے کہ دیوار قبلہ توں متصل دالان دے گیارہ دراں وچوں بیچ دے پنج دراں نوں گھیر کر ایہ مقصورہ بنایا گیا سی۔ مقصورہ توں کچھ دور لکڑی دی دیوار بنا دتی گئی سی جس اُتے نہایت ہی عمدہ کم کيتا گیا سی۔ اس مقصورہ دا فرش مسجد دے باقی فرش توں کِسے قدر اُچا رکھیا گیا سی۔ اس وچ داخل ہونے دے لئی تن دروازے سن ۔ اک دروازہ قبلہ دی دیوار وچ جدوں کہ اک مشرق و مغرب دے سمت وچ سی۔ مقصورہ دا فرش چاندی دا تے تمام دیواراں اُتے جڑاؤ دا کم بلّور دے ٹکڑےآں تے قیمتی رنگین نگیناں توں کيتا گیا سی۔ انہاں بلّور دے ٹکڑےآں تے نگیناں اُتے وی سونے دی مینا کاری سی۔ مقصورہ وچ اک ستون دی جگہ چار ستون کھڑے کر کے انہاں اُتے متعدد الجہت محاریب (Polygon Arches) والے تاج قائم کیتے گئے سن ۔ انہاں ستوناں اُتے اُتے توں تھلے تک فیروزے جڑ کر کے سونے دے پھُل بوٹے بنائے گئے سن ۔
یہ مستطیل مسجد لمبائی وچ 180میٹر تے چوڑائی وچ 135میٹر اے۔ اس رقبہ وچ مسجد دا قبلہ دی سمت دالاناں والا حصہ، صحن مسجد تے تن طرف دے دالاناں دے علاوہ اس مینار نوں وی شامل کيتا گیا اے جو مسجد دے مینار دی جگہ بنایا گیا اے۔ حقیقت ایہ اے کہ :
"رنگ ہوئے یا خشت وسنگ، چنگ ہوئے یا حرف وصوت
معجزہ فن دی اے خون جگر توں نمود!"
مسلماناں دا مطالبہ
[سودھو]دسمبر 2006ء وچ اسپین دے مسلماناں نے پوپ بینیڈکٹ توں اپیل دی کہ انہاں نوں مسجد قرطبہ وچ عبادت دی اجازت دتی جائے۔ اسپین دے اسلامک بورڈ نے پوپ دے ناں خط وچ لکھیا اے کہ سپین دے کلیسا نے انہاں دی درخواست مستردکردتی اے۔ انہاں نے کہیا کہ ایہ مقدس جگہ دی حوالگی دی درخواست نئيں بلکہ اوہ تمام مذاہب دے نال مل کے عبادت کر کے مسیحی دنیا وچ اک اچھوتی مثال قائم کرنا چاہندے نيں۔ دسمبر 2006ء دے اوائل وچ ہسپانوی کیتھولک چرچ نے مسلماناں نوں جامع قرطبہ وچ نماز دی اجازت دینے توں انکار کردے ہوئے کہیا سی کہ اسيں اس عبادت گاہ وچ مشترکہ عبادت دے لئی ہور مذاہب توں گل گل دے لئی تیار ننيں۔ مسلم بورڈ دے جنرل سیکرٹری منصور ایکسڈیرو دے مطابق پہلے ازاں سیکورٹی گارڈز نے اندرونی حصے وچ پرانی مسجد وچ مسلماناں نوں نماز دی ادائیگی توں روک دتا سی۔ انہاں نے کہیا کہ رومن کیتھولک چرچ دے بعض عناصر اسپین وچ مسلماناں دی ودھدی ہوئی آبادی توں خطرہ محسوس کر رہے نيں۔ انہاں نے کہیا کہ موجودہ گرجا جو دنیا بھر وچ مسجد دے طور اُتے جانیا جاندا اے تے اسنوں دیکھنے دے لئی دنیا بھر دے مسلمان ایتھے آندے نيں۔[۱۰]
مورتاں
[سودھو]ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ Fichner-Rathus, Lois (2012). Understanding Art (with Art Coursemate with EBook Printed Access Card). Cengage Learning, 336. ISBN 1-111-83695-7. Retrieved on December 14, 2012.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lapunzina, Alejandro (2005). Architecture of Spain. Greenwood Publishing Group, 81.
- ↑ (2006) DK Eyewitness Travel Guide: Seville & Andalusia. Penguin, 148.
- ↑ Geoff Garvey, Mark Ellingham (2009). The Rough Guide to Andalucia. Penguin, 474.
- ↑ (2016) Lonely Planet Andalucia. Lonely Planet, 22.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ مقدس منازل نامی موقع آن لائن اُتے جامع مسجد قرطبہ وچ ترمیمات دا بیان
- ↑ روزنامہ جنگ کراچی 28 دسمبر 2006ء
باہرلے جوڑ
[سودھو]- جامع مسجد قرطبہ
- مسجد قرطبہ اُتے مضمون تے تصاویر Archived 2007-01-08 at the وے بیک مشین
- مسجد قرطبہ
- مسجد قرطبہ
- جامع مسجد قرطبہ
- جامع مسجد قرطبہ گوگل نقشہ جات پر
- جامع قرطبہ دی تصاویر Archived 2007-01-01 at the وے بیک مشین
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- Pages using infobox religious building with unsupported parameters
- اٹھويں صدی دی مسیتاں
- الاندلس
- اموی معماری
- تریخ ہسپانیہ
- سابقہ مسیتاں
- ستويں صدی دی مسیتاں
- قرطبہ، اندلوسیا وچ رومن کیتھولک گرجا گھر
- مسلم ہسپانیہ
- ہسپانیہ دی مسیتاں
- ہسپانیہ وچ رومن کیتھولک کیتھیڈرل
- مسیت
- مسجداں
- عبادت گاہاں