مصر
| مصر | |
| Arab Republic of Egypt | |
| جمهورية مصر العربية | |
 |
.svg)
|
| راجگڑھ: | قاہرہ |
| تھاں: | 1,002,450 مربع کلومیٹر |
| لوک گنتی: | 80,085,862 |
| کرنسی: | پاؤنڈ |
| بولی: | عربی |
.svg)
| |
مصر افریقہ دے اتر چ وسدا اک دیس ہے جیہنوں سینائی جزیریورگا ایشیاء توں وکھرا کردا ہے۔ ایہدے لہندے ول لبیا، دکھن ول سوڈان، چڑھدے ول اسرائیل اَتے غزہ پٹی، اتر ول رومی سمندر ہے۔ ایہہ 1,002,450 مربع کلومیٹر تے پھیلیا ہویا ہے اَتے ایہدی لوک کنتی 8 کروڑ وِیہہ لکھ ہے۔ چوکھے لوکی مسلمان نیں اَتے عربی عام بولی ہے۔ ایہہ دیس دریاۓ نیل دے کنڈھیاں تے وسدا ہے۔ مصر دی رہتل بڑي پرانی ہے۔ قاہرہ ایہدا راجگڑھ ہے۔
تریخ
[سودھو]مصر وچ انسان دے سب توں پرانے نشاں اک 1980 وچ اتلے مصر توں لبیا 30،000 م پ ورھے پرانا انسانی ڈھانچہ ہے۔ 18000 توں 15000 م پ ورھے پہلے نیل دے دوالے ڈنگراں تے مچھیاں تے گزارہ کرن والی حلفان رہتل وسی۔ 15000 توں 4000 مپ تک کادان رہتل رئی جیہڑی شکار، مچھیاں پھڑن تے جنگلی بی پی کے کھان تے چلی۔ مصری ہائیروگلیف دی سب توں پرانی لکھت 3200 م پ ہے۔
مینا اک مصری فرعون نے 3150 وچ مصر وچ دیس نوں کٹھا کرکے بادشائی راج دا مڈھ رکھیا۔ اگلے 3 ہزاور ورھیاں وچ مصر تے ٹبراں دے کئی سلسلیاں نے راج کیتا۔ مصری رہتل ایس ویلے وچ پونگری تے اگے ودی تے مذہب، بولی، آرٹ تے ریتاں ایس رہتل دے منے پرمنے نشان سن۔
اک ہوۓ مصر دے پہلے دو شاہی ٹبر سب توں پرانی شاہی سرکار سن جنہاں 2700–2200 م پ (مسیح پہلے) راج کیتا تے جنھاں بہت سارے ہرم بناۓ ۔ ایہناں وچوں تیجے ٹبر دا جوسر ہرم تے چوتھے ٹبر دا گیزا ہرم وڈی مانتا والے نیں۔ پہلے وشکارلے ویلے دے 150 ورھیاں وچ سیاسی اتھل پتل رئی تے 2040 م پ وچ وشکارلی شاہی وڈے ہڑاں تے چنگی سرکار وجہوں دیس وچ چین تے سکھ لے کے آندی اے۔ ایہ راج فرعون امنمہات III ویلے اپنے اتلے انت تک اپڑدا ہے۔ بے اتفاقی دا دوجا ویلہ بدیس توں اک بدیسی ہائیکساس ٹبر دے راج دا مڈھ بݨدا ہے۔ ہائیکساس تھلویں مصر تے 1650 م پ وچ مل ماردے نیں اَتے اواریس نوں اپنا راجگڑھ بناندے نیں۔ اوہناں نوں اہموس I اتلے مصر توں آکے باہر کڈھدا ہے اَتے اپنا راجگڑھ میمفس توں تھیبس لَے آندا ہے۔
18ویں ٹبر نال مصر وچ نویں شاہی 1550–1070 م پ دا راج چلدا ہے۔ ایس ویلے مصر اک تکڑا دیس بندا ہے جیہدا اثر دوجے دیسان تک جاندا ہے ایہدا راج دکھن ول نوبیا توں لے کے چڑھدے ول لبنان شام تک ہوندا ہے۔ ایس ویلے وچ ای منے پرمنے فرعون ہیتشیپست، تھتموس III، اخناتون تے اوہدی ٹبری نیفریتیتی ، توتنخامون تے رعمسیس II سن۔ ایس ویلے وچ ای اک خدا دی سوچ وی مصر اپڑی۔ فیر لبیائی، نوبیائی تے اساریاں نے مصر تے مل ماریا پر مصریاں نے فیر اوہناں نوں مصر چوں باہر کڈ دتا۔ 30واں ٹبر مصر وچ راج کرن والا تے فرعون سلسلے دا آخری دیسی مصری ٹبر سی۔ 343 م پ وچ ایرانی فوج نے نیکٹانبو II آخری فرعون نوں لڑائی وچ ہرا کے مصر تے مل مار لیا۔
332 م پ وچ سکندر یونانی ایرانیاں کولوں مصر کھو لیندا ہے اَتے راج وچ وڈا حصہ مصریاں نوں دیندا اے۔ اسکندر نے رومی سمندر دے کنڈے تے اک یونانی شہر اسکندریہ دا مڈھ رکھیا۔ سکندر دے مرن تے اوہدی سلطنت اوہدے جرنیلاں ونڈ لئی۔ مصر وچ پٹولمی سوتر نے راج سمبھالیا۔ پٹولمی شاہی اک تکڑی یونانی شاہی سی۔ سکندریہ ایہدا راجگڑھ بنیا جیہڑا یونانی رہتل تے ارٹ دا گڑھ وی بنیا۔ دیسی مصری لوکاں نوں خوش کرن لئی پٹولمی شاہواں نے اپنے راج نوں فرعون دے مکر دا راچ آکھیا تے مصری ریتاں تے رہتل نوں ورتیا تاں جے مصریاں دیاں اکھاں وچ اوہ پراۓ تے بدیسی ناں لگن۔ قلوپطرہ VII پٹولمی فرعوناں دی اخری ملکہ سی۔ رومی اوکٹیوین اوہدے راج 30 م پ وچ مکا دیندا ہے ۔ قلوپطرہ VII اپنے عاشق مارک انٹونی نال اپنے آپ نوں وی مار دیندی ہے اتے اینج مصر رومی سلطنت دا اک صوبہ بن جاندا اے۔ یونانی راج تے مکدا اے پر یونانی رہتل دا راج کئی اگلیاں صدیاں تک ریندا ہے۔
پہلی صدی وچ مارک یا مرقس سائی مت دا مصر وچ پرچار کردا ہے۔ اوہ اسکندریہ چرچ دا موڈھی سی۔ ڈائیوکلیٹین راج وچ مصر رومی سلطنت توں بازنطینی سلطنت دا انگ بندا ہے۔ ایسے ویلے وچ ای ان گنت مصری سائیاں نوں مذہب توں مار دتا جاندا اے۔ انجیل نوں مصری بولی وچ پلٹیا جاندا ہے تے 451 دی چالسیڈون کونسل مگروں مصری قبطی گرجا اپنے وکھرے وکھالے نال سامنے اندا اے۔ 7ویں صدی دے مڈھ وچ کج چر لئی مصر ایران ہتھ لگدا ہے پر بازنطینی سلطنت ایہنوں فیر واپس لے لیندی اے پر ایہہ بازنطینی راج وی آخری ساہواں تے سی۔
عرب تے عثمانی مصر
640 وچ عرب اسلامی خلیفہ عمر فاروق دی فوج عمرو ابن العاص دی آگوی وچ مصر تے چڑھائی کردی ہے۔ 6 جولائی 640 نوں عرب فوج رومی فوج نوں ہیلیپولس دی لڑائی وچ ہراندی اے تے بازنطینی راج مصر وچ انے آخری ساواں تے آجاندا اے۔ ہیلیپولس دی لڑائی مگروں مصر دے راجگڑھ نوں عمرو ابن العاص دی فوج کیرے وج لیلیندی اے۔ قلعے دیاں کنداں عرباں نوں 14 مہینے تک روکی رکھدیاں پر 8 نومبر 641 نوں اسکندریہ ول دل چھد جاندے نیں تے شہر عرباں ہتھ لکدا اے۔ 646 وچ بازنطینی مصر نوں فیر واپس لین دی کوشش کردے نیں۔ مصر وچ تھوڑی جئی عرب فوج سی تے ایہدا فوجی آگو عمرو ابن العاص وی مکہ گیا ہویا سی۔ رومی فوج اسکندریہ تے مل ماردی اے۔ عمرو ابن العاص دوبارہ مصر اپڑدا اے۔ 646 وچ عرب تے رومی فوجاں وشکار نکیو دی لڑائی وچ فیر پڑ پیندا اے۔ عرب لڑائی جتدے نیں۔عمرو ابن العاص پہلا اسلامی عرب گورنر سی۔ 657 توں مصر بنو امیہ دے راج وچ سی۔ اوہناں مگروں ایہ عباسی تے فاطمی ایوبی تے مملوک راجاں وچ سی۔ 1517 وچ ترک سلطان سلیم I مصر نوں سلطنت عثمانیہ دا اک انگ بناندا ہے۔
1798 وچ نپولین مصر تے چڑھائی کردا ہے۔ 1801 وچ عثمانی مملوک تے برطانوی فوجاں رل کے فرانسیسی فوج نوں مصر توں کڈ دیاں نے۔ لڑائی مگروں عثمانی مملوک تے البانوی راج تے مل مارن لئی آپس وج لڑدے نیں تے انت تے جت البانوی رجمنٹ دا آگو محمد علی جتدا اے تے اوہنوں 1805 وچ مصر وچ عثمانی سلطان ولوں آگو من لیا جاندا ہے۔ اوہ اک ترکھا تے جی دار آگو سی تے اوہنے مصر تے اپنے ٹبر دی راج دی نیون٘ہہ رکھی جیہڑا ایتھے 1952 تک راج کردا رہیا۔ محمد علی نے اتلے سوڈان، شام تے عرب تے مل مارلیا یورپی طاقتاں نیں اوہنوں اگے ودھن توں روکیا تے اوہدے کولوں کئی تھاں واپس لۓ۔ اوہنوں تے اوہدیاں اگلیاں پیڑھیاں نوں مصر دا آگو من لیا گیا۔ اوہنے مصر وج نویں قنون لاگو کتے تے ایتھے نویں کم کاج دے راہ کھولے۔ اوہنے یورپ ول پڑھاکو پیجے تے مصر وچ سیانیاں نوں بلا کے مصر نوں اتلی پدھر دے دیساں وچ لیایا۔ 1820 وچ مصر وچ کپاع بیجی جان لگی۔ ایدے نال وائی بیجی تے بپار دا کم ودیا۔ ایہہ بدیسی بزاراں وچ پیجی جان والی تے پیسے مکان والی شے سی۔
برطانوی مصر
1882 نوں تل الکبیر دی لڑائی وچ برطانوی فوج مصری فوج نوں ہراندی ہے اَتے مصر تے برطانوی راج دا مڈھ بجدا ہے۔ 1869 وچ یورپی بینکاں دے قرضے نال نہر سویز بندی اے۔ لوکاں تے ٹیکس ایدے پیسے پورے کرن لئی لایا جاندا ہے اَتے جس تے لوک آکڑ جاندے نیں۔ سرکار نوں نہر سویز دے کج حصے برطانوی سرکار اگے 1875 وچ ویچنے پیندے نیں۔ تناں سالاں وچ ای ایس باجوں مصر بدیسی طاقتاں دا بندی بن جاندا اے۔ایس توں دیس وچ چنتا وددی اے 1882 وچ لوکراج دی مانگ نال نویں سرکار بندی اے۔ برطانیہ ایہ سوچ کے مصر تے چڑھائی کردا اے جے کتے اوہدے مصر وچ اثر وچ تھور نوں ہووے اَتے فوج نال مصر تے مل مار کے توفیق نوں مصر دا وکھالے دا آگو بنا کے اصل وچ آپ راج کرن لکدا اے۔ 1914 وچ ایہ راج ہور وی پکا کردتا جاندا ہے۔ 1906 وچ دنشوائی رپھڑ نے مصری لوکاں تے برطانیہ وشکار دوری بنائی۔ پہلی وڈی لڑائی مگروں سعد زاغلول تے اودی وفد پارٹی پارلیمنٹ دیاں چوناں جتدی اے۔ 8 مئی 1919 وچ جدوں انگریز زاغلول تے اوہدے سنگیاں نوں مالٹا ول دیس نکالا دیندے نیں تے مصر وچ انقلاب آندا اے۔ ایس تے 22 فروری 1922 نوں برطانوی سرکار مصر نوں ازاد کر دیندی ہے۔
1922 وچ شاہی پارلیمانی راج دا مڈھ برطانیہ دے جان مگروں رکھیا جاندا ہے۔ محمد علی دا ٹبر شاہی کردا اے اَتے سعد زاغلول وزیراعظم 1924 وچ بندا ہے۔ ایہہ پربندھ 1952 پک چلدا اے تے اوس ورھے دے انقلاب وچ فاروق مصر دے آخری بادشاہ نوں راج چھڈنا پیندا ہے۔
لوکراج
18 جون 1953 نوں مصر اک لوکراج بندا ہے اَتے حرنل نجیب ایہدا صدر۔ 1954 وچ جمال عبد الناصر اوہدی تھاں لیندا اے۔ جولائی 1956 نوں اوہ نہر سویز نوں مصر دے ہتھاں وچ لیندا ہے جس تے مصر دی برطانیہ فرانس اَتے اسرائیل نال لڑائی ہوندی ہے۔ 1967 عرب اسرائیلی لڑائی وچ اسرائیل فوج اَتے غزہ تے مل ماردا ہے۔ 1973 دی عرب اسرائیلی لڑائی وچ مصر سینا واپس لیندا ہے۔ 1981 وچ مصری صدر انور سادات نوں اسرائیل نال صلا کرن تے مار دتا جاندا اے اَتے اوہدی تھاں حسنی مبارک لیندا ہے۔
حغرافیہ
[سودھو]1,001,450 مربع کلومیٹر (386,660 مربع میل) نال مصر دنیا دا 30واں وڈا دیس ہے۔ ایہہ سپین توں دگنا تے برطانیہ توں چوگنا اے۔ سکی روہی تے چوکھا سارا تھاں ہون باجوں مصری لوکاں دی 99٪، 5.5% تھاں تے ریندی ہے اَتے ایہہ تھاں دریاۓ نیل تے ایہدا دیلٹا دا تھاں اے۔ مصر دے لیندے ول لبیا، دکھن ول سوڈان، چڑھدے ول اسرائیل اَتے غزہ پٹی، اتر ول رومی سمندر ہے۔ ایس دے وچوں نہر سویز لنگدی اے جیہڑی رومی سمندر اَتے لال سمندر راہیں بحر ہند نوں ملاندی ہے۔ ایس دی اچیچی تھاں باجوں مصر دا اپنے علاقے وچ وڈا کم رہیا ہے۔
نیل دی وادی نوں چھڈ کے ریندا مصر دا دیس وکھالہ اک روہی یا صحرا اے تے ایس وچ چلن والیاں ہنیریاں ایہدے وچ 100 فٹ/30 میٹر تک اچے ٹبے بناندیاں نیں۔ ایہدا صحرا لبیائی تے وڈے صحرا دا اک انگ ہے۔ ایس صحرا نے جیہنوں لال تھاں وی کہیا جاندا ہے مصر نوں ایس پاسے وَیریاں کولوں بچایا۔
بولی
[سودھو]عربی مصر دی سرکاری بولی اے۔ بولیاں جان والیاں بولیاں وچ مصری عربی (68%), صعیدی عربی (29%) تے ایہناں نا ہور نکیاں بولیاں وی نیں۔ انگریزی، فرانسیسی تے جرمن بدیسی بولیاں نیں جیہڑیاں سکولاں وچ پڑھائیاں جاندیاں نیں۔ مصری بولی یا قبطی دنیا دی پرانی لکھیاں بولیاں وجوں اک ہے۔
مزہب
[سودھو]مصر دے 90٪ لوک مسلمان نیں تے 15٪ لوکاں اپنے آپ نوں سائی آکھیا۔ سائی مت پہلی صدی وچ مصر وچ آیا۔ 90٪ سائی قبطی آرتھوڈوکس گرجے نوں مندے نیں اَتے ریندے قبطی کیتھولک چرچ تے ایونگلیکل چرچ نوں مندے نیں۔
عرب اسلامی خلیفہ عثمان ویلے عمرو ابن العاص نے 640 وچ مصر نوں اسلامی خلافت وچ رلایا اَتے اوس ویلے توں ایتھے لوک مسلمان ہون لگے۔ ہُݨ مصر ایس توں اک اسلامی عرب دیس ہے۔ ایہدا راجگڑھ قاہرہ مسیتاں دے میناراں باجوں میناراں دا شہر اکھواندا ہے۔
لوک گنتی
[سودھو]آبادی حساب نال مصر دنیا دا 15واں تے افریقہ دا دوجا سب توں وڈا ملک ہے۔ مصر دی آبادی 7 کروڑ 88 لکھ ہے اَتے لوکاں دی اکثریت دریاۓ نیل دے نیڑلے علاقیاں چ رہندی ہے ، اس علاقے چ ای مصر دی قابل کاشت زمین پائی جاندی ہے۔
 |
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: مصر |
· مصر دے صوبے· الجزائر · انگولا · بنین · بوٹسوانا · برکینا فاسو · برونڈی · کیمرون · کیپ وردی · وچکارلا افریقی لوک راج · چاڈ · لوکراج کانگو · کانگو · آئیوری کوسٹ · جبوتی · مصر · اریٹریا · ایتھوپیا · استوائی گنی · گیبون · گیمبیا · گھانا · گنی · گنی بساؤ · کینیا · لیسوتھو · لائیبیریا · لیبیا · مڈغاسکر · مالی · ملاوی · موریطانیا · ماریشس · موزمبیق · نمیبیا · نائجر · نائیجیریا · روانڈا · لہندا صحرا · ساو ٹومی تے برنسپی · سینیگال · سشلز · سیرالیون · صومالیا · جنوبی افریقا · سوڈان · اسواٹینی · تنزانیا · ٹوگو · تونس · یوگنڈا · زیمبیا · زمبابوے · کومورو · مراکش
