معاذ بن جبل
معاذ بن جبل | |
---|---|
(عربی وچ: معاذ بن جبل) | |
جم | 600ء کی دہائی |
وفات | سنہ 640 (39–40 سال)[۲] |
شہریت | خلافت راشدہ |
لقب | امام العلماء |
اولاد | عبد الرحمن، اُم عبداللہ |
رشتے دار | والد: جبل بن عمرو بن اوس |
عملی زندگی | |
تلمیذ خاص | انس بن مالک |
پیشہ | محدث ، فقیہ |
شعبۂ عمل | فقہ ، تفسیر قرآن |
عسکری خدمات | |
لڑائیاں تے جنگاں | مہمات نبوی کی فہرست ، بدر دی لڑائی ، احد دی لڑائی ، غزوہ خندق |
ترمیم |
معاذ بن جبل انصاری خرزجی، حضور صلی اللہ علیہ وسلم نے آپ نوں یمن دا گورنر بنایا، عمر فاروق نے شام دا حاکم مقرر کیا، ۔[۴]
ناں ونسب تے ابتدائی حالات
[سودھو]معاذ ناں، ابو عبدالرحمن کنیت،امام الفقہا ءکنز العلماء تے عالم ربانی القاب، قبیلہ خزرج دے خاندان ادی بن سعد توں سن، نسب نامہ ایہ اے :معاذ بن جبل بن عمروبن اوس بن عائذ بن عدی بن کعب بن عمرو بن ادی بن سعد بن علی بن اسد بن ساردۃ بن یزید بن جشم بن خزرج اکبر۔ سعد بن علی دے دو بیٹے سن سلمہ تے ادی، سلمہ دی نسل توں بنو سلمہ نيں، جنہاں وچ ابو قتادہ، جابر بن عبداللہ ،کعب بن مالک، عبداللہ بن عمرو بن حرام مشہور صحابہ گذرے نيں انہاں لوکاں دے ما سوا تے وی بوہت سارے بزرگاں نوں اس خاندان توں انتساب تھا،لیکن سلمہ دے دوسرے بھائی ادی دے گھر وچ رسول اللہ ﷺ دی ہجرت دے وقت صرف اک فرزند سی جس دی وفات اُتے خاندان ادی دا چراغ ہمیشہ دے لئی گل ہوگیا۔ امام سمعانی نے کتاب الانساب وچ حسین بن محمد بن [۵] طاہر نوں اسی ادی دی طرف منسوب کیتا اے ؛ اسلام دے زمانہ وچ اس خاندان وچ صرف دو شخص باقی سن، اک معاذ تے دوسرے انہاں دے صاحبزادے عبدالرحمن۔ بنوادی دے مکانات انہاں دے بنو اعمام (بنو سلمہ) دے پڑوس وچ واقع سن ،مسجد قبلتین جتھے تحویل قبلہ ہويا سی، ایتھے واقع سی معاذ دا گھر وی ایتھے سی ۔
اسلام
[سودھو]طبیعت فطرۃ اثر پذیر واقع ہوئی تھی؛چنانچہ نبوت دے بارہويں سال جدوں مدینہ وچ اسلام دی دعوت شروع ہوئی تاں معاذ نے اس دے قبول کرنے وچ ذرہ وی پس و پیش نہ کیا، مصعب بن عمیر داعی اسلام دی خدمت وچ حاضر ہوئے تے صدق دل توں توحید دا اقرار کیتا اس وقت انہاں دا سن 18سال دا سی ۔ حج دا موسم قریب آیا تاں مصعب مکہ روانہ ہوئے،اہل مدینہ دی اک جماعت جس وچ مسلم تے مشرک دونے شامل سن رسول اللہ اس جماعت توں بیعت لی۔ یہ جماعت مکہ توں مدینہ واپس ہوئی، تاں اسلام تیزی توں پھیلا
تعلیم و تربیت
[سودھو]معاذ ابتداہی توں ہونہار سن ، آنحضرتﷺ مدینہ تشریف لیائے تاں اوہ آپ دے دامن توں وابستہ ہوگئے اورچند ہی دناں وچ فیض نبوت دے اثر توں اسلام دی تعلیم دا اعلیٰ نمونہ بن گئے اوران دا شمار صحابہ دے برگزیدہ افراد وچ ہونے لگیا۔ رسول اللہ ﷺ نوں انہاں توں اس قدر محبت سی کہ بسا اوقات انہاں نوں اپنے نال اونٹھ اُتے بٹھا تے سن تے اسرار وحکم دی تلقین کردے سن ،اک مرتبہ اوہ آنحضرتﷺ دے ردیف سن کہ آنحضرتﷺ نے فرمایا، یا معاذ بن جبل! انہاں نے کہیا ابیک یا رسول اللہ وسعد یک آپ نے فیر انہاں دا ناں پکاریا، انہاں نے فیر اسی ادب تے محبت بھرے لفظاں توں جواب دتا،اسی طرح تن مرتبہ آپ نے انہاں دا ناں لیا، تے اوہ اسی طرح برابر لبیک کہندے رہے،فیر ارشاد فرمایا کہ جو شخص صدق دل توں کلمہ توحید پڑھ لے اس اُتے دوزخ حرام ہوجاندی اے، معاذ نے کہیا یا رسول اللہ کیہ ميں لوکاں نوں ایہ بشارت سناداں؟ آنحضرتﷺ نے فرمایا نئيں ورنہ لوک عمل کرنا چھوڑدین گے۔[۶] حضرت معاذؓ اُتے شفقت نبوی دا ایہ حال سی کہ اوہ خود کوئی سوال نہ کردے تاں آنحضرتﷺ نے کوڑے یا عصا توں انہاں دی پشت اُتے آہستہ توں ٹھوکر دتی، تے فرمایا جاندے ہو بندےآں اُتے خدا دا کیہ حق اے ؟ "عرض کیا" اللہ تے رسول نوں زیادہ معلوم اے ، فرمایا "یہ کہ بندے اوہدی عبادت کرن تے شرک توں اجتناب کرن" تھوڑی دور چل کے فیر پُچھیا کہ "خدا اُتے بندےآں دا کیہ حق اے ؟" فیر عرض کيتی کہ "خدا تے رسول نوں معلوم اے " آپﷺ نے فرمایا ایہ کہ اوہ انہاں نوں جنت وچ داخل کرے۔[۷]
- معاذ ہمیشہ شفقت نبوی توں سرفراز رہندے سن، انہاں نوں اٹھدے بیٹھتے ،حامل نبوت توں تعلیم ملدی سی، اک مرتبہ آنحضرتﷺ نے انہاں نوں دروازہ اُتے کھڑا دیکھیا تاں اک چیز دی تعلیم دی، اک ہور مرتبہ لطف و کرم توں فرمایا کہ وچ توانوں جنت دا اک دروازہ بتاؤں؟ گذارش دی ارشاد ہو، فرمایا لا حول ولا قوۃ الا باللہ [۸] پڑھ لیا کرو۔
- تعلیم زندگی دے ہر شعبہ اُتے حاوی تھی،مذہبی،اخلاقی، علمی عملی ہر قسم دی تعلیم توں اوہ بہرہ ور ہوئے جس دی تفصیل درج ذیل اے۔
- معاذ رسول اللہ ﷺ دے ہمراہ اک سفر وچ سن، اک روز صبح دے وقت جدوں لشکر اسلام منزل مقصود دی طرف روانہ ہورہیا سی، معاذ رسول اللہ ﷺ دے قریب سن ،پُچھیا ایسا عمل بتائیے جو مینوں جنت وچ داخل کرے تے دوزخ توں بچائے،فرمایا تساں نے بہت وڈی گل پوچھی؛ لیکن جس نوں خدا توفیق دے اس اُتے آسان وی اے ،شرک نہ کرو عبادت کرو، نماز پڑھو، زکوٰۃ دو، رمضان وچ روزے رکھو، حج کرو،فیر فرمایا خیر دے کچھ دروازے نيں وچ تساں نوں دسدا ہاں، روزہ جو سپر دا حکم رکھدا اے ،صدقہ جو آتش معصیت نوں پانی دی طرح بجھا دیندا اے تے نماز جو رات دے حصےآں وچ پڑھی جاندی اے ،فیر ایہ آیت تلاوت فرمائی،تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ (یعلمون تک)فیر فرمایا کہ اسلام دے سر تے عمود تے چوٹی دی خبر دیندا ہاں سر تے پیر تاں نماز اے تے کوہان دی چوٹی جہاد۔
- فیر ارشاد ہويا کہ انہاں تمام گلاں دی بیخ وبن صرف اک چیز اے ،زبان اسنوں روکو آنحضرتﷺ نے اپنی بولی نوں پھڑ کر فرمایا حضرت معاذؓ نے سوال کیتا کہ کیتا جو کچھ اسيں بولدے نيں اس اُتے مواخذہ ہوئے گا، آنحضرتﷺ نے فرمایا ثکلتک امک یا معاذ! بوہت سارے لوک صرف اسی دی وجہ توں جہنم وچ جان گے۔
- معاذکو آنحضرتﷺ نے دس گلاں دی وصیت کيتی سی شرک نہ کرنا، خواہ تساں نوں کوئی اس دے عوض قتل کردے یا جلادے،فرض نماز قصداً کدی نہ ترک کرنا، کیونکہ جو شخص قصداً نماز چھڈدا اے ،خدا اوہدی ذمہ داری توں بری ہوجاندا اے ،شراب نہ پینا کیونکہ ایہ تمام فواحش دی بنیاد اے، معصیت وچ مبتلا نہ ہونا، کیونکہ مبتلائے معصیت اُتے خدا دا غصہ حلال ہوجاندا اے ،لڑائی توں نہ بھاگنیا اگرچہ تمام لشکر خاک و خون وچ پرت چکيا ہو، موت عام ہو (بیماری آئے ) تاں ثابت قدم رہنا، اپنی اولاد دے نال سلوک کرنا انہاں نوں ہمیشہ ادب دینا تے خدا توں خوف دلانا۔
- رسول اللہ ﷺ نے پنج چیزاں دی حضرت معاذؓ نوں تاکید دی سی تے فرمایا سی کہ جوان نوں عمل وچ لائے، خدا اس دا ضامن ہُندا اے ،مریض دی عیادت، جنازہ دے نال جانا، غزوہ دے لئی نکلنا، حاکم دی تعزیر یا توقیر دے لئی جانا، گھر وچ بیٹھ رہنا جس وچ اوہ تمام لوکاں توں محفوظ ہوجائے تے دنیا توں سلامت رہے۔
- اخلاقی تعلیم انہاں لفظاں وچ دی، معاذ! ہر برائی دے پِچھے نیکی کرلیا کرو نیکی اسنوں مٹادے گی تے لوکاں دے سامنے اچھے اخلاق ظاہر کرو۔
- ایہ وی ارشاد فرمایا کہ اتق دعوۃ المظلوم فان لیس بینھا و بین اللہ حجاب ! یعنی مظلوم دی بددعا توں ڈرتے رہو، کیونکہ اس دے تے خدا دے درمیان وچ کوئی پردہ نئيں۔
- یمن دا حاکم مقرر کرکے بھیجیا تاں فرمایا، معاذ! خبردار عیش و تنعم توں علیحدہ رہنا،کیونکہ خدا دے بندے عیش پرست تے تنعم پسند نئيں ہُندے۔
- اجتماعی زندگی دی تلقین اس طرح کی: انسان دا بھیڑیا شیطان اے ،جس طرح بھیڑیا اس بکری نوں پکڑتا اے جو گلہ توں دور ہُندی اے ،اسی طرح شیطان اس انسان اُتے قابو پالیندا اے جو جماعت توں وکھ ہُندا اے ،خبردار!خبردار!متفرق نہ ہونا؛بلکہ جماعت دے نال رہنا۔
- اشاعتِ اسلام دے متعلق فرمایا، معاذ! جے تساں اک مشرک نوں وی مسلمان کرلو، تاں تواڈے لئے دنیا دی تمام نعمتاں توں ودھ کے اے۔
- غرض ایہ پاکیزہ خیالات تے اعلیٰ تعلیمات جس بزرگ دے رگ وپے وچ سرایت کر گئی سن اوہ جماعت انصار دا اوہ "نوجوان" سی جس نوں حضرت ابن مسعودؓ فرد نئيں ؛بلکہ اک امت کہیا کردے سن ۔[۹]
اہل یمن نے امیر تے معلّم منگیا، تاں آپ صلی اللہ علیہ وسلم نے معاذ بن جبل نوں بلايا تے کہیا تساں یمن چلے جاؤ تواڈی اوتھے ضرورت اے، گورنر مقرر فرمایا تے کہاشاید تساں میرے توں نہ مل سکوگے، فیر جدوں روانہ ہونے لگے، تاں حضور صلی اللہ علیہ وسلم پیدل چل رہے سن تے معاذ بن جبل سواری اُتے سن، جدوں معاذ نے عرض کیتا کہ جے مینوں فیصلہ کرنے دے لئی قرآن وسنت وچ کوئی چیز نہ ملے تاں اپنی رائے توں اجتہاد کراں گا، حضور صلی اللہ علیہ وسلم نوں اس جواب توں اِنّی خوشی ہوئی سی، کہ آپ صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا: اللہ تعالیٰ دا شکر اے کہ اس نے اللہ دے رسول صلی اللہ علیہ وسلم دے فرستادہ نوں اس چیز دی توفیق دتی جس توں اللہ دا رسول راضی اے۔ جدوں معاذ یمن توں واپس آئے تاں سرکار دوعالم صلی اللہ علیہ وسلم دنیا توں پردہ فرماچکے سن ۔ معاذ بن جبل بن عمرو بن اوس بن عائذ الانصاری نيں، جو اٹھارہ سال دی عمر وچ مسلمان ہوئے بیعت عقبہ وچ شریک ہونے والے ستر جلیل القدر صحابہ وچوں اک ایہ وی سن ۔ عمروبن حموح بن جموح نوں بت پرستی تے بتاں توں متنفر کرنے والےآں وچ انہاں دا وی کردار سی ۔ آپ نوں ایہ امتیاز حاصل اے کہ زبانِ نبوت توں آپ نوں ایہ سند عطا ہو ”اعلم امتی بالحلال والحرام معاذ بن جبل“ کہ میرای امت وچ سب توں زیادہ حلال وحرام توں واقف معاذ بن جبل نيں۔
مسروق بیان کردے نيں کہ عبد اللہ بن مسعود دی موجودگی وچ آیت پاک ”اِنَّ اِبْرَاہِیْمَ کانَ اُمَّةً قَانِتًا للّٰہِ“ پڑھی گئی تاں انھاں نے فرمایا کہ معاذ وی اک امت سن، اللہ دے فرماں بردار سن، انہاں دے متعلق آپ صلی اللہ علیہ وسلم توں دریافت کیتا گیا تاں آپ نے فرمایا، جاندے ہو ”امت“ اوہ شخص اے جو لوکاں نوں خیر دیاں گلاں سکھاندا اے۔[۱۰] ابومسلم خولانی دا بیان اے کہ اک روز وچ دمشق دی جامع مسجد وچ آیا تاں اوتھے عمر رسیدہ صحابہ کرام تشریف فرماتھے تے انہاں وچ اک نوجوان سُرمیلی اکھاں والا تے چمکیلے دنداں والا سی، جدوں ایہ حضرات کسی گل وچ اختلاف کردے تاں ایہ لوک اس نوجوان دی طرف رجوع کردے۔
ميں نے پُچھیا ایہ جوان کون اے ؟ دسیا گیا کہ ایہ معاذ بن جبل (ان دی کنیت ابوعبدالرحمن، لقب امام الفقہاء اے ) نيں، فیر انہاں توں ودھ کے حضور صلی اللہ علیہ وسلم نے انہاں نوں خوش نصیب افراد وچ شامل فرمایا تے اوہ کتابت قرآن دے شرف توں مشرف ہوئے، ایہ انہاں اُتے اعتماد کامل تے علم دی پختگی دی اک دلیل سی، اسی طرح فتح مکہ دے بعد جدوں لوک گروہ در گروہ دائرہ اسلام وچ داخل ہو رہے سن، تاں انہاں وچ مسلماناں دی تعلیم و تربیت دے لئی آپ صلی اللہ علیہ وسلم دی نظر انتخاب انہی اُتے پئی تے انہاں نوں نوں اس کم دے لئی متعین فرمایا۔
معاذ بن جبل دے متعلق نبی پاک صلی اللہ علیہ وسلم دا ایہ ارشاد وی منقول اے ”معاذ امام العلماء یوم القیامة برتبة“ معاذ نوں قیامت دے دن علما دی پیشوائی حاصل ہوئے گی تے اک وڈا درجہ انہاں نوں ملے گا۔[۱۱]
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ عنوان : Муаз ибн Джабаль — شائع شدہ از: Islamskiy enciklopedicheskiy slovar
- ↑ عنوان : Муаз ибн Джабаль — شائع شدہ از: Islamskiy enciklopedicheskiy slovar
- ↑ رواہ احمد بن حنبل
- ↑ مرآۃ المناجیح شرح مشکوۃ المصابیح مفتی احمد یار خان نعیمی جلد1صفحہ39نعیمی کتب خانہ گجرات
- ↑ کتاب الانساب ص 23
- ↑ بخاری:1/24،باب من ترک بعض الاختیار مخافۃ انہاں یقصرفہم بعض الناس
- ↑ مسند احمد:5/238
- ↑ مسند احمد:5/228
- ↑ مسند احمد:5/231
- ↑ فتح الباری جلد8، صفحہ 494
- ↑ ماہنامہ دار العلوم، شمارہ 5، جلد: 94، جمادی الاول – جمادی الثانی 1431ہجری مطابق مئی 2010 ء
|
|