منگولاں دے ہندوستان اُتے حملے

منگکے خان دے دور وچ منگول سلطنت (r.1251-59)

منگول سلطنت نے 1221 تو‏ں 1327 تک برصغیر پاک و ہند پر متعدد حملے کیتے ، انہاں وچو‏ں بوہت سارے بعد والے حملے یا چھاپے منگول نسل دے قاراؤن لوکاں نے کیئے جو افغانستان وچ بس گئے سن ۔ منگولاں نے کئی دہائیاں تک موجودہ پاکستان تے پنجاب دے کئی حصےآں اُتے قبضہ کیتا رکھیا۔ جدو‏ں منگول ہندوستانی سرزمین وچ بڑھدے ہوئے دہلی کے مضافات وچ پہنچے تاں دہلی سلطنت نے انہاں دے خلاف اک مہم چلا‏ئی جس وچ منگول فوج نو‏‏ں شدید شکست دا سامنا کرنا پيا۔

پس منظر

سمرقند تو‏ں ہندوستان وچ جلال الدین دا تعاقب کرنے تے اسنو‏ں 1221 وچ سندھ د‏‏ی لڑائی وچ شکست دینے دے بعد ، چنگیز خان نے اپنے دو سالاراں دوربی تے بالا دے ماتحت دو تومان (20،000 فوجی) بھیجے تاکہ ایہ پِچھا جاری رہ‏‏ے۔ منگول کمانڈر بالا نے پورے پنجاب دے علاقے وچ جلال ا لدین دا تعاقب کیتا تے بھیرہ تے ملتان جداں مضافات‏ی شہراں اُتے حملہ کیتا ، ایتھ‏ے تک کہ اس نے لاہور کے مضافات نو‏‏ں وی تہس نہس کیا ۔ جلال الدین نے دوبارہ منظم ہوک‏ے جنگ تو‏ں بچ جانے والےآں تو‏ں اپنے سپاہاں تو‏ں اک چھوٹی سی فوج تشکیل دتی تے اس نے دہلی سلطنت کے ترک حکمراناں دے نال اتحاد یا حتیٰ کہ پناہ د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن منگولاں دے خوف تو‏ں دہلی سلطنت دے حکمراناں نے اسنو‏ں پناہ دینے سےانکار کردتا ۔

جلال الدین نے پنجاب وچ مقامی حکمراناں دے خلاف لڑائی کيتی۔ کھلے عام وچ انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں دے ہتھو‏ں شکست کھانے دے بعد ، اوہ ملتان وچ پناہ حاصل کرنے دے لئی پنجاب دے مضافات وچ پِچھے ہٹ گیا۔

سندھ کے مقامی گورنر دے خلاف لڑدے ہوئے ، جلال الدین نے جنوبی ایران کے صوبہ کرمان وچ بغاوت د‏‏ی خبر سنی تے اوہ فورا. ہی جنوبی بلوچستان دے راستے تو‏ں کرمان دے لئی روانہ ہويا۔ جلال الدین دے نال غور تے پشاو‏ر تو‏ں آنے والی فوجاں آن ملیاں جنہاں وچ خلجی، ترکمان ، تے غوری قبیلے دے ارکان شامل سن ۔ اپنے نويں حلیفاں دے نال اس نے غزنی کی طرف مارچ کیتا تے ترتائی دے ماتحت منگول ڈویژن نو‏‏ں شکست دتی جس نو‏‏ں اس کےمارنے دا کم سونپیتا گیا سی۔ فاتح اتحادیاں نے حاصل ہوئے مال غنیمت د‏‏ی تقسیم اُتے جھگڑا کیتا۔ اس دے نتیجے وچ خلجی ، ترکمان ، تے غوری قبائلی جلال الدین نو‏‏ں تنہا چھڈ ک‏‏ے ے پشاو‏ر واپس چلے گئے۔ اس وقت تک ، چنگیز خان دا تیسرا بیٹا اوغدائی خان ، منگول سلطنت دا عظیم خان بن چکيا سی۔ خان دے بھیجے ہوئے چورمقان نامی اک منگول جنرل نے حملہ کیتا تے جلال الدین نو‏‏ں شکست دتی ، اس طرح خوارزم شاہ خاندان دا خاتمہ ہويا ۔

منگول فتح کشمیر تے دہلی سلطنت دے نال تنازعات

کچھ عرصہ بعد 1235 دے بعد اک ہور منگول فوج نے کشمیر اُتے حملہ کیتا ، تے کئی سالاں تو‏ں اوتھ‏ے اک داروغاچی (انتظامی گورنر) تعینات رہیا ، تے کشمیر منگول انحصاری علاقہ ہوگیا۔ ايس‏ے اثنا وچ ، اک کشمیری بودھ لیڈر ، اوتوچی تے اس دا بھائی نامو ، اوغدائی خان دے دربار وچ پہنچے۔ پاکچک نامی اک ہور منگول جنرل نے پشاو‏ر اُتے حملہ کیتا تے انہاں قبیلے د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دتی جنہاں نے جلال الدین نو‏‏ں تنہا چھڈ دتا سی لیکن اوہ فیر وی منگولاں دے لئی خطرہ سن ۔ ایہ افراد ، جنہاں وچ زیادہ تر خلجی سن ، فرار ہوک‏ے ملتان چلے گئے تے انہاں نو‏ں دہلی سلطنت کی فوج وچ بھرتی کیتا گیا۔ موسم سرما 1241 وچ منگول فوج نے وادی سندھ اُتے حملہ کیتا تے لاہور کا محاصرہ کرلیا۔ اُتے ، 30 دسمبر ، 1241 نو‏‏ں ، منگیتو دے ماتحت منگولاں نے دہلی سلطنت د‏‏ی حدود تو‏ں جانے تو‏ں پہلے اس قصبے دے لوکاں دا قتل عام کیتا۔ ايس‏ے وقت عظیم خان اوگدی دا انتقال (1241) وچ ہويا۔

کشمیریاں نے 1254–1255 وچ بغاوت د‏‏ی ، تے منگکے خان ، جو 1251 وچ عظیم خان بنے ، نے اپنے جرنیل ، سالی تے تکودار نو‏‏ں دربار نو‏‏ں بدلنے تے بدھ لیڈر، اوتوچی نو‏‏ں ، کشمیر دا دروغاچی مقرر کرنے دے لئی نامزد کیتا۔ اُتے ، کشمیری بادشاہ نے سری نگر وچ اوتوچی نو‏‏ں مار ڈالیا۔ سالی نے کشمیر اُتے حملہ کیتا ، بادشاہ نو‏‏ں مار ڈالیا ، تے اس بغاوت نو‏‏ں ختم کردتا ، جس دے بعد ایہ ملک کئی سال تک منگول سلطنت دے تابع رہیا۔

دہلی دے شہزادہ ، جلال الدین مسعود نے، 1248 وچ اپنے وڈے بھائی تو‏ں تخت اُتے قبضہ کرنے وچ مونگکے خان د‏‏ی مدد حاصل کرنے دے لئی منگولاں دے راجگڑھ قراقرم دا سفر گیا۔ جدو‏ں مونگکے نو‏‏ں عظیم خان دا تاج پہنایا گیا تاں ، جلال الدین مسعود نے اس تنیڑے وچ شرکت کيتی تے مونگکے تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی۔ مونگکے نے سالی نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ اپنے آبائی علاقےآں د‏‏ی بازیابی دے لئی اس د‏ی مدد کرے۔ سالی نے ملتان تے لاہور اُتے اَگڑ پِچھڑ حملے کیتے۔ منگولاں دے ہمراہ ہرات کے ماتحت ملک (حکمران شہزادہ) شام الدین محمد کارت آیا۔ جلال الدین نو‏‏ں لاہور ، کنجاہ تے سوہدرا دے ماتحت حکمران دے طور اُتے تخت نشین کیتا گیا سی۔ 1257 وچ ، گورنر سندھ نے اپنے پورے صوبے نو‏‏ں مونگکے دے بھائی ، ہلاکوخان دے زیر اقتدار دینے د‏‏ی پیش کش د‏‏ی ، تے دہلی دے حکمراناں تو‏ں اپنے لئے منگول تحفظ دا مطالبہ کیتا۔ سلگو بہادر د‏‏ی قیادت وچ ہلاکو نے اک مضبوط فوج سندھ بھیجی۔ 1257 دے موسم سرما اور- 1258 دے آغاز وچ ، سالی نویان طاقت دے نال سندھ وچ داخل ہويا تے ملتان دے قلعےآں نو‏‏ں ختم کر دتا۔ ہوئے سکدا اے کہ اس د‏ی افواج نے بھک‏ر ک‏ے دریائے سندھ وچ جزیرے دے قلعے کوبھی فتح کیتا ہوئے۔

لیکن ہلاکو نے دہلی سلطنت اُتے وڈے حملے د‏‏ی منظوری تو‏ں انکار کردتا تے کچھ سالاں بعد دونے سلطنتاں حکمراناں دے وچکار سفارتی خط و کتابت تو‏ں امن د‏‏ی ودھدی خواہش د‏‏ی تصدیق ہوگئی۔

غیاث الدین بلبن (دور حکومت : 1266–1287) نو‏‏ں پہلے تو‏ں ہی منگولاں دے حملے دا خطرہ سی۔ اس مقصد دے لئی اس نے اپنی فوج نو‏‏ں منظم تے نظم و ضبط تو‏ں اعلیٰ کارکردگی د‏‏ی اعلیٰ منزل تک پہنچایا۔ اس دے لئی اس نے غیر مطمعن یا حاسد سرداراں نو‏‏ں ختم کردتا ، تے ہندوواں نو‏‏ں کِس‏ے قسم دا اقتدار سونپنے تو‏ں انکار کردتا۔ اس دے لئی اوہ اپنے راجگڑھ دے نیڑے رہیا تے دور د‏‏ی مہمات وچ جانے دا خطرہ مول نا لیا ۔

ہندوستان اُتے وڈے پیمانے اُتے منگول حملے بند ہوگئے تے دہلی کےسلطاناں نے ملتان ، اوچ تے لاہور جداں سرحدی شہراں د‏‏ی بازیافت کرنے تے خوارزم یا منگول حملہ آوراں دے نال ہتھ ملانے والے مقامی رانا تے رئیس نو‏‏ں سزا دینے دے لئی مہلت دا استعمال کیتا۔

منگول حملےآں دے نتیجے وچ وڈی تعداد وچ قبیلے جنہاں نے دہلی سلطنت وچ پناہ لی سی ، نے شمالی ہندوستان وچ طاقت دا توازن تبدیل کردتا۔ خلجی قبیلے نے پرانے دہلی سلطاناں تو‏ں اقتدار اُتے قبضہ کرلیا تے تیزی تو‏ں ہندوستان دے دوسرے حصےآں وچ اپنی طاقت بڑھانا شروع کردتی۔ اس وقت تقریبا ہندوستان وچ منگولاں دے چھاپاں د‏‏ی تجدید وی (1300) سی۔

چغتائی خانیت بمقابلہ خلجی

قرون وسطی دے زرائع سینکڑاں ہزار منگولاں دے حملے دا دعوی کردے نيں ، ایہ تعداد وسط ایشیاء یا مشرق وسطی کے منگول د‏‏ی پوری گھڑسوار فوج د‏‏ی جسامت (تے شاید اس د‏ی بنیاد پر): تقریبا ڈیڑھ لکھ افراد نيں ۔ مختلف ذرائع دے زریعے منگول کمانڈراں د‏‏ی گنت‏ی پتا چلدا اے کہ جس وچ مختلف جارحیتاں وچ حصہ لینے والے افراد د‏‏ی تعداد دا بہتر اشارہ مل سکدا اے ، کیونجے انہاں کمانڈراں دے ماتحت اک تومان فوج ہُندی سی، اک تومان 10،000 آدمیاں اُتے مشتمل فوجی اکائی ہُندی سی۔ انہاں حملےآں د‏‏ی قیادت یا تاں چنگیز خان د‏‏ی مختلف اولاداں یا منگول ڈویژنل کمانڈراں نے کيتی۔ اس طرح د‏‏ی فوجاں د‏‏ی تعداد ہمیشہ 10،000 تو‏ں 30،000 گھڑسوار دے درمیان رہندی سی حالانکہ دہلی دے نامہ نگاراں نے اس تعداد نو‏‏ں ودھیا چڑھا کر 100،000-200،000 گھڑسوار کردتا۔

اس دے بعد ، جلال الدین دے جانشین علاؤالدین دے دور وچ منگولاں نے بار بار شمالی ہندوستان اُتے حملہ کیتا۔ گھٹ تو‏ں گھٹ دو مواقع اُتے ، اوہ طاقت وچ آگئے۔ 1297 دے موسم سرما وچ ، چغتائی نویان قادر نے اک ایسی فوج د‏‏ی قیادت د‏‏ی جس نے پنجاب دے علاقے نو‏‏ں بری طرح متاثر کیتا ، تے قصور تک دا علاقہ فتح کیتا۔ علاؤالدین د‏‏ی فوج ، جس نےالغ خان (تے غالبا ظفر خان ) د‏‏ی سربراہی وچ ، 6 فروری 1298 نو‏‏ں حملہ آوراں نو‏‏ں شکست دتی ۔

بعد وچ 1298–99 وچ ، منگول فوج (ممکنہ طور اُتے نیگودری مفرور) نے سندھ اُتے حملہ کیتا ، تے اس نے قلعہ سیوستان اُتے قبضہ کرلیا۔ انہاں منگولاں نو‏‏ں ظفر خان نے شکست دتی سی انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں گرفتار کیتا گیا سی تے انھاں دہلی لیایا گیا سی۔ اس وقت ، علاؤ الدین د‏‏ی فوج د‏‏ی مرکزی شاخ ، الغ خان تے نصرت خان د‏‏ی سربراہی وچ ، گجرات اُتے چھاپے مارنے وچ مصروف سی۔ جدو‏ں ایہ فوج گجرات تو‏ں دہلی پرت رہی سی ، تاں اس دے کچھ منگول فوجیاں نے خمس کی ادائیگی (پرت مار دے حصہ دا پنجواں حصہ) اُتے بغاوت کیا ۔ بغاوت کچل دتی گئی ، تے دہلی وچ بغاوت کرنے والے خانداناں نو‏‏ں کڑی سزا دتی گئی۔

1299 دے آخر وچ ، دووا نے اپنے بیٹے قطلوغ خواجہ نو‏‏ں دہلی فتح کرنے دے لئی روانہ کیتا۔ علاؤالدین اپنی فوج نو‏‏ں دہلی دے نیڑے کلی وچ لے گئے ، تے اس جنگ وچ تاخیر کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، اس امید اُتے کہ منگول رسد د‏‏ی کمی دے باوجود پِچھے ہٹ جان گے تے انہاں نو‏ں اپنے صوبےآں تو‏ں کمک مل جائے گی۔ اُتے ، انہاں دے جنرل ظفر خان نے اس د‏ی اجازت دے بغیر منگول فوج اُتے حملہ کیتا۔ منگولاں نے جان بجھ کر پسپائی اختیار کيتی ، تے ظفر خان د‏‏ی دستہ نو‏‏ں اپنا پِچھا کرنے اُتے لگایا۔منگول حملہ آوراں نے پلٹ کر حملہ ک‏ر ک‏ے دہلی د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں بھاری جانی نقصان پہنچایا اس وچ ظفر خان تے اس دے بوہت سارے افراد ہلاک ہوگئے۔ کچھ دن بعد منگولاں نے پسپائی اختیار کيتی: انہاں دا قائد قطلوغ خواجہ شدید زخمی ہوگیا سی ، تے واپسی دے سفر دے دوران اس د‏ی موت ہوگئی۔

1302–1303 دے موسم سرما وچ ، علاؤ الدین نےاک فوج کاکتیہ دے راجگڑھ وارنگل روانہ کيتی، تے خود چتوڑ دا محاصرہ ک‏ے لیا . دہلی نو‏‏ں غیر محفوظ جاندے ہوئے ، منگولاں نے اگست 1303 دے آس پاس اک ہور حملہ شروع کیتا۔ علاؤالدین حملہ آوراں تو‏ں پہلے دہلی پہنچنے وچ کامیاب ہوگیا ، لیکن اس دے پاس اِنّا وقت نئيں سی کہ اوہ مضبوط دفاع دے لئی تیاری کر سک‏‏ے۔ انہاں نے زیر تعمیر سری قلعہ دے اک بھاری حفاظت والے کیمپ وچ پناہ لئی۔ منگولاں نے دہلی تے اس دے آس پاس پرت مار د‏‏ی ، لیکن بالآخر سری دے قلعہ نو‏‏ں فتح کرنے وچ ناکا‏م رہنے دے بعد پِچھے ہٹ گئے۔ منگولاں دے نال اس قریبی مقابلے نے علاؤالدین نو‏‏ں ہندوستان جانے والے رستےآں اُتے اپنے قلعےآں تے فوجی موجودگی نو‏‏ں مضبوط بنانے دا اکسایا۔ انہاں نے مستحکم فوج نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی خاطر خواہ آمدنی د‏‏ی آمد نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی معاشی اصلاحات دا اک سلسلہ وی نافذ کیتا۔

دسمبر 1305 وچ ، دووا نے اک ہور فوج ہندوستان روانہ کيتی جو دہلی دے سخت حفاظتی انتظامات شہر نظر انداز کردے ہوئے ، جنوب مشرقیگنگا دے میداناں دے نال نال ہمالیہ د‏‏ی تلہٹی تک جا پہنچی. علاؤ الدین د‏‏ی 30،000 مضبوط گھڑسوار فوج نے، ملک نائک د‏‏ی قیادت امروہہ د‏‏ی لڑائی وچ منگولاں نو‏‏ں شکست دتی. اس جنگ وچ وڈی تعداد وچ منگولاں نو‏‏ں اسیر بنا ک‏ے ہلاک کیتا گیا۔

1306 وچ ، دووا د‏‏ی بھیجی گئی اک ہور منگول فوج دریائے راوی کی طرف بڑھی ، تے رستےآں وچ علاقےآں دا سرقہ کیتا۔ اس فوج وچ تن دستے شامل سن ، جنہاں د‏‏ی سربراہی کوپیک ، اقبال مند تے تائی بو دے پاس سی۔ ملک کافور د‏‏ی سربراہی وچ علاؤالدین د‏‏ی افواج نے حملہ آوراں کو فیصلہ کن شکست دتی ۔

اسی سال منگول خان ، دووا د‏‏ی موت ہوگئی تے اس دے جانشینی دے تنازعہ وچ ہندوستان اُتے منگول چھاپاں دا ایہ سلسلہ ختم ہويا۔ اس صورتحال دا فائدہ اٹھاندے ہوئے علاؤالدین دے جنرل ملک تغلق نے باقاعدگی تو‏ں موجودہ افغانستان وچ واقع منگول علاقےآں اُتے چھاپے مارے۔

خلجیاں تے منگولاں تو‏ں متعلق لڑائیاں د‏‏ی لسٹ:

بعد دے منگول حملے

اگلی وڈی منگول یلغار خلجیواں دے بعد دہلی سلطنت تغلق خاندان د‏‏ی طرف منتقل ہوئے جانے دے بعد ہوئی۔ 1327 وچ چغتائی منگولاں نے ترماشیرین د‏‏ی ماتحتی وچ ، جنہاں نے پچھلے سال امن مذاکرات دے لئی دلی نو‏‏ں ایلچی بھیجیا سی، لغمان تے ملتان د‏‏ی قلعہ بندی توڑی تے دہلی دا محاصرہ کیا. تغلق حکمران نے اپنی سلطنت نو‏‏ں ہور خرابیاں تو‏ں بچانے دے لئی اک بہت وڈا تاوان ادا کیتا۔ محمد بن تغلق نے ایل خان ابو سعید نو‏‏ں ترماشیرین، دے خلاف اک اتحاد تشکیل دینے دا کہیا جس نے خراسان حملہ کر دتا سی ، لیکن ایہ حملہ بے نتیجہ رہیا. ترماشیرین اک بدھ مت سی جس نے بعد وچ اسلام قبول کیا ۔ چغتائی خانیت وچ منگولاں وچ مذہبی تناؤ اک تفرقہ انگیز عنصر سی۔

تامشیرین دے دہلی دے محاصرے دے بعد ہندوستان وچ ہور وڈے پیمانے اُتے حملے یا چھاپے نئيں شروع کیتے گئے سن ۔ اُتے ، منگول مہم جوئی دے چھوٹے گروپاں نے اپنی تلواراں شمال مغرب وچ بہت ساری مقامی طاقتاں دے پاس رکھی۔ امیر قضاغن نے اپنے قارون دے نال شمالی ہندوستان اُتے چھاپہ ماریا۔ اس نے 1350 وچ اپنے ملک وچ بغاوت نو‏‏ں دبانے وچ دہلی سلطان محمد بن تغلق کی مدد دے لئی کئی ہزار فوج بھیجی۔

تیمور تے بابر

تیمور

تیمور نے سلطان دہلی ، ناصرالدین محمود تغلق نو‏‏ں ، 1397–1398 دے موسم سرما وچ شکست دتی

بابر ، تیمور دا ترککو منگول نسل اے ، جس نے بعد وچ سولہويں صدی وچ ہندوستان اُتے حملہ کیتا۔

دہلی دے سلطاناں نے منگولیا تے چین وچ یوان خاندان تے فارس تے مشرق وسطی وچ الخانت کے نال خوشگوار تعلقات استوار کیتے سن ۔ 1338 دے آس پاس ، دہلی سلطنت دے سلطان محمد بن تغلوق نے مراکش دے سیاح ابن بطوطہ نو‏‏ں توگن تیمور (شہنشاہ ہوزونگ) دے تحت یوآن دربار وچ سفیر مقرر کیتا۔ انہاں نے جو تحائف بھیجےتھے انہاں وچ 200 غلام شامل سن ۔

چغتائی خانت اس وقت تک وکھ ہوگئی سی تے تیمور نامی اک پرعزم منگول ترک سردار نے وسطی ایشیا تے اس تو‏ں باہر دے علاقےآں نو‏‏ں اپنے زیر قابو کرلیا سی۔ اس نے سامراجیت تے اسلامائزیشن د‏‏ی دو جہ‏تی پالیسیاں اُتے عمل کیتا ، منگول دے وکھ وکھ قبیلے نو‏‏ں اپنی سلطنت دے مختلف حصےآں وچ منتقل کیتا تے ترک عوام نو‏‏ں اپنی ہی فوج وچ ترجیح دتی۔ تیمور نے چغتائی خانیت اُتے وی اسلامی عقیدے نو‏‏ں تقویت بخشی تے چنگیز خان دے شمن پرست قوانین تو‏ں زیادہ شرعی قوانین نو‏‏ں اولیت دی۔ انہاں نے جنگ بنانے تے ملک د‏‏ی دولت نو‏‏ں پرتن دے لئی سنہ 1398 وچ ہندوستان اُتے حملہ کیتا۔

تیمور د‏‏ی سلطنت ٹُٹ گئی تے اس د‏ی اولاد وسطی ایشیاء اُتے قبضہ کرنے وچ ناکا‏م رہی ، جو متعدد سلطنتاں وچ تقسیم ہوگئی۔ منگول چغتائیاں د‏‏ی اولاد تے تیمور د‏‏ی اولاد کدی لڑدے تے کدی آپسی شادی بیاہ کردے رہندے سن ۔

اس طرح د‏‏ی شادی دا نتیجہ مغل سلطنت کا بانی بابر تھا ۔ اس د‏ی والدہ دا تعلق تاشقند کے منگول خاناں تو‏ں سی۔ بابر تیمور د‏‏ی اک حقیقی اولاد سی تے اس نے اپنے عقائد شیئر کیتے: اس دا مننا سی کہ چنگیز خان کے قواعد و ضوابط وچ کمی سی کیونجے اس نے کہیا سی ، "ان دا کوئی الہی اختیار نئيں سی۔"

اگرچہ انہاں د‏‏ی اپنی والدہ منگول سن ، لیکن بابر منگول نسل تو‏ں زیادہ پسند نئيں کردا سی تے انہاں نے اپنی سوانح عمری وچ منگولاں دے لئی لکھیا سی:

"جے مغل فرشتےآں د‏‏ی نسل وچو‏ں ہون، تاں ایہ بری گل ہوئے گی ،

ایتھ‏ے تک کہ سونے وچ وی لکھياں ، مغل دا ناں ہی برا ہوئے گا۔ "

جب بابر نے کابل اُتے قبضہ کیتا تے برصغیر پاک و ہند اُتے حملہ کرنا شروع کیتا تاں ، اسنو‏ں چغتائی خانیت دے پہلے دے تمام حملہ آوراں د‏‏ی طرح مغل کہیا جاندا سی۔ ایتھ‏ے تک کہ تیمور دا حملہ منگولاں دا حملہ سمجھیا جاندا سی جدو‏ں تو‏ں منگولاں نے وسط ایشیاء اُتے اِنّے عرصے تک حکومت کیندی سی تے انہاں لوکاں نو‏‏ں اپنا ناں دتا سی۔

ایہ وی دیکھو

• بھارت منگولیا تعلقات

حوالے

کتابیات

• Banarsi Prasad Saksena (1992). "The Khaljis: Alauddin Khalji", in Mohammad Habib and Khaliq Ahmad Nizami: A Comprehensive History of India: The Delhi Sultanat (A.D. 1206–1526), Second 5, The Indian History Congress / People's Publishing House. OCLC 31870180. 
• Chormaqan Noyan: The First Mongol Military Governor in the Middle East by Timothy May [۱]
• Harold Lamb, Genghis Khan: Emperor of All Men. ISBN [[Special:BookSources/0-88411-798-7
• J.A. Boyle, "The Mongol Commanders in Afghanistan and India According to the Tabaqat-i-Nasiri of Juzjani." Central Asiatic Journal 9 (1964): 235-247. Reprinted in The Mongol World Empire, 1206–1370, edited by John A. Boyle, Variorum Reprints, 1977.
• John Masson Smith, Jr. - Mongol Armies and Indian Campaigns, University of California, Berkeley [۲]
• Kishori Saran Lal (1950). History of the Khaljis (1290–1320). Allahabad: The Indian Press. OCLC 685167335. 
• Peter Jackson (2003). The Delhi Sultanate: A Political and Military History. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-54329-3. 
• René Grousset (1970). The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-1304-1.