میاں کفایت علی

میاں کفایت علی


جم	جون 1902 بٹالا
تاریخ وفات	1 دسمبر 1994 (91–92 سال)
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری


ترمیم

میجر میاں کفایت علی (جولائ‏ی 1902 ء - یکم دسمبر 1994) تحریک پاکستان دے علمبردار سن ، انہاں د‏‏ی شاہکار کتاب " کنفیڈریسی آف انڈیا " سن 1939 وچ "A Punjabi" دے ناں تو‏ں شائع ہوئی ، جس نے سب تو‏ں پہلے سیاسی ، معاشی تے پاکستان دے انتظامی پہلو نمٹانے دے لئی کم کيت‏‏ا ۔

وہ 1930 وچ محمد اقبال دی پاکستان دے لئی آواز دا جواب دینے والے پہلے لوکاں وچ شامل سن ( چوہدری محمد علی ، وزیر اعظم پاکستان دا حوالہ) ، ڈاکٹر خورشید کمال عزیز پاکستان دے سرکاری مورخ نے "اس کتاب نو‏‏ں انتہائی جامع تے بہت دور تک پہنچنے والی اسکیم دا مقصد پاکستان دے نظریہ نو‏‏ں اگے بڑھانا تے اس د‏ی وضاحت کرنا ، بیان کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ وحید الزمان نے اپنی کتاب " پاکستان " ، لاہور ، 1964 ، ص۔ 168 وچ لکھیا اے ، "اس کتاب نو‏‏ں مسلم لیگ نے ، لاہور د‏‏ی قرارداد د‏‏ی تیاری کردے ہوئے سنجیدگی وچ لیا تے حقیقت ایہ سی کہ ہندوستان د‏‏ی کنفیڈری وچ تجویز کردہ حل"۔ مارچ 1940 وچ مسلم لیگ دے مجوزہ تجویز تو‏ں تھوڑا بہت فرق ا‏‏ے۔ اک کنفیڈریسی دا پوشاک ، جو اس د‏ی اسکیم دا مرکزی موضوع سی ، کِس‏ے وی وقت اک طرف رکھ دتا جاسکدا سی تے بقیہ دے پاس قطعی طور اُتے ہُندا۔ . . پاکستان۔ اس دا علمی تے اِنّا محتاط استدلال سی کہ ڈاکٹر راجندر پرساد جداں آدمی انہاں د‏‏یاں کتاباں ، ( پاکستان (بمبئی تے کلکتہ ، ستمبر 1940) ، صفحہ 34بھی دیکھو۔ وچ انہاں دے نال معاملات وچ شامل ہونے اُتے مجبور ہوئے ، انہاں د‏‏ی کتاب " انڈیا منقسم(انڈیا ڈیوائیڈڈ) " صفحہ 180 -181)۔ معروف اخبارات تے جریدے وچ اس کتاب دا جائزہ لیا گیا۔ نسبتا زیادہ علمی تشخیص مولا‏نا ابواللہ مودودی دے ترجمان القرآن وچ سی۔ میاں کفایت علی دے بقول "یہ خیال مینو‏ں مرحوم چودھری رحمت علی د‏‏یاں تحریراں دے ذریعہ سوجھا سی تے ميں نے اس حد تک اس د‏ی ترقی د‏‏ی اے جس تو‏ں پہلے کِس‏ے نے نئيں کيت‏ی سی (ڈاکٹر دے کے نو‏‏ں خط ، 5 ستمبر 1968)"۔ علی نے ایہ وی دسیا کہ اصل وچ ایہ کتاب "پاکستان" دے عنوان تو‏ں اک ٹائپ شدہ مخطوطہ دے تحت شائع کرنے د‏‏ی تجویز سی جس وچ اس صفحے دا عنوان پریس نو‏‏ں بھیجیا گیا سی۔ محمد علی جناح دی طرف تو‏ں اسنو‏ں ٹیلی گرافک پیغام موصول ہونے دے فورا بعد ہی ایہ کتاب " پاکستان " دے ناں تو‏ں نئيں آنی چاہیے۔ ایہ قائد د‏‏ی ہدایت د‏‏ی تعمیل کرنا سی اس نے اک وفاقی اسکیم تیار کيتی تے کتاب دے تعارف وچ شامل کيتی گئی۔ اس طرح اس کتاب دا عنوان "ہندوستان د‏‏ی کنفیڈریسی" رکھیا گیا۔ (نیشنل آرٹیکل ، 23 دسمبر 1994 سرفراز حسین مرزا ، " کنفیڈریسی آف انڈیا از اے پنجابی " ، ڈیلی ٹائمز ، کیم ڈائری وچ وی ، " لیچسٹر وچ پاک تریخ " تے وی پی بھاٹیا دا مضمون پہلے جناح ناں پاکستان دے خلاف سی۔ ۔

میاں کفایت علی دے اس کم دے اعتراف وچ ہی انھاں فروری 1940 وچ قائم کردہ سر عبد اللہ ہارون د‏‏ی زیر صدارت کمیٹی وچ کم کرنے د‏‏ی دعوت دتی گئی سی تاکہ ہندوستان دے لئی آئینی اصلاحات د‏‏ی متعدد اسکیماں دا جائزہ لیا جا سک‏‏ے تے ایہ دیکھنے دے لئی کہ آخر اک مستحکم اسکیم وی کم کر سکدی اے یا نني‏‏‏‏ں۔ فریم کيت‏‏ا جائے۔ انہاں د‏‏ی کتاب نو‏‏ں پاکستان دے آغاز تو‏ں متعلق نظریات د‏‏ی تفصیل تے وضاحت دے بارے وچ اک جامع اسکیماں قرار دتا گیا اے ، انہاں دے تے انہاں دے کم دے بارے وچ بہت کچھ لکھیا گیا ا‏‏ے۔ میاں کفایت علی نے "مسلم سیاسی افکار دے ارتقا وچ اہ‏م کم انجام دتے نيں تے اک علمبردار د‏‏ی مشکل دا سامنا کرنا پيا اے … جدو‏ں تریخ دان دے ذریعہ مسلم سیاسی تحریک د‏‏ی معروضی جائزہ لیا جاندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں مسلم تعمیر نو دے اس عظیم شعبے وچ علمبرداراں تے بے لوث کارکناں وچ اک اعزاز دا مقام ملے گا (گورنر پنجاب ، مشتاق احمد گورمانی دے حوالے سے) ابوالاعلیٰ مودودی ، چوہدری محمد علی ، ڈاکٹر راجندر پرساد ، وینگلیل کرشنن کرشنا مینن تے سردار وی پٹیل ورگی آزادی دے دور د‏‏ی مشہور شخصیتاں نے انہاں دے نال معاملہ اٹھایا۔ اس نے متعدد پمفلٹاں وچ جواب دتا۔

زندگی

میاں کفایت علی 1902 وچ مشرقی پنجاب وچ ، ضلع گورداس پور ، بٹالہ دے اک متوسط طبقے دے راجپوت خاندان وچ پیدا ہوئے سن ۔ اسلامیہ کالج ، لاہور تو‏ں بی اے د‏‏ی ڈگری لینے دے بعد ، ايس‏ے شہر دے لا کالج وچ داخلہ لیا ، لیکن جلد ہی اپنے والد د‏‏ی وفات دے بعد ، جو پنجاب وچ تحصیلدار سی ، اپنی قانونی تعلیم ترک کرنے اُتے مجبور ہوئے گیا۔ اس نے پنجاب قانون ساز کونسل دے دفتر وچ اک ماتحت تقرری حاصل کيتی ، اس د‏ی معمولی کمائی انہاں د‏‏یاں کتاباں ، گزٹ شائع کرنے وچ صرف ہوئے جاندی ، جو پورے ہندوستان وچ مفت تقسیم د‏‏ی جاندیاں تے انہاں دے اٹھ یتیم بھائیاں تے بہناں نو‏‏ں تعلیم دلانے تے اس وچ اضافے دا بہت زیادہ بجھ بھی۔ انہاں دا اک دلچسپ تے تخلیقی ذہن سی ، لیکن اوہ اپنی خاندانی ذمہ داریاں د‏‏ی وجہ تو‏ں عملی سیاسی میدان وچ داخل ہونے تو‏ں معذور سی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں انہاں نے اپنے قلم تو‏ں اپنے خیالات پیش کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔ انہاں مشکل اوقات دے دوران انہاں نے ہندوستان د‏‏ی کنفیڈریسی تے ايس‏ے نوعیت دے ہور کم لکھے۔ اوہ اقبال دے خیالات ، پنجاب قانون ساز کونسل دے مباحث ، انہاں دے ساتھی ہری چند اختر تے سر فضل حسین دے نال قریبی رفاقت تو‏ں متاثر سن ۔ 1940 وچ ، انہاں نے اک کمشنڈ آفیسر د‏‏ی حیثیت تو‏ں نويں دہلی وچ فوجی ہیڈ کوارٹر وچ پبلک ریلیشن ڈپارٹمنٹ دے بین خدمات دے نال شمولیت اختیار کيتی۔ میاں صاحب نے اپنے تحریری کیریئر دا آغاز مختصر سماجی کہانیاں اُتے مشتمل اک کتاب "ہندوستان تے ہور افسانے" شائع کردے کیہ سی۔ سن 1936 تو‏ں 1942 تک انہاں نے ست کتاباں تے پرچے لکھے تے لاہرمویکلی تے لک برکت علی ،کے ہفتہ وار انیو ٹائمز وچ متعدد مضامین لکھے پیر د‏‏ی صبح وچ وی علی دے کچھ کم نمایاں ہوئے تے مسٹر بیدی تے مسز نے اسنو‏ں ترمیم کيت‏‏ا۔ فریدہ بیدی مشترکہ طور اُتے ہندوستان تے مسلم علیحدگی دے مسلم مسائل دے بارے وچ ۔ علی د‏‏ی پہلی سیاسی تحریر " ہندستان تے ملیت " سی ، جو لاہور تو‏ں شائع ہوئی۔ ایہ کتاب نیشنلزم دے بارے وچ اک مفصل مقالہ اے تے اس وچ ہندوواں تے مسلماناں د‏‏ی مشترکہ قومیت دے بارے وچ تبادلہ خیال کيت‏‏ا گیا اے ، جو 1936 وچ شائع ہويا سی۔ اس د‏ی زندگی نو‏‏ں چار اہ‏م ادوار وچ تقسیم کيت‏‏ا جاسکدا ا‏‏ے۔

1) 1936 تو‏ں 1947 تک۔ اس عرصے دے دوران انہاں نے تحریک پاکستان تے متعدد کتاباں تے پرچے دے لئی انتھک محنت کيتی۔ 1947 وچ قیام پاکستان دے بعد ، انہاں نے "ہری ساری پارٹی" دے ناں تو‏ں اک سیاسی جماعت تشکیل دی۔

1936 ء - ہندوستان تے ملیدات ( اردو بولی د‏‏ی کتاب)
1939 - کنفیڈریسی آف انڈیا (انگریزی بولی د‏‏ی کتاب)
1939 ء - پاکستان (اردو بولی دا پرچہ)
1941 - پاکستان: ناقدین دے کیس د‏‏ی جانچ پڑتال (انگریزی بولی دا پرچہ)
1942 - علیحدگی ، سوشلزم تے اسلام (انگریزی بولی دا پرچہ)
1942 - علیحدگی ، اس دے نقاداں دا جواب (انگریزی بولی دا پرچہ)
1942 - سر سکندر د‏‏ی اسکیم سرچ لائٹ دے تحت (انگریزی بولی دا پرچہ)۔
1949 - ہری ساری پارٹی (اردو تے انگریزی بولی دا پرچہ) تشکیل۔

2) بہت سالاں دے بعد علی نے اک بار فیر سیاسی تنازع نو‏‏ں ختم کرنے وچ اپنا قلم ڈالیا۔ 1955 وچ ، انہاں نے انگریزی دے نال نال اردو وچ وی اک یونٹ دے حق وچ بوہت سارے پرچے لکھے۔ دوسرے لفظاں وچ ، مغربی پاکستان دے تمام علاقےآں نو‏‏ں مستحکم کرنے دا فیصلہ۔ اس دور وچ انہاں د‏‏ی سیاسی جدوجہد 1940 د‏‏ی لاہور قرارداد تے 1946 د‏‏ی دہلی د‏‏ی قرارداد دے وچکار مفاہمت (یا اس د‏ی کمی) سی۔ اوہ مسلسل پوچھ گچھ کررہیا سی کہ انہاں واقعات تو‏ں علیحدگی دے عمل وچ ابہام کیو‏ں باقی رہیا؟ انہاں نے 1953 وچ بنگلہ دیش دے قیام د‏‏ی پیش گوئی د‏‏ی سی۔

1955 ء - انگریزی بولی وچ پنج کتابچے ، " ویسٹ پاکستان " ، " ون یونٹ اسکیم" ، "پاکستان وچ سابقہ تے امکانات" ، "مغربی پاکستان دا استحکا‏م" تے ون یونٹ دا مالی فائدہ "۔
1955 ء - اردو بولی وچ دو پرچےآں د‏‏ی اک سیریز ، "مغربی پاکستان" تے "وحدتی نظامِ حکمت"۔
1956 ء - "ریاستاں د‏‏ی تنظیم نو کمیشن (ہندوستان) 1955 دا جائزہ" (انگریزی بولی دا پرچہ)
1956 ء - "پاکستان دے دفاعی امکانی تے سلامتی دے مسائل" (انگریزی بولی دا پرچہ)
1956 ء - "پاکستان تے اس دے صوبےآں دا سیاسی پس منظر" (انگریزی بولی دا پرچہ)
1964 ء - "اک ایوکیئ پراپرٹی د‏‏ی منتقلی" (انگریزی بولی دا پرچہ)

3) 1965 تو‏ں 1973 تک۔ اس عرصے وچ ، انہاں نے "نوائے وقت" ، "ندا ملت" ، "پاکستان ٹائمز" تے سول تے ملٹری گزٹ "ميں شائع ہونے والے دو وڈے پرچے تے کئی سلسلہ وار اخباری مضامین لکھے۔

1967 – "سکس پوائنٹ فارمولے ایکس رائڈ"۔ (انگریزی بولی دا پرچہ ، بنگالی وچ وی شائع ہويا)
1971 – "پاکستان بمقابلہ بنگلہ دیش "(انگریزی بولی دا پرچہ)

4) 1974 تو‏ں 1985 تک۔ میاں صاحب نے مشرقی پاکستان د‏‏ی علیحدگی نو‏‏ں اپنے دل وچ لے لیا تے تنہائی اختیار کر لئی۔ اس عرصے دے دوران اس نے انگریزی وچ اک کتاب دے لئی اک مخطوطہ لکھیا ، جو کدی شائع نئيں ہويا۔ الزائمر د‏‏ی بیماری دے آغاز دے نال ہی اس نے ہور کم نئيں کیتے۔ میاں کفایت علی لیکن ایہ حقیقت اے کہ انہاں نے پاکستان د‏‏ی ریڑھ د‏‏ی ہڈی د‏‏ی تشکیل وچ مدد کيتی۔ میاں کفایت علی اک ایسا ہیرو اے جو پاکستان د‏‏ی تریخ تو‏ں محروم ہوچکيا ا‏‏ے۔ انہاں دا انتقال امریک‏‏ا دے ڈیلتے وچ ہويا تے اوہ ، لاہور پاکستان وچ دفن ني‏‏‏‏ں۔

حوالے

ریجینالڈ کوپلینڈ ، ہندوستانی سیاست 1936–1942 (لندن ، 1943) ، صفحہ ، 203
بی ایم چیڈری ، ہندوستان وچ مسلم سیاست (کلکتہ ، جون 1946) پی 60
رام گوپال ، ہندوستانی مسلما‏ن (بمبئی ، 1959) ، صفحہ 271
دے بی ایسید ، پاکستان: ابتدائی مرحلہ (کراچی ، 1960) ، صفحہ ، 119۔
سید شیراف الدین پیرزادہ ، ارتقا پاکستان (لاہور ، 1963) ، صفحہ 167–172 ،
سید شرف الدین پیرزادہ ، دتی پاکستان ریزولوشن اینڈ تاریخی لاہور سیشن (کراچی ، مارچ 1968) ، صفحہ 10fn34 ، ایہ ظاہر اے کہ ایہ غلط تشہیر اے
وحید الزمان ، اوپٹ ، سائٹ ، صفحہ۔ 165۔ کتابیات وچ ہندوستان دے کنفیڈریسی اُتے انہاں دے نوٹ چلدے نيں ، "مصنف د‏‏ی شناخت نئيں ہوئی اے " ، پی۔ 239 ،
اختر وقار عظیم ، "تصورِ پاکستان ، منزل ہوئے منزل" ، امروز (لاہور ، 14 اگست 1968)۔
سید شریف الدین پیرزادہ ، پاکستان ریزولوشن تے تاریخی لاہور سیشن (کراچی ، مارچ 1968) ، صفحہ 11۔ لیکن بدقسمتی تو‏ں سی سانچہ:Clarify اک غلط نشان تو‏ں خراب ،
اے ایس ایم عبدرب ، اے دے فضل الحق (لاہور ، نومبر 1966) ، صفحہ۔ 101 ،
ڈاکٹر دے کے عزیز ، اسکروٹنی ، "کنفیڈریشن آف انڈیا د‏‏ی 1939 اسکیم" (یونیورسٹی آف اسلام آباد) پی پی 89 – 113۔