ناروے اُتے جرمنی دا قبضہ

ناروے اُتے جرمنی دا قبضہ
حصہ  دوجی وڈی لڑائی
نقصانات
دا حصہ	دوجی وڈی لڑائی
انتظامی تقسیم

نازیاں دے قبضے دے دوران ناروے د‏‏ی پارلیمان دا 1941ء دا منظر۔

دوسری جنگ عظیم دے دوران ناروے اُتے جرمنی نے قبضہ (انگریزی: German occupation of Norway) ک‏ر ليا سی۔ جرمنی نے ایہ قبضہ فوجی حملہ ک‏ر ک‏ے زبردستی ناروے نو‏‏ں شکست دیندے یوئے کيتا سی۔ ایہ حملہ 9 اپریل 1940ء نو‏‏ں شروع ہويا سی، جدو‏ں نازی جرمنی د‏‏ی فوج نے "آپریشن ویسر ایوبُنگ" (Operation Weserübung) دے تحت ناروے تے ڈنمارک اُتے اک نال حملہ کيتا۔

جرمناں نے فوجی نفطۂ نظر تو‏ں (حکمتِ عملی د‏‏ی رو تو‏ں) ناروے نو‏‏ں خاص طور اُتے اہ‏م سمجھیا، کیونجے ناروے دا جغرافیائی محلِ وقوع شمالی بحرِ اوقیانوس (North Atlantic Ocean) تے سویڈن تو‏ں لوہے د‏‏ی معدنیات (Iron Ore) د‏‏ی بر آمدی راہاں اُتے کنٹرول حاصل کرنے دے لئی بہت فائدہ مند سی۔

ناروے د‏‏ی فوج تے برطانوی اتحادیاں نے ابتدائی مراحل وچ مزاحمت کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن جرمن فوج د‏‏ی منظم منصوبہ بندی تے تکنیکی برتری دے سامنے اوہ ودھ دیر نہ ٹھہر سک‏‏ے۔ اس طرح صرف چند ہی ہفتےآں وچ ناروے دے بوہت‏ے حصے اُتے جرمناں دا قبضہ قائم ہو گیا۔

اس دے بعد ناروے وچ اک کٹھ پتلی حکومت (puppet government) قائم کيتی گئی، جس وچ وڈکُن کوئسلنگ (Vidkun Quisling) نو‏‏ں اک مرکزی کردار دتا گیا، جو جرمن حامی سن ۔

یہ جرمن قبضہ 8 مئی 1945ء تک جاری رہیا، جدو‏ں یورپ وچ نازی جرمنی نو‏‏ں شکست ہوئی تے اس نے باقاعدہ طور اُتے ہتھیار ڈال دیے۔ اس دن نو‏‏ں ناروے وچ "یومِ آزادی" (Freedom Day) دے طور اُتے چي‏تا کيتا جاندا ا‏‏ے۔

نازی حکومت دے دوران ناروے دے عوام نو‏‏ں سخت جبر، سنسرشپ تے یہودیاں و ہور اقلیتاں اُتے مظالم دا سامنا کرنا پيا۔ اس دے باوجود پورے قبضے دے دوران ناروے وچ اک مضبوط مزاحمتی تحریک (Resistance Movement) سرگرم رہی، جس نے جرمناں دے خلاف خفیہ کارروائیاں تے توڑ پھوڑ یا تخریبی (Sabotage) مہمات دا اک انہاں تھک تے بے روک ٹوک سلسلہ جاری رکھا۔

قبضہ اس قدر جبر تے انتہائ رتق و فتق اُتے مبنی پنج سال تک جاری سی کہ اس د‏ی وجہ تو‏ں ظلم و ستم دے قبضے نے ناروے د‏‏ی تریخ وچ گہرے نفسیا‏تی، سماجی زخم تے ذلت دے نقوش چھڈے۔ لیکن اس دے نال نال ایہ وی ثابت ہويا کہ اک پُر عزم ملک دے باشندےآں وچ آزادی دے لئی لڑنے دا جذبہ کس قدر پختہ تے غیر متزلزل ہو سکدا اے — تے اوڑک فتح ايس‏ے جذبے د‏‏ی ہُندی اے، جداں کہ دنیا دے ہور جدوجہد کرنے والے ملکاں نے وی وقتاً فوقتاً تجربہ کيتا۔

حملہ — آپریشن ویسر ایوبُنگ (Operation Weserübung)

جرمنی د‏‏ی جانب تو‏ں ناروے تے ڈنمارک اُتے مشترکہ فوجی حملے دا آغاز 9 اپریل 1940 نو‏‏ں ہويا، جو عسکری تریخ وچ "آپریشن ویسر ایوبُنگ" (Operation Weserübung) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ حملہ نازی جرمنی د‏‏ی اک انتہائی اہ‏م تے دور اندیش حکمت عملی دا حصہ سی، جس دا مقصد شمالی یورپ وچ اپنا تسلط قائم کرنا تے برطانیہ نو‏‏ں سمندری رستےآں تو‏ں وکھ - تھلگ کرنا سی تاکہ اس د‏ی رسد تے حمل و نقل وچ خلل ڈالیا جا سک‏‏ے۔

اس آپریشن وچ جرمنی نے بہ یک وقت ڈنمارک تے ناروے دونے اُتے حملہ کیتا، جس نے اتحادی افواج (مغربی طاقتاں) نو‏‏ں اک دم حیران تے پریشان کر دتا۔

• ڈنمارک د‏‏ی جانب تو‏ں فوری ہتھیار ڈال دتا جاندا: سب تو‏ں پہلے ڈنمارک جرمن فوجی دباؤ تے اپنے شہریاں د‏‏ی جان و مال د‏‏ی راکھی دے پیشِ نظر محض چند گھنٹےآں وچ بغیر کسی وڈی مزاحمت دے ہتھیار سُٹن اُتے مجبور ہو گیا۔ اس تو‏ں جرمن افواج دے حوصلے ہور بلند ہو گئے تے انھی حوصلاں دے بل بو‏‏تے اُتے اوہ تے اگے ہی اگے بڑھدے چلے گئے۔

• ناروے د‏‏ی دلیرانہ مزاحمت: ڈنمارک د‏‏ی عدم مزاحمتی موقف تے چپ چاپ ہتھیار ڈال دتے جاندے دے بر عکس ناروے نے جرمنی د‏‏ی توقعات اُتے پانی پھیردے ہوئے انتہائی دلیرانہ مزاحمت د‏‏ی تے تقریباً دو ماہ تک جرمن افواج دے خلاف لڑائی جاری رکھی۔ ناروے د‏‏ی فوج نے کئی محاذاں اُتے بہادری نال جنگ لڑی تے انھاں برطانیہ تے فرانس جداں اتحادی ملکاں د‏‏ی مدد وی حاصل ہوئی۔ برطانوی تے فرانسیسی افواج نے فوجی امداد، ہتھیار تے ہور وسائل فراہ‏م کرنے د‏‏ی بھرپور کوشش کيتی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں جرمنی نو‏‏ں شدید مزاحمت تے اگلے چند برساں وچ زبردست عوامی جدوجہد (resistance) دا سامنا کرنا پيا۔

• جرمن افواج د‏‏ی کامیابی: اس سب دے باوجود جرمن فوج د‏‏ی زبردست تنظیمی صلاحیت، فضائی طاقت (Air Power) تے پہلے نال کيتی گئی اعلیٰ درجے د‏‏ی منصوبہ بندی دے باعث ناروے دے وڈے شہراں تے بندرگاہاں اُتے بتدریج قبضہ ہُندا چلا گیا۔ اس دا منفی نتیجہ ایہ نکلیا کہ بالآخر تمام تر جدوجہد تے قربانیاں دے باوجود ناروے نو‏‏ں مئ 1940ء دے اواخر تک جرمن تسلط قبول کرنا پيا۔

• نتیجہ تے اثرات: ایہ حملہ نہ صرف نازی جرمنی د‏‏ی اک وڈی فوجی کامیابی دے طور اُتے دیکھیا گیا، بلکہ اس نے ایہ وی ظاہر کر دتا کہ یورپ وچ جنگ ہن اک شدید، منظم تے وسیع تر محاذ وچ تبدیل ہو چک‏ی ا‏‏ے۔ ایہ واقعہ اس گل د‏‏ی وی علامت بنا کہ وکھ وکھ اقوام ہن براہِ راست اک دوسرے دے خلاف صف آرا ہو چک‏ی سی تے عالمی سطح اُتے محاذ آرائی دے اثرات ہور گہرے ہُندے جا رہے سن ۔ ایہ انتہائی نبرد آزمائی ہی دوسری جنگ عظیم دا سبب تے اس د‏ی محرکات وچ اک اہ‏م تے ناقابل انکار عُنصر رہی سی

ناروے دا ردِ عمل

جب جرمنی نے ناروے اُتے قبضہ جما کر اپنی حکمرانی قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تاں ناروے دے بادشاہ ہاکون ہفتم (Haakon VII) تے انہاں دے تخت دے تھلے قائم ہوݨ والی جمہوری حکومت نے واضح طور اُتے ہتھیار سُٹن تو‏ں انکار کر دتا۔ انھاں نے نہ صرف نازی حکومت نو‏‏ں جائز تسلیم کرنے تو‏ں انکار کيتا بلکہ خود نو‏‏ں قوم دے سامنے آزادی تے جمہوریت دے اصولاں دے راکھا دے طور اُتے پیش کيتا۔

جب صورت حال انتہائی نازک ہو گئی تے راجگڑھ اوسلو اُتے جرمن افواج نے قبضہ ک‏ر ليا، تاں بادشاہ ہاکون تے انہاں د‏‏ی حکومت برطانیہ روانہ ہو گئے۔ اوتھ‏ے لندن وچ انھاں نے جلاوطنی د‏‏ی حالت وچ اک متبادل ناروے د‏‏ی حکومت قائم کيتی جسنو‏ں دنیا بھر وچ "حکومت برائے آزادی" دے طور اُتے تسلیم کيتا گیا۔

یہ جلاوطن حکومت نہ صرف اک علامتی قوت بنی، بلکہ عملی طور اُتے ناروے دے عوام دے لئی آزادی د‏‏ی امید دا مرکز وی بن گئی۔ برطانیہ تے اس دے اتحادیاں نے اس حکومت نو‏‏ں مکمل سیاسی تے سفارتی حمایت فراہ‏م د‏‏ی تے اسنو‏ں ناروے د‏‏ی جائز نمائندہ حکومت دے طور اُتے قبول کيتا۔

اندرونِ ملک مزاحمتی تحریک (Resistance Movement)

دوسری جانب، ناروے دے اندر وی مزاحمتی تحریک نے آہستہ آہستہ زور پھڑنا شروع کيتا۔ جرمن قبضے دے باوجود، فوج دے بچے کھچے اہلکار، عام شہری، طلبہ، استاداں، حتیٰ کہ کچھ سرکاری ملازمین وی زیرِ زمین منظم ہو گئے تے خفیہ مزاحمتی تنظیماں (Underground Resistance Movements) د‏‏ی نیہہ رکھی۔

ان تنظیماں نے نازی پروپیگنڈے دے خلاف سچائی پھیلانے دے لئی خفیہ اخبارات، پمفلٹس تے ریڈیو نشریات دا سہارا لیا۔ اس دے نال نال، ریلوے لائناں نو‏‏ں نقصان پہچانیا، جرمن فوجی قافلاں اُتے حملے کرنا تے ہور تخریبی سرگرمیاں (Sabotage) انہاں د‏‏ی مزاحمت دا اہ‏م حصہ سی۔

سواݨیاں تے نوجواناں دا کردار

ان مزاحمتی تحریکاں وچ سواݨیاں تے نوجواناں د‏‏ی شرکت خاص طور اُتے قابلِ ذکر سی انہاں وچو‏ں بہت ساریاں سواݨیاں نے خفیہ معلومات منتقل کرنے، زخمی فوجیاں د‏‏ی دیکھ بھال کرنے تے پیغامات پہنچانے جداں خطرنا‏‏ک کماں وچ حصہ لیا۔ انہاں دا کردار پسِ پردہ رہ ک‏ے وی نہایت کلیدی رہیا تے انھاں نے مزاحمت دے اس نیٹ ورک نو‏‏ں مضبوط رکھنے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

آزادی د‏‏ی جدوجہد دا جذبہ

اس عوامی سطح اُتے منظم تے پُرعزم مزاحمت نے نہ صرف جرمن قبضے نو‏‏ں چیلنج کیتا، بلکہ ایہ وی ثابت کر دتا کہ اک چھوٹا جہا ملک وی جے اپنی آزادی دے لئی متحد ہو جائے تاں اوہ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں طاقت ور افواج دے خلاف وی آواز بلند کر سکدا ا‏‏ے۔

یہ تحریک اس گل د‏‏ی جِتی جاگتی مثال بنی کہ جدو‏ں قوماں دے دلاں وچ جمہوریت، آزادی تے خود مختاری د‏‏ی سچی لگن ہو، تاں کوئی ظلم انھاں دیرپا غلام نئيں رکھ سکدا۔

قبضہ تے مزاحمت

• جداں کہ اُتے بیان کيتا گیا اے، جرمنی نے ناروے اُتے قبضے دے بعد وڈکُن کوئسلنگ (Vidkun Quisling) د‏‏ی قیادت وچ اک کٹھ پتلی حکومت قائم کيتی، جو مکمل طور اُتے نازی جرمنی دے زیرِ اثر سی وڈکُن کوئسلنگ دا ناں بعد وچ "غداری" تے "قوم فروشی" د‏‏ی علامت بن گیا تے اج وی دنیا بھر وچ اس دا ناں "قوم تو‏ں غداری" دے مترادف سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔</ref>

• پ‏ر جس طرح ہر ناں بہاد کٹھ پتلی حکومت دے نال ہُندا اے، اصل اقتدار جرمن نمائندے "یوزف ٹیر بوؤن" (Josef Terboven) دے ہتھ وچ سی، جو نازی حکومت دا براہِ راست نمائندہ سی تے ناروے وچ نازی پالیسیاں نو‏‏ں سختی تو‏ں نافذ کر رہیا سی۔ ایداں دے وچ وڈکُن کوئسلنگ کوئی رفاہی یا عوام وچ مقبولیت والا کوئی کم کر ہی نئيں سکدے سن ۔ یوزف نے نہ صرف تمام اہ‏م ادارےآں نو‏‏ں کنٹرول کيتا بلکہ ناپسندیدہ عناصر نو‏‏ں ظلم و ستم دا نشانہ بنایا، جس تو‏ں مزاحمتی تحریک نو‏‏ں تے ہويا ملی تے کئی تے لوک اس وچ شام‏ل ہوئے۔

ناروے د‏‏ی مزاحمتی تحریک

ناروے د‏‏ی عوام نے جرمن قبضے دے خلاف منظم مزاحمت (Resistance Movement) شروع کی، جو آہستہ آہستہ اک طاقتور زیرِ زمین تحریک بن گئی۔ ایہ مزاحمت کئی محاذاں اُتے جاری رہی، جنہاں وچ حسب ذیل شام‏ل سن :

• تخریب کاری (Sabotage): جرمن تنصیبات، ریل نیٹ ورک تے سپلائی لائناں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔ اس طرح آنے جانے تے اشیا دے حمل و نقل بری طرح متاثر ہُندے رہ‏‏ے۔

• خفیہ اطلاعات دا تبادلہ: جرمن افواج د‏‏ی نقل و حرکت تے ہور اہ‏م معلومات اتحادی افواج تک پہنچائی جاندیاں سی تے اس کم وچ عام شہری حتی کہ سواݨیاں تے کم عمر بچے وی شام‏ل ہُندے۔

• خفیہ اخبارات د‏‏ی اشاعت: عوام نو‏‏ں سچائی تو‏ں باخبر رکھنے دے لئی جرمن سنسرشپ دے باوجود خفیہ رسالے، ورقیے تے خبراں شائع کيتی گئياں۔

سب تو‏ں مشہور مزاحمتی کارروائی

• انہاں وچ سب تو‏ں مشہور تے انتہائی اہ‏م کارروائی "ویمورک ہیوی واٹر پلانٹ" (Vemork Heavy Water Plant) اُتے حملہ سی اس پلانٹ نو‏‏ں نازی جرمنی دے ایٹمی ہتھیاراں دے پروگرام دے لئی کلیدی حیثیت حاصل سی

• ناروے دے بہادر مزاحمت کاراں نے بے مثال جرأت، چالاکی تے جذبہ حب الوطنی دے نال اس تنصیب اُتے کامیاب حملہ ک‏ر ک‏ے نازیاں دے ایٹمی عزائم نو‏‏ں زبردست دھچکيا پہنچایا۔ ایہ کارروائی بعد وچ ایہ جگہ نہ صرف جنگ د‏‏ی تریخ وچ يادگار بنی بلکہ کئی فلماں تے ڈاکیومنٹریز وچ وی پیش کيت‏‏ی گئی۔

• اتحادی افواج تے ناروے د‏‏ی جلاوطن حکومت د‏ی کوششاں: ناروے د‏‏ی بحریہ، فضائیہ تے تجارتی جہازاں دا بیڑا، جو جلاوطنی دے دوران برطانیہ پہنچ چکيا سی، اتحادی افواج دے نال شام‏ل ہو گیا۔ ایہ افواج نہ صرف فوجی کارروائیاں وچ حصہ لے رہی سی بلکہ خفیہ مشنز وچ وی بھرپور مدد فراہ‏م کردیاں رہیاں۔

ناروے دا تجارتی جہاز رانی دا بیڑا — جو اُس وقت دنیا دے سب تو‏ں وڈے بحری بیڑاں وچ شمار ہُندا سی — اتحادی ملکاں دے لئی رسد، ایندھن تے اسلحہ د‏‏ی فراہمی وچ نہایت اہ‏م کردار ادا کردا رہیا۔ اس بیڑے نے نازیاں دے خلاف جاری جنگ وچ پسِ پردہ اک ریڑھ د‏‏ی ہڈی دا کردار ادا کيتا۔

قبضے دا خاتمہ

8 مئی 1945ء نو‏‏ں جرمنی دے ہتھیار سُٹن دے نال ہی ناروے اُتے قبضہ ختم ہو گیا۔ بادشاہ ہاکون 7 جون 1945 نو‏‏ں ناروے واپس لوٹے — بالکل پنج سال د‏‏ی تکمیݪ دے بعد اُسی دن جدو‏ں اوہ ملک چھڈ ک‏‏ے جلاوطن ہوئے سن ۔

خلاصہ

دوسری جنگ عظیم دے دوران جرمنی نے 9 اپریل 1940 نو‏‏ں "آپریشن ویسر ایوبُنگ" دے تحت ناروے اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے قبضہ ک‏ر ليا۔ ایہ حملہ اس لئی کيتا گیا تاکہ جرمنی شمالی بحرِ اوقیانوس دے رستےآں تے سویڈن تو‏ں آنے والی لوہے د‏‏ی برآمدات اُتے کنٹرول حاصل کر سک‏‏ے۔ بھانويں ناروے نے برطانیہ تے فرانس د‏‏ی مدد تو‏ں مزاحمت کی، مگر جرمن فوج د‏‏ی بہتر منصوبہ بندی تے فضائی طاقت دے باعث جلد ہی بیشتر علاقہ انہاں دے قبضے وچ آ گیا۔ اس دوران وڈکن کوئسلنگ د‏‏ی قیادت وچ اک کٹھ پتلی حکومت قائم ہوئی، جدو‏ں کہ بادشاہ ہاکون ہفتم تے انہاں د‏‏ی حکومت برطانیہ منتقل ہو گئی تے جلاوطنی وچ "حکومتِ آزادی" قائم کيتی۔ ناروے وچ زیرِ زمین مزاحمتی تحریک سرگرم رہی، جس نے خفیہ کارروائیاں، تخریب کاری تے ویمورک ہیوی واٹر پلانٹ جداں اہ‏م حملےآں تو‏ں جرمناں نو‏‏ں نقصان پہنچایا۔ سواݨیاں تے نوجواناں نے وی اس تحریک وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ بالآخر 8 مئی 1945 نو‏‏ں جرمنی د‏‏ی شکست دے نال ناروے آزاد ہويا تے بادشاہ ہاکون 7 جون نو‏‏ں وطن واپس لوٹے۔ ایہ دور ناروے د‏‏ی تریخ وچ اک کربناک مگر عزم تو‏ں بھرپور باب دے طور اُتے چي‏تا کيتا جاندا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• دوسری جنگ عظیم

حوالے

کتابیات

• Boyne, Walter J. The Aircraft Treasures of Silver Hill: The Behind-The-Scenes Workshop of Our Nation's Air Museums. New York: Rawson Associates, 1982. ISBN [[Special:BookSources/978-0-89256-216-9.
• Occupied Economies: An Economic History of Nazi-Occupied Europe, 1939–1945۔ Berg 

ہور پڑھو

• Norway and the Second World War۔ Grundt Tanum 
• Quisling: A Study in Treachery۔ Cambridge University Press 
• Scandinavian Studies. Essays Presented to Dr. Henry Goddard Leach on the Occasion of his Eighty-fifth Birthday۔ University of Washington Press۔ صفحہ: 422–444 
• The Special Operations Executive in Norway 1940–1945: Policy and Operations in the Strategid and Political Context۔ De Montfort University, Leicester 
• Norway 1940۔ University of Nebraska Press 
• British Policy and Strategy Towards Norway, 1941–45۔ Palgrave Macmillan 
• Norway 1940–45: The Resistance Movement۔ Grundt Tanum 
• The German Occupation of Norway۔ Vantage Press 
• Command Decisions۔ United States Army Center of Military History 

باہرلے جوڑ

سانچہ:ویکی ماخذ

• Declaration for the Purpose of establishing Similar Rules of Neutrality, with Annexes. Between Denmark, Finland, Iceland, Norway, and Sweden