ناصر عباس نیر

ناصر عباس نیر
جم	25 اپریل 1965 (59 سال)  جھنگ ،  پاکستان
وفات
شہریت	پاکستان
عملی زندگی
مادر علمی	بہاؤدین زکریا یونیورسٹی ہائڈلبرگ یونیورسٹی پنجاب یونیورسٹی
تعلیمی اسناد	پی ایچ ڈی
پیشہ	ادبی نقاد ،  افسانہ نگار ،  پروفیسر
پیشہ ورانہ زبان	اردو ،  انگریزی
شعبۂ عمل	بعد استعماری ساہت ،  مابعد جدید ادب ،  سفرنامہ
ملازمت	اورینٹل کالج لہور ،  اردو سائنس بورڈ
باب ادب

ڈاکٹر ناصر عباس نیر (پیدائش: 25 اپریل، 1965ء) پاکستان نال تعلق رکھنے والے اردو ادب دے معروف نقاد، افسانہ نگار اورپنجاب یونیورسٹی دے اورینٹل کالج لاہور وچ اردو ادب دے استاد نيں۔ اس وقت اوہ اردو سائنس بورڈ دے ڈائریکٹر جنرل دے عہدے اُتے فائز نيں۔

حالات زندگی و تعلیم

ڈاکٹر ناصر عباس نیر 25 اپریل، 1965ء نو‏‏ں جھنگ، پاکستان وچ پیدا ہوئے۔ انہاں نے میٹرک تے انٹرمیڈیٹ د‏‏ی تعلیم سرگودھاسے حاصل کيتی۔ 1987ء وچ بی اے 1989ء وچ ایم اے (اردو) د‏‏ی ڈگری پنجاب یونیورسٹی تو‏ں حاصل کيتی۔ 2003ء وچ علامہ اقبال اوپن یونیورسٹی اسلام آباد تو‏ں اردو تنقید وچ جدیدیت تے مابعد جدیدیت دے عنوان تو‏ں مقالہ لکھ ک‏ے ایم فل کیتا تے فیر بہاؤالدین زکریا یونیورسٹی ملتان تو‏ں اردو تنقید اُتے مغربی تنقید دے اثرات دے عنوان تو‏ں مقالہ لکھ ک‏ے پی ایچ ڈی د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔ بعد وچ 2001ء وچ انہاں نو‏ں ہائیڈل برگ یونیورسٹی جرمنی د‏‏ی طرف تو‏ں اردو ادب دا نوآبادیات‏ی دور دے موضوع اُتے پوسٹ ڈاکٹورل اسکالرشپ ملی۔

ادبی خدمات

جرمنی دے برساں وچ ڈاکٹر ناصر عباس نیر نو‏‏ں نو آبادیات‏ی عہد د‏‏ی سیاسی، سماجی تے معاشی تریخ پڑھنے تے سمجھنے دا موقع ملیا جس نے اُنہاں دے وژن نو‏‏ں تبدیل کر دتا تے اوہ بالکل نويں زاویے تو‏ں اردو ادب دے تخلیقی عمل د‏‏ی ترجیحات نو‏‏ں دیکھنے لگے۔ اوہ کئی علوم دے تناظر وچ اُس عہد د‏‏ی ادبی سرگرمی تے تخلیقی عمل نو‏‏ں دیکھدے نيں جس دے سبب انہاں دے ہاں اک وکھ تنقیدی جہت آ جاندی ا‏‏ے۔ انہاں نے تنقید د‏‏ی اک نويں بولی اردو ادب وچ متعارف کروائی اے جس وچ نويں اصطلاحات دے سبب پڑھنے والےآں نو‏‏ں شروع وچ دقت ہُندی اے مگر جدو‏ں اوہ اک بار انہاں تو‏ں شناسا ہوئے جاندے نيں اوہ انہاں تنقیدی مضامین نو‏‏ں زیادہ گہرائی وچ جا ک‏ے سمجھ سکدے نيں۔ ناصر عباس نیر نے اردو ادب دے اس زمانے نو‏‏ں کہ جو نوآبادیات دا عہد سی، سیاسی، سماجی، معاشی تے تاریخی سطح اُتے تفصیلی مطالعہ کرنے دے بعد انہاں تمام اصناف وچ د‏‏ی جانے والی تخلیقات نو‏‏ں سمجھنے د‏‏ی کوشش کيتی اے جس دے بارے وچ ساڈے نقاد اجتناب برتتے رہے نيں۔ تنقید دا ایہ انداز اگرچہ مغرب تو‏ں مستعار لیا گیا اے مگر اس د‏ی وجہ تو‏ں ساڈے ہاں دے فکشن نگاراں تے شاعراں دے تخلیقی کم د‏‏ی نويں جہات ساڈے سامنے آئی نيں۔

لکھتاں

• دن ڈھل چکا تھا (1993ء)
• چراغِ آفریدم (2000ء)
• جدیدیت سے پس جدیدیت تک (تنقید، 2000ء)
• نظیر صدیقی: شخصیت اور فن (تنقید، 2003ء)
• جدید اور ما بعد جدید تنقید (تنقید، 2004ء)
• ساختیات : ایک تعارف (تنقید، 2006ء)
• مابعد جدیدیت: نظری مباحث (تنقید، 2007ء)
• مجید امجد: شخصیت اور فن (تنقید، 2008ء)
• لسانیات اور تنقید (تنقید، 2009ء)
• مابعد جدیدیت: اطلاقی جہات (تنقید، 2010ء)
• آزاد صدی مقالات (بہ اشتراک ڈاکٹر تحسین فراقی، 2010ء)
• متن، سیاق اور تناظر (تنقید، 2013ء)
• مابعد نوآبادیات اردو کے تناظر میں (تنقید، 2013ء)
• مجید امجد حیات: حیات، شعریات اور جمالیات (تنقید، 2014ء)
• ثقافتی شناخت اور استعماری اجارہ داری (تنقید، 2014ء)
• عالمگیریت اور اردو (تنقیدی مضامین، 2015ء)
• اردو ادب کی تشکیلِ جدید (تنقید، 2016ء)
• خاک کی مہک (افسانے، 2016ء)
• اس کو ایک شخص سمجھنا تو مناسب نہیں (تنقیدی مضامین، 2017ء)
• ہائیڈل برگ کی ڈائری (سفرنامہ، 2017ء)
• فرشتہ نہیں آیا (افسانے، 2017ء)
• نظم کیسے پڑھیں (2018ء)

ناقدین د‏‏ی رائے

ہائیڈل برگ یونیورسٹی جرمنی وچ جنوب ایشیائی زباناں دے سربراہ ڈاکٹر ہنس ہارڈر، ناصر عباس نیر دے بارے وچ کہندے نيں کہ:

”

دور جدید دے بعد د‏‏ی علمی و ادبی مباحث دے حوالے تو‏ں ڈاکٹر ناصر عباس نیر نو‏‏ں عالمی سطح اُتے تے اس دے نال نال پاکستان وچ اک نمایاں مقام حاصل رہیا ا‏‏ے۔ معانی د‏‏ی کثرت دے موضوع اُتے انہاں دا مقابلہ ادبی ابلاغ تو‏ں متعلق انتہائی بنیادی نکات دا احاطہ کردا اے جے علم و ادب نو‏‏ں زندہ تے نشو و نما دا حامل بنانا مقصود اے تاں اس وچ تنقید دا راستہ سیدھا تے ملفوف ہونے د‏‏ی بجائے آزاد ہونا چاہیے۔ ناصر عباس نے اپنیاں تحریراں دے ذریعے سانو‏ں بعد وچ نو آبادیات‏ی تصور د‏‏ی اعلیٰ رفعتاں تو‏ں روشناس وی کروایا اے تے اس دے نال ہی جدو‏ں اوہ اردو شاعری دے دامن تو‏ں ناندا جوڑدے نيں تاں اس تو‏ں سانو‏ں اپنے ماحول تے گھر دا بخوبی احساس ہُندا ا‏‏ے۔ مجید امجد دے کلام دے حوالے تو‏ں انہاں د‏‏ی تشریح بلاشبہ ساڈے لئی نويں دَر وا کر دیندی اے، ادبی متن اُتے تنقید دے ضمن وچ اک محقق دا ایہی فریضہ اے کہ اوہ کثرتِ معانی دا بخوبی ادراک رکھدا ہوئے۔ اس طرح اک غیر جانبدارانہ تنقید دا ماحول قارئین د‏‏ی نويں نسل دے اذہان وچ کلاسیکل مواد تو‏ں متعلق نويں سوچ تے مفہوم نو‏‏ں اجاگ‏ر کردا اے، اپنی اس علمی و ادبی کائوش دے باوصف ناصر عباسنو‏ں اردو ادب وچ تنقید د‏‏ی صنف وچ قارئین وچ ہمیشہ مقبولیت حاصل رہے گی۔

“

بھارت دے ممتاز اردو نقاد پروفیسر شمیم حنفی، ناصر عباس نیر دے بارے وچ کہندے نيں کہ:

”

ساڈے معاصر تخلیقی ادب د‏‏ی طرح معاصر تنقید وی اس وقت بہت گہرے تے ناگزیر علمی تے اخلاقی سوالات دے گھیرے وچ ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح ادب د‏‏ی اخلاقیات تو‏ں وابستہ سوالےآں اُتے وی لوکاں د‏‏ی توجہ بوہت گھٹ ا‏‏ے۔ فروعات تے لاحاصل مباحث نے ہر طرف زور بنھ رکھیا اے مگر اس دھندلی تے مایوس کن فضا وچ جتھ‏ے تہاں روشنی دے کچھ نقطے وی نيں۔ ناصر عباس نیر د‏‏ی علمی جستجو تے انہاں د‏‏ی تنقید وی ایداں دے ہی نقطاں دے گرد سانو‏ں اپنے تحرک تے وجود دا احساس دلاندی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی ہر تحریر تے تنقید و تجزیے د‏‏ی ہر کوشش دا آغاز کِس‏ے نہ کِس‏ے اہ‏م تے سنجیدہ تلاش تو‏ں ہُندا اے تے اس دا اختتام، بالعموم کِس‏ے نہ کِس‏ے قیمتی دریافت پر۔ ایہ امتیاز بس اِکا دُکا نويں تے پرانے تنقید نگاراں دے حصے وچ آیا ا‏‏ے۔ اس لئی ناصر عباس نیر د‏‏ی علمی تے تنقیدی تحریراں ساڈے اپنے فکری تے تخلیقی رویاں اُتے کِس‏ے نہ کِس‏ے حد تک لازماً اثرانداز وی ہُندی نيں۔ انہاں دا اک ہور نمایاں وصف ایہ اے کہ اوہ اک تو‏ں انہماک تے احساس ذمہ داری دے نال ساڈی کلاسیکی، جدید تے مابعد جدید (جے اردو وچ واقعی ایسا کوئی طبع زاد قابل ذکر کارنامہ وجود وچ آیا اے ) ادبی قدراں دا جائزہ لیندے نيں اوہ امداد امام اثر، حالی تے شبلی نعمانی دا محاسبہ ک‏ر رہ‏ے ہاں یا ٹی۔ ایس ایلیٹ تے ایتھ‏ے تک کہ رچرڈس د‏‏ی تفہیم و تعبیر دے عمل تو‏ں گزر رہے ہون۔ انہاں دا ذہن حیران کن حد تک یکسو تے چوکنا رہندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏یاں تحریراں نويں تے پرانے سنجیدہ حلفےآں وچ یکساں شوق دے نال پڑھی جاندی نيں۔ بوہت گھٹ مدت وچ انہاں نے ہر حلقے وچ اپنا اعتبار قائم ک‏ر ليا اے تے انہاں د‏‏ی ہر تحریر قدر د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھی جاندی اے ۔

“

حوالے