نافع بن عبد الرحمن المدنی
| ||||
---|---|---|---|---|
(عربی وچ: نافع المدني) | ||||
جم | سنہ 689 | |||
وفات | سنہ 785 (95–96 سال) | |||
شہریت | اموی خلافت | |||
عملی زندگی | ||||
استاذ | ابو جعفر يزيد بن القعقاع ، عبدالرحمن بن ہرمز ، شیبہ بن نصاح | |||
تلمیذ خاص | ورش ، امام قالون ، امام مالک | |||
پیشہ | الٰہیات دان ، قاری ، محدث ، مفسر قرآن | |||
شعبۂ عمل | قرأت ، علم حدیث ، تفسیر قرآن | |||
ترمیم |
نافع بن عبد الرحمن بن ابی نعیم مشہور قاری نيں جو قراء سبعہ وچ شامل نيں
ناں ونسب
[سودھو]اسم مبارک نافع اورابو عبدالرحمن یا ابو دریم کنیت تھی،معلوم نسب نامہ ایہ اے :نافع بن عبدالرحمن بن ابی نعیم ،اپنے والد دے بجائے جدا امجد دی طرف منسوب ہوکے مشہور نيں،بنو لیث دے غلام سن ۔
ولادت ،خاندان اوروطن
[سودھو]۷۰ھ وچ پیدا ہوئے،اصلاً اصفہان نال تعلق رکھدے سن ،لیکن چونکہ توں عُمر انہاں دا مسکن دارالہجرت مدینہ منورہ رہیا،اس لئی مدنی کہلاندے نيں۔
فضل وکمال
[سودھو]نافع دا شمار انہاں جلیل القدر اتباع تابعین وچ ہُندا اے جنہاں نے چمنستان علم وفن نوں فردوس نظیر بنانے وچ نمایاں کردار ادا کيتا اے ،کتاب اللہ دی جنہاں قر أت سبعہ دے تواتر اُتے امت دا اتفاق واجماع اے، انہاں وچ امام نافع مدنی دی قرأت وی شامل اے۔ اس دے صحیفہ کمال دا سب توں درخشاں باب تجوید وقرأت وچ غیر معمولی مہارت ہی اے ،انہاں نوں ستر تابعین توں قرآن پڑھنے دی سعادت حاصل تھی،حضرت عبداللہ بن عباسؓ اورابی بن کعبؓ جداں اجلہ روزگار صحابہ کرام دے نامور تلامذۂ قرأت دے سامنے زانو ئے تلمذ تہ کرکے اوہ خود وی اس فن دے امام ہوگئے۔ بعض روایات توں معلوم ہُندا اے کہ انہاں نے کچھ صغار صحابہ دے دیدار دا شرف وی حاصل کيتا سی،لیکن انہاں توں اکتسابِ فیض نہ کرسکے،اصمعی دا بیان اے :کان من القراء الفقھاء العباد۔ [۱]وہ قراء فقہاء اورعبادت گزاراں وچ سن ۔
کنیت
[سودھو]انہاں دی کنیت ابو عبد الرحمن ليثی تے ابو رویم مدنی وی اے قرأت وچ امام اہل المدینہ کہلاندے نيں۔
قبیلہ
[سودھو]ایہ قبیلہ بنی لیث توں سن ۔ تے بعض نے قبیلہ جفویہ لکھیا اے۔ اصل وچ اصفہانی سن ۔
نسب
[سودھو]ان دے والد ابو نعیم تے انہاں دے دادا دا ناں عبد الرحمن سی۔ انہاں دے والد تے انہاں دے دادا نے نال نال ہی اسلام قبول کيتا سی، اس وقت ایہ کمسن سن ۔۔ انہاں دے دادا دا اسلامی ناں نعمان رکھیا گیا سی تے ابو نعیم کنیت۔ مگر کنیت ہی توں اوہ زیادہ مشہور ہوئے۔ نافع دی نسبت کدی باپ دی طرف کدی دادا کيتی طرف کيتی جاندی اے اس لئی نافع بن عبدالرحمن وی کہے جاندے نيں تے نافع بن ابی نعیم بھی۔
استاد
[سودھو]حدیثاں تاں ایہ متعدد تابعین توں روایت کردے نيں مگر قرأت وچ ایہ اصل شاگرد نيں
- عبدالرحمن بن ہرمزالاعرج
- ابو جعفر يزيد بن القعقاع
- شيبہ بن نصاح،
- یزید بن رومان
- مسلم بن جندب،
- صالح بن خوّات
- اصبغ بن عبد العزيز النحوی
- عبد الرحمن ابن القاسم
- الزہری
ابو حمہ نے محمد بن یوسف الیمانی توں ایہ روایت کيتا کہ ابو قرۃ توں نافع بن عبد الرحمن نے کہیا سی کہ ميں نے ستر تابعیاں دے سامنے قرآن پڑھیا اے
شاگرد
[سودھو]ان دے شاگر بہت زیادہ نيں جنہاں وچ
اہل مدینہ
[سودھو]اسماعيل بن جعفر، عيسىٰ بن وردان، سليمان بن مسلم بن جماز، مالک بن انس وہم، اسحاق بن محمد، ابو بکر ابن ابو اویس، اسماعيل ابن ابو اويس، يعقوب بن جعفر، عبد الرحمن بن ابو الزناد، عيسىٰ بن مينا قالون، سعد بن ابراہیم انہاں دے بھائی يعقوب بن ابراہیم، محمد بن عمر الواقدی، الزبير بن عامر، خلف بن وضاح، ابو الذکر محمد بن يحيىٰ، ابو العجلان، ابو غسان محمد بن يحيىٰ بن علی، صفوان بن عبد اللہ بن ابراہيم بن وہب، محمد بن عبد اللہ بن ابراہيم بن وہب، ایہ سب اہل مدینہ توں سن ۔
اہل مصر
[سودھو]موسى بن طارق، ابو قرة اليمانی،عبد الملك بن قريب الأصمعی ،خالد بن مخلد القطوانی،ابو عمرو بن العلا، ابو الربيع الزہرانی، خارجہ بن مصعب الخراسانی، خلف بن نزال الاسلمی، وسقلاب بن شيبہ، عثمان بن سعيد (ورش)،عبد اللہ بن وہب، محمد بن عبد اللہ بن وہب، معلى بن دحیہ، الليث بن سعد، اشہب بن عبد العزيز، حميد بن سلامہ،
اہل شام
[سودھو]عتبہ بن حماد الشامی،ابو مسہر الدمشقی، الوليد بن مسلم، عراك بن خالد، خويلد بن معدان،كردم المغربی، ابو الحارث، عبد اللہ بن ادريس الأودی، والغاز بن قيس الأندلسی، ابو بكر القورسی، محمد القورسی[۲]
اکابراین دے ارشادات
[سودھو]اِمام نافع بن عبد الرحمن المدنی کس درجے دے قاری نيں۔ مختلف شخصیتاں دے لفظاں اس طرح نيں
- ۱۔ امام مالک نے کہیا: نافع إمام الناس في القراء ۃ ’’نافع قرأ ت وچ لوکاں دے امام نيں۔‘‘ [۳]
- ۲۔ امام مالک فرماندے نيں: نافع ثبت في القراء ۃ ’’نافع قرأ ت وچ پختہ نيں۔‘‘ [۴]
- ۳۔ امام اصمعی نے کہیا: کان نافع من القراء العباد الفقھاء الستۃ ’’نافع چھ فقہا، عبادت گزار قاریاں وچوں سن ۔‘‘ [۵]
- ۴۔ امام یحییٰ بن معین نے کہیا: ’ثقہ‘ [۶]
- ۵۔ امام ابوحاتم نے ’صدوق‘ کہیا اے۔[۷]
- ۶۔ امام ابن حبان نے ثقات وچ ذکر کيتا اے۔
- ۷۔ امام نسائی نے کہیا: ’لیس بہ بأس‘ [۶]
- ۸۔ ابن سعد نے کہیا: ’کان ثبتاً‘ ثقہ سن ۔[۸]
- (۹)۔ قالون نے کہیا: ’’امام نافع لوکاں وچوں اخلاق دے لحاظ توں سب توں اچھے سن ۔ آپ زاہد تے بہت وڈے قاری سن آپ نے مسجد نبوی وچ سٹھ سال نماز پڑھی۔‘‘ [۹]
- (۱۰)۔ امام ابن سعدنے کہیا: أدرکت أھل المدینۃ وہم یقولون قراء ۃ نافع سنۃ ’’ميں نے مدینہ والےآں نوں پایا اے اوہ کہندے سن کہ امام نافع دی قراء ت سنت اے ۔‘‘[۱۰]
- (۱۱) امام شافعی نے کہیا: من أراد سنۃ فلیقرأ لنافع’’جو شخص سنت کاارادہ رکھدا اے اوہ نافع دی قراء ت حاصل کرے۔‘‘ [۱۱]
- (۱۱۲) امام احمد بن صالح المصری نے کہیا: أصح القرائات عندنا قراء ۃ نافع بن أبي نعیم ’’ساڈے نزدیک سب توں بہترین قراء ت نافع دی اے ۔‘‘ [۱۱]
- (۱۳) صالح بن احمد نے کہیا کہ ميں نے اپنے باپ امام احمد توں پُچھیا کہ أي القراء ۃ أعحب إلیک؟ فقال قرائۃ نافع ’’کیہڑی قراء ت آپ نوں زیادہ اچھی لگتی اے انہاں نے کہیا کہ نافع دی قراء ت۔‘‘ [۱۲]
- (۱۴)امام نافع نے کہیا کہ ميں نے ستر تابعین توں قراء ت سکھی اے جس اُتے دو تابعی وی جمع ہُندے اسنوں ميں نے لے لیا تے جس قراء ت وچ کوئی مفرد ہو اسنوں ميں نے چھوڑدتا۔ ایتھے تک کہ ميں نے ايسے قراء ات نوں جمع کيتا۔ [۱۳]
- (۱۵) امام نافع نے اپنی قراء ت اُتے مشتمل اک کتاب لکھی سی۔[۱۴]
- (۱۶)امام اسحق بن محمد عیسیٰ کہندے نيں کہ جدوں نافع دی وفات دا وقت آپہنچیا توان توں انہاں دے بیٹےآں نے کہیا سانوں وصیت کیجئے تاں انہاں نے فرمایا ’’اللہ توں ڈرجاؤ، آپس وچ معاملات درست کرلو، اللہ تے اس دے رسول دی اطاعت کرو جے تسيں ایمان لیانے والے ہو۔‘‘ [۱۵]
- (۱۷) امام نافع اپنے شاگرداں توں حسن سلوک توں پیش آندے سن، انہاں نوں آداب سکھاندے سن تے باوضو ہوکے کلاس وچ بیٹھدے سن ۔[۱۶]
- (۱۸) امام لیث نے کہیا: نافع لوکاں دے امام سن انہاں توں جھگڑا نئيں کيتا جاندا سی۔[۱۷]
قرآن
[سودھو]کثیر التعداد اکابر شیوخ دے فیضان صحبت نے انہاں نوں قرأت قرآن دا نکتہ شناس اوراس دے اسرار و رموز کاسب توں وڈا واقف کار بنادتا سی اوراسی مہارتِ فنی دے باعث اپنے شیخ ابو جعفر یزید بن قعقاع دے بعد مدینہ منورہ دے بالاتفاق "الامام القراء" تسلیم کیتے گئے،لیث کہندے نيں کہ ۱۳ھ وچ جدوں ميں زیارت حرمین دے سلسلہ وچ مدینہ پہنچیا تاں اوتھے قرأت دا امام نافع بن ابی نعیم کوپایا،امام مالکؒ دا ارشاد اے: نافع امام الناس فی القرأۃ [۱۸] نافعؒ قرأت دے امام نيں۔ لیث بن سعد ہی دا دوسرا بیان اے کہ: ادرکت اھل المدینۃ وھم یقولون قراءۃ نافع سنۃ [۱۹] ميں نے اہلِ مدینہ نوں ایہ کہندے پایا کہ نافع دی قرأت سنت اے۔ امام مالکؒ اکثر فرمایا کردے سن کہ مینوں اہل مدینہ دی قرأت مختار اورپسند اے ،دریافت کيتا گیا ،کیا نافع دی قرأت ؟ ہاں نافع دی قرأت
حدیث
[سودھو]حدیث نبویﷺ وچ انہاں نوں کوئی لائق ذکر حیثیت حاصل نہ سی ،اسی باعث صحاح ستہ وچ انہاں دی کوئی روایت نئيں ملدی، حضرت ابوہریرہؓ دے تلمیذ رشید عبدالرحمن بن ہرمز الاعرج توں انہاں نے تحصیل قرأت دے علاوہ سوحدیثاں دا سماع وی حاصل کيتا سی، نافع دے پایہ ثقاہت دے بارے وچ علمائے فن دی راواں بہت اچھی نيں؛چنانچہ ابن معین،ابو حاتم نسائی، ابن حبان اورابن سعد صراحت دے نال انہاں نوں ثقہ قرار دیندے نيں،علامہ ابن حجر رقمطراز نيں۔ لم أرنی احادیثہ شیئا منکراً وارجو انہ لا بأس بہ [۲۰] ماں انہاں دی مرویات وچ کوئی منکر گل نئيں دیکھدا اورمیرا خیال اے انہاں دے قبول کرنے وچ کوئی حرج نئيں اے۔
شمائل
[سودھو]قرآن پاک دی تلاوت کردے وقت ہمیشہ انہاں دے منہ توں مشک وعنبر دی بو نکلیا کردی تھی،اک بار کسی نے دریافت کیا، آپ از قسمِ عطر کیہڑی خوشبو استعمال کردے نيں؟ فرمایا ایسی کوئی گل نئيں؛بلکہ ميں نے اک شب عالم رؤیا وچ حضور اُتے نور علیہ الصلوٰۃ والتسلیم دی ریارت کيتی،آپ نے میرے منہ توں منہ ملیا کے قرآن پاک دی کچھ آیات تلاوت فرماواں، ايسے وقت توں ایہ خوشبو آنے لگی اے۔[۲۱]
حلیہ
[سودھو]نہایت سیاہ فام؛ لیکن نال ہی نہایت خوش نقش سن ،اک مرتبہ محمد بن اسحاق سیسی نے عرض کيتا کہ آپ دے اعضا ء دی ساخت اورنقشہ کس قدر حسین وجمیل اے ،فرمایا آخر کیوں نہ ہو کہ نبی صلی اللہ علیہ وسلم نے خواب وچ مینوں مصافحہ دا شرف بخشا۔
رواۃ قرأت
[سودھو]نافع دی قرأت متو۱تر دے بوہت سارے رواۃ ہوئے؛لیکن شہرت عام دا تمغہ صرف دو نوں حاصل ہوسکا: (۱)عیسیٰ بن مینا قالون،جو ۱۲۰ھ وچ مدینہ منورہ وچ پیدا ہوئے اورامام نافع توں بے شمار بار قرآن مجید پڑھیا،قوتِ سامعہ توں محروم سن ،لیکن معجز نما گل ایہ اے کہ قرآن پاک سننے وچ ذرا وی دقت اوررکاوٹ محسوس نہ ہُندی تھی، انہاں دی قرأت دی عمدگی دی وجہ توں امام نافع نے انہاں نوں "قالون" دا لقب دتا سی جس دے معنی رومی لغت وچ عمدہ چیز کےہیں۲۲۰ھ وچ مدینہ ہی وچ وفات پائی۔ (۲)عثمان بن سعید ورش ۱۱۰ھ وچ بمقام مصر متولد ہوئے،گورا رنگ ہونے دی وجہ توں استاذ نے ورش دا لقب دتا سی،قرآن پڑھنے دے لئی مصر توں شدر حال کرکے مدینہ طیبہ امام مالک دی خدمت وچ حاضر ہوئے تے فیر تحصیلِ فن دے بعد مصر واپس جاکے قرأت دے متفقہ امام تسلیم کیتے گئے،نہایت خوش الحان سن، یونس بن عبدالاعلیٰ دا بیان اے کہ ورش دی قرأت نہایت عمدہ تھی،اوروہ بہت خوش آواز سن ،۱۹۷ھ وچ بعمر ۸۷ سال مصر ہی وچ رحلت فرمائی۔
وفات
[سودھو]امام نافع باختلاف روایت ۱۶۷ھ یا ۱۶۹ھ مدینہ منورہ وچ رہ سپار عالم جاودانی ہوئے،انتقال دے وقت ۹۷ یا۹۹ سال دی عمر سی۔ [۲۲]
وصیت
[سودھو]جب انہاں دی وفات دا وقت نیڑے آیا تاں صاحبزادگان نے وصیت کيتی درخواست کيتی فرمایا: اتقو اللہ واصلحوا ذات بینکم واطیعواللہ ورسولہ انہاں کنتم مؤ منین [۲۳]
حوالے
[سودھو]- ↑ (تہذيب التہذيب:۱۰/۴۰۷)
- ↑ مقدمات فی علم القراءات،مؤلفین: محمد احمد مفلح القضاة، احمد خالد شكرى، محمد خالد منصور،ناشر: دار عمار - عمان (الاردن)
- ↑ معرفۃ الکبار للذہبی: 1؍89، سیر أعلام النبلا للذہبي:7؍337
- ↑ میزان الإعتدال للذہبي: 4؍24، لسان المیزان لابن حجر: 9؍226
- ↑ معرفۃ القراء الکبار للذہبي: 1؍244
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ رہتل الکمال: 19؍23
- ↑ معرفۃ القراء الکبار: 1؍246
- ↑ تہذيب التہذيب: 110؍364
- ↑ صبح الأعشی للقلقشندي: 1؍216
- ↑ تہذيب التہذيب: 10؍363
- ↑ ۱۱.۰ ۱۱.۱ أحسن الأخبار: 223
- ↑ جمال القراء: 2؍448، معرفۃ القراء: 1؍108
- ↑ نحایۃ الاختصار: 1؍19
- ↑ التذکرۃ لابن غلبون: 111، قراءت القراء: 62
- ↑ معرفۃ القراء:1؍11، غایۃ النھایۃ: 2؍333
- ↑ أحسن الاخبار: 228
- ↑ أحسن الأخبار: 229
- ↑ (شذرات الذہب:۱/۲۷۰)
- ↑ (تہذيب التہذيب:۱۰/۴۰۸)
- ↑ (ایضاً:۴۰۷)
- ↑ (شذرات الذہب:۱/۲۷۰)
- ↑ (شذرات الذہب:۱/۲۷۰ ومرأۃ الجنان:۱/۳۵۹)
- ↑ (تہذيب التہذيب:۱۰/۴۰۸)