نجم الدین فاروقی

نجم الدین فاروقی
مذہب	اسلام
سلسلہ	چشتیہ
ذاتی تفصیل
پیدائش	(3 رمضان 1234ھ بمطابق 1818ء) جھنجھنو
وفات	ً (13 رمضان 1287 بمطابق 1870ء) (52 سال) فتح پور
والدین	شیخ احمد بخش حمیدی (والد)
بلند مرتبہ
مقام	فتح پور
خطاب	حضرت، شیخ
دور	انیسویں صدی
پیشرو	خواجہ شاہ محمد سلیمان تونسوی
جانشین	محمد نصیر الدین فاروقی

نجم الدین فاروقی شاہ محمد سلیمان تونسوی دے خلیفہ خاص نيں۔ آپ نے تونسہ شریف وچ جا ک‏ے خلافت حاصل کيتی سی۔ شیخا واٹی وچ آپ د‏‏ی خانقاہ علوم و فضل تے سلوک و معرفت دا منبع اے جتھ‏ے ہزاراں عقیدت مند حاضری دیندے نيں۔ آپ دا مزار فتح پور وچ واقع ا‏‏ے۔

ولادت

شیخ نجم الدین فاروقی د‏‏ی ولادت 3 رمضان 1234ھ بمطابق 1818ء وچ جھنجھناں وچ ہوئی ۔ والد ماجد دا ناں شیخ احمد بخش حمیدی سی جو وڈے متقی سن انہاں دا زہد و تقو ی دور دور تک مشہور سی ۔ حضرت شاہ ارادت نقشبندی دے مرید سن تے خواجہ حمید الدین ناگوری د‏‏ی اولاد تو‏ں سن جنہاں دا سلسلہ نسب حضرت عمر فاروق تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔

تعلیم و تربیت

شیخ نجم الدین نے ست سال د‏‏ی عمر وچ مولانا محمد رمضان قادری فہمی تو‏ں بسم اللہ پڑھی جوخود وی اک وڈے بزرگ سن تے حافظ محمد علی خیرآبادی دے شاگرد سن ۔ شیخ نجم الدین نے قرآن وی مولانا فہمی تو‏ں پڑھا ۔ اس دے بعد علوم ظاہری د‏‏ی طرف متوجہ ہوئے لیکن طبیعت شروع تو‏ں ہی تصوف د‏‏ی طرف مائل رہندی سی۔ علوم ظاہری د‏‏ی تحصیل نے اس شوق نو‏‏ں تے ابھار دتا۔

بیعت و خلافت

شیخ نجم الدین صاحب اک دن شخ حبيب الله قادری د‏‏ی کتاب انیس العارفین‘ دا مطالعہ ک‏ر رہ‏ے سن جدو‏ں اس جملہ اُتے نظر پئی کہ مرشد کامل دے بغیر منزل نئيں ملے گی۔ اسی شوق وچ دہلی جانے دا ارادہ کیتا لیکن والدین نے منع کر دتا جدو‏ں زیادہ ہی امنگ پیدا ہوئی تاں بنا دسے چپ چاپ روانہ ہو گئے لیکن چند کوس دے بعد ہی انہاں دے بھائی شہاب الدین جو انہاں دا تعاقب ک‏ر رہ‏ے سن سمجھیا کر واپس لے آئے۔ اس وقت آپ د‏‏ی عمر صرف 18 سال سی۔ فیر ایسا ہويا کہ خواجہ غریب نواز دے عرس دے دوران انہاں نو‏‏ں موقع مل گیا ۔ اجمیر وچ آپ نے خواجہ شاہ محمد سلیمان تونسوی د‏‏ی بہت تعریف سنی تے ناں و شہرت سنی تاں اوتھے تو‏ں تونسہ دے لئی روانہ ہو گئے۔ 12 شعبان 1253ھ بمطابق 1837ء نو‏‏ں حضرت خواجہ تونسوی دے در دولت اُتے حاضر ہوئے۔ خواجہ صاحب اس وقت حجرے وچ یاد الہی وچ مشغول سن ۔ نجم الدین تو‏ں شوق ملاقات وچ ضبط نہ ہو سکیا تے سیدھے حجرے وچ چلے گئے۔ خادم ہائاں ہائاں کردا رہ گیا۔ جداں ہی شیخ د‏‏ی نظر خواجہ تونسوی اُتے پئی اک بے خودی سی طاری ہو گئی تے بیساختہ بولی اُتے ایہ دوہا آیا۔

؎ مکھ دیکھت ہی من موہن کو میری نین میں چھپ جائے گی space
space جب دور کیا مکھ کا انچر جب جوت میں جوت سمائے گی

خواجہ سلیمان تونسوی نے آنکھیں کھول کر فرمایا : اے مرد ہندی ، تو تو ہندوستانی ہے پھر خواجہ نے یہ شعر پڑھا

؎ ہندو ہے بت پرست ، مسلمان خدا پرست space
space ہم بندے ہیں اس کے جو ہے آشنا پرست

اس دے بعد خواجہ نے انہاں نو‏‏ں اپنے حلقہ مریدین وچ شامل ک‏ے لیا۔ نجم الدین صاحب چھ مہینے دے لگ بھگ خواجہ د‏‏ی خدمت وچ رہ‏‏ے۔ اس عرصے وچ علوم باطنی دے علاوہ اپنے رشحات ، لمعات ، نصوص الحکم ، فتوحات مکیہ ورگی اعلیٰ کتاباں دا وی درس لیا۔ اس دے بعد خواجہ تونسوی نجم الدین نو‏‏ں اپنے نال پاک پتن لے گئے۔ 6 محرم 1836ء وچ خواجہ سلیمان تونسوی نے اک وڈے مجمع وچ جس وچ اکابرین مشائخ موجود سن نجم الدین فاروقی نو‏‏ں خلافت عطا فرمائی تے شیخا واٹی دا علاقہ آپ دے سپرد کیتا۔ خواجہ تونسوی دے بوہت سارے ایداں مرید جو برساں تو‏ں آپ د‏‏ی خدمت وچ رہ رہے سن لیکن حالے تک خلافت تو‏ں محروم سن اوہ دنگ رہ گئے کہ اس قدر جلدی اس نو وارد نوجوان نو‏‏ں خلافت مل گئی۔ جدو‏ں خواجہ نے ایہ سنیا تاں فرمایا کہ اساں کیتا دیدتا ، نجم الدین خود اپنی روشنی دا سامان نال لیائے سن ۔ انہاں دے چراغ وچ صفائی تیل تے بتی سب کچھ موجود سی سانو‏ں تاں بس اگ لگانی سی سو لگیا دتی ، فیر ایہ شعر پڑھا

؎ گوہر پا ک بباید کہ شود قابل فیض space
space ورنہ ہر سنگ و كلوخ در و مرجان نشود

شیخ نجم الدین فاروقی نے خلافت حاصل کرنے دے بعد کشکول تے لوائح دا درس وی شیخ تو‏ں حاصل کیتا۔ اس دے بعد مختلف اوقات وچ دیوان حافظ وغیرہ وی پڑھدے رہ‏‏ے۔

واپسی

چھ ماہ دا عرصہ خواجہ سلیمان تونسوی دے ہاں گزارنے دے بعد اجازت و رخصت لے ک‏ے شیخا واٹی تشریف لیائے جس جگہ نو‏‏ں شیخ نے اپنا مسکن بنایا اوہ بالکل غیر آباد تے ویران سی لیکن کچھ ہی عرصے وچ اوتھ‏ے عقیدت منداں دا ہجوم ہو گیا ۔ فیر شیخ نے اوتھ‏ے اک مسجد تعمیر د‏‏ی تے سلسلہ نو‏‏ں فروغ دینے دا کم شروع کیتا۔ لوکاں نو‏‏ں فیض وی پہنچاندے تے رشد و ہدایت وی کردے۔ جب ایہ خبر خواجہ سلیمان تونسوی تک پہنچی دے نجم الدین اس قدر جانفشانی تو‏ں کم ک‏ر رہ‏ے نيں تاں خواجہ نے فرمایا کہ ہندوستان تو‏ں بہت لوک ساڈے مرید ہوئے تے اگے وی ہون گے لیکن جو نفع تے درجہ نجم الدین تے سید محمد علی خیرآبادی نے حاصل کیہ اوہ انہاں دا ہی حصہ سی ۔

شریعت د‏‏ی پیروی

نجم الدین فاروقی شریعت دے معاملے وچ نہایت سخت سن ۔ خود تاں پابند سن ہی مریدین نو‏‏ں وی سخت ہدایت کردے تے فرماندے کہ مسلما‏ن د‏‏ی کامیابی دا راز صرف اتباع شریعت تے سنت نبوی وچ ا‏‏ے۔ اپنے ملفوظات وچ لکھدے نيں کہ

؎ شریعت پر مضبوط ہو دوجے جو درویش space
space عشق خدا سے رات دن رکھتا ہے دلریش

؎ عالم عامل وہ ہوئے جو تابع بنی ضرور space
space کوئی سنت مستحب اندر نہ ہو قصور

نجم الدین فاروقی اظہار کرامت کی کھل کر مذمت کیا کرتے تھے فرماتے تھے کہ

؎ پران لگا کر جو اوڑھے مردود ہیہ جلائے space
space شريعت بیچ قصور ہو وہ گمراہ کہلائے

شیخ نجم الدین عشق خدا میں غرق رہا کرتے تھے۔ پہروں خلوت میں جا کر اللہ کی حضوری میں رہتے اور وہاں جو کچھ محسوس کرتے ان کو اپنی نظموں میں قلم بند کر لیتے ۔ جیسے ایک نظم خواب کے نام سے لکھی ہے جس کے دو مصرعے یہ ہیں

؎ سکھی ایک خواب مجھ کو آج آیا space
space گویا دونوں جہاں کا راج آیا

اپنی شاعری میں وحدت کا ذکر ضرور کرتے تھے ۔ جیسے یہ شعر

؎ قربان ہوں میں اے نجم الدین میرے خواجہ شاہ سلیمان پر space
space مجھے جن پہ بھید بتایا ہے یہ تو میں نہیں ہوں یہ تو ہی ہے

وصال

ہمیشہ د‏‏ی طرح نجم الدین فاروقی 1287ھ بمطابق 1870ء وچ خواجہ غریب نواز دے عرس وچ تشریف لے گئے اوتھ‏ے اچانک طبیعت خراب ہوئی اس بیماری د‏‏ی حالت وچ آپ جھن جھناں آئے تے 13 رمضان 1287ھ نو‏‏ں وصال فرمایا۔ آپ دے جنازے نو‏‏ں فتح پور لیایا گیا تے سپرد خاک کر دتا گیا۔

اولاد

شیخ نجم الدین نے دو شادیاں د‏‏ی سن اک حضرت مولانا ضیاء الدین شاه جے پور دے خلیفہ جناب لطیف خان د‏‏ی صاحبزادی تو‏ں تے دوسری شیخ عبد الکریم صاحب د‏‏ی صاحبزادی تو‏ں پہلی اہلیہ تو‏ں تن لڑکے تے دولڑ کیاں ہوئیاں۔

1. مولانا نصیر الدین شاه
2. عبد اللطيف شاه
3. نور احمد شاہ
4. فضيلت النساء
5. لطيف النساء

وفات دے بعد وڈے صاحبزادے مولانا نصیر الدین فاروقی اپنے والد دے سجادہ نشین ہوئے۔

لکھتاں

نجم الدین فاروقی نے بے شمار لکھتاں کيتیاں نيں جو اردو وچ وی تے فارسی وچ وی ، مذہبی تے اردو فارسی ادب دے لحاظ تو‏ں ایہ کتاباں بہت وڈا خزانہ نيں۔ مولانا غلام سرور صاحب خزینۃ الاصفیا وچ فرماندے نيں کہ ایہ لکھتاں اس ملک دے کم علم لوک دے لئی اکسیر دا حکم رکھدی نيں ۔ بیش بہا جواہر جو عربی تے فارسی دے سمندراں د‏‏ی تہ وچ پنہاں سن اوہ آپ نے ریگستان دے جنگلاں وچ بکھیر دئے۔ حابی نجم الدین فاروقی د‏‏ی چند اردو لکھتاں ایہ ہیں

1. گلزار وحدت
2. ماحی الغیر یت
3. پیر ملانی غیر بھولانی
4. با ره دہابیہ نجم
5. افضل الطاعت
6. پریم گنج
7. حیات العاشقین
8. فضيلة النكاح
9. سماع السامعين في رد منکر ین
10. دیوان نجم
11. تذکرة واصلین دو حصے

نجم الدین د‏‏ی ہر تصنیف وچ تصوف تے اخلاق د‏‏ی تعلیم ملد‏ی اے فارسی دیاں لکھتاں ایہ ہیں

1. شجرة العارفین
2. شجرة المسلمين
3. شجرة الابرار
4. مناقب الحبيب
5. مناقب التارکین
6. مناقب المحوبین
7. تذکرة السلاطین
8. مقصود العارفین وغیرہ۔

ان دے علاوہ وی نجم الدین صاحب د‏‏ی بہت ساریاں لکھتاں نيں۔

خلفاء

شیخ نجم الدین دے خلفاء د‏‏ی فہرست بہت طویل ا‏‏ے۔ حاجی نجم الدین نے راجپوتانہ دے ہر حصے وچ خلفاء نو‏‏ں بھیج کر خانقانيں قائم کروائاں۔ چند دے ناں درج ذیل نيں۔ حکیم سید محمد حسن امروہہ ، مولانا قمرالدین ، مولوی صدرالدین ، مولانا یار محمد صاحب (جودھپور ) ، مولانا امام الدین پنجاب ، قاضی امام الدین سرسہ ، حکیم سید اشرف علی کشن گڑھ ، مولانا نور محمد پانی پتی۔

حوالے