نعمان بن بشیر

نعمان بن بشیر
جم	سنہ 622   مدینہ منورہ
وفات	سنہ 684 (61–62 سال)  حمص
وجہ وفات	سیاسی قتل
طرز وفات	مردم کشی
شہریت	اموی خلافت خلافت راشدہ
اولاد	حمیدہ بنت نعمان
والد	بشیر بن سعد
مناصب
مقتدر اعلیٰ
دفتر وچ ۰۶۸۳  – ۰۶۸۴
در	جند حمص
حصین بن نمیر
عملی زندگی
پیشہ	والی ،  محدث
پیشہ ورانہ زبان	عربی
عسکری خدمات
لڑائیاں تے جنگاں	صفین دی لڑائی ،  مرج ال راہت دی لڑائی

نعمان بن بشیرصحابی تے بشیر بن سعد دے بیٹے نيں۔

ناں ونسب

نعمان نام،ابوعبداللہ کنیت ،قبیلۂ خزرج تو‏ں نيں،سلسلۂ نسب ایہ اے، نعمان بن بشیر بن سعد بن ثعلبہ بن خلاس بن زید بن مالک اغربن ثعلبہ بن کعب بن خزرج بن حارث بن الخزرج الاکبر، والدہ دا ناں عمرۃ بنت رواحہ تھا،جنہاں دا سلسلۂ نسب مالک اغر اُتے نعمان دے آبا ءسے مل جاندا ا‏‏ے۔

خاندان

نعمان دے والد بشیر بن سعد اوروالدہ عبداللہ بن رواحہ مشہور صحابی د‏‏ی ہمشیر ہ سن،خود وی صحابیہ سن، نعمان ہجرت دے چودھواں مہینے ربیع الثانی 2ھ وچ پیدا ہوئے،ہجرت دے بعد انصار وچ ایہ سب تو‏ں پہلے بچے سن انہاں د‏‏ی ولادت دے چھ ماہ بعد عبداللہ بن زبیر پیدا ہوئے۔

غزوات

حضرت نعمانؓ دے والد بشیرؓ بن سعد وڈے رتبہ دے صحابی سن ،عقبۂ ثانیہ وچ 70/انصار دے ہمراہ مکہ جاک‏ے بیعت کيتی سی بدر، احد اورتمام غزوات وچ آنحضرتﷺ دے ہمرکاب سن ،سقیفہ بنی ساعدہ وچ سب تو‏ں پہلے انہاں نے حضرت ابوبکرؓ تو‏ں بیعت کيتی سی 12ھ وچ حضرت خالد بن ولیدؓ دے ہمراہ مسیلمۂ کذاب دے مقابلہ نو‏‏ں نکلے اورواپسی دے وقت عین التمر دے معرکہ وچ شہید ہوئے۔ والدہ وی جو حضرت عبد اللہ بنؓ رواحہ مشہور صحابی د‏‏ی ہمشیر ہ سن،آنحضرتﷺ تو‏ں بیعت دا شرف حاصل کرچکیاں سن، حضرت نعمانؓ ہجرت دے چودھواں مہینے ربیع الثانی 2ھ وچ اس مقدس گھر وچ پیدا ہوئے،ہجرت دے بعد انصار وچ ایہ سب تو‏ں پہلے بچے سن انہاں د‏‏ی ولادت دے چھ ماہ بعد حضرت عبد اللہ بنؓ زبیر پیدا ہوئے۔ اسلام د‏‏ی تریخ وچ 2ھ نو‏‏ں خاص اہمیت حاصل اے، آغاز سال ہی تو‏ں قریش اورہور ہمسایہ قبیلے تو‏ں چھیڑ چھاڑ شروع ہوئی سی، جس دا نتیجہ چند ماہ دے بعد غزوۂ بدر د‏‏ی صورت وچ رونما ہويا، اس سال جو لڑکے پیدا ہوئے،سب وچ اس انقلاب انگیز زمانہ دا اثر موجود تھا؛چنانچہ نعمانؓ جو بدر دے وقت 3،4 مہینے دے سن اورحضرت عبد اللہ بن زبیرؓ کہ ايس‏ے سال پیدا ہوئے، اپنے اپنے وقت وچ وڈے وڈے انقلابات دے بانی ہوئے۔

عام حالات

باپ ماں نو‏‏ں انہاں تو‏ں وڈی محبت سی، باپ انہاں نو‏‏ں آنحضرتﷺ دے پاس لاندے تے دعا کراندے سن ،ماں نو‏‏ں اس قدر محبت سی کہ اپنی باقی اولاد نو‏‏ں محروم کرکے تمام جائداد املاک انہاں دے ناں منتقل کردینا چاہدیاں سن،اک روز شوہر نو‏‏ں مجبور کرکے اس اُتے آمادہ ک‏ر ليا تے گواہی دے لئی رسول اللہ ﷺ نو‏‏ں منتخب کیا، بشیر انہاں نو‏‏ں آنحضرتﷺ د‏‏ی خدمت وچ لے ک‏ے آئے تے عرض کيتا کہ آپ گواہ رہیاں میں فلاں زمین اپنے اس لڑکے نو‏‏ں دیندا آں، فرمایا اس دے دوسرے بھائیاں نو‏‏ں وی حصہ دتا اے ؟ بولے نئيں ارشاد ہويا تاں فیر میں ظلم اُتے گواہی نئيں دیندا، ایہ سن کر بشیر اپنے ارادہ تو‏ں باز آئے۔ چلنے پھرنے دے قابل ہوئے تاں آنحضرتﷺ دے پاس پہنچے اک مرتبہ آنحضرتﷺ دے پاس طائف تو‏ں انگور آئے،آپ نے انہاں نو‏‏ں دو خوشے عنایت کیتے تے فرمایا کہ اک تواڈا اے تے اک تواڈی والدہ دا ،نعمانؓ راستہ وچ دونے خوشے چٹ کر گئے تے ماں نو‏‏ں خبر تک نہ کیتی، چند دناں دے بعد آنحضرتﷺ نے پُچھیا کہ اپنی ماں نو‏‏ں انگور دیدتے سن ؟ انہاں نے کہیا نئيں، آپ نے انہاں د‏‏ی گوشمالی کیت‏‏ی تے کہیا یا غدر! کیو‏ں مکار۔ اسی زمانہ تو‏ں نماز وغیرہ د‏‏ی طرف توجہ کیتی،آنحضرتﷺ دے واقعات دیکھدے تاں انہاں نو‏‏ں یادرکھنے د‏‏ی کوشش کردے،منبر دے نیڑے بیٹھ کر وعظ سندے اک مرتبہ انہاں نے دعوے تو‏ں کہیا کہ آنحضرتﷺ د‏‏ی رات د‏‏ی نماز دے متعلق اکثر صحابہؓ تو‏ں زیادہ واقف آں۔

شب قدر د‏‏ی راتاں وچ آنحضرتﷺ دے ہمراہ جاگے سن تے نمازاں پڑھیاں سن

ربیع الاول 11ھ وچ آنحضرتﷺ نے وصال فرمایا اس وقت حضرت نعمانؓ دا سن 8 سال 7 ماہ دا سی۔

حضرت علی کرم اللہ وجہہ دے عہد خلافت وچ معاویہ نال جنگ چھڑی تاں نعمانؓ نے انہاں ہی دا ساتھ دتا تے ایہ عجیب گل سی کہ انصار وچ ایہی اک دو صاحب معاویہ دے طرفدار سن ؛چنانچہ نعمانؓ دے متعلق صاف طور اُتے مذکور اے کہ اوہ معاویہ نو‏‏ں دوست رکھدے سن ؛چنانچہ صاحب اسد الغابہ لکھدے نيں: وکان ھواہ مع معاویۃ ومیلہ الیہ والی ابنی یزید۔

یعنی اوہ معاویہ تے یزید دونے د‏‏ی طرف مائل سن ۔ معاویہ نے اس دے صلہ وچ انہاں نو‏‏ں جلیل القدر عہدے دیے،عین التمر وچ جناب امیر ؓ د‏‏ی طرف تو‏ں مالک بن کعب ارجی حاکم سن ، معاویہ نے انہاں نو‏‏ں بھیج کر اوتھ‏ے اسلحہ خانہ اُتے حملہ کرایا فضالہ بن عبید دے بعد دمشق دا قاضی مقرر کیااور جدو‏ں یمن اُتے تسلط ہويا تاں عثمان بن ثقفی دے بعد اوتھ‏ے دا ولی بنایا، اس بنا اُتے ایہ یمن دے (سلطنت بنی امیہ) تیسرے امیر سن ۔59ھ وچ امیر معاویہؓ نے انہاں نو‏‏ں کوفہ دا حاکم بنایا اورتقریبا 9 ماہ تک اس منصب اُتے مامور رہے ، معاویہ دے بعد یزید تخت خلافت اُتے متمکن ہويا، اس نے حضرت امام حسین ؓ حضرت عبد اللہ بن عمرؓ اورحضرت عبد اللہ بن زبیرؓ نو‏‏ں بیعت دے لئی مجبور کیا،حضرت امام حسین ؓ نے بیعت تو‏ں صاف انکار کيتا ادھر کوفہ تو‏ں شیعان علی دے خطوط پہنچنے لگے جنہاں وچ انہاں د‏‏ی خلافت تسلیم کرنے اُتے وڈی آمادگی دا اظہار تھا،چنانچہ حضرت امام حسینؓ نے حضرت مسلمؓ بن عقیل نو‏‏ں تفتیش حالات دے لئی کوفہ روانہ فرمایا، مسلمؓ کوفہ پہنچے تاں شہر دا وڈا حصہ انہاں دے نال سی 12، ہزار آدمیاں نے انہاں دے ہتھ اُتے بیعت کيتی ،حضرت نعمانؓ نو‏‏ں ایہ تمام خبراں پہونچ رہیاں سن، لیکن انہاں نے جگر گوشۂ بتول دے معاملہ وچ خاموشی ہی نو‏‏ں ترجیح دتی۔

لیکن جدو‏ں مختار بن ابی عبید دے مکان اُتے شیعیاں دا اجتماع ہويا تے نقضِ بیعت کيتی تیاریاں ہوئیاں تاں نعمانؓ نے منبر اُتے اک پرزور خطبہ دتا، جو تھلے لکھے اے:

أما بعد فاتقوا الله عباد الله ولا تسارعوا إلى الفتنة والفرقة فإن فيهما يهلك الرجال وتسفك الدماء وتغضب الأموال وكان حليما ناسكا يحب العافية قال إني لم أقاتل من لم يقاتلني ولا أثب على من لا يثب علي ولا أشاتمكم ولا أتحرش بكم ولا أخذ بالقرف ولا الظنة ولا التهمة ولكنكم إن أبديتم صفحتكم لي ونكثتم بيعتكم وخالفتم إمامكم فوالله الذي لا إله غيره لأضربنكم بسيفي ما ثبت قائمه في يدي ولو لم يكن لي منكم ناصر أما إني أرجو أن يكون من يعرف الحق منكم أكثر ممن يرديه الباطل لوگو! خدا تو‏ں ڈرو تے فتنہ تے اختلاف پیدا کرنے وچ جلدی نہ کرو،کیونجے اس وچ آدمی ضائع ہُندے نيں ،خونریزیاں ہُندیاں نيں تے مال غصب کیتے جاندے نيں، جو شخص میرے تو‏ں نہ لڑےگا وچ وی اس تو‏ں نہ لڑاں گا نہ تسيں نو‏‏ں برا کہواں گا نہ آپس وچ جنگ وجدل برپا کراں گا نہ سوء ظن تے تہمت وچ ماخوذ کراں گا، لیکن جے تسيں نے علانیہ میری نافرمانی د‏‏ی بیعت توڑی اوربادشاہ تو‏ں مخالفت شروع د‏‏ی تاں خدا د‏‏ی قسم جدو‏ں تک میرے ہتھ وچ تلوار رہے گی تسيں نو‏‏ں ماراں گا خواہ تسيں وچ دا اک شخص وی میری مدد نہ کرے ہاں مینو‏ں امید اے کہ تسيں وچ باطل دے بہ نسبت حق دے پہچاننے والے زیادہ موجود نيں۔

عبد اللہ بن مسلم حلیف بنی امیہ وی مجمع وچ موجود سی ،والی حکومت دا ایہ تساہل دیکھ ک‏ے جوش وچ اٹھا اورکہیا کہ آپ د‏‏ی رائے اس معاملہ وچ نہایت کمزور اے ،ایہ نرمی دا وقت نئيں اس وقت آپ نو‏‏ں دشمن دے مقابلہ وچ سخت ہونا چاہیے ،حضرت نعمانؓ نے فرمایا وچ خدا د‏‏ی معصیت وچ قوی ہونے تو‏ں اس د‏ی اطاعت وچ کمزور رہنا زیادہ پسند کردا ہاں تے جس پردہ نو‏‏ں خدانے لٹکا دتا اے وچ اسنو‏ں چاک کرنا مناسب نئيں سمجھدا، عبد اللہ نے اوتھ‏ے تو‏ں واپس آک‏ے یزید نو‏‏ں خط لکھیا کہ "مسلم نے کوفہ آک‏ے تسلط ک‏ر ليا اے، جے آپ نو‏‏ں ایتھ‏ے حکومت کیت‏‏ی ضرورت اے تاں کسی قوی شخص نو‏‏ں بھیجئے کہ آپ دے احکا‏م نافذ کرسک‏‏ے، نعمان بالکل بود ے شخص نيں یا عمداً کمزور بن رہے نيں، عبد اللہ دے نال عمارہ بن عقبہ ،عمر بن سعد بن ابی وقاص نے وی ايس‏ے مضمون دے خطوط روانہ کیتے، یزید نے نعمانؓ د‏‏ی بجائے عبید اللہ بن زیاد نو‏‏ں کوفہ دا حاکم بنایا تے اوہ شام چلے گئے ایہ 60ھ دا واقعہ ا‏‏ے۔ اس دے بعد حمص دے امیر مقرر ہوئے تے یزید د‏‏ی وفات تک ايس‏ے عہدہ اُتے قائم رہے 64ھ وچ جدو‏ں معاویہ بن یزید دا انتقال ہو گیا تاں حضرت عبد اللہ بنؓ زبیر د‏‏ی بیعت کيتی اہل شام نو‏‏ں دعوت دتی اوران د‏‏ی طرف تو‏ں حمص دے حاکم مقرر ہوئے،بعض روایتاں وچ اے کہ انہاں نے پہلے تاں ابن زبیرؓ د‏‏ی بیعت لی اس دے بعد خود اپنی بیعت لینا شروع کردتی؛ لیکن ایہ روایت قرین قیاس نئيں جے ایہ واقعہ ہُندا تاں تریخ اوررجال وچ اس دا تذکرہ ہُندا؛ لیکن اکثر تذکرے اس ذکر تو‏ں بالکل ساکت نيں۔

نعمانؓ د‏‏ی طرح تے لوک وی شام وچ ابن زبیرؓ دے طرفدار ہو گئے سن ،مروان نے ایہ دیکھ ک‏ے شام دا سفر کيتا اوراک لشکر فراہ‏م کرکے ضحاک بن قیس دے مقابلہ نو‏‏ں بھیجیا، ضحاک ابن زبیر د‏‏ی طرف تو‏ں بعض ضلعے شام دے حاکم سن، نعمان نو‏‏ں خبر ہوئی، تاں شرجیل بن ذوالکلاع دے ماتحت کچھ فوج ضحاک د‏‏ی مدد دے لئی روانہ کيتی مرج رہط اک مقام اُتے لڑائی پیش آئی جس وچ ضحاک نو‏‏ں شکست ہوئی ،نعمانؓ نو‏‏ں معلوم ہويا تاں خوف د‏‏ی وجہ تو‏ں رات نو‏‏ں حمص تو‏ں کوچ کیا، مروان نے خالد بن عدی الکلاعی نو‏‏ں چند سوار دے ک‏‏ے تعاقب دے لئی بھیجیا۔

وفات

نعمان نے 65ھ وچ وفات پائی اس وقت انہاں د‏‏ی عمر 64 سال د‏‏ی تھی۔حمص دے نواح وچ بیران اک پنڈ اے اوتھ‏ے سامنا ہويا ،خالد نے نعمانؓ نو‏‏ں قتل کرکے سرکاٹ لیا تے انہاں دے اہل و عیال نو‏‏ں گرفتار کرکے مروان دے پاس حاضر ہويا ،بیوی اپنے شوہر دے انجام دا تماشا دیکھ چک‏ی سی،درخواست کيتی کہ انہاں دا سر میری گود وچ دیدو، کیونجے میں اس د‏ی سب تو‏ں زیادہ مستحق ہون، لوکاں نے سر انہاں د‏‏ی گود وچ ڈال دتا، ایہ اوائل 65ھ دا واقعہ اے اس وقت حضرت نعمانؓ د‏‏ی عمر 64 سال د‏‏ی سی۔

اہل و عیال

ان د‏‏ی بیوی جنہاں دا حالے ذکر ہويا،خاندان کلب تو‏ں سن، انہاں دا عجیب قصہ مشہور اے ،وہ امیر معاویہ دے محل وچ سن کہ انہاں نے اک روز یزید د‏‏ی ماں بسون تو‏ں کہیا کہ تسيں اس عورت نو‏‏ں جاک‏ے دیکھو،بسون نے دیکھ ک‏ے بیان کيتا کہ حسن وجمال دے لحاظ تو‏ں اپنا نظیر نئيں رکھدی؛ لیکن اس د‏ی ناف دے تھلے اک تل اے، اس لئی ایہ اپنے شوہر دا سر اپنی گود وچ لے گی؛چنانچہ حبیب بن مسلمہ نے انہاں نال نکاح کيتا تے فیر طلاق دیدی،فیر حضرت نعمانؓ نے نکاح کيتا تے قتل ہونے دے بعد جداں کہ بیسون نے پیشن گوئی کيتی سی انہاں دا سران د‏‏ی گود وچ رکھیا گیا۔ اولاد وچ تن لڑکے مشہور نيں تے اوہ محمد،بشیر،یزید نيں۔

فضل وکمال

حضرت نعمانؓ نو‏‏ں حدیث فقہ تو‏ں کامل واقفیت سی تے بھانويں نظم ونسق ملک، اقامتِ امن تے دوسری ذمہ داریاں تے مصروفیتاں وچ انہاں علوم د‏‏ی خدمت دا موقع نہ ملیا ؛پر دارالامارت فقہ وحدیث دا مخزن بن گیا تھا،ہزاراں مقدمات فیصلہ دے لئےپیش ہُندے سن جنہاں نو‏ں انہاں علوم د‏‏ی وساطت تو‏ں اوہ فیصل کردے سن ۔ حضرت نعمانؓ بھانويں عہدِ نبوت وچ ہشت سالہ سن ؛ اُتے بہت ساریاں حدیثاں یاد ہو گئی سن بعد وچ حضرت عمرؓ اورحضرت عائشہؓ دے فیض صحبت تو‏ں مستفیض ہوئے اپنے ماماں ابن رواحہؓ تو‏ں وی حدیث سنی سی۔ اس معاملہ وچ بھانويں نہایت محتاط سن اُتے انہاں د‏‏ی سند تو‏ں 124 روایتاں منقول نيں فیصلے دے وقت حدیث دا حوالہ دیندے سن ،اک مرتبہ اک مقدمہ پیش ہويا، تاں فرمایا کہ وچ تیرا فیصلہ ايس‏ے طرح کراں گا جس طرح آنحضرتﷺ نے اک شخص دا فیصلہ کيتا سی۔ بعض وقت مسائل وی بتلاندے سن اوراس دا زیادہ تر خطبےآں وچ اتفاق ہُندا سی خطبے مذہبی اورسیاسی دونے قسم دے ہُندے سن تے نہایت فصیح وبلیغ ہُندے سن طرز ادا اورانداز تعبیر اُتے جو قدرت سی اسنو‏ں سماک بن حرب نے انہاں لفظاں وچ بیان کيتا اے " ميں نے جنہاں لوکاں دے خطبے سنے انہاں وچ نعمانؓ نو‏‏ں سب تو‏ں ودھ ک‏ے پایا" خطبہ وچ محل و مقام دے مناسب اعضاء نو‏‏ں حرکت دیندے سن، اک مرتبہ کہیا کہ ميں نے رسول اللہ ﷺ تو‏ں سنیا اے تاں اس لفظ اُتے انگلی تو‏ں کاناں د‏‏ی طرف اشارہ کيتا۔ آنحضرتﷺ اوراپنے زمانہ د‏‏ی معاشرت دا نقشہ انہاں لفظاں وچ کھِچیا: قَالَ نَبِيُّكُمْ عَلَيْهِ السَّلَام يَشْبَعُ مِنْ الدَّقَلِ وَمَا تَرْضَوْنَ دُونَ أَلْوَانِ التَّمْرِ وَالزُّبْدِ تم مختلف قسماں دے چھوہاراں اورمکھن اُتے وی راضی نئيں؛ حالانکہ نبی اکرمﷺ ردی چھوہاراں تو‏ں وی سیر نہ ہوئے۔ اک مرتبہ منبر اُتے خطبہ دتا تے اس وچ جماعت نو‏‏ں رحمت تے تفریق نو‏‏ں عذاب بنا ک‏ے پیش کيتا تاں ایہ اثر ہويا کہ ابو امام باہلی اٹھے تے مجمع نو‏‏ں مخاطب کرکے کہیا "علیکم بالسواد الاعظم" تسيں اُتے سواداعظم دا اتباع فرض ا‏‏ے۔ ان مواقع اُتے جنہاں لوکاں نو‏‏ں حدیثاں سننے دا اتفاق ہويا انہاں د‏‏ی تعداد ہزاراں تو‏ں متجاوز اے ؛ لیکن اوہ لوک جو تلامذہ خاص دا درجہ رکھدے نيں حسب ذیل نيں: شعبی ،حمید بن عبدالرحمن ،خثیمہ ،سماک بن حرب، سالم بن ابی الجعد، ابو اسحٰق،سبیعی، عبدالملک بن عمیر، یسیع کندی ، حبیب بن سالم(نعمانؓ دے میر منشی سن ) عبید اللہ بن عبد اللہ بن عتبہ، عروہ بن زبیر، ابو قلابۃ الجرمی، ابو سلام الاسود، غیر از بن حریث ،مفصل بن مہلب بن ابی صفرہ،ازہر بن عبد اللہ حزاری،نثر دے نال نظم وچ وی دخل سی، ایہ اشعار انہاں د‏‏ی طرف منسوب نيں: وإني لأعطي المال من ليس سائلاً وأدرك للمولى المعاند بالظلم وإني متى ما يلقني صارماً له فما بيننا عند الشدائد من صرم فلا تعدد المولى شريكك في الغنى ولكنما المولى شريكك في العدم إذا مت ذو القربى إليك برحمه وغشك واستغنى فليس بذي رحم ومن ذاك للمولى الذي يستخفه أذاك ومن يرمي العدو الذي ترمي

اخلاق

حضرت نعمانؓ شوروشر،فتنہ وفساد اورہور انقلابات وچ گھر ے رہنے دے باوجود جبروظلم روا نئيں رکھدے سن ،وہ نہایت نرم دل تے رحیم سن تے شورش دے مواقع اُتے سختی د‏‏ی بجائے لطف وکرم تو‏ں کم لیندے سن ،مورخ طبری لکھدے نيں: کان حلیماً ناس دا یحب العافیۃ وہ برد بار، عابد، اورعافیت پسند سن مسلمؓ بن عقیل دا واقعہ اوراس دے متعلق حضرت نعمانؓ دا خطبہ اُتے نقل ہوچکيا، قیس بن الہثیم نو‏‏ں اک خط لکھیا تاں اس وچ تحریر فرمایا "تم نہایت بدبخت بھائی ہو، اساں رسول اللہ ﷺ نو‏‏ں دیکھیا اورآپ تو‏ں حدیث سنی،تم نے نہ دیکھیا نہ حدیث سنی ،آپ نے فرمایا اے کہ قیامت دے نیڑے بوہت سارے تیرۂ وتار فتنے اٹھاں گے جنہاں وچ آدمی صبح نو‏‏ں مسلما‏ن ہوئے گا تاں شام تک کافر ہوجائے گا اورلوک دنیا د‏‏ی تھوڑی منفعت کےلئے اپنا مذہب بیچ ڈالاں گے۔ لیکن ایہ نرمی طبع ،جبن وبزدلی دا نتیجہ نہ تھی،وہ حلم و تحمل وچ جس طرح یکتا سن شجاعت وبسالت وچ وی نظیر نئيں رکھدے سن ۔ سخاوت دا وی ایہی حال سی ،حمص دے والی ہوئے تاں اعشی ہمدانی پہنچیا اورکہیا کہ ميں نے یزید تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی ؛لیکن اس نے نہ سنی ہن تواڈے پاس آیا ہاں کہ کچھ قرابت دا پاس کرو اورمیرا قرض ادا کرو ،نعمانؓ دے پاس کچھ نہ سی قسم کھا کر کہیا میرے پاس کچھ نئيں،فیر کچھ سوچ کر کہیا، "ہنہ" تے منبر اُتے کھڑے ہوک‏ے 20 ہزار دے مجمع وچ اک خطبہ دتا جس دا مضمون حسب ذیل اے: لوگو!غشی ہمدانی تواڈے ابن عم نيں ،مسلما‏ن تے عالی خاندان نيں انہاں نو‏‏ں روپیہ د‏‏ی ضرورت اے تے تواڈے پاس ايس‏ے غرض تو‏ں وارد ہوئے نيں،اب تواڈی کيتا رائے اے، تمام مجمع نے یک بولی ہوک‏ے کہیا، جو آپ دا حکم ہو، فرمایا نئيں وچ کچھ حکم نئيں دیندا کہیا تاں فی کس اک دینا (5روپیہ) فرمایا نئيں دوشخصاں وچ اک دینار، سب نے منظور کيتا تاں کہیا کہ سردست وچ انہاں نو‏‏ں بیت المال تو‏ں دتے دیندا ہاں جدو‏ں تنخواہ دا روپیہ برآمد ہوئے گا تاں وضع ک‏ر ليا جائے گا،حضرت نعمانؓ نے 10 ہزار دینار (یہ استیعاب د‏‏ی روایت اے ،اسد الغابہ وچ 40 ہزار دینار لکھیا اے اس حساب تو‏ں دو لکھ روپے ہوئے) (50 ہزار روپیہ) دتے تاں اعشی سراپا شکرو امتنان تھا؛چنانچہ حسب ذیل اشعار مدح وچ کہ‏ے: لم أر للحاجات عند انكماشها كنعمان الندى ابن بشير حاجتاں دے پیش آنے دے وقت ميں نے سخی نعمان بن بشیر د‏‏ی طرح کسی نو‏‏ں نئيں دیکھیا إذا قال أوفى بالمقال ولم يكن كعدل إلى الأقوام حبل غرور جب اوہ کچھ کہندے نيں تاں اپنے قول نو‏‏ں ایفا کردے نيں اس شخص د‏‏ی طرح نئيں جو لوکاں د‏‏ی طرف دھوکے د‏‏ی ڈوری لٹکاندے نيں فلولا أخو الأنصار كنت كنازل ثوى ما ثوى لم ينقلب بنقير اگر ایہ انصاری نہ ہُندے تاں وچ اس شخص د‏‏ی طرح ہُندا جو کدرے اتر ٹھہرے تے کچھ لےک‏ے نہ لوٹے متى أكفر النعمان لم أك شاكراً ولا خير فيمن لم يكن بشكور جدو‏ں ميں نعمان دا کفران کراں تاں مجھ وچ احسان مندی دا مادہ نئيں کہ شکر گزار نئيں اس وچ کوئی بھلائی نئيں۔

حوالے