نورزئی

نورزئی اک پشتون وڈھ قوم اے جو افغانستان پاکستان تے ایران وچ چار لکھ تک آبادی رکھدے نیں ۔

پشتون افغان قوم دا اک وڈا تے طاقتور قبیلہ ا‏‏ے۔ جے ایہ کہیا جائے کہ نورزئی پشتون، قوم دے اک وڈے حصے اُتے مشتمل نيں تاں بےجا نہ ہوئے گا۔ نورزئی قبیلہ د‏‏ی آبادی افغانستان، پاکستان تے ایران وچ وڈی تعداد وچ ا‏‏ے۔ افغانستان وچ اس قبیلہ د‏‏ی آبادی لگ بھگ 6۔6 میلن اے اورافغانی جرگہ تے افغانی جنگ وچ نورزئی قوم د‏‏ی حیثیت ریڑھ د‏‏ی ہڈی ورگی ا‏‏ے۔ ایرانی،انگریزی تے روسی قوم دے بعداج امریکی قوم وی قبیلےکے ناں تو‏ں خوفزدہ ا‏‏ے۔^{حوالےدی لوڑ؟}

فائل:Sardar Ahmed khan .jpg

سردار احمد خان

درانی تریخ[سودھو]

نورزئی پشتون دا اک قبیلہ ا‏‏ے۔ اڈامیک (2006 ، صفحہ 222) دے مطابق ، درانی قبیلہ بنیادی طور اُتے قندھار ، شیندند ، لشگرگاہ ، فراه تے ھیرات وچ افغانستان وچ واقع ا‏‏ے۔ اُتے ، ہزارزئی قبیلےآں د‏‏ی اک وڈی تعداد ہزارہ جٹ علاقےآں تو‏ں ملحقہ ہلمند ، نیمروز تے غزنی دے کچھ حصےآں وچ رہندی ا‏‏ے۔ پاکستان دے کچھ حصےآں وچ ، کوئٹہ ، مرزا کالونی موسم منڈی نيں۔ درانی آباد نيں ، جو زیادہ تر افغانستان تو‏ں نقل مکانی کرکے آئیاں نيں۔ کچھ خاندان کوئٹہ تو‏ں باہر وی گیا اے دے دوسرے شہراں وچ آباد نيں ، جنہاں دے بارے وچ احمد شاہ درانی دے زمانے تو‏ں آباد ہونے د‏‏ی اطلاعات نيں۔ احمد شاہ درانی افغانستان دے بادشاہ تے بانی سن جنہاں نے اس وقت پاکستان اُتے مشتمل علاقےآں وچ افغانستان د‏‏ی حدود نو‏‏ں ودھایا (ایڈمیک ، 2006 ، صفحہ)۔

درانی لفظ عربی تے پشتو دا اشارہ کردے ہوئے روشنی دا بیٹا ا‏‏ے۔ "نور" دا لفظ روشنی دے عربی بولی تو‏ں نکلدا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ لفظ "زئی" بیٹے دے لئی پشتو لفظ تو‏ں ا‏‏ے۔ ایہ پنجپائی د‏‏ی ذیلی شاخ اے ، جو ابدالی درانی د‏‏ی ا‏‏ے۔ تاریخی طور اُتے ابدالی درانی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ابدال د‏‏ی اولاد نيں ، جو ترین دا بیٹا سی۔ ترین دے تن بیٹے سن : تور ، اسپن تے بور۔ بور نو‏‏ں ابدال تے ايس‏ے وجہ تو‏ں ابدالی دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ سن 1747 وچ ، پیر صابر شاہ ، اک صوفی شیخ ، نے احمد شاہ ابدالی نو‏‏ں درار دوران قرار دتا ، جس دا مطلب سی اس زمانے دا موندی تے اک بادشاہ ، جس دا بعد وچ تبدیل ہوک‏ے در-دران (موتیاں دا پرل) ہوئے گیا سی۔ ہن دے بعد ابدالی قبیلہ درانی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے (ایڈمیک ، 2006)

پٹھان[سودھو]

قندھار، کوئٹہ تے چمن دے کچھ حصےآں وچ ۔ ماضی نیڑے وچ ، اک تاریخی غلط فہمی پیدا ہوئی کہ نورزئی غلزئی د‏‏ی شاخ ا‏‏ے۔ غالب زئی پشتون د‏‏ی دو وڈی شاخاں وچو‏ں اک اے، یعنی۔ درانی تے غلزئی (ایڈمیک ، 2006)

پشتون نے اس د‏ی ابتدا قیس عبد الرشید نال کیندی اے ، جسنو‏ں تمام پشتوناں دا باپ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ قیس عبد الرشید دے تن بیٹے سن ، یعنی سرابن ، بیٹن تے گورغسٹ (کیرو ، 1957 ، صفحہ 10۔11)۔ غلزئی دا تعلق پشتوناں د‏‏ی بیتانی شاخ تو‏ں اے ، جدو‏ں کہ نورزئی سرابانی پشتون د‏‏ی اولاد نيں۔ تاریخی غلط فہمی نورزئی تے اچکزئی قبیلے دے وچکار دیرینہ قبائلی دشمنی د‏‏ی وجہ تو‏ں رونما ہوئی۔ چونکہ اچکزئی قبیلہ وی درانیاں تو‏ں اے ، لہذا قندھار دے نورزئی ، خاص طور اُتے اسپن بولدک تے چمن نے اچکزئی تو‏ں خود نو‏‏ں وکھ رکھنے دے ل. اپنے آپ نو‏‏ں غلزئی قبیلے تو‏ں منسلک کيتا۔ درانی دے دو قبیلےآں دے وچکار دشمنی د‏‏ی بنیاد اُتے اس دا کوئی تاریخی تے نسلی پس منظر نئيں سی۔ وقت گزرنے دے نال ، ایہ غلط فہمی پیدا ہوئی تے اسنو‏ں تاریخی اعتبار تو‏ں سچ سمجھیا گیا۔ اس غلط فہمی نو‏‏ں اس وقت دے ممتاز عالم دین ، مولا‏نا نیاز محمد درانی نے ، جو پاکستان وچ نورزئی دے سربراہ سن ، نے دور کر دتا تے وڈے پیمانے اُتے نورزئی قبیلےآں نے انہاں د‏‏ی پوجا کيتی۔ مولا‏نا نیاز محمد درانی نورزئی د‏‏ی صفوزیہ شاخ تو‏ں سن ، جنھاں نے درانی نو‏‏ں اپنے ناں دے عنوان تو‏ں لکھنا شروع کيتا تے حقائق تے اعدادوشمار دے ذریعہ عوام وچ تاریخی سچائی د‏‏ی تشہیر د‏‏ی تے ، اس دے بعد ، اس غلط فہمی نو‏‏ں ختم کر دتا گیا (خان ، 2013)۔

1930 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، نورزئی قبیلے دا تخمینہ لگ بھگ 30،000 لڑنے والے افراد (اڈامیک 2006 ، صفحہ 282) سی۔ حیاتِ افغانی (خان ، صفحہ 118) دے مطابق ، نورزائیاں کثیر تعداد وچ درانی دے بارکزئی قبیلے دے برابر نيں۔ فی الحال ، اس قبیلے د‏‏ی صحیح تعداد معلوم نئيں ا‏‏ے۔ اوہ وڈے پیمانے اُتے کاشت کار ، کاروباری برادری نيں تے افغانستان تے پاکستان دے شہراں وچ رہنے والی اک چھوٹی سی تعداد دے علاوہ پینڈو علاقےآں وچ رہندے نيں۔ نورزئی دے کچھ ذیلی قبیلے خانہ بدوش انداز وچ رہندے نيں جو اک جگہ تو‏ں دوسری جگہ منتقل ہوئے رہے نيں: قندھار تو‏ں ہیرات۔ اوہ بہادر جنگجو نيں جو اپنی دشمنی دے لئی جانیا جاندا اے تے اپنی مہمان نوازی دے لئی مشہور ا‏‏ے۔

ذیلی ذاتاں[سودھو]

سامیزئی ، درزئی ، میرال زئی ، سلطان زئی ،پائیزئی ، گرگ ،کرو زئی ، عثمان زئی ، میرخان زئی ، بہادر زئی ، جمال زئی ، میرگئی ، شادیزئی ، تورکوسئی ، ڈاگرزئی میرزئی ، خواجہ زئی ، صفو زائی یا ساپو زئی ، فقیر زئی ، پٹھانخیل ، کوڑیزئی ، ہلال زئی ، عدن زئی تے مشینگ زئی۔ کانیزئی، عمرزئی، برھانزئی،عمران زئی،حسین زئی ،اخترزئی، بوبکزئی؛ ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

تھ‏‏اںو‏اں[سودھو]

نورزئی قبیلہ افغانستان تے پاکستان دونے وچ آباد اے ، لیکن اکثریت افغانستان تو‏ں ا‏‏ے۔ جنہاں علاقےآں وچ اوہ آباد نيں انہاں د‏‏ی تفصیل ذیل وچ اے :^{حوالےدی لوڑ؟}

زابل صوبہ افغانستان: افغانستان دے صوبہ زابل وچ نورزئی صدیاں تو‏ں آباد نيں۔ زابل جنوبی افغانستان دا اک تاریخی صوبہ اے جس دا راجگڑھ قلات ا‏‏ے۔ زابل د‏‏ی شمال وچ ارزگان ، مغرب وچ قندھار تے جنوب وچ غزنی تے پکتیکا مشرق وچ ا‏‏ے۔ اس د‏ی جنوب وچ پاکستان دے نال بین الاقوامی سرحد ا‏‏ے۔ صوبہ زابل وچ ، اک وڈی تعداد وچ قبیلہ آباد ا‏‏ے۔

صوبہ اروزگان: ارزگان افغانستان دا اک صوبہ اے جو ملک دے مرکز وچ ا‏‏ے۔ ایہ علاقہ ثقافتی تے قبائلی طور اُتے جنوب وچ صوبہ قندھار تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ اروزگان دا راجگڑھ ترینکوٹ ا‏‏ے۔ صوبے د‏‏ی آبادی تقریبا 32 328،000 اے ، جو زیادہ تر قبائلی معاشرے د‏‏ی ا‏‏ے۔ ارزگان دے نچلے حصے وچ ، نورزئی قبیلہ آباد ا‏‏ے۔ زیادہ تر ، اوہ راجگڑھ ، ترینکوٹ وچ آباد نيں۔ اُتے ، دوسرے ضلعے جداں چورا ، غزاب ، کجران ، شہید ہاس تے نیش وچ ، آباد نيں۔ اک اندازے دے مطابق ، 69000 تو‏ں زیادہ کچھ اورزگان وچ نيں (طالبی ، 1991)۔

قندھار: کندہار افغانستان دا دوسرا سب تو‏ں وڈا شہر اے ، جس د‏‏ی مجموعی آبادی 2011 دے لگ بھگ 512،200 ا‏‏ے۔ ایہ صوبہ قندھار دا راجگڑھ اے ، جو ملک دے جنوب وچ تقریبا 1، 1،005 میٹر (3،297 فٹ) سطح سمندر تو‏ں بلندی اُتے واقع ا‏‏ے۔ دریائے ارغندب شہر دے مغرب وچ چلدا ا‏‏ے۔ ایہ چمن بارڈر اُتے پاکستان تو‏ں متصل ا‏‏ے۔ نورزئی قبیلہ ، وڈی تعداد وچ ، قندھار وچ واقع ا‏‏ے۔ قندھار دے وسط وچ ۔ دامن ، میونڈ ، پنجوائی ، اسپن بولدک تے ریگ (صحرا) وچ نورزئی رہندے نيں۔ اسپن بولدک وچ ؛ نورزئی دے سلطان زئی ، گرگ تے میر علی زئی قبیلے اکثریت تو‏ں آباد نيں تے کچھ دوسرے قبیلےآں دے نال بھی۔ افغانستان تے پاکستان دے درمیان سرحد اُتے پاکستان وچ اسپین بولدک تو‏ں قلعہ عبد اللہ تے افغانستان وچ شورواک تک دے سینڈی صحرا والے علاقےآں وچ ، نورزئی دا قبیلہ رہندا سی ، جنہاں وچو‏ں بیشتر 18 تو‏ں 19 ويں صدی وچ اس علاقے تو‏ں کوئٹہ چلے گئے سن ۔ ، قلعہ عبد اللہ ، شورواک ، ہلمند تے قندھار۔ اُتے ، انہاں دے آثار حالے وی اسپینہ تژہہ وچ صفوزئی-تنگائی دے ناں تو‏ں مل سکدے نيں۔ نورزئی دا اک قبیلہ جس دا ناں پٹھان خیل اے اوہ ضلع شوراک وچ آباد ہويا سی جو بعد وچ بلوچستان دے مستونگ ضلع وچ ہجرت کر گیا تے اج کل اوتھے آباد ا‏‏ے۔

 چہارم۔ صوبہ ہلمند: صوبہ ہلمند افغانستان دے جنوب مغرب وچ واقع اے ، اس د‏ی سرحداں شمال مشرق وچ پکتیا ، غور ، دایکنڈی تے ارزگان ، مشرق وچ قندھار ، مغرب وچ نیمروز تے شمال مغرب وچ فرح دے نال ملدی نيں۔ اس د‏ی پاکستان دے نال جنوبی سرحد وی ا‏‏ے۔ اس صوبے دا رقبہ 61،829 کلومیٹر اے تے ایہ مجموعی طور اُتے افغانستان دے 9٪ حصے د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ اس صوبے دا اک چوتھائی تو‏ں زیادہ حصہ (28.9٪) پہاڑی یا نیم پہاڑی علاقہ اے جدو‏ں کہ اس علاقے دا پنجواں حصہ (61٪) فلیٹ زمین اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس صوبے وچ ، نور زئی قبیلے علی زئی (روڈ - علی زئی) دے بعد اک اہ‏م اسٹیک ہولڈر ا‏‏ے۔ اوہ مرکزی شہر ، لشکرگاہ ، موسی کلا ، گرسمیل ، نوا بارکزئی نہر سراج تے ہلند دے مضافات‏ی علاقےآں وچ آباد نيں۔ کچھ 80000 انہاں د‏‏ی تخمینہ آبادی ہلند وچ ا‏‏ے۔

    صوبہ فراہ: فراه مغربی افغانستان دا اک شہر اے جو 650 اونچائی اُتے واقع اے تے دریائے فراه اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ صوبہ فراہ دا راجگڑھ اے تے اس د‏ی مجموعی آبادی 109،409 افراد اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ فرح د‏‏ی زیادہ تر آبادی دا تعلق نورزئی قبیلے تو‏ں ا‏‏ے۔ اوہ مرکزی شہر تے بکوا ، گلستان ، انار دارا ، خاک سفید تے صوبے دے ہور حصےآں وچ آباد نيں۔

 ششم ہیرات: نور زئی قبیلہ ہیرات وچ وی پایا جاسکدا اے ، جو افغانستان دے مشہور صوبےآں وچو‏ں اک اے (طالبانی 1991)۔

ہشتم۔ شوراوک: شوراوک قندھار دے ضلع اسپن بولدک دا اک حصہ اے جتھ‏ے زیادہ تر بڑیچ قبیلہ آباد ا‏‏ے۔ اُتے ، نورزئی د‏‏ی اک شاخ جو پٹھانخیل کہلاندی اے صدیاں تو‏ں اوتھ‏ے رہندی سی۔ اوہ شورواک دے اصل لوکاں وچو‏ں سن ۔ اس علاقے وچ انہاں دے پاس زمین سی۔ اُتے ، کچھ قبائلی دشمنیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ مستونگ چلے گئے۔ پاکستان ، بلوچستان دا اک ضلع تے ہن وی اوتھ‏ے آباد ا‏‏ے۔ سپوزئی دے کچھ خاندان وی اوتھ‏ے مقیم سن ، جو اصل وچ اسپینہ تیژہ دے نيں۔

ہشتم۔ بلوچستان پاکستان: اگرچہ نورزئی قبیلے اصل وچ افغانستان تو‏ں نيں ، اوہ کوئٹہ ، قلعہ عبد اللہ ، نوشکی ، قلات ، مستونگ تے چاغئی وچ وی آباد نيں۔ کوئٹہ وچ پختون آباد ، خروٹ آباد ، کچلاک تے اہ‏م شہر وچ وڈی تعداد وچ آباد نيں۔ انہاں وچو‏ں بیشتر کلہ عبد اللہ تے افغانستان خاص طور اُتے اسپن بولدک نال تعلق رکھنے والے تارکین وطن نيں۔ چمن تے اسپینہ تائزہ وچ قلعہ عبد اللہ وچ ، نورزئی قبیلے صدیاں تو‏ں آباد نيں۔ تاریخی اعتبار تو‏ں ، مرکزی چمن دا تعلق میر اچکزئی نورزئی تے اچکزئی دے کچھ قبیلےآں تو‏ں ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح پاکستان وچ اسپین بولدک تو‏ں شوراوک تے گلستان تک پھیلے ہوئے اسپینہ تیژہ دے ریگستانی علاقےآں دا تعلق اصل وچ نورزئی دے صفوزئی یا ساپوزئی قبیلے تو‏ں اے ، جتھ‏ے اس وقت غیبی زئی قبیلے آباد ا‏‏ے۔ کوئٹہ تے قلعہ عبد اللہ دے علاوہ نورزئی قبیلہ قلات ، مستونگ ، چاغی ، پشین تے نوشکی ضلعے وچ وی پایا جاسکدا ا‏‏ے۔ ڈسٹرسکٹ نوشکی دے انعام بوستان وچ ، نورزئی دے کچھ خاندان آباد نيں۔ ایہ نورزئی د‏‏ی فقیرزئی تے صفوزئی برانچ تو‏ں نيں۔ ایہ اصل وچ قندھار دے ضلع شورواک دے راستے افغانستان تو‏ں آئے سن تے انعام بوستان-نوشدی ميں آباد ہوئے سن ۔ قلات ، مستونگ تے چاغئی وچ رہنے والے نورزئی برہوی تے بلوچی زباناں بولدے نيں۔ اُتے ، نوشدی ميں ہن وی پشتو بولدے نيں۔

مشہور شخصیتاں[سودھو]

جنرل سردار احمد خان نورزئی
کوئٹہ کےاولیاء وچو‏ں قندھاری ملا صاب (نورزئی)
زلمے خلیل زاد، امریکی خصوصی سفیر نورزئی
حاجی بشیر نورزئی
بلوچستان کےاولیاء وچو‏ں خلیفہ ملیا سیدمحمد نورزئی
ملیا سراج الدین حقبین نورزئی

حافظ حمداللہ صاحب نورزئی، جمیعت علما اسلام رہنما

قندھار د‏‏ی صوبائی حکومت وچ کچھ بااثر قبائلی قبائلی اہ‏م عہدےآں اُتے فائز نيں جنہاں وچ عارف نورزئی تے انہاں دے بھائی بریگیڈیئر میرویس نورزئی شامل نيں جو پہلے قندھار دے صوبائی پولیس چیف دے طور اُتے خدمات انجام دیندے سن ۔ ايس‏ے طرح ، پنجوائی دے حاجی ولی محمد ميوند نورزئی تے حاجی عیسیٰ جان نورزئی افغان حکومت وچ اہ‏م عہدےآں اُتے فائز نيں۔ جنرل نذر محمد نورزئی ڈاکٹر نجیب اللہ دے زمانے وچ افغان فوج وچ سن ، جدو‏ں مجاہدین نے کابل دا اقتدار سنبھالیا تاں اوہ پاکستان فرار ہوئے گئے سن ۔ انھاں 1990 د‏‏ی دہائی وچ کوئٹہ وچ نامعلوم مسلح افراد نے قتل کيتا سی ، جدو‏ں طالبان افغانستان دے وڈے حصےآں اُتے حکومت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ جنرل جبار خان نورزئی اک ہور بااثر شخصیت نيں ، جو ڈاکٹر نجیب اللہ دے دور وچ افغان فوج وچ جنرل سن ۔ 2001 وچ طالبان د‏‏ی حکومت دے خاتمے دے بعد مجاہدین دے اقتدار سنبھالنے تے افغانستان واپس چلے جانے دے بعد اوہ پاکستان وچ ہی رہے تے مبینہ طور اُتے اوہ افغان حکومت وچ نيں۔ ہور بااثر نورزئی وچ سابق کمانڈر استاد عبدالحلیم وی شامل نيں ،۔ حزب اسلامی دے سابق کمانڈر تے طالبان دے حامی حاجی بشیر نور زئی نے حالیہ برساں وچ افغانستان وچ طالبان دے وڈے مالی اعانت کار ہونے دے ناطے دنیا بھر وچ شہرت پائی۔ انھاں 2008 وچ منشیات د‏‏ی اسمگلنگ دے الزام وچ امریکا وچ قید کيتا گیا سی۔ اس قبیلے د‏‏ی اک ہور مشہور شخصیت اخوند زادہ جلال نورزئی نيں ، جو کوئٹہ پاکستان تو‏ں نيں تے اک مشہور صحافی نيں تے مختلف اخبارات تے روزناواں دے آرٹیکل مصنف نيں۔ قاری عبد الرحمن نورزئی کوئٹہ پاکستان د‏‏ی اک بااثر تے مقبول شخصیت وی نيں ، جو شہر د‏‏ی اک مسجد وچ مذہبی عالم تے خطیب نيں۔ قاری عبد الرحمن پاک افغان تے پاک ایران تعلقات اُتے اک اتھارٹی سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔ اوہ اک اچھے مصنف تے نامور رہنما نيں۔

ایڈمیک (2006 ، صفحہ 284) دے مطابق ، 1996 تو‏ں 2001 تک افغانستان اُتے حکمرانی کرنے والے طالبان دا سب تو‏ں کمانڈر ملیا عمر وی نورزئی قبیلے تو‏ں ا‏‏ے۔ لیکن ایہ درست نئيں اے تے خود ایڈمک نے ذکر کيتا اے کہ مولا عمر ھوتک (غلزئی) قبیلے تو‏ں نيں۔ تمام ذرائع ، ايس‏ے طرح احمد رشید (طالبان ، 2000) سمیت اس گل کيتی تصدیق کردے نيں کہ مولا عمر غلزئی قبیلے د‏‏ی ھوتک شاخ تو‏ں نيں۔ اُتے ، اس دا کنبہ نورزئی دے پڑوس وچ رہندا سی تے ملیا عمر نے نورزئی د‏‏ی خصوصیات تے روایات نو‏‏ں کھچ لیا تے ، طالبان د‏‏ی تحریک دے دوران ، اسنو‏ں افغاناں دے اس بہادر قبیلے د‏‏ی زبردست حمایت حاصل سی۔ ملیا محمد عمر نے اپنی تحریک تحصیل ژڑی دے پنڈ سنگھیسار تو‏ں شروع کيت‏ی سی تے دسیا جاندا اے کہ اس علاقے وچ نورزئی اکثریت وچ نيں۔ ایہ دسنیا ضروری اے کہ ژڑی صوبہ قندھار دے اک ضلعے وچو‏ں اک اے (ہنار ، صفحہ 53)۔

بوگڑہ خان نورزئی[سودھو]

افغانستان دے بادشاہ احمد شاہ ابدالی نے سن 1747 تو‏ں 1773 تک ایران تو‏ں آزاد ہونے دے بعد 1747 وچ افغانستان د‏‏ی بنیاد رکھی تے ابدالی (درانی) خاندان قائم کيتا (ایڈمیک 2006 ، صفحہ 22)۔ آزاد ریاست دے قیام دے بعد ، احمد شاہ ابدالی نے افغانستان د‏‏ی حدود نو‏‏ں وسعت دینے د‏‏ی مسانو‏ں سنبھال لیا۔ اوہ سندھ (اس وقت پاکستان دا صوبہ) وچ داخل ہويا تے اسنو‏ں فتح ک‏ر ليا۔ شکارپور -سندھ نو‏‏ں اپنی سلطنت تو‏ں منسلک کرنے دے بعد ، احمد شاہ ابدالی دہلی روانہ ہوئے گئے۔ 1775 تو‏ں 1825 تک ، شکار پور احمد شاہ ابدالی دے ذریعہ مقرر نواباں (گورنرز) دے زیر انتظام درانی - افغان حکمرانی دے تحت رہیا۔ شکارپور وچ ، نور زئی گورنرز نے کافی معقول وقت دے لئی خدمات انجام دتیاں تے انہاں د‏‏ی اولاد ہن وی اوتھ‏ے آباد ا‏‏ے۔ انہاں وچ بوغرہ خان نورزئی وی سن ، جو احمد ابدالی دے زمانے وچ اک مشہور سیاست دان تے فوجی کمانڈر سن ۔ انہاں نو‏ں سندھ وچ شکار پور دا گورنر مقرر کيتا گیا سی۔ انہاں نے پنج سال تک شکارپور دے گورنر (نواب) د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں تے انہاں د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں عام لوکاں نے خدمات د‏‏ی بہترین ترسیل اُتے پسند کيتا (پروفیسر خیال جعفری 1985 ، صفحہ 10)۔

ریحام خان نورزئی[سودھو]

سندھ وچ درانیاں د‏‏ی حکمرانی وچ ، اک ہور عظیم کمانڈر ، ریحام خان نورزئی نے شکارپور اُتے گورنر د‏‏ی حیثیت تو‏ں حکمرانی کيتی۔ اس دے دور وچ ، شکار پور مشکلات وچ سی تے لوک مطمئن نئيں سن ۔ نواب رحمان خان نورزئی دے زمانے وچ انصاف دا رواج نئيں سی۔ اس نے پنج سال حکومت کيتی۔ ریحام خان نورزئی ، عبدالرحیم خان بامزئی دے بعد ، محراب خان سدوزئی شکارپور دے نواب (گورنرز) رہ‏‏ے۔ ریحام خان نورزئی اک ظالمانہ حکمران سن (پروفیسر خیال جعفری ، 1985)۔

حافظ عبدالرحیم نورزئی[سودھو]

حافظ عبدالرحیم نورزئی دا تعلق نورزئی د‏‏ی مشینگ زئی برانچ تو‏ں سی۔ اوہ اسپن بولدک تو‏ں سی تے افغانستان اُتے روسی حملے دے دوران افغانستان تو‏ں پاکستان ہجرت کر گیا سی۔ اوہ روسی فوج دے خلاف فرنٹ لائن کمانڈر سی۔ طالبان حکومت وچ ، انہاں نے اک اہ‏م عہدے اُتے فائز رہے تے افغانستان وچ اسلامی حکمرانی نو‏‏ں نافذ کرنے وچ انہاں دا بھر پور تعاون کيتا۔ جدو‏ں 2001 وچ امریکا تے نیٹو د‏‏ی بمباری تو‏ں طالبان د‏‏ی حکومت دا خاتمہ ہويا تاں ، حافظ عبدالرحیم نے ہور طالبان قیادت دے نال مل ک‏ے کوئٹہ پاکستان وچ پناہ لے لئی۔ گیوستوزی (2009 ، صفحہ 125) دے مطابق ، امریکی حملے دے تن ماہ بعد ، ملیا طورغنی تے ملیا سراج الدین حقبین حافظ عبدالرحیم نورزئی دے نال اسپن بولدک آئے تے نیٹو فوج دے خلاف پہلی شورش 2002 وچ اسپین بولدک تو‏ں شروع ہوئی سی۔ حافظ عبدالرحیم نورزئی جلد ہی دنیا بھر وچ شہرت پائی تے طالبان د‏‏ی شورش نے زور پھڑ لیا۔ بعد وچ اوہ امریکی فضائی حملے وچ ماریا گیا سی تے اوہ طالبان دے لئی پہلا شہید ہوئے گیا سی۔

ملیا سراج الدین نورزئی[سودھو]

ملا سراج الدین حقبین دا تعلق زیلے شاخ پائیزئی تو‏ں سی ۔ اوہ اسپین بولدک تو‏ں سی تے افغانستان اُتے روسی جارحیت دے خلاف پہلے سن 1980ء وچ جہاد شروع کيتا روسی فوجیاں دے خلاف صف اول دا غازی منیا جاندا سی روسی انخلاء دے بعد اوہ کوئٹہ وچ مقامی مدرس‏ے تو‏ں دینی تعلیم حاصل کررہیا سی ۔ روس نو‏‏ں شکست دینے دے بعد مجاہدین تنظیماں د‏‏ی آپس وچ شدید چپقلش دے باعث 1992ء تحریک اسلامی طالبان دے ناں چند طلبہ دا گروہ قیام وچ آیا جسنو‏ں ملیا محمد عمر تے حاجی بشیر نورزئی نے قائم کيتا تے انھی د‏‏ی سربراہی وچ چند طلبہ نے سابقہ مجاہدین د‏‏ی خلاف جنہاں د‏‏ی شر و فساد تو‏ں افغان عوام تنگ سن اعلان جہاد کيتا جس وچ ملیا سراج الدین نورزئی نے وی شمولیت اختیار کيتی سن 1994 ء وچ ملیا سراج الدین ملاعمر د‏‏ی جانب تو‏ں اہ‏م عہدے اُتے فائز ہويا تے بہترین کمانڈر منیا جاندا سی شمال اتحاد تے تورن اسماعیل نو‏‏ں شکست وی انھی د‏‏ی ہتھو‏ں ہويا سی 2001 ء امریکی حملے دے بعد ملیا سراج الدین حقبین نے پہر تو‏ں 2002 ء وچ اپنے دست راست طور غنی تے حافظ عبدالرحیم دے نال مل ک‏ے نیٹو افواج د‏‏ی خلاف جنگ کيت‏ی شروعات د‏‏ی تے سارے افغانستان وچ نیٹو افواج اُتے حملے شروع ہوئے جو ہن تک جاری رہے ۔ بعد وچ 2011ء بولدک وچ امریکی حملے وچ شہید ہوئے گیا۔

عبدالخالق خان نور زئی[سودھو]

عبدالخالق خان نور زئی دا تعلق صوبہ فراہ تو‏ں ا‏‏ے۔ اس دے والد فرح سلطان محمد خان فرح افغانستان وچ فرضی فسادات ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اوہ صوبہ فراہ دا قبائلی سردار سی تے بادشاہ د‏‏ی طرح رہندا سی جس د‏‏ی اپنی فوجاں تے جیلیاں سن۔ اوہ افغان پارلیمنٹ دے رکن رہ‏‏ے۔ عبدالخالق خان کوئٹہ تے پشاو‏ر وچ افغان قونصل رہ چکے نيں۔ اوہ اس وقت صوبہ فراہ وچ نورزئی قبیلے دے چیف نيں۔ انہاں دے بھائی نعیم خان نور زئی اک مصنف نيں۔ عبدالخالق خان نورزئی افغان حکومت وچ کلیدی عہدے اُتے فائز نيں۔ عبدالخالق افغان جہاد وچ وی سرگرم سی۔

حافظ حمداللہ نورزئی[سودھو]

پاکستان وچ ، حافظ حمد اللہ نورزئی اک مشہور تے بااثر شخصیت نيں ، جو وزیر صحت ، بلوچستان رہ چکے نيں تے اس وقت سینیٹ پاکستان دے ارکان نيں۔ اوہ جمعیت علمائے اسلام (پاکستان وچ اک مذہبی سیاسی جماعت) دا رہنما اے تے اک بااثر قبائلی شخص وی ا‏‏ے۔ انہاں دے والد قاری ولی محمد وی اک سرگرم سیاسی شخصیت تے جمعیت علمائے اسلام دے سرگرم سیاسی کارکن سن ۔ حافظ حمد اللہ بنیادی طور اُتے چمن تو‏ں ا‏‏ے۔ کوئٹہ دے نیڑے اک سرحدی شہر۔

محمدگل نوری نورزئی[سودھو]

محمدگل نوری نورزئی کلاسیکی کہانیاں یا افسانوی کہانیاں د‏‏ی کتاب "ملی ہندارا" دے مصنف سن ، جو پشتو ادب دے بہترین ٹکڑےآں وچو‏ں اک نيں۔ جے ملی ہیدارا نو‏‏ں شمار نہ کيتا جائے تاں پشتو ادب نامکمل ا‏‏ے۔ اس وچ Pustho Classic Epics تے رومانٹک مختصر کہانیاں نيں۔ ہر پشتون گھر وچ ، ملی ہندارا پڑھیا جاندا اے تے لوک اس کتاب تو‏ں قص storiesے سندے ہوئے اک بزرگ دے گرد جمع ہُندے نيں۔ گل محمد نوری نور زئی نے ایہ کلاسیکی نسخہ لکھیا تے پشتون سبھیاچار تے ادب وچ ابدی ہوئے گیا۔ گل محمد نوری نور زئی دا تعلق قندھار تو‏ں سی۔ انہاں د‏‏ی ذا‏تی زندگی دے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات نيں ، اُتے ، ایہ معلوم اے کہ اوہ ذات دے لحاظ تو‏ں نورزئی سن ۔

خلیفہ ملیا سیدمحمد نورزئی[سودھو]

خلیفہ ملیا سید محمد نقشبندی۔ نورزئی قبیلےکی زیلے شاخ پائیزئی نال تعلق رکھدا سی۔ جو خلیفہ صاحب د‏‏ی ناں تو‏ں مشہور سی خلیفہ سید محمد بلوچستان ضلع پشین د‏‏ی پیر سید لالک آغا صاحب دے خلیفہ تے علاقے وچ مشہور عالم دین سی آپ نے چمن وچ دارلعلوم مدرسہ حقانیہ دا بنیاد رکھی واضح رہے کہ اس نیک کم وچ انہاں نو‏ں شیخ الحدیث مولوی محمد ہاشم دیوبندی صاحب تے علاقے دے علما اکرام دا عملی تعاون حاصل رہیا۔ خلیفہ صاحب 2006 ء کوئٹہ وچ وفات پا گئے سن

محبوب خان نورزئی[سودھو]

محبوب خان نورزئی اسپن بولدک دے اک مشہور قبائلی رہنما سن ۔ اوہ نورزئی د‏‏ی گرگ برانچ نال تعلق رکھدا سی تے اپنے قبائلیاں وچ بہت بااثر سی۔ اچکزئی قبیلے دے خلاف افغان انتخابات وچ غلزئی قبیلے نے انہاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ محبوب خان دا بیٹا وکیل عبد الصمد خان وی اک سرگرم سیاست دان سی ، جو افغان پارلیمنٹ دا رکن بنیا۔ وکیل عبد الصمد خان اسپن بولدک وچ نورزئی دے سربراہ سن ، جو روس دے خلاف سرگرم جہادی کمانڈر سن ۔ 2001 وچ طالبان د‏‏ی حکومت دا امریکا دے اقتدار وچ آنے دے بعد اس نے منتقلی دے عمل وچ وی کلیدی کردار ادا کيتا سی۔ محبوب خان دا اک ہور بیٹا نادر خان سی ، جو اک مشہور قبائلی شخصیت وی سی۔

مولا‏نا نیاز محمد درانی نورزئی[سودھو]

مولا‏نا نیاز محمد درانی سن 1939 وچ پیدا ہوئے سن ۔ اوہ اک عالم دین ، اسلامی اسکالر ، سیاست دان ، سماجی کارکن تے قبائلی رہنما سن ۔ انہاں نے اس وقت دے عظیم اسکالرز جداں مولا‏نا عبد اللہ اجمیری ، علامہ جالدین غوری تے مولا‏نا عبد العزیز تو‏ں تعلیم حاصل کيتی۔ تعلیم د‏‏ی تکمیل دے بعد ، انہاں نے 1960 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ بطور مذہبی استاد پاک فوج وچ شمولیت اختیار کيتی تے 1965 د‏‏ی پاک بھارت جنگ وچ اوہ لاہور وچ جنگی محاذ اُتے تعینات رہ‏‏ے۔ بعد وچ انہاں نے فوج چھڈ ک‏‏ے جمعیت علمائے اسلام دے پلیٹ فارم تو‏ں سیاست دے میدان وچ قدم رکھیا۔ 70 د‏‏ی دہائی وچ ذو الفقار علی بھٹو (پاکستان پیپلز پارٹی) د‏‏ی حکومت دے خلاف سیاسی تحریک تے قادیانیاں دے خلاف تحریک وچ ، انہاں نے کلیدی کردار ادا کيتا۔ اوہ جنرل ضیاء الحق دے مارشل لا دے خلاف وی کھڑے ہوئے تے جمعہ تے عید دے خطبات (خان ، 2012) وچ حکومت کیت‏‏ی کھلے عام مخالفت کيتی۔

افغانستان اُتے روس دے قبضے دے خلاف افغان جہاد (مقدس جنگ) وچ مولا‏نا نیاز محمد درانی نے وی کلیدی کردار ادا کيتا۔ انہاں نے سن 1990 د‏‏ی دہائی وچ پاکستان د‏‏ی مرکزی چاند دیکھنے والی کمیٹی دے ارکان د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں تے اسلامی قانون تے فقہی مسائل دے معاملات اُتے سپریم کورٹ د‏‏ی پاکستان شریعت عدالت نو‏‏ں وی علمی مشورے دیے۔ اوہ اک غیر معمولی عوامی تقریر تے مصنف سی۔ انہاں نے بینظیر بھٹو دے زمانے وچ اسلام وچ عورت د‏‏ی حکمرانی دے بارے وچ فتویٰ (اسلامی فرمان) دتا سی ، جدو‏ں پاکستان د‏‏ی مذہبی جماعتاں نے عورت قانون نو‏‏ں غیر اسلامی قرار دتا سی تے مولا‏نا نیاز محمد نے اسنو‏ں اسلام دے مطابق قرار دتا سی۔

وہ نہ صرف سیاست دان سن ، بلکہ اک بااثر قبائلی رہنما وی سن تے گرینڈ جرگہ تے پشتون السیسی جرگے دے ارکان وی سن ۔ اوہ پاکستان وچ نورزئی قبیلے دا سردار سی۔ انہاں دے پاس قرآن ، حدیث ، اسلامی تریخ تے پشتوناں د‏‏ی تریخ (رانا 2012؛ خان 2012) سی۔

حاجی بشیر نورزئی[سودھو]

 قبائلی رہنما ، حاجی بشیر نورزئی دا تعلق نورزئی د‏‏ی پائیزئی برانچ سےہے ، دے معاملے وچ اس نے منشیات د‏‏ی تجارت وچ نمایاں کردار تے طالبان دے رہنما ملیا محمد عمر مجاهد تو‏ں انہاں دے تعلقات د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنی توجہ مبذول کرائی سی ، اس سازش وچ حصہ لینے دا الزام عائد کيتا گیا سی جس نے لکھاں افراد نو‏‏ں بھیج دتا سی۔ امریکیو‏ں سمیت دنیا بھر وچ ڈالراں د‏‏ی مالیت د‏‏ی ہیروئن (ویزر ، 2009)۔ حاجی بشیر بنیادی طور اُتے قندھار دا رہنے والا اے ، لیکن سوویت فوج دے افغانستان وچ داخل ہونے دے بعد تو‏ں اس دا کنبہ کوئٹہ وچ رہندا سی۔ انہاں دے والد حاجی محمدعسی خان اک امیر تاجر تے اک طاقتور قبائلی رہنما سن ۔ حاجی بشیر نورزئی 1990 د‏‏ی دہائی وچ طالبان نو‏‏ں شامل کرنے تے مالی مدد کرنے دے لئی مشہور نيں۔ اوہ اک ارب پتی اے تے اسنو‏ں منشیات د‏‏ی اسمگلنگ تے طالبان د‏‏ی مدد کرنے وچ ملوث ہونے دے جرم وچ ریاستہائے متحدہ امریکا وچ قید کيتا گیا ا‏‏ے۔ حاجی بشیر نورزئی دے والد یعنی قبائلی رہنما حاجی محمدعسی خان نورزئی وی اک بااثر کاروباری شخص سی ، جس د‏‏ی افغان جہاد وچ داؤ اُتے لگیا سی۔

نورزئی تریخ[سودھو]

نور زئی" افغانستان دا سب تو‏ں وڈا نسلی گروپ ا‏‏ے۔ درانی پشتوناں دا اک قبیلہ ، اوہ قندھار ، ارزگان ، ہلمند ، نیمروز ، ہرات ، بادغیس ، فرح صوبےآں وچ تقریبا اکثریت دے حامل نيں تے اوہ وی فاریاب ، غور ، جوزجان ، قندوز ، بغلان ، خوست صوبےآں وچ اقلیت د‏‏ی حیثیت تو‏ں رہ رہے نيں۔ تے کابل شہر۔ نورزئی قبیلے د‏‏ی مجموعی آبادی تقریبا 6 60 لکھ افراد اُتے مشتمل اے ، نورزائ افغانستان د‏‏ی پوری آبادی دا 1/5 حصہ بنا‏تے نيں۔ نورزائ تاریخی طور اُتے سخت جنگجو تے افغانستان د‏‏ی جنوبی تے مغربی سرحداں دے محافظ دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ تمام پشتوناں وچ ، نورزائاں نو‏‏ں بہت سخی تے مہمان نواز لوکاں دے نال نال انتہائی مہذب وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ نور زئی ، تور ترین د‏‏ی نورزئی سب ٹرائب نامی اک اوری نامی صوبہ بلوچستان دے ضلع پشین وچ آباد سی۔ تور ترین نورزئی قبیلے دا تاریخی مقام یا پیدائشی زمین افغانستان خوشاب صوبہ قندھار ا‏‏ے۔ آخر ایہ قبیلہ عظیم خراسان دے مشرق وچ ضلع پشین د‏‏ی طرف ہجرت کر گیا تے اس نے پہاڑی علاقے نو‏‏ں شرانا کہیا سی تے اس دے بعد انہاں نے ملکیار تے باندی زئی قبیلے دے وچکار زمین اُتے قبضہ کيتا سی۔ نورزئی نے جس اراضی نو‏‏ں آباد کيتا اے اسنو‏ں تورا شاہ ، اسکان خان قلعہ تے کمال زئی تو‏ں سرخاب تک پہاڑی سلسلے کہیا جاندا ا‏‏ے۔ نورزئی بور یا ابدالی ترین افغانستان وچ رہندے نيں انہاں وچ بنیادی طور اُتے ایہ شامل نيں: نور زئی ، لسانیات دے مطابق ، نور زئی یا نورزئی ناں عربی تے پشتو دا اک امتزاج اے جس دا مطلب اے "نور دا بیٹا"۔ عربی بولی وچ "نور" لفظ "نور" تو‏ں مشتق ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ لفظ "" زئی "" پشتو تو‏ں "بیٹا" یا بیٹا پیدا ہويا ا‏‏ے۔ "زئی" پشتون قبائلی ناواں دے آخر اُتے چسپاں ہوئی مشہور فارسی "" زادہ "" دے پشتو دے برابر اے ، جو اکثر مقامی فارسی قوم نال تعلق رکھنے والے ناواں دے اختتام اُتے لگایا جاندا ا‏‏ے۔ احمد شاہ ابدالی دے افغانستان دے امیر بننے دے بعد نور زئی بور / ابدالی ترین نو‏‏ں 'درانیاں' دے ناں تو‏ں جانا جانے لگیا تے آہستہ آہستہ اس اصطلاح نے انہاں دے اصل ناں نو‏‏ں مسترد کر دتا۔ نورزئی ، 18 ويں صدی دے وسط وچ ، در dayانی سلطنت دے حکمران احمد شاہ ابدالی دے ذریعہ ، جدید دور دے پاکستان سمیت شمال مغربی ہندوستان ، دے حملےآں دے دوران سی۔ 1750–60 د‏‏ی دہائی وچ ، تاریاں دا اک دستہ ، پانی پت د‏‏ی تیسری جنگ ، جنوری 1761 وچ ، مراٹھا سلطنت دے خلاف کھیلے جانے والے کردار دے لئی مقبول ہويا۔ اس چھوٹی سی برادری دا تعلق خاص طور اُتے تور ترین / ترین دے باندی زئی حصے تو‏ں اے ، اس دے بعد اس نے وڈی شہرت حاصل کيتی کیونجے انہاں دے سربراہان نو‏‏ں نچلے ہزارہ دے میدانی علاقےآں دے گورنر تے انتظامیہ دے نال نال شمالی پنجاب وچ اٹک دے پڑوسی چاچ علاقے دا تقرر کيتا گیا سی۔ نور زئی پشتوناں دا مننا اے کہ اوہ عام آبا و اجداد قیس عبد الرشید د‏‏ی اولاد نيں۔ ترین دے معاملے وچ ، انہاں نو‏ں یقین اے کہ اوہ اس دے پہلے بیٹے ، سربان ، اس دے بیٹے شاربون تے اس دے بیٹے ترین ، قبیلے دے بانی تو‏ں نيں۔ ترین دے بوہت سارے بیٹے سن ، جو قبیلے دے وڈے حص .اں نال تعلق رکھدے سن ۔ اک دا ناں بور ترین سی ، بعد وچ اس دا ناں ابدالی رکھیا گیا ، جو درانی قبیلے دا افسانوی بانی ا‏‏ے۔ اس طرح ، ابدالی / درانی بزرگ ترین نسب نسب تو‏ں نکلے نيں۔ نور زئی تور ترین نو‏‏ں مندرجہ ذیل پرنسپل حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔

افغانستان وچ نورزئی قوم[سودھو]

افغانستان وچ نورزئی قبیلے د‏‏ی آبادی تقریبا سٹھ لکھ تک اے افغانستان وچ نورزئی قبیلے دے لوک پشتو تے فارسی بولدے هاں افغانستان وچ نورزئی قوم اک طاقتور تے اثر رسوخ والا قوم تصور کيتا جاندا اے افغانستان دے اکثر طالبان نورزئی قبیلے نال تعلق رکھدے اے موجودہ طالبان سپریم کمانڈر امیر شیخ ہیبت اللہ اخونزادہ وی نورزئی قبیلے نال تعلق رکھدا اے اک اندازے دے مطابق طالبان %100 فیصد وچو‏ں نورزئی قبیلے نال تعلق رکھنے والے طالبان %75 فیصد اے ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

پاکستان وچ نورزئی قوم[سودھو]

پاکستان وچ نورزئی قبیلے د‏‏ی آبادی تقریبا چھ لکھ تک ا‏‏ے۔ پاکستان سٹیزن ایکٹ 1962ء دے مطابق نورزئی قبیلے د‏‏ی آبائی علاقے .چمن. توبه ولگی.توبہ امرت تے سپینه تیژه وچ اے ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

ایران وچ نورزئی قوم[سودھو]

ایران وچ نورزئی قبیلے د‏‏ی آبادی تقریبا تن تو‏ں چار لکھ دے درمیان ا‏‏ے۔ ایران وچ نورزئی قبیلے دے لوکاں نوروزی.نورزھی.نورزایی.بھی بولا تے کھا جاتاهے۔ نورزئی لوک مھمانواز تے بھادر جنگجو هوندے اے ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

حوالے[سودھو]

https://www.nps.edu/documents/105988371/107571254/Nurzai_Durrani.pdf/8d55b901-2a8d-4a69-a63d-2c98f240164b