نوف بن فضالہ بکالی

نوف بکالی
معلومات شخصیت
نسب:	قبیلہ حمیر
مقام سکونت:	کوفہ
اصحاب:	امام علیؑ
سماجی خدمات:	حضرت علی‌ؑ دے نگہبان
مشائخ:	ابوایوب انصاری

نَوف بن فُضالَۃ بِکالی معروف بہ نوف بکالی، امام علی علیہ السلام دے دور حکومت وچ آپ دے دربان تے نگہبان سن ۔ نوف نے نہج البلاغہ دے بعض کلمات قصار تے نہج البلاغہ دے خطبات د‏‏ی لسٹ نقل کيتی ا‏‏ے۔ نوف دا ناں قدیمی رجالی کتاباں وچ ذکر نئيں ہويا اے لیکن بعض شیعہ روائی کتاباں وچ آپ تو‏ں حضرت علی د‏‏ی بعض روایتاں نقل ہوئیاں نيں۔

مختصر حالات زندگی

نوف بن فضالہ حضرت علیؑ دے صحابی نيں تے قبیلہ حمیر د‏‏ی اک شاخ قبیلہ بکالہ یا بکال تو‏ں منسوب ہونے د‏‏ی بناپر آپ نو‏‏ں نوف بکالی کہیا جاندا اے ^[۱] بعض افراد آپ نو‏‏ں قبیلہ بنی ہمدان د‏‏ی فرد شمار کردے نيں لیکن مامقانی نے اپنی کتاب تنقیح المقال وچ اس قول نو‏‏ں رد کيتا اے ^[۲] بعض منابع وچ آپ دے والد دا ناں عبداللہ ذکر ہويا اے ^[۳] عمرو بکالی نو‏‏ں آپ دا بھائی کہیا گیا اے جو صحابی پیامبرؐ سن تے جنہاں د‏‏ی انگلیاں جنگ یرموک وچ قطع ہوگئی سن۔^[۴] نوف شام دے رہنے والے سن ^[۵] لہذا انہاں نو‏ں شامی لقب تو‏ں وی پہچانا جاندا ا‏‏ے۔ ابن عساکر نے نوف نو‏‏ں ملک شام دا باشندہ شمار کيتا اے تے آپ دے حالات زندگی تریخ مدینہ دمشق وچ نقل کيتے نيں^[۶] تے اس گل دا وی تذکرہ کيتا اے کہ بعض محققاں آپ نو‏‏ں فلسطین دا باشندہ جاندے نيں۔^[۷] نوف د‏‏ی کنیت، ابویزید سی ^[۸] آپ د‏‏ی کنیت ابوعمرو تے ابورشید وی ذکر ہوئی ا‏‏ے۔^[۹]

بعض مؤرخین نے بیان کيتا اے کہ نوف د‏‏ی ماں نے آپ دے باپ دے وفات یا انہاں تو‏ں طلاق دے بعد کعب احبار نال شادی کيتی^[۱۰] نقل ہويا اے کہ ارمنیاں تے محمد بن مروان دے درمیان ہونے والی جنگ وچ نوف قتل ہوئے۔^[۱۱]

حضرت علی علیہ السلام نال تعلق

امام علی علیہ السلام

« اے نوف خوش قسمت نيں اوہ لوک جو دنیا تو‏ں قطع تعلق کردے نيں تے آخرت دے مشتاق نيں۔ ایہ اوہ لوک نيں جو زمین نو‏‏ں اپنا فرش تے خاک نو‏‏ں بستر بنا‏تے نيں، پانی نو‏‏ں خوش مزہ سمجھدے نيں، قرآن انہاں دا ورد بولی تے دعا انہاں دا شعار اے دنیا تو‏ں منقطع ہوک‏ے حضرت عیسیؑ د‏‏ی طرح زندگی بسر ک‏ر رہ‏ے نيں۔۔۔۔» : شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ص۳۳٧-۳۳۸؛‌ نہج‌البلاغہ، صبحی صالح، حکمت ۱۰۴۔

نوف بکالی حضرت علیؑ دے دربان سن تے آپ امام علیؑ دے صاحب ^[۱۲]، حاجب^[۱۳] یا خاص صحابی دے عنوان تو‏ں پہچانا جاندا ا‏‏ے۔^[۱۴] آپ نے حضرت علیؑ د‏‏ی بعض مناجاتاں^[۱۵] تے بعض خطبات نو‏‏ں وی نقل کيتا ا‏‏ے۔^[۱۶] نوف بکالی نے حضرت علیؑ تو‏ں نصیحت کيتی درخواست فرمائی ، امیرالمومنین نے آپ نو‏‏ں صلہ رحم ، ظالماں د‏‏ی مدد نہ کرنے ، اہلبیت علیہم السلام نال محبت، غیبت نو‏‏ں ترک کرنے ہور مکارم اخلاق د‏‏ی سفارش کيت‏ی ۔^[۱۷] مامقانی نے حضرت علی علیہ السلام د‏‏یاں نصیحتاں تے مواعظ نو‏‏ں جو آپ نے نوف نو‏‏ں مخاطب کرکے انجام دتی نيں نوف دے بلند مقام و مرتبہ تے قوت ایمانی د‏‏ی دلیل قرار دتا اے ہور حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی جانب تو‏ں نوف نو‏‏ں نیکوکاراں وچ شمار کيتے جانے نو‏‏ں شاہد دے طور اُتے پیش کيتا ا‏‏ے۔^[۱۸]

روایتاں

احادیث د‏‏یاں کتاباں وچ نوف بکالی تو‏ں روایتاں نقل ہوئیاں نيں: آپ نے نہج البلاغہ دے بعض کلمات قصار تے امیرالمومنین ؑ دے خطبات د‏‏ی لسٹ نو‏‏ں وی نقل کيتا ا‏‏ے۔^[۱۹] ايس‏ے طرح آپ نے خطبہ ہمام { تھوڑے فرق دے ساتھ} )^[۲۰] تے شیعاں د‏‏ی خصوصیات دے بارے وچ حضرت علی د‏‏ی روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔^[۲۱]

نوف نے عبداللہ بن عمرو عاص تے ابوایوب انصاری تو‏ں روایتاں سنی نيں۔^[۲۲] نیزابواسحاق ہمدانی، نُسَیر بن ذُعلُوق، خالد بن صبیح، عبدالملک بن حبیب جونی، عمارۃ بن جوین عبدی، شہر بن حوشب اشعری،^[۲۳] ابوعبداللہ شامی، عبدالاعلیٰ^[۲۴] و علقمۃ بن قیس^[۲۵] نے آپ تو‏ں رویتاں نقل کيتياں نيں۔

آپ دا ناں قدیمی شیعہ رجالی کتاباں وچ نئيں ملدا آیت‌اللہ خویی نے آپ دے ناں دے تھلے شیخ صدوق تو‏ں اک روایت نقل کرنے اُتے اکتفا د‏‏ی اے تے کوئی اظہار نظر نئيں کيتا ا‏‏ے۔^[۲۶] اہل سنت د‏‏ی بعض کتاباں وچ نقل ہويا اے کہ نوف نے حضرت موسی تے حضرت خضر دے قصہ وچ موسی تو‏ں مراد بنی اسرائیل دے نبی حضرت موسی دا انکار کيتا اے تے بیان کيتا اے کہ ایتھ‏ے موسی تو‏ں مراد دوسرے موسی نيں ايس‏ے بنا اُتے ابن عباس نے آپ نو‏‏ں جھوٹھا تے دشمن خدا کہیا اے ۔^[۲۷]

حوالے

↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نہج البلاغہ، ۱۴۰۴ھ، ج۱۰، ص٧٧؛ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ھ، ج۳، ص۲٧٧
↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ھ، ج۳، ص۲٧٧
↑ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ھ، ص۵٧۶۔
↑ ابن حجر، الاصابہ، ۱۹۹۵ق-۱۴۱۵ھ، ج۴، ص۵۸۰۔
↑ ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۰۳۔
↑ ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۰۳-۳۱۳۔
↑ ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۰۳۔
↑ طبری، تریخ الامم و الملوک، ۱۹۶٧م-۱۳۸٧ھ، ج۱۱، ص۳۸۳۔
↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ھ، ج۳، ص۲٧۶؛ ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۰۳۔
↑ طبری، تریخ الامم و الملوک، ۱۳۸٧ھ، ج۱۱، ص۱۶۴،۶۶۴۔
↑ ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۱۳۔
↑ امین، اعیان الشیعہ، بی‌تا، ج۲، ص۳۵۰۔
↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نہج‌البلاغہ، ۱۴۰۴ھ، ج۱۰، ص٧٧۔
↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ھ، ج۳، ص۲٧۶۔
↑ علامہ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ھ، ج٧۳، ص۳۵۹۔
↑ نہج‌البلاغہ، صبحی صالح، خطبہ۱۸۲؛ علامہ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ھ، ج۳۳، ص۳۹۴، ج۳۴، ص۱۲۴۔
↑ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳٧۶ش، ص۲۰۹-۲۱۰۔
↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ھ، ج۳، ص۲٧۶۔
↑ نہج‌البلاغہ، صبحی صالح، خطبہ ۱۸۲؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نہج‌البلاغہ، ۱۴۰۴ھ، ج۱۰، ص٧٧-٧۶۔
↑ علامہ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ھ، ج۶۵، ص۱۹۲-۱۹۳۔
↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ھ، ص۵٧۶۔
↑ ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۰۳۔
↑ ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۰۳۔
↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۳٧۔
↑ شیخ مفید، الامالی، ۱۴۱۳ھ، ص۱۳۲-۱۳۳۔
↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق-۱۳۶۹ش، ج۱۹، ص۱۸۵-۱۸۶۔
↑ کرمانی، الکواکب الدراری، ۱۴۰۱ھ، ج۱۴، ص۵۰۔

مآخذ

ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن ہبۃ‌اللہ، شرح نہج‌البلاغہ، ‏تصحیح: محمدابوالفضل ابراہیم، مکتبۃ آیۃ اللہ المرعشی النجفی، قم، ۱۴۰۴ھ۔
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابۃ فی تمییز الصحابہ، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیہ، ۱۹۹۵ق-۱۴۱۵ھ۔
ابن عساکر، علی بن حسن، تریخ مدینۃ دمشق، تحقیق: علی شیری، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۸ق-۱۹۹۸م۔
امین، سید محسن، اعیان الشیعہ، تحقیق حسن امین، بے‌تا۔
خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، مرکز نشر آثار شیعہ، قم، ۱۴۱۰ق-۱۳۶۹ہجری شمسی۔
شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، کتابچی، تہران، ۱۳٧۶ہجری شمسی۔
شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، جامعہ مدرسین، قم، ۱۳۶۲ہجری شمسی۔
شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، تصحیح: مؤسسہ البعثہ، دارالثقافہ، قم، ۱۴۱۴ھ۔
شیخ مفید، محمد بن نعمان، الامالی، تصحیح: علی اکبر غفاری و حسین ولی، کنگرہ شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ھ۔
طبری، محمد بن جریر، تریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراہیم، دارالتراث، بیروت، ۱۹۶٧م-۱۳۸٧ھ۔
علامہ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، داراحیا التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ھ۔
کرمانی، محمد بن یوسف، الکواکب الدراری فی شرح صحیح البخاری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۱ھ/۱۹۸۱ء۔
مامقانی، عبداللہ، تنقیح المقال فی علم الرجال، المطبعۃ المرتضویہ، نجف، ۱۳۵۲ھ۔
نہج‌البلاغہ، تصحیح صبحی صالح، ہجرت، قم، ۱۴۱۴ھ۔

[1] ابن ابی‌الحدید، شرح نہج البلاغہ، ۱۴۰۴ھ، ج۱۰، ص٧٧؛ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ھ، ج۳، ص۲٧٧

[2] مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ھ، ج۳، ص۲٧٧

[3] شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ھ، ص۵٧۶۔

[4] ابن حجر، الاصابہ، ۱۹۹۵ق-۱۴۱۵ھ، ج۴، ص۵۸۰۔

[5] ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۰۳۔

[6] ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۰۳-۳۱۳۔

[7] ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۰۳۔

[8] طبری، تریخ الامم و الملوک، ۱۹۶٧م-۱۳۸٧ھ، ج۱۱، ص۳۸۳۔

[9] مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ھ، ج۳، ص۲٧۶؛ ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۰۳۔

[10] طبری، تریخ الامم و الملوک، ۱۳۸٧ھ، ج۱۱، ص۱۶۴،۶۶۴۔

[11] ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۱۳۔

[12] امین، اعیان الشیعہ، بی‌تا، ج۲، ص۳۵۰۔

[13] ابن ابی‌الحدید، شرح نہج‌البلاغہ، ۱۴۰۴ھ، ج۱۰، ص٧٧۔

[14] مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ھ، ج۳، ص۲٧۶۔

[15] علامہ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ھ، ج٧۳، ص۳۵۹۔

[16] نہج‌البلاغہ، صبحی صالح، خطبہ۱۸۲؛ علامہ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ھ، ج۳۳، ص۳۹۴، ج۳۴، ص۱۲۴۔

[17] شیخ صدوق، الامالی، ۱۳٧۶ش، ص۲۰۹-۲۱۰۔

[18] مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ھ، ج۳، ص۲٧۶۔

[19] نہج‌البلاغہ، صبحی صالح، خطبہ ۱۸۲؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نہج‌البلاغہ، ۱۴۰۴ھ، ج۱۰، ص٧٧-٧۶۔

[20] علامہ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ھ، ج۶۵، ص۱۹۲-۱۹۳۔

[21] طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ھ، ص۵٧۶۔

[22] ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۰۳۔

[23] ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ۱۴۱۸ھ، ج۶۲، ص۳۰۳۔

[24] شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۳٧۔

[25] شیخ مفید، الامالی، ۱۴۱۳ھ، ص۱۳۲-۱۳۳۔

[26] خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق-۱۳۶۹ش، ج۱۹، ص۱۸۵-۱۸۶۔

[27] کرمانی، الکواکب الدراری، ۱۴۰۱ھ، ج۱۴، ص۵۰۔

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]