نیل (مرکب)
نیل (Indigo dye) نیل رنگا نامیاتی مرکب اے۔ ایہ اک پودے توں حاصل کيتا جاندا سی جیہدا ناں Indigofera tinctoria یا Indigofera sumatrana اے جو ہندوستان وچ وڈے پیمانے اُتے کاشت کيتا جاندا سی۔ ماضی وچ نیلا رنگ بہت نایاب سی اس لئی یورپ وچ نیل دی وڈی منگ سی۔ ایہ سفید کپڑےآں نوں ودھ اُجلا کرن لئی استعمال ہُندا اے۔ اج تک ہر سال کئی ہزار ٹن نیل مصنوعی طریقے نال بنایا جاندا اے۔ جینز دی پینٹ دا نیلا رنگ ايس مرکب ناݪ رنگݨ توں بعد ہُندا اے۔
Indigo | |
---|---|
ہور ناں 2,2'-Bis(2,3-dihydro-3- oxoindolyliden), Indigotin | |
Identifiers | |
CAS number | 482-89-3 |
ChemSpider | 4477009 |
UNII | 1G5BK41P4F |
Jmol-3D images | Image 1 |
| |
(verify) (what is: / ?) Except where noted otherwise, data are given for materials in their standard state (at 25 °C (77 °F), 100 kPa) | |
Infobox references |
حصول
[سودھو]نیل دے پودے وچ اک بے رنگ مرکب indican پایا جاندا اے جو امینو ایسڈ ٹرپٹوفین دا مرکب اے۔ پودے دی پتیاں نوں پانی وچ بھگو کر خمیر ہوݨ دیندے نيں جس توں انڈیکان indoxyl وچ تبدیل ہو جاندا اے۔ انڈوکسل دے دو مولیکیول ہويا دی آکسیجن دی موجودگی وچ باہم جڑ کر نیل دا مولیکیول بنا دیندے نيں۔ چونکہ نیل پانی وچ بہت ہی کم حل ہُندی اے اس لئی ایہ تہ نشین ہو جاندی اے۔ اسنوں وکھ کر کے اس وچ کاسٹک سوڈا ملایا جاندا اے تے سوکھنے اُتے جو ڈلے حاصل ہُندے نيں انہاں نوں پیس کر نیل حاصل کر لئی جاندی اے۔ woad دے پودے توں وی ايسے طرح نیل حاصل کيتی جا سکدی اے جو یورپ وچ پایا جاندا اے۔
تریخ
[سودھو]ہندوستان وچ صدیاں توں نیل دی کاشت ہُندی سی تے ایہ باقی دنیا نوں وڈی مقدار وچ نیل بیچدا سی۔ درحقیقت نیل دا انگریزی ناں انڈیگو لفظ انڈیا توں ہی ماخوذ اے۔ اک زمانے وچ نیل نوں "نیلا سونا" (blue gold) کہندے سن ۔ بہار دا چمپا رن ضلع اس دی کاشت دے لئی مشہور سی۔
1897 وچ 19000 ٹن قدرتی نیل بݨایا گیا سی۔ اودوں 7000 مربع کلومیٹر اُتے نیل دی کاشت ہُندی سی۔ ایسٹ انڈیا کمپنی دے بنائے ہوئے زمین داری نظام (بندوبست دوامی) وچ نیل دے کاشت کار غلاماں ورگی زندگی بسر کرنے اُتے مجبور ہو گئے۔ لیکن جرمنی وچ نیل بݨاوݨ دا مصنوعی طریقا ایجاد ہوݨ دی وجہ توں 1914 وچ نیل دی پیداوار صرف اک ہزار ٹن رہ گئی۔
2002 وچ مصنوعی نیل دی پیداوار 17000 ٹن سی۔
مصنوعی نیل
[سودھو]ایسٹ انڈیا کمپنی دے تحت ہندوستان توں نیل دی تجارت برطانیا دے ہتھ لگ گئی تے دوسرے یورپی مُلکاں نوں نیل بہت مہنگا پیندا سی۔ جرمنی دی مشہور کیمیکل کمپنی BASF نے اک کروڑ 80 لکھ مارک خرچ کيتے تا کہ نیل دے پودے دے بغیر نیل بݨاوݨ دا کوئی طریقا دریافت ہو جاوے لیکن صرف ادھی کامیابی ملی۔ نیپتھلین توں اک مرکب (phthallic anhydride (PA حاصل کيتا گیا جس توں نیل بن سکدی سی مگر ایہ طریقا سستا نئيں سی۔
1896 وچ BASF دا اک ٹیکنیشیئن Eugene Sapper تھیلک این ہائیڈریٹ (PA) بنانے دے لئی نیپتھلین نوں گندھک دے تیزاب دے نال گرم کر رہیا سی مگر مطلوبہ نتائج نئيں مل رہے سن ۔ اس دوران جدوں اوہنے درجا حرارت ناپݨ لئی تھرما میٹر پایا تاں اوہدا ہتھ تِلھک گیا تے تھرمامیٹر برتݨ دی کندھ ناݪ ٹکرا کے ٹُٹ گیا۔ ایہدے وچوں پارہ نکݪ کے تیزابی آمیزے وچ گریا جِتھے اوہنے عمل انگیز (catalyst) دا کم کيتا تے تھیلک این ہائیڈریٹ (PA) وڈی مقدار وچ بن گیا۔ اس طرح مصنوعی نیل بنانا آسان تے سستا ہو گیا۔[۱] اس توں بعد نیل دی کاشت دی لوڑ کَعھٹ ہُندی چلی گئی۔
مصنوعی نیل aniline توں وی بݨایا جا سکدا اے جو اک سستا مرکب اے۔ اینیلین توں ہی پیراسٹامول وی بݨدی اے۔
بناوٹ
[سودھو]نیل دا مولیکیول کاغذ دی طرحاں یک سطحی ہُندا اے۔ ایہ کھٹے رنگ دی روشنی جذب کردا اے جنہاں دا طول موج 613 نینو میٹر ہُندا اے تے اس وجہ توں نیلا نظر آندا اے۔
جے نیل دے مالیکیول وچوں دونے NH کڈھ کے گندھک دا ایٹم لا دِتا جاوے تاں ایہدا رنگ گوڑھا لال ہو جاندا اے تے اس مرکب نوں تھائیو انڈیگو کہیا جاندا اے۔ گندھک دا تیزاب نیل توں تعامل کے دے انڈیگو کارمین بناندا اے جس دا رنگ سبز مائل نیلا ہُندا اے۔
ہور دیکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.