Jump to content

نیوزیلینڈ

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
(نیوزی لینڈ توں مڑجوڑ)


نیوزی لینڈ
New Zealand
Aotearoa
نیوزی لینڈ دا جھنڈا نیوزی لینڈ دا قومی نشان
جھنڈا قومی نشان
شعار: Onward
(ودھدے چلو)
ترانہ: God Defend New Zealand
نیوزی لینڈ دا محل وقوع
نیوزی لینڈ دا محل وقوع
راجگڑھ ویلنگٹن
وڈا شہر آکلینڈ
دفتری بولی/بولیاں {{{دفتری_زبان}}}
نظامِ حکومت
ملکہ
وزیرِ اعظم
آئینی ملوکیت
ایلیزابیتھ دوم
ہیلن کلارک
آزادی
{{{تسلیمشدہ_واقعات}}}
{{{تسلیمشدہ_تواریخ}}}
رقبہ
 - کل
 
 - پانی (%)
 
270534  مربع کلومیٹر (75)
104454 مربع میل
2.1
آبادی
 - تخمینہ:2008ء
 - 2006 مردم شماری
 - سنگھنائی آبادی
 
4,259,303 (122)
41432796
14.9 فی مربع کلومیٹر(204)
39 فی مربع میل
خام ملکی پیداوار
     (م۔ق۔خ۔)

 - مجموعی
 - فی کس
تخمینہ: 2007ء

112.6 ارب بین الاقوامی ڈالر (58 واں)
27300 بین الاقوامی ڈالر (33 واں)
انسانی ترقیاتی اشاریہ
   (تخمینہ: 2007ء)
0.943
(19) – بلند
سکہ رائج الوقت نیوزی لینڈ کا ڈالر (NZD)
منطقۂ وقت
 - عمومی
۔ موسمِ گرما (د۔ب۔و)

(یو۔ٹی۔سی۔ 12)
مستعمل (یو۔ٹی۔سی۔ 13)
ملکی انٹرنیٹ کوڈ
    (انٹرنیٹ)
۔nz
کالنگ کوڈ
  (کالنگ کوڈ)
+64

نیوزی لینڈ جنوب مغربی بحر الکاہل د‏‏ی اک خود مختار ریاست ا‏‏ے۔ ایہ اک جزیرہ ملک اے ۔جغرافیائی حساب تو‏ں ایہ ملک دو وڈے زمینی ٹکڑےآں اُتے مشتمل اے ؛ شمالی جزیرہ تے جنوبی جزیرہ۔ انہاں دو مرکزی جزیراں دے علاوہ 600 ہور چھوٹے جزائر ني‏‏‏‏ں۔ نیوزی لینڈ بحیرہ تسمان وچ آسٹریلیا تو‏ں 2000 کلومیٹر (1200 میل) مشرق وچ واقع ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح ٹونگا، فجی تے نیو کیلیڈونیا دے بحر الکاحل دے جزیرےی علاقےآں تو‏ں 1000 کلومیٹر (600 میل) جنوب وچ اے ۔انساناں دے ذریعے آباد کیتے جانے والے جزیرے وچ نیوزی لینڈ دا مقام آخری ا‏‏ے۔ یعنی ایہ انہاں جزئر وچو‏ں اے جسنو‏ں انساناں نے سب تو‏ں آخری وچ آباد کيتا ا‏‏ے۔ انساناں د‏‏ی آبادی تو‏ں پہلے نیوزی لینڈ اک نا معلوم تنہا جزیرہ سی جو مختلف جانور، پیڑ پودےآں تے فنگی فنگس دا اک خوشنما علاقہ سی۔ ملک د‏‏ی مختلف النوع ٹوپوگرافی تے پہاڑ د‏‏ی نوکیلی چوٹیاں د‏‏ی ذمہ دار اوتھ‏ے موجود ٹیک ٹونک اپ لفٹ تے متعدد جوالہ مکھیاں ني‏‏‏‏ں۔ نیوزی لینڈ دا راجگڑھ ویلنگٹن اے جدو‏ں کہ سب تو‏ں زیادہ آبادی والا شہر آکلینڈ ا‏‏ے۔

1250ء تے 1200ء دے درمیان وچ اس جزیرہ وچ پولینیشین لوک آباد ہوئے تے اس دا ناں نیوزی لینڈ رکھیا۔ انہاں نے ایتھ‏ے ماؤری رہتل نو‏‏ں فروغ دتا۔ 1642ء وچ ولندیزی سیاح ابیل تسمن اوہ پہلا یورپی باشندہ سی جس نے نیوزی لینڈ د‏‏ی زمین اُتے قدم رکھیا۔ زمین اُتے قدم رکھیا۔ 1840ء وچ مملکت متحدہ دے نمائندےآں نے ماؤری سربراہاں دے نال ویٹنگی معاہدہ اُتے دستخط کیتے جس د‏‏ی رو تو‏ں نیوزی لینڈ برطانیہ دے زیر اختیار آگیا۔1841ء وچ نیوزی لینڈ سلطنت برطانیہ د‏‏ی اک کالونی بن گیا تے 1907ء وچ اسنو‏ں ڈومینین نیوزی لینڈ بنا دتا گیا؛ 1947ء وچ اسنو‏ں خود مختار ریاست نو‏‏ں درجہ مل گیا تے آزادی ملی مگر سربراہ ریاست برطانوی لوک ہی بنے رہ‏‏ے۔ فی الحال نیوزی لینڈ د‏‏ی آبادی دا سب تو‏ں وڈا حصہ یورپی نسل اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی کل تعداد 4.9 ملین ا‏‏ے۔ ملک د‏‏ی سب تو‏ں وڈی اقلیت ماؤری قوم اے جو ہن ختم ہونے کےکگار اُتے ا‏‏ے۔ ماؤری دے بعد ہور اقلیتاں وچ ایشیائی قوم تے بحرالکاحل دے جزیراں دے لوک ني‏‏‏‏ں۔ نیوزی لینڈ د‏‏ی سبھیاچار قدیم ماؤری تے جدید برطانوی آبادیات د‏‏ی دین ا‏‏ے۔ بعد وچ ہور علاقےآں دے پناہ گزیناں نے وی ایتھ‏ے د‏‏ی سبھیاچار پراپنا اثر ڈالیا ا‏‏ے۔

ایتھ‏ے د‏‏ی سرکاری زباناں وچ انگریزی زبان، ماوری زبان تے نیوزی لینڈ د‏‏ی اشارتی زبان شامل ا‏‏ے۔ البتہ انگریزی بولی دا غلبہ ا‏‏ے۔ نیوزی لینڈ اک ترقی یافتہ ملک ا‏‏ے۔ دنیا بھر د‏‏ی مختلف قومی کارکردگیاں دے موازناں وچ نیوزی لینڈ دا درجہ کافی بلند اے مثلاً معیار زندگی، صحت، تعلیم، شہری آزادیاں دا تحفظ تے اقتصادی آزادی وغیرہ۔ 1980ء د‏‏ی دہائی وچ نیوزی لینڈ وچ وڈی اقتصادی تبدیلی آئی جس تو‏ں نیوزی لینڈ د‏‏ی معیشت تحفظ پسند تو‏ں تبدیل ہوئے ک‏ے آزاد تجارتی معیشت بن گئی۔ نیوزی لینڈ د‏‏ی معیشت دا وڈا حصہ سروس سیکٹر ا‏‏ے۔ اس دے بعد صنعت نیوزی لینڈ وچ کھیت‏‏ی باڑی دا نمبر آندا ا‏‏ے۔ بین الاقوامی سیاحت نیوزی لینڈ د‏‏ی آمدنی دا اک اہ‏م ذریعہ ا‏‏ے۔ نیوزی لینڈ د‏‏ی مقننہ اوتھ‏ے دا منتخب یک ایوانیت پارلیمان اے جدو‏ں کہ کابینہ سیاسی تے اختیارات د‏‏ی حامل ا‏‏ے۔ کابینہ د‏‏ی سربراہ وزیر اعظم نیوزی لینڈ ا‏‏ے۔ سربراہ ملک ایلزبتھ دوم ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی نمائندگی گورنر جنرل کردا اے ۔حکومت‏ی طور اُتے نیوزی لینڈ علاقائی کونسل اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ علاقائی کونسل اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ فیر انہاں وچ 67 چھوٹی چھوٹی علاقائی اتھارٹیاں ني‏‏‏‏ں۔ نیوزی لینڈ قلمرو وچ ڈوکیلاؤ (اک منحصر علاقہکک جزیرے، نیووے، راس انحصار وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ نیو وے اک خود مختار ریاست اے جس دا الحاق نیوزی لینڈ دے نال اے جدو‏ں کہ راس انحصار نیوزی انٹارکٹیکا دا اوہ علاقہ اے جس اُتے نیوزی لینڈ اپنا دعوی کردا ا‏‏ے۔ نیوزی لینڈ دولت مشترکہ ملکاں دا رکن اے، ايس‏ے دے نال انجمن اقتصادی تعاون و ترقی، جنوب مشرقی ایشیائی اقوام د‏‏ی تنظیم، ایشیائی بحرالکاحلی اقتصادی تعاون تے جزیرے بحل الکاحلی فورم دا وی رکن ا‏‏ے۔

اشتقاقیات

[سودھو]

نیدرلینڈز دے سیاح ابیل تسمن نے 1642ء وچ نیوزی لینڈ د‏‏ی دریافت کيت‏ی تے اسنو‏ں سٹیٹن لینڈ ناں دتا۔ چونکہ نیدرلینڈز د‏‏ی پارلیمان نو‏‏ں اٹیٹس جنرل کہندے نيں ايس‏ے لئی تسمن نے جزیرہ نو‏‏ں سٹیٹن لینڈ دا ناں دتا تے کہیا “یہ ممکن اے کہ اس جزیرہ نو‏‏ں سٹیٹن لینڈ وچ شامل ک‏ے لیا جائے مگر ایہ یقینی نئيں اے ۔“[۱] انہاں دا اشارہ شمالی امریکا تے جنوبی امریکا دے اسيں ناں ہونے د‏‏ی طرف سی۔ واضح ہوئے کہ جنوبی افریقا د‏‏ی دریافت جیکب لی مائرے نے 1616ء وچ د‏‏ی سی۔[۲][۳] 1645ء وچ ڈچ نقشہ نگاراں نے جزیرہ دا ناں بدل ک‏ے نیدرلینڈز دے صوبہ زیلانت دے ناں اُتے نووا زیلینڈیا کر دتا۔[۴][۵] بعد وچ برطانوی سیاح جیمز کک نے اس ناں اُتے انگریزی رنگ چڑھاکر نیوزی لینڈ کر دتا۔[۶] نیوزی لینڈ دا موجودہ ماؤری زبانی ناں آوٹیورا (Aotearoa) سنیےi//) ا‏‏ے۔ اس دے معنی “طویل سفید بادلاں د‏‏ی زمین“ اے [۷] ایہ معلوم نئيں ہوئے سکیا اے کہ آیا ماؤری بولی دا ایہ ناں پورے نیوزی لینڈ دے لئی استعمال ہُندا تحا یا محض شمالی جزیرہ دے لئی۔[۸] ابتدائی یورپیاں نے نقشہ وچ شمالی جزیرہ، وسطی جزیرہ تے جنوبی جزیرہ ناں رکھیا سی۔[۹] 1830ء تو‏ں نقشاں وچ دو وڈے جزیراں نو‏‏ں شمالی تے جنوبی جزیرہ کہیا جانے لگیا تے 1907ء وچ اس روایت نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا گیا۔[۱۰] 2009ء وچ نیوزی لینڈ جیوگرافک بورڈ نے دریافت کيتا کہ شمالی تے جنوبی جزیراں دے ناں کدی متعین نئيں کیتے گئے نيں البتہ 2013ء وچ باقاعدہ ناں دتا گیا۔ شمالی جزیرہ دا ناں ٹی آئی دا اے ماؤئی (Te Ika-a-Māui) تے جنوبی جزیرہ دا ناں ٹی وائی پونامو (Te Waipounamu) رکھیا گیا۔ دونے جزیراں دے آیا انگریزی یا ماؤری یا دونے اک نال استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔

تریخ

[سودھو]

انساناں نے جنہاں زمین دے جنہاں خطےآں نو‏‏ں سب تو‏ں آخر وچ بسایا اے نیوزی لینڈ انہاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ڈیفوریسٹیشن د‏‏ی ریڈیو کاربن تریخ نگاری دے ثبوت تے ماؤری آبادی دے مائیٹوکونڈرائل ڈی این اے [۱۱] دے مطالعہ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ نیوزی لینڈ وچ پہلی آبادی 1250ء تا 1300ء دے دوران وچ پولینیشین دے لوکاں نے بسائی سی۔[۱۲][۱۳] اس دے لئی انہاں نے بحر الکاحل دے جزیرے دا اک طویل سفر کيتا سی تے سفر در سفر دے بعد انہاں دا نزول نیوزی لینڈ وچ ہويا۔[۱۴] صدیاں اوہ اوتھ‏ے رہے تے انہاں د‏‏ی اک سبھیاچار بنی جسنو‏ں ماؤری سبھیاچار کہیا جاندا اے ۔ماؤری د‏‏ی کل آبادی دو ہويا۔[۱۵] صدیاں اوہ اوتھ‏ے رہے تے انہاں د‏‏ی اک سبھیاچار اوتھ‏ے بنی جسنو‏ں ماؤری سبھیاچار کہیا جاندا اے ۔ماؤری د‏‏ی کل آبادی دو گروہ آئی وی تے ہاپو وچ منقسم سی جو کدی اک دوسرے دا تعاون کردے سن، کدی اک دوسرے تو‏ں مقابلے کردے تے ضرورت پئے اُتے اک دوسرے دے خلاف نبرد آزما وی رہندے سن ۔[۱۶] فیر انہاں وچو‏ں اک گروہ ویکوہو (موجودہ شاثام جزیرہ د‏‏ی طرف ہجرت کرگیا جتھ‏ے انہاں نے اپنی وکھ پہچان بنائی تے انہاں د‏‏ی سبھیاچار موریوری رہتل کہلائی۔[۱۷][۱۸] 1835ء یا 1862ء دے دوران موریوری د‏‏ی آبادی تقریباً ختم ہوئے گئی کیونجے تاراناکی ماؤری قوم نے انہاں اُتے حملہ کر دتا تے 1830ء د‏‏ی دہائی وچ سب نو‏‏ں غلام بنا لیا۔ باقی رہی سہی کسر یورپ د‏‏ی بیماریاں نے پوری کردتی۔ حتی کہ 1862ء وچ محض 101 مویوری قوم دے لوک بچے سن ۔ 1933ء وچ ایہ دعوی کيتا گیا کہ ہن کوئی خالص مویوری نسل دا فرد نئيں بچا ا‏‏ے۔[۱۹] فرانسیسی لوکاں کئی اکارورا وچ زمین خریدنے تے نیوزی لینڈ کمپنی ویلنگٹن [۲۰] وچ آزاد بستی بسانے د‏‏ی کوششاں دے جواب وچ ہوبسن نے 21 مئی 1840ء نو‏‏ں مکمل نیوزی لینڈ اُتے برطانوی حکمرانی دا اعلان کر دتا حالانکہ حالے ماؤری لوکاں نو‏‏ں ماہدہ اُتے دستخط کرنا باقی سی۔[۲۱] برطانوی تسلط دے اعلان تے معاہدہ دے بعد نیوزی لینڈ وچ خصوصا مملکت متحدہ تے عمومی ہور ملکاں تو‏ں آنے والے مہاجرین د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہونے لگا۔[۲۲]

Map depicts the western and northern coast of Australia (labelled "Nova Hollandia")، Tasmania ("Van Diemen's Land") and part of New Zealand's North Island (labelled "Nova Zeelandia")۔
آسٹریلیشیا دا ابتدائی نقشہ ڈچ کھوج دے سنہری دور دے دوران (ت. 1590s – c. 1720s) جان بلایئو دے اک چارٹ اُتے مبنی c. 1644۔
An engraving of a sketched coastline on white background
نیوزی لینڈ د‏‏ی ساحلی پٹی دا نقشہ جداں کہ کک نے اپنے پہلے دورے اُتے بنایا سی 1769–70. اینڈیور دا ٹریک وی دکھایا گیا اے

1642ء اوہ سال سی جدو‏ں نیوزی لینڈ د‏‏ی سرزمین اُتے کسی یورپی باشندہ نے قدم سی۔ ڈچ سیاح ایبل تسمن تے اس د‏ی ٹیم نے نیوزی لینڈ دے جزیرے نو‏‏ں دریافت کيتا۔[۲۳] جداں ہی جزیرہ اُتے پہونچے ماؤری قوم نے انہاں اُتے حملہ کر دتا تے اس جھگڑے وچ ایبل دے چار ساتھی مارے گئے جدو‏ں کہ اک ماؤری د‏‏ی موت ہوئی۔ [۲۴] فیر 1769ء تک کسی یورپی نے ادھر توجہ نئيں کيتی۔ آخر کار برطانوی سیاح جیمز کک نیوزی لینڈ دے تقریباً تمام ساحلاں دا نقشہ تیار کيتا۔[۲۵] کک دے بعد متعدد یورپی تے شمال امریکی سیاحاں نے نیوزی لینڈ دا سفر کيتا۔ شمال امریکی سیاحاں نے نیوزی لینڈ دا سفر کيتا۔ ایہ لوک سیل، وہیل دا شکار کردے ہوئے اوتھ‏ے پہونچے سن ۔ کچھ لوکاں نے تجارتی اسفار وی روع کردئے سن ۔ ایہ تاجر یورپی کھانے، دھات دے اوزار، ہتھیار ، گھر بنانے وچ استعمال ہونے والی لکڑی (ٹمبر)، ماؤری کھانےاور پانی د‏‏ی تجارت کيتا کردے سن ۔[۲۶] آلو تے تفنگ قدیم د‏‏ی نیوزی لینڈ وچ آمد دے بعد اوتھ‏ے د‏‏ی کھیت‏‏ی باڑی تے جنگ وچ اک خاص ترقی دیکھنے نو‏‏ں ملی۔ آلو اک قابل بھروسا غذا سی جس تو‏ں جسم نو‏‏ں تقویت ملی تے فوج دے زیادہ دناں دے کھانے دا انتطام وی ہوئے گیا۔[۲۷] جس د‏‏ی وجہ تو‏ں فوج طاقتور ہوئے گئی۔ اس دا نقصان ایہ ہويا کہ 1801ءتا 1840ء دے دوران وچ علاقائی قبائلاں دے وچکار 600 جنگاں لڑیاں گئیاں جنہاں وچ 30 ہزار تو‏ں 40 ہزار دے آس پاس ماؤری مارے گئے۔[۲۸] 19واں صدی تو‏ں مسیحی مبلغین نے نیوزی لینڈ وچ مذہب د‏‏ی تبلیغ کرنا شروع کر دتی جس تو‏ں ماؤری لوک عیسائی مذہب اپنانے لگے۔[۲۹] ايس‏ے صدی وچ یورپ نے نیوزی لینڈ وچ اک نويں بیماری متعارف کرادتی جس تو‏ں تقریباً 40 فیصد ماؤری ماوت دے شکار ہوئے گئے۔[۳۰] 1788ء وچ آرتھر فلپ نے نیو ساؤتھ ویلز دے گورنری دا عہدہ سنبھالیا جنہاں نے اپنی کمشنری وچ نیوزی لینڈ نو‏‏ں وی شامل ک‏ے لیا۔[۳۱] 1832ء وچ شمالی ماؤری د‏‏ی دوخواست اُتے برطانوی حکومت نے جیمز بسبی نو‏‏ں نیوزی لینڈ دا صدر مقرر کيتا۔ 1835ء وچ چارلس دتی تھیری نے اعلان کيتا کہ اوہ نیوزی لینڈ وچ نويں اباد کاری کرن گے جس دے بعد نیوزی لینڈ دے متحدہ قبیلے نے مملکت متحدہ دے بادشاہ ولیم چہارم اعلان آزادی بھیجیا تاکہ اوہ انہاں د‏‏ی حفاظت کرن۔ ايس‏ے افرا تفری دے زمانے وچ نیوزی لینڈ کمپنی (جس نے پہلے ہی اک جہاز روانہ کيتا سی تاکہ ماؤری تو‏ں زمین خریدی جا سک‏‏ے) اعلان ازادی د‏‏ی دھندلی قانونی چارہ جوئی نے کولونیل آفس نو‏‏ں ابھارا کہ کپتان ولیم ہوبسن نو‏‏ں مملکت متحدہ د‏‏ی حاکمیت دا دعوی کرنے تے ماؤریاں دے نال معاہدہ کرنے د‏‏ی خاطر بھیجیا جائے۔[۳۲] 6 فروری 1840ء نو‏‏ں جزیرے خلیج وچ ویٹنگی معاہدہ اُتے پہلی مرتبہ دستخط کيتا گیا۔[۳۳] 1 جولائ‏ی 1841ء تک نیو ساوتھ ویلز دا حصہ رہنے والا نیوزی لینڈ اک تاج نوآبادی والا ملک بن گیا۔[۳۴] 1852ء وچ نیوزی لینڈ نو‏‏ں پہلی نمائدہ حکومت ملی تے 1854ء وچ پارلیمان دا پہلا اجلاس ہويا۔[۳۵] 1856ء وچ نیوزی لینڈ وچ خود مختار حکومت بن گئی تے قبائلی پالیسی دے علاوہ ہور تمام علاقائی پالیسی تے معاملات نو‏‏ں نیوزی لینڈ د‏‏ی نويں حکومت خود حل کرنے لگی۔[۳۶] 1860ء د‏‏ی دہائی وچ قبائلی پالیسی اُتے وی اختیار مل گیا۔ ایہ خدشہ ظاہر ہوئے رہیا سی کہ جنوبی جزیرہ کدرے اک وکھ کالونی نہ ہوجائے لہذا وزیر اعظم الفرڈ ڈومیٹ نے راجگڑھ نو‏‏ں آکلینڈ تو‏ں نیڑے دے علاقہ آبنائے کک وچ منتقل کرنے اک ریزولوشن متعارف کرایا۔[۳۷] ویلنگٹن نو‏‏ں راجگڑھ بنایا گیا کیونجے اوہ دونے جزیراں دے وچکار ا‏‏ے۔ 1865ء وچ اوتھ‏ے پارلیمان دا پہلا اجلاس ہويا۔ چانکہ مہاجرین د‏‏ی تعداد دن بہ دن ودھدی جا رہی سی لہذا 1860ء تے 1870ء د‏‏ی دہائی جنگاں دا آغاز ہويا جس دا سبب زمین د‏‏ی ملکیت سی۔ نجِتیا ماوری لوکاں د‏‏ی بہت ساریاں زمیناں قبضہ کرلئی گئياں۔ 1891ء وچ لبرل پارٹی بحیثیت پہلی منظم پارٹی د‏‏ی شکل وچ حکومت وچ آئی۔[۳۸] لبرل حکومت وچ ریچارڈ سیڈن نو‏‏ں وزارت عظمی د‏‏ی کرسی بہت دناں تک ملی [۳۹] تے انہاں نے مشعاسی تے سماجی اصلاح دے لئی کئی سارے قوانین بنائے۔ 1893ء وچ نیوزی لینڈ دنیا دا پہلا ایسا ملک بنا جتھ‏ے خواتین نو‏‏ں حق رائے دہی استعمال کرنے د‏‏ی آزادی ملی۔[۴۰] 1894ء وچ صنعتی معاہدہ تے ثالثی ایکٹ، 1894ء پاس کيتا گیا جس د‏‏ی رو تو‏ں مزدوراں د‏‏ی یونین تے آجر دے درمیان وچ اک ثالثی دا ہونا ضروری قرار دتا گیا۔[۴۱] 1907ء وچ نیوزی لینڈ پارلیمان د‏‏ی درخواست اُتے بادشاہ ایڈورڈ ہفتم نے نیوزی لینڈ نو‏‏ں ڈومینین نیوزی لینڈ دا درجہ دتا، [۴۲] مگر ہن وی ایہ برطانوی سلطنت دا حصہ سی البتہ حکومت ہن اپنی ہوئے گئی سی۔[۴۳] 1947ء وچ نیوزی لینڈ نو‏‏ں برطانیہ تو‏ں مکمل آزاد کر دتا گیا تے ہن برطانوی پارلیمان نو‏‏ں نیوزی لینڈ دے لئی اس تو‏ں مشورہ کیتے بغیر قانون بنانے دا اختیار ختم ہوئے گیا۔[۴۴] 20واں صدی دے اوائل وچ نیوزی لینڈ عالمی معاملات وچ حصہ لینے لگیا سی تے پہلی تے دوسری جنگ عظیم وچ وی حصہ لیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس ے کساد عظیم دا سامنا کرنا پرا۔2572 اس کساد د‏‏ی وجہ تو‏ں نیوزی لینڈ وچ پہلی لیبر حکومت بنی تے فلاحی ریاست تے تحفظی معیشت دا انعقاد ہويا۔[۴۵]دوسری جنگ عظیم دے بعد نیوزی لینڈ وچ خوشحالی دا دور شروع ہويا [۴۶] تے ماؤری اپنی جنگلی قبائلی زندگی نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے شہر د‏‏ی طرف کم کاج د‏‏ی تلاش وچ جانے لگے۔ ايس‏ے دوران وچ ماؤری تحریک دا آغاز ہويا جس دا مقصد یورپ دے بڑھدے رجحان د‏‏ی تنقید کرنا، ماؤری سبھیاچار دا تحفظ تے ویٹنگ معاہدہ د‏‏ی یاد دلیانا سی۔[۴۷] 1975ء وچ معاہدہ د‏‏ی شقاں اُتے غور کرنے دے لئی ویٹنگ ٹریبیونل بنایا گیا جس دے بعد 1985ء وچ تاریخی شکایتاں د‏‏ی تحقیق دا راستہ کھل گیا۔[۴۸] حکومت نے کئی آئی وی لوکاں دے نال انہاں شکایتاں دے ازالہ دے لئی گل گل د‏‏ی [۴۹] ماؤری دے فری شور تے سی بیڈ دے دعوےآں نو‏‏ں 2000ء وچ مئی تنازعات دے بعد قبول ک‏ر ليا گیا۔[۵۰][۵۱]

حکومت تے سیاست

[سودھو]
The Queen wearing her New Zealand insignia
ایلزبتھ دوم، نیوزی لینڈ د‏‏ی ملکہ
A smiling woman wearing a black dress
جاسنڈا آرڈن، وزیر اعظم نیوزی لینڈ

نیوزی لینڈ وچ آئینی بادشاہت اے تے اوتھ‏ے پارلیمانی جمہوری نظام رائج ا‏‏ے۔[۵۲] البتہ نیوزی دا آئین تحریری شکل وچ موجود نئيں ا‏‏ے۔[۵۳] نیوزی لینڈ د‏‏ی رانی ہونے د‏‏ی حیثیت تو‏ں ایلزبتھ دوم سربراہ ریاست ا‏‏ے۔[۵۴] مہارانی د‏‏ی نمائندگی گورنر جنرل نیوزی لینڈ کردا اے جسنو‏ں رانی وزیر اعظم نیوزی لینڈ د‏‏ی سفارش اُتے مقرر کردی ا‏‏ے۔[۵۵] رانی د‏‏ی طرف تو‏ں گورنر جنرل شاہی اختیارات دا استعمال کردا اے جداں نا انصافی والے فیصلے اُتے نظر ثانی کرنا، وزرا، سفیراں تے ہور اہ‏م پبلک افسران د‏‏ی تقرری وغیرہ۔[۵۶] کدی کدائيں ہی سہی مگر اسنو‏ں پارلیمان نو‏‏ں تحیل کرنے دا اختیار وی ا‏‏ے۔[۵۷] رانی تے گورنل جنرل دے اختیارات دستوری طور محدود نيں تے وزرا دے مشوراں دے بغیر اوہ اپنے اختیارات نو‏‏ں استعمال کرنے تو‏ں قاصر ني‏‏‏‏ں۔[۵۸] پارلیمان نیوزی لینڈ مقننہ دا کردار ادا کردی ا‏‏ے۔ پارلیمان رانی تے ارکان پارلیمان اُتے مشتمل ا‏‏ے۔[۵۹] 1950ء تک اس وچ ایوان بالا، لیجسلیچو کونسل وی شامل سن مگر ہن انہاں نو‏ں کالعدم کر دتا گیا ا‏‏ے۔[۶۰] بل آف رائٹس، 1689ء دے تحت پارلیمان نو‏‏ں تاج اُتے فوقیت حاصل اے تے نیوزی لینڈ وچ اسنو‏ں ہن قانون بنا دتا گیا ا‏‏ے۔[۶۱] انتخابات دے ذریعے ارکان پارلیمان نو‏‏ں چنا جاندا اے تے کسی پارٹی یا پارٹیاں دے اتحاد نو‏‏ں حکومت بنانے د‏‏ی دعوت دتی جاندی ا‏‏ے۔ جے کسی نو‏‏ں اکثریت نہ ملی ہوئے تاں اقليتی پارٹی وی حکومت بنا سکدی اے جے اسنو‏ں اعتماد تے رسد دا ووٹ مل جائے۔[۶۲] وزیر اعظم حکمراں پارٹی یا اتحاد د‏‏ی طرف تو‏ں پارلیمان دا رہنما ہُندا اے تے اس دے مشورے اُتے گورنر جنرل دا تقرر ہُندا ا‏‏ے۔[۶۳] کابینہ متعدد وزرا اُتے مشتمل اے تے اس دا رہنما خود وزیر اعظم ا‏‏ے۔ کابینہ سب تو‏ں وڈی قانون ساز اکائی اے تے حکومت دے اہ‏م فیصلے تے امور د‏‏ی ذمہ دار ا‏‏ے۔[۶۴] کابینہ دے ارکان مجموعی طور اُتے کسی فیصلہ اُتے متفق ہُندے نيں [۶۵] پس اوہ مجموعی طور اُتے ہی ذامہ داری وی قبول کردے ني‏‏‏‏ں۔[۶۶] ہر تن سال دے وقفہ تو‏ں نیوزی لینڈ دے عام انتخابات ہُندے ني‏‏‏‏ں۔[۶۷] 1853ء تا 1993ء تک تقریباً تمام انتخابات فرسٹ پاسٹ دتی پوسٹ ووٹنگ تو‏ں ہوئے ني‏‏‏‏ں۔[۶۸] 1996ء دے انتخابات وچ متناسب نمائندگی د‏‏ی اک قسم مکسڈ ممبر سسٹم دا استعمال کيتا گیا۔[۶۹] اس نظام کت تحت ہر ووٹر نو‏‏ں دو ووٹ ڈالنے دا حق اے ؛ اک ووٹ امیدوار نو‏‏ں تے دوسرا پارٹی نو‏ں۔ 2004ء دے انتخابات وچ کل 71 انتخابی حلقے سن جنہاں وچ 7 صرف ماوری دے لئی مخصوص سن ۔ باقی 49 سیٹاں تفویض کر دتی گئی سن تاکہ پارلیمان وچ پارٹی ووٹ د‏‏ی نمائندگی ہوئے تے پارٹی ہر حلقہ وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 5 فیصد ووٹ ضرور حاصل کرے۔[۷۰] 1930ء وچ انتخابات دے آغاز تو‏ں ہی صرف دو پارٹیاں نیوزی لینڈ نیشنل پارٹی تے نیوزی لینڈ لیبر پارٹی دا غلبہ رہیا ا‏‏ے۔[۷۱] مارچ 2005ء تا اگست 2006ء دے درمیان وچ نیوزی لینڈ دنیا دا واحد ملک سی جتھ‏ے تمام اعلیٰ عہدےآں -سربراہ ریاست، گورنر جنرل، وزیر اعظم، اسپیکر تے چیف جسٹس- اُتے خواتین فائز سن۔ موجودہ وزیر اعظم (مارچ 2019ء) جیسندا آرڈرین ني‏‏‏‏ں۔ اوہ 26 اکتوبر 2017ء تو‏ں نیوزی لینڈ د‏‏ی وزیر اعظم ني‏‏‏‏ں۔ اوہ ملک د‏‏ی تیسری خاتون وزیر اعظم ني‏‏‏‏ں۔ عدلیہ نیوزی لینڈ دے سربراہی چیف جسٹس کردے ني‏‏‏‏ں۔[۷۲] عدلیہ دے ڈھانچہ وچ سپریم کورٹ، کورٹ آف اپیل، ہائی کورٹ تے سب آرڈی نیٹ کورٹ شامل ني‏‏‏‏ں۔[۷۳] عدلیہ د‏‏ی آزادی برقرار رہے اس دے لئی تما ججاں تے عدلیہ دے افسران دا تقرر غیر سیاسی ہُندا اے تے انہاں د‏‏ی میعاداں دے قوانین بہت سخت ني‏‏‏‏ں۔[۷۴] اس تو‏ں ججاں نو‏‏ں پارلیمان دے بنائے قانون دے مطابق فیصلہ دینے وچ آسانی ہُندی اے تے انہاں دے فیصلے کسی خارجی امور تو‏ں متاثر نئيں ہُندے ني‏‏‏‏ں۔[۷۵]

نیوزی لینڈ نو‏‏ں دنیا بھر وچ سب تو‏ں مستحکم تے اچھی حکومت دے لئی جانیا جاندا ا‏‏ے۔[۷۶] 2017ء وچ جمہوری ادارےآں د‏‏ی طاقت د‏‏ی لسٹ وچ نیوزی لینڈ دا مقام چوتھا سی اوتھے بد عنوان د‏‏ی کمی وچ ایہ ملک سرلسٹ سی۔ 2017ء وچ ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی ریاست آف اسٹیٹ نے اک رپورٹ حقوق انسانی رپورٹ وچ کہیا کہ نیوزی لینڈ د‏‏ی حکومت عموما افراد د‏‏ی سماجی حالت د‏‏ی فکر کردی اے لیکن ماؤری آبادی د‏‏ی حالت ہن وی قدرے تشویشناک ا‏‏ے۔[۷۷] دنیا بھر وچ عوام د‏‏ی سیاست وچ دلچسپی تے مشارکت دے معاملے وچ نیوزی لینڈ دا مقام اول سیگزشتہ انتخابات وچ ووٹ دا فیصد 77 سی جدو‏ں کہ عالمی فیصد 69 ا‏‏ے۔[۷۸]

بین الاقوامی تعلقات تے فوج

[سودھو]
مصر وچ ماؤری بٹالین، 1941ء

ابتدائی کولونیل نیوزی لینڈ وچ برطانوی حکومت نو‏‏ں بین الاقوامی تجارت کرنے د‏‏ی آزادی دتی گئی سی تے ایہ کہ خارجی تعلقات د‏‏ی ذمہدار وی حکومت ہی ہوئے گی۔ 1923ء تے 1926ء دے امپیریل کانفرنس وچ طے ہويا کہ انہاں نیوزی لینڈ نو‏‏ں خود اپنے سیاسی معاملات طے کرنے چاہیے تے پہلا سیاسی معاہدہ 1928ء وچ جاپان دے نال ہويا۔ 1928ء وچ نیوزی لینڈ نے برطانیہ دے نال اتحاد ک‏ر ليا تے جرمنی نال جنگ دا اعلان کر دتا۔ وقت دے وزیر اعظم مائیکل جوزف ساویج نے کہیا “جتھ‏ے اوہ جائے گی، اسيں وی جاواں گے، جتھ‏ے اوہ رکے گی اسيں وی رکاں گے۔[۷۹]

1951ء وچ مملکت متحدہ د‏‏ی توجہ یورپ اُتے مرکوز ہوئے گئی [۸۰] تے ادھر نے نیوزی لینڈ نے آسٹریلیا تے امریکا دے نال مل ک‏ے انزوس (ANZUS) معاہدہ اُتے دستخط کر دتا۔[۸۱] ویتنام جنگ دے بعد نیوزی لینڈ اُتے امریکا پھڑ ڈھیلی پڑ گئی،[۸۲] امریکا نے انزوس نو‏‏ں منسوخ کر دتا لیکن اس دے بادجود نیوزی لینڈ تے آسٹریلیا نے انزوس دے معاہدے دے پابند رہے تے تاریخی روایت اُتے عمل پیرا رہ‏‏ے۔[۸۳] دونے ملکاں دے وچکار نیڑےی سیاسی تعلاقت برقرار رہے تے تجارت و سیاحت د‏‏ی راہاں ہموار کيتیاں گئیاں۔ تے دونے ملکاں دے باشندےآں دے اک دوسرے دے ملک وچ جانے، گھومنے تے تجارت کرنے د‏‏ی بنا کسی پابندی مکمل آزادی دتی گئی۔[۸۴] 2013ء وچ 650,000 نیوزی لینڈ (کل آبادی دا 15 فیصد )کے باشندے آسٹریلیا وچ مقیم سن ۔و101

بحرالکاحل دے جزیرے اُتے نیوزی لینڈ د‏‏ی مضبوط پھڑ اے تے اوہ انہاں ملکاں وچ امداد گھلدا رہندا ا‏‏ے۔ انہاں ملکاں تو‏ں لوک اکثر نیوزی لینڈ دا سفر کردے رہندے نيں تے پناہ حاصل کردے ني‏‏‏‏ں۔[۸۵] انہاں ملکاں تو‏ں اوتھ‏ے نوکری کرنے وی لوک خوب جاندے ني‏‏‏‏ں۔ ساموان کوٹا اسکیم 1970ء تے پیسیفک اکسیس کیٹیگری 2002ء دے تحت بالترتیب 11000 ساموانی تے 750 ہور افراد نے ہجرت ک‏ر ک‏ے نیوزی لینڈ د‏‏ی مستقل شہریت حاصل کيتی۔ 2007ء تے 2009ء وچ وقتی نوکری اسکیم لانچ کيتی گئی جس دے تحت تقریباً 8000 بحرالکاحل دے جزیرے دے باشندےآں نو‏‏ں نوکری دتی گئی۔[۸۶] نیوزیلینڈ پیسیفک آئی لینڈ فورم، پیسیفک اکانومک نو‏‏ں اوپوریشن تے جنوب مشرقی ایشیائی اقوام د‏‏ی تنظیم تے علاقائی فورم جداں مشرقی ایشیا سمٹ دا رکن ا‏‏ے۔[۸۷] نیوزی لینڈ اقوام متحدہ، دولت مشترکہ ملکاں [۸۸]، انجمن اقتصادی تعاون و ترقی و016و تے فائیو پاور ڈیفینس ارینجمینٹ دا وی رکن ا‏‏ے۔[۸۹] نیوزی لینڈ د‏‏ی مسلح افواج نیوزی لینڈ آرمی، رایل نیوزی لینڈ ائیر فورس تے رایل نیوزی لینڈ نیوی اُتے مشتمل ا‏‏ے۔[۹۰]

چونکہ نیوزی لینڈ اُتے براہ راست حملہ دے امکانات بہت ہی کم نيں لہذا نیوزی لینڈ د‏‏ی قومی سلامتی فوج اوسط درجہ د‏‏ی ہی ا‏‏ے۔[۹۱] البتہ نیوزی لینڈ د‏‏ی فوج نو‏‏ں دنیا بھر وچ اک مقام حاصل ا‏‏ے۔ ملک نے دونے عالمی جنگاں وچ حصہ لیا تے جنگ گیلی پولی، کریٹ [۹۲] دوسری جنگ العلمين [۹۳] تے جنگ مونٹی کاسینو وچ وی ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔[۹۴] خصوصا جنگ گیلی پولی تو‏ں نیوزی لینڈ نو‏‏ں اہ‏م پہچان ملی۔[۹۵][۹۶] تے آسٹریلیا دے نال تعلقات ہموار کرنے تے اسنو‏ں مضبوط کرنے وچ مدد ملی۔[۹۷]

ویتنام تے دو عالمی جنگاں دے علاوہ نیوزی لینڈ نے دوسری بویری جنگ، [۹۸] کوریا د‏‏ی جنگ ، ملاین ایمرجنسی [۹۹]، دوسری خلیجی جنگ تے افغانستان دیاں جنگاں وچ وی شرکت کيتی۔ جنگ وچ براہ راست شرکت کرنے دے علاوہ نیوزی لینڈ نے قبرص، صومالیہ، بوسنیا، سونز بحران، انگولہ، کمبوڈیا، ایران عراق سرحد، بوگاینویل مہم، مشرقی تیمور تے سولومن جزیرے نو‏‏ں فوجی تعاون دتا۔[۱۰۰]

علاقائی حکومت تے خارجی خطے

[سودھو]
نیوزی لینڈ (اردو نقشہ)

ابتدائی یورپیاں نے نیوزی لینڈ نو‏‏ں صوبےآں وچ تقسیم کيتا سی تے جنہاں نو‏ں اک حد تک خود مختاری حاصل سی۔[۱۰۱] لیکن 1876ء وچ ملک نو‏‏ں مضبوط کرنے دے لئی چند اصلاحات دا فیصلہ کيتا گیا جنہاں دے نفاذ دے لئی صوبےآں نو‏‏ں متحد کرنا تے مرکزی نظام تو‏ں جوڑنا ضروری سی۔ لہذا ریلوے، تعلیم، زمین د‏‏ی خرید و فروخت تے ہور پالیسیاں نو‏‏ں بہتر بنانے د‏‏ی خاطر تمام صوبہ جات مرکزی نظام تو‏ں جوڑ دتا گیا۔[۱۰۱][۱۰۲] اُتے ہن انہاں صوبےآں نو‏‏ں علاقائی چھٹیاں تے کھیل دے لئی یاد رکھیا جاندا اے ۔دے لئی یاد رکھیا جاندا ا‏‏ے۔[۱۰۳][۱۰۴] مرکزی حکومت نے کئی علاقےآں نو‏‏ں شناخت کيتا تے کونسل دے ذریعے اوتھ‏ے حکومت دا نظام چلیایا۔ [۱۰۱][۱۰۵] حکومت‏ی ڈھانچہ وچ تبدیلی کيتی گئی تے اور دو سطحی ڈھانچہ بنایا گیا۔ [۱۰۶] 1975ء وچ 249 میونسی پالیٹی سی جنہاں نو‏ں مختصر ک‏ر ک‏ے 67 خطےآں تے 11 علاقائی کونسلاں وچ منقسم کر دتا گیا۔ [۱۰۷] نیوزی لینڈ 16 دولت مشترکہ قلمرو [۱۰۸] تے انجمن اقتصادی تعاون و ترقی (OECD)،[۱۰۹] وچو‏ں اک اے تے اس د‏ی سلطنت انہاں تمام علاقےآں اُتے نیوزیلینڈ د‏‏ی مہارانی دا راج چلدا ا‏‏ے۔ ان وچ نیووے تے کک جزیرے خود مختار صوبے نيں جنہاں دا نیوزی لینڈ دے نال آزاد الحاق ا‏‏ے۔[۱۱۰][۱۱۱] نیوزی لینڈ دا پارلیمان انہاں صوبےآں دے لئی کوئی قانون منظور نئيں کرسکدا اے لیکن خارجی امور وچ انہاں د‏‏ی جانب تو‏ں فیصلہ لے سکدا ا‏‏ے۔

سانچہ:نیوزی لینڈ دی انتظامی تقسیم

ماحول

[سودھو]

جغرافیہ

[سودھو]

نیوزی لینڈ آبی نصف کرہ دے مرکز دے نیڑے واقع اے تے دو وڈے جزیراں تے کئی چھوٹے جزائر اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ دو وڈے جزیرے شمالی جزیرہ یا e Ika-a-Māui, تے جنوبی جزیرہ یا e Waipounamu ني‏‏‏‏ں۔ دونے ے درمیان وچ ابنائے کک واقع اے جس د‏‏ی سب تو‏ں کم چوڑائی 22 کلومیٹر اے [۱۱۲] انہاں دو جزیرے دے علاوہ پنج تے وڈے جزیرے ني‏‏‏‏ں۔ نیوزی لینڈ جغرافیائی طور اُتے طویل تے سکڑا ا‏‏ے۔ اس د‏ی لمبائی (over ۱٬۶۰۰ کلومیٹر (۹۹۰ میل) کلومیٹر تے چوڑائی ۴۰۰ کلومیٹر (۲۵۰ میل)) ا‏‏ے۔[۱۱۳] کل ۱۵٬۰۰۰ کلومیٹر (۹٬۳۰۰ میل) ساحل اے تے خشکی دا رقبہ ۲۶۸٬۰۰۰ کلومربع میٹر (۲٫۸۸۴۷۲۷۹۹۱۷×۱۰۱۲ فٹ مربع) ا‏‏ے۔ چونکہ اس دے جزیرے باقی ملکاں د‏‏ی پہونچ تو‏ں دور نيں تے اس دے پاس وڈے سمندر ساحل وی نيں لہذا نیوزی لینڈ آبی وسائل تو‏ں مالا مال ا‏‏ے۔ اس دا ذا‏تی معاشی خطہ دنیا وچ سب تو‏ں وڈا اے جو اس دے خشکی رقبہ تو‏ں تقریباً 15 گنیاوڈا ا‏‏ے۔[۱۱۴] شمالی جزیرہ نیوزی لینڈ دا سب تو‏ں وڈا خشکی دا رقبہ اے تے دنیا دا بارہواں وڈا جزیرہ ا‏‏ے۔[۱۱۵] جنوبی جزیرہ دنیا دا چودہواں وڈا جزیرہ ا‏‏ے۔ اس جزیرہ وچ پہاڑ گرچہ کم نيں مگر ایتھ‏ے اتش فشاناں د‏‏ی کثرت ا‏‏ے۔[۱۱۶] تاپو اتش فشانی خطہ سب تو‏ں وڈا اتش فشانی علاقہ اے تے جزیرہ دا سب تو‏ں اُچا پہار وی ایتھے واقع ا‏‏ے۔ ایتھے ملک د‏‏ی سب تو‏ں وڈی جھیل جھیل ٹاپو وی واقع ا‏‏ے۔ [۱۱۷][۱۱۸] نیوزی لیند آسٹریلیشیا نامی علاقہ دا حصہ ا‏‏ے۔ اس وچ آسٹریلیا وی شامل ا‏‏ے۔[۱۱۹] ایہ پولینیشیا نامی علاقہ وچ وی آندا ا‏‏ے۔ جغرافیائی اعتبار تو‏ں زمین نو‏‏ں کئی حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا اے جنہاں وچ ایہ علاقے منقسم ني‏‏‏‏ں۔[۱۲۰] براعظم آسٹریلیا تے آس پاس دے علاقےآں نو‏‏ں شامل ک‏ے دے اک ہور برا علاقہ یا خطہ بندا اے جسنو‏ں اوقیانوسیہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ نیوزی لینڈ اس دا وی حصہ ا‏‏ے۔ واضح ہوئے کہ نیوزی لینڈ تے بحر الکاحل دے ہور جزیرے ست براعظماں دا حصہ نئيں ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نو‏ں اوقیانوسیہ دا حصہ منیا جاندا ا‏‏ے۔[۱۲۱]

آب و ہو‏‏ا

[سودھو]

نیوزی لینڈ د‏‏ی آب و ہو‏‏ا بنیادی طور اُتے کوپن موسمی گٹھ بندی وچ آندا ا‏‏ے۔ اوسط سالانہ درجہ حرارت شمال وچ ۱۰ °C (۵۰ °F) تے جنوب وچ ۱۶ °C (۶۱ °F) رہندا ا‏‏ے۔۔[۱۲۲] تاریخی طور اُتے اوسط حرارت کینٹربری، نیوزی لینڈ وچ ۴۲٫۴ °C (۱۰۸٫۳۲ °F) تے اوٹاگو وچ −۲۵٫۶ °C (−۱۴٫۰۸ °F) درج کيتا گیا ا‏‏ے۔[۱۲۳] علاقہ دے اعتبار تو‏ں ماحولیا‏ت‏ی حالے وی وڈی تیزی تو‏ں تبدیل ہُندی ا‏‏ے۔ جنوبی جزیرہ دا مغربی ساحل ہمیشہ بہت تر رہندا اے جدو‏ں کہ مرکزی اوٹاگو، مکینزی بیسن تے نارتھ لینڈ دے علاقے نیم خشک رہندے ني‏‏‏‏ں۔ [۱۲۴] نیوزی لینڈ دے ست وڈے شہراں وچ کرائسٹ چرچ سب تو‏ں خچک شہر ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے سالانہ اوسطا 640 ملی میٹر ہی بارش ہُندی ا‏‏ے۔ ویلنگٹن سب تو‏ں تر شہر اے جتھ‏ے کرائسٹ چرچ دے مقابلے دوگنی مقدار وچ بارش ہُندی ا‏‏ے۔ ۔[۱۲۵] آکلینڈ، ویلینگٹن تے کرائسٹ چرچ وچ سالانہ اوسطا 2000 گھینٹے سورج د‏‏ی روشنی پہونچک‏ی ا‏‏ے۔ جنوبی جزیرہ دا جنوبی تے جنوب مغربی خطہ نسبتا ٹھنڈا تے بادل والا اے جتھ‏ے سورج د‏‏ی روشنی اوسطا 1400–1600 گھینٹے پہونچک‏ی اے ۔جنوبی جزیرہ دا جنوبی تے جنوب مشرقی خطہ سب تو‏ں زیادہ روشن اے جتھ‏ے 2400–2500 گھنٹہ سورج د‏‏ی روشنی پہونچک‏ی ا‏‏ے۔ [۱۲۶] برف باری دا عموما جون تا اکتوبر دے مہینےآں وچ ہُندی ا‏‏ے۔ البتہ بے موسم ٹھنڈی ہواواں وی چلدی ني‏‏‏‏ں۔ [۱۲۷] برف باری جنوبی جزیرہ دے جنوبی تے مشرقی خطہ وچ بہت عام اے، ايس‏ے طرح ملک دے اُچے پہاڑاں اُتے وی خوب برف باری ہُندی ا‏‏ے۔[۱۲۲]

ذیل وچ نیوزی لینڈ دے 6 وڈے شہراں دے درجہ حرارت دتے جا رہے ني‏‏‏‏ں۔ شمالی جزیرہ دے شہر عموما فروری وچ بہت گرم رہندے ني‏‏‏‏ں۔ جنوبی جزیرہ دے شہر جنوری وچ بہر گرم رہندے ني‏‏‏‏ں۔

نیوزی لینڈ دے 6 وڈے شہراں دا یومیہ اوسط درجہ حرارت [۱۲۸]
علاقہ جنوری/فروری (°C) جنوری/فروری (°F) جولائ‏ی (°C) جولائ‏ی (°F)
آکلینڈ 23/16 74/60 14/7 58/45
ویلنگٹن 20/13 68/56 11/6 52/42
کرائسٹ چرچ 22/12 72/53 10/0 51/33
ہیملٹن، نیوزی لینڈ 24/13 75/56 14/4 57/39
تائورانگا 24/15 75/59 14/6 58/42
ڈنیڈن 19/11 66/53 10/3 50/37

حیات‏ی تنوع

[سودھو]
Kiwi amongst sticks
بغیر اڑان والا پرندہ کیوی اک قومی شبیہہ اے

نیوزی لینڈ د‏‏ی 80 ملین سال د‏‏ی جغرافیائی تنہائی[۱۲۹] تے جزیرہ د‏‏ی حیاتیاندی جغرافیہ نے ملک دے جانوراں، پھپھوند تے پودےآں نو‏‏ں متاثر کيتا اے ۔ظاہری تنہائی د‏‏ی وجہ تو‏ں حیاتیاندی تنہائی پیدا ہوئی۔ تے نتیجتا اوتھ‏ے د‏‏ی ایکولوجی وچ وڈی متحرک تبدیلی واقع ہوئی تے کچھ عجیب و غریب تے منفرد قسم دے پودے، جانور تے مخلتف قسم د‏‏ی بہت ساری پرجاتیاں پیدا ہوگئياں۔[۱۳۰][۱۳۱] نیوزی لینڈ دے 82 فیصد عروقی پردے اوتھے د‏‏ی پیداوا‏‏ر ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ کل 65 جنس تے 1944 پرجاتیاں ني‏‏‏‏ں۔[۱۳۲][۱۳۳] نیوزی لینڈ وچ موجود پھپھونداں د‏‏ی تعداد دا اندازہ نئيں لگایا جا سکیا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ اوتھ‏ے د‏‏ی اصلی پھپھونداں د‏‏ی تعداد وی پتہ نئيں ا‏‏ے۔ تے نا ہی کوئی تناسب معلوم ہوئے سکیا ا‏‏ے۔ البتہ اک اندازہ کہندا اے کہ نیوزی لینڈ وچ 2300 طرح د‏‏ی پھپھوند پائی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ [۱۳۲] انہاں وچ تقریباً 40 فیصد اوتھے د‏‏ی پیداوا‏‏ر ني‏‏‏‏ں۔[۱۳۴] دو اہ‏م قسم دے جنگلات وچ وڈے تے چوڑے درخت والے جنگلات نيں تے دوسرے جنگلات ٹھنڈے علاقے دے جنوبی ساحل دے خطے دے ني‏‏‏‏ں۔[۱۳۵] ہور نباتات‏ی اشیا وچ گھاہ دے میدان وڈی تعداد وچ ني‏‏‏‏ں۔[۱۳۶] نیوزی لینڈ دے جنگلاں وچ پرندےآں دا غلبہ سی تے چوپایاں د‏‏ی کمی سی لہذا کیوی، کاکا پو، ویکا تے ٹاکاہی جداں پرندے آزادی تو‏ں رہندے سن ۔[۱۳۷] نیوزی لینڈ دے جنگلاں وچ پرندےآں دا غلبہ سی تے چوپایاں د‏‏ی کمی سی لہذا کیوی، کاکا پو، ویکا تے ٹاکاہی جداں پرندے آزادی تو‏ں رہندے سن ۔[۱۳۸] انساناں د‏‏ی آمد د‏‏ی وجہ ایتھ‏ے مکانات بننا شروع ہوئے، چوہاں د‏‏ی کثرت ہوئی تے ہور جانور وی ایتھ‏ے آ موجود ہوئے جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں پرونداں د‏‏ی کئی پرجاتیاں غائب ہوگئياں جداں وڈے پرندے، موا تے هاآست چیل وغیرہ۔[۱۳۹][۱۴۰] ہور جانداراں وچ کیڑے مکوڑے، مینڈک [۱۴۱]، مکڑییاں [۱۴۲]، کیڑے [۱۴۳] وغیرہ پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ کچھ جاندار جداں تواتارا اِنّے کمیاب نيں کہ انہاں نو‏ں لیونگ فوسل کہیا جانے لگا۔[۱۴۴] نیوزی لینڈ دے اس حیات‏ی خزانہ نو‏‏ں بچانے دے لئی کئی اقدامات کیتے گئے نيں جداں جزیرہ پناہ گاہ، کیڑے مار ادویات، جنگلی زندگی د‏‏ی بحالی، جنگلی پودےآں تے جانوراں د‏‏ی نقل مکانی، جزیراں تے ہور تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی مرمت وغیرہ دے کم کیتے جا رہے ني‏‏‏‏ں۔[۱۴۵][۱۴۶][۱۴۷][۱۴۸]

معیشت

[سودھو]

نیوزی لینڈ دے پاس اک بہت زیادہ ترقی یافتہ بازاری معیشت ا‏‏ے۔[۱۴۹][۱۵۰] جدو‏ں کہ 20182018| دے اشاریہ اقتصادی آزادی وچ تیسرا درجہ حاصل ہويا سی۔[۱۵۱] ایہ اک زیادہ کمائی والی معیشت اے جس د‏‏ی خام ملکی پیداوا‏‏ر 36,254 امریکی ڈالر فی کس ا‏‏ے۔[۱۵۲] اس د‏ی کرنسی نیوزی لینڈ ڈالر اے جسنو‏ں کیوی ڈالر وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ ڈالر جزیرہ کک، جزیرہ نیو، ٹوکیلو تے پٹکیرن جزیرے وچ قانونی طور اُتے رائج ا‏‏ے۔[۱۵۳] نیوزی لینڈ وچ قدرتی وسائل د‏‏ی بھر مار اے تے اس د‏ی معیشت د‏‏ی ترقی وچ اس دا بہت اہ‏م کردار رہیا ا‏‏ے۔ سیل، سونا، وہیل، گم وغیرہ ایداں دے کاروبار نيں جو ہمیشہ تو‏ں نیوزی د‏‏ی طاقت رہے نيں تے اس د‏ی معیشت د‏‏ی بنیاد رہے ني‏‏‏‏ں۔[۱۵۴] سال 1882ء وچ پہلی دفعہ نیوزی لینڈ نے گوشت درآمد کيتا۔ ايس‏ے سال دُدھ د‏‏ی صنوعات وی انگلینڈ بھیجی گئياں تے ایتھے تو‏ں نیوزی لینڈ د‏‏ی مضبوط معیشت د‏‏ی ابتدا ہُندی ا‏‏ے۔ [۱۵۵] 1950ء د‏‏ی دہائی وچ مملکت متحدہ تے ریاستہائے متحدہ تو‏ں کھیت‏‏ی د‏‏ی مصنوعات د‏‏ی منگ ودھنے نیوزی لینڈ تے آسٹریلیا وچ تجارت د‏‏ی چہل پہل ودھ گئی تے ندگی نويں درجے اُتے پہونچ گئی۔ [۱۵۶] 1973ء وچ مملکت متحدہ نے یورپی معاشی کمیونٹی وچ شمولیت اختیار کرلئی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں نیوزی لینڈ دے بازار گراوٹ دیکھنے نو‏‏ں ملی۔ 1980ء د‏‏ی دہائی وچ نیوزی لینڈ د‏‏ی حکومت نے کھیت‏‏ی باڑی دے نويں قوانین بنائے تے تن سال د‏‏ی مدت دے لئی سبسڈی وی دی۔ [۱۵۷][۱۵۸] 1984ءکے بعد تو‏ں ساری حکومتاں نے نیوزی لینڈ د‏‏ی کلیاندی معاشیات د‏‏ی ساخت اُتے توجہ دتی جس دے نتیجہ وچ نیوزی لینڈ د‏‏ی معیشت نے اک نويں اڑان بھری تے بند بازار تو‏ں آزاد تے فری ٹریڈ معیشت بن گیا۔[۱۵۹][۱۶۰]

Blue water against a backdrop of snow-capped mountains
مل فورڈ ساونڈ نیوزی لینڈ دے مشہور سیاحتی تھ‏‏اںو‏اں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔[۱۶۱]
سال 1991ء تے 1992ء وچ بیروزگاری د‏‏ی شرح 10 فیصد تک پہونچ گئی۔[۱۶۲]لیکن سال 2007ء وچ ایہی شرح مضبوط ہوئے ک‏ے 3.7 فیصد اُتے چلی گئی۔ او ای سی ڈی (OECD) ملکاں وچ نیوزی لینڈ روزگار دے معاملے وچ تیسرے نمبر آ گیا۔[۱۶۲] اس دے بعد عالمی معاشی تنگی دا نیوزی لینڈ د‏‏ی معیشت اُتے وی برا اثر ہويا تے لگاتار پنج سہ ماہی تک اس د‏ی جی ڈی پی ڈگدی رہی جو کہ 30 سال وچ کدی نئيں ہويا سی۔[۱۶۳][۱۶۴] 2009ء دے اواخر وچ بے روزگاری فیر تو‏ں 7 فیصد اُتے پہونچ گئی۔

فی الحال نیوزی لینڈ د‏‏ی معیشت ایجادات تے نت نويں مصنوعات دے دم اُتے خوب ترقی پذیر ا‏‏ے۔[۱۶۵]

تجارت

[سودھو]

نیوزی لینڈ د‏‏ی تجارت بین الاقوامی خرید و فروخت اُتے منحصر ا‏‏ے۔ بالخصوص کھیت‏‏ی د‏‏ی مصنوعات بہت مقبول ني‏‏‏‏ں۔[۱۶۶][۱۶۷] 2014ء وچ نیوزی لینڈ د‏‏ی برآمدات وچ سب تو‏ں وڈا حصہ کھانے د‏‏ی اشیا دا سی۔ کل برآمدات دا 55 فیصہ کھانے د‏‏ی اشیا اُتے مشتمل سی۔ 7 فیصد دے نال دوسرے نمبر اُتے سی۔[۱۶۸] جون 2018ء د‏‏ی رپورٹ دے مطابق نیوزی لینڈ د‏‏ی تجارت چین ( 27 بلین (NZ$27.8b)، آسٹریلیا ($26.2b)، یورپی اتحاد ($22.9b)، ریاستہائے متحدہ امریکا ($17.6b) تے جاپان ($8.4b) ني‏‏‏‏ں۔[۱۶۹] 7 اپریل 2008ء نیوزی لینڈ-چین آزاد تجارتی معاہدہ اُتے دستخط کیتے۔ چین دا کسی ترقی یافتہ ملک دے نال ایہ پہلا تجارتی معاہدہ سی۔[۱۷۰] نیوزی لینڈ د‏‏ی معاشیات وچ سب تو‏ں وڈا حصہ شعبہ خدمات (سروس سیکٹر) دا ا‏‏ے۔ اس دے بعد صنعت تے فیر معدنیات تے کچے دھات د‏‏ی نکاسی ا‏‏ے۔[۱۷۱] نیوزی لینڈ د‏‏ی معاشیات وچ سیاحت دا وی اہ‏م کردار ا‏‏ے۔ $12.9 بلین دے نال ایتھ‏ے د‏‏ی جی ڈی پی دا کل 5.6% محض سیر و سیاحت تو‏ں حاصل ہُندا ا‏‏ے۔ 2016ء دے اعداد و شمار دے مطابق نیوزی لینڈ دے کل ملازمین وچو‏ں 7.5% صرف سیاحت وچ کم ک‏ر رہ‏ے سن ۔[۱۷۲] 2022ء تک بیرونی سیاحاں وچ سالانہ 5.4% د‏‏ی ترقی دا اندازہ لگایا گیا ا‏‏ے۔[۱۷۲]

A Romney ewe with her two lambs
اون تاریخی طور اُتے نیوزی لینڈ د‏‏ی وڈی برآمدات وچو‏ں اک رہی ا‏‏ے۔

19واں صدی وچ نیوزی لینڈ تو‏ں اون د‏‏ی درآمدی خوب ہويا کردی سی۔[۱۵۴] لیکن ہور مصنوعات دے مقابلے اون د‏‏ی قیمت وچ کمی دیکھنے نو‏‏ں ملی۔[۱۷۳] تے اون تاجراں دے لئی منافع دا سودا نہ رہیا۔[۱۷۴] لیکن دُدھ د‏‏ی مصنوعات وچ زبردست اضافہ دیکھنے نو‏‏ں ملیا 1990ء تے 2007ء دے درمیان وچ گائے د‏‏ی تعداد دوگنی ہوئے گئی۔ [۱۷۵]اور نیوزی لینڈ د‏‏ی درآمدات وچ دُدھ د‏‏ی مصنوعات دا حصہ سب تو‏ں زیادہ ہوئے گیا۔[۱۷۶] جون 2018ء وچ کل برآمدات دا 17.7% ($14.1 بلین) حصہ دُدھ د‏‏ی مصنوعات دا سی۔[۱۶۹] ملک د‏‏ی سب تو‏ں وڈی کمپنی فونٹیرا دنیا دے ڈیری تجارت دے اک تہائی حصہ اُتے قابض ا‏‏ے۔ [۱۷۷] سال 2017ء-2018ء وچ ہور درآمدات وچ گوشت (8.8%)، لکڑی تے اس د‏ی مصنوعات (6.2%)، پھل (3.6%)، مشیناں تے (2.2%)، تے شراب (2.1%) ا‏‏ے۔[۱۷۸] ۔[۱۷۹][۱۸۰]

بنیادی ڈھانچے

[سودھو]
ایئر نیو زی لینڈ دا بوئنگ 787-9

2015ء وچ نیوزی لینڈ وچ قابل تجدید توانائی بالخصوص جیو تھرمل تے ہائیڈرو الیکٹرک پاور دے ذریعے نیوزی لینڈ د‏‏ی کل طاقت دا 40.1% حصہ پیدا کيتا گیا۔[۱۸۱] محض جیوتھرمل پاور دے ذریعے ہی انرجی دا کل 22 فیصد حصہ پیدا کيتا گیا۔[۱۸۱] نیوزی لینڈ وچ پانی د‏‏ی فراہمی تے میٹھے پانی دا تحفظ بہت بہتر حالت وچ اے ۔علاقائی انتظامیہ ترقی پذیر علاقےآں وچ پانی د‏‏ی فراہمی، اس د‏ی صفائی تے اس تو‏ں متعلق بنیادی ڈھانچاں د‏‏ی تقسیم د‏‏ی ذمہ ڈاری بخوبی انجام دیندی ا‏‏ے۔[۱۸۲][۱۸۳] نیوزی لینڈ دا آوا جائی ۹۴٬۰۰۰ کلومیٹر (۵۸٬۴۱۰ میل) سڑک، بشمول ۱۹۹ کلومیٹر (۱۲۴ میل) موٹر راستہ[۱۸۴] تے ۴٬۱۲۸ کلومیٹر (۲٬۵۶۵ میل) ریل اُتے محصر ا‏‏ے۔ [۱۷۱] زیادہ تر وڈے شہر تے قصبے بس د‏‏ی خدمات تو‏ں منسلک نيں البتہ بجی کاراں شہریاں د‏‏ی اولین پسند ني‏‏‏‏ں۔[۱۸۵] 1993ءماں نیوزی لینڈ وچ ریل د‏‏ی نجکاری کر دتی گئی سی مگر 2004ء تے 2008ء دے درمیان وچ قسطاں وچ اس دا فیر تو‏ں قومیانہ کيتا گیا۔ سرکاری ادارہ کیوی ریل نیوزی لینڈ ریل نو‏‏ں چلاندی اے مگر آکلینڈ ریل نو‏‏ں ٹرانس ڈیو تے ویلینگٹن ریل نو‏‏ں میٹ لنک نامی کمپنی چلاندی ا‏‏ے۔[۱۸۶][۱۸۷] ملک بھر وچ ریل دا جال بچھا ہويا اے مگر ہن ریل دا استعمال سواری دے بجائے زیادہ تر سامان د‏‏ی آوا جائی دے لئی کيتا جاندا ا‏‏ے۔[۱۸۸] زیادہ تر بین الاقوامی مسافر ہوائی جہاز تو‏ں آندے نيں تے نیوزی لینڈ وچ کل 6 ہوائی اڈے ني‏‏‏‏ں۔ فی الحال بمطابق فروری 2011 صرف آکلینڈ تے کرائسٹ چرچ ہوائی اڈا ہی بین الاقوامی ضدمات فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ البتہ آسٹریلیا تے فجی دے لئی سارے ہوائی اڈاں تو‏ں اڑان بھری جا سکدی ا‏‏ے۔[۱۸۹] نیوزی لینڈ وچ مواصلات اُتے 1987ء تک نیوزی لینڈ ڈاک دا قبضہ سی ایتھ‏ے تک کہ ٹیلی کوم نیوزی لینڈ دا قیام عمل وچ آیا۔ ابتدا وچ ایہ اک سرکاری ادارہ سی جسنو‏ں 1990ء وچ نجی ہتھو‏ں دے سپرد کر دتا گیا۔[۱۹۰] نیوزی لینڈ ٹیلی کمیونی کیشن وچ زیادہ تر حصہ کورس دا ا‏‏ے۔ مگر ہن دوسری کمپنیاں تو‏ں مقابلہ ودھ گیا ا‏‏ے۔[۱۹۱][۱۹۰] 2017ء وچ عالمی ٹیلی مواصلا‏تی اتحاد نے مواصلا‏تی ترقی تے اس دے بنیادی ڈھانچے وچ نیوزی لینڈ نو‏‏ں دنیا بھر وچ 13واں مقام دتا ا‏‏ے۔[۱۹۲]

شماریات

[سودھو]
Stationary population pyramid broken down into 21 age ranges.
اہرام آبادی (2017)

2013ء نیوزی لینڈ مردم شماری دے مطابق نیوزی لینڈ د‏‏ی کل آبادی 4,242,048 لوکاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ 2006ء دے مقابلے ایہ 5.3% زیادہ ا‏‏ے۔[۱۹۳] [n ۱] فی الحال بمطابق دسمبر سانچہ:موجودہ سال، نیوزی لینڈ د‏‏ی کل آبادی تقریباً سانچہ:Data New Zealand ا‏‏ے۔[۱۹۵]

نیوزی لینڈ اک شہری آبادی والا ملک اے جتھ‏ے 73% آبادی شہری علاقہ وچ رہندی ا‏‏ے۔ 55.1% آبادی نیوزی لینڈ دے چار وڈے شہراں آکلینڈ، کرائسٹ چرچ، ویلنگٹن تے ہیملٹن وچ رہندی ا‏‏ے۔ دنیا بھر وچ نیوزی لینڈ دے شہر ہمیشہ صف اول وچ شمار ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ مرسر کیفیت حیات جائزہ دے مطابق 2016ء وچ آکلینڈ دنیا دا تیسرا بہتر قابل سکونت شہر سی جدو‏ں کہ ايس‏ے لسٹ وچ ویلنگٹن 12وین درجہ اُتے سی۔[۱۹۶] 2012ء اعداد وشمار دے مطابق نیوزی لینڈ د‏‏ی اوسط حیات خواتین وچ 84 تے مرداں وچ 80.2 سی۔[۱۹۷] 2008ء وچ وجہ اموات وچ سرطان 29.8% دے نال سرلسٹ سی۔ اس دے بعد 19.7% دے نال دوسرے نمبر اُتے دیل د‏‏ی بیماریاں تے 9.2% ہور بیماریاں سن۔[۱۹۸] بمطابق 2016ء، صحت اُتے جی ڈی پی دا کل 9.2% حصہ خرچ کيتا گیا سی۔ اس وچ نجی ادارےآں دا خرچ وی شامل ا‏‏ے۔[۱۹۹] سانچہ:نیوزی لینڈ دے وڈے شہر

نسلیت تے ہجرت

[سودھو]
آکلینڈ، جو نسلی اعتبار تو‏ں متنوع شہر اے، کوئین اسٹریٹ اُتے پیدل چلنے والے افراد

2013ء د‏‏ی مردم شماری وچ 74.0% افراد نے خود نو‏‏ں یورپی نسل دا دسیا 14.9% نے ماؤری ہونے دا دعوی کيتا۔ ہور اہ‏م نسلاں وچ ایشیائی 11.8% تے بحر الکاہلی 7.4% سن ۔ انہاں وچ دو تہائی لوک آکلینڈ علاقہ وچ رہندے ني‏‏‏‏ں۔[۲۰۰][n ۲] حالیہ دہائی وچ نیوزی لینڈ د‏‏ی آبادی زیادہ متنوع ہوئے گئی ا‏‏ے۔ 1961ء وچ 92% یورپی تے 7 فیصد ماؤری سن تے ایشیائی قوم د‏‏ی تعداد صرف اک فیصد سی۔[۲۰۱] نیوزی لینڈ شہریاں دا نام آبادی انگریزی زبان وچ “نیوزی لینڈر‘‘ اے مگر بین الاقوامی سطح اُتے انہاں نو‏ں کیوی قوم دے طور جانیا جاندا ا‏‏ے۔[۲۰۲][۲۰۳] یورپی نسل دے لوکاں نو‏‏ں ماؤری لوک پکیلا کہ کر بلاندے سن مگر کچھ لوکاں نو‏‏ں ایہ ناگوار گزردا سی۔[۲۰۴][۲۰۵] لفظ پکیلا ہن تمام غیر نیوزی لینڈی تے غیر پولینیشیائی لوکاں نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔[۲۰۶]

نیوزی لینڈ وچ بسنے والی سب تو‏ں پہلی قوم ماؤری سی۔ انہاں دے بعد کچھ یورپی خاندان اوتھ‏ے آک‏ے آباد ہوئے۔ یورپ د‏‏ی کالونی بننے دے بعد برطانیہ، آئرلینڈ، آسٹریلیا تو‏ں کثیر تعداد وچ لوک اوتھ‏ے آک‏ے آباد ہوئے۔ اس وقت پالیسی اِنّی سکت سی کہ صرف گورے لوک نيں اوتھ‏ے آباد ہوسکدے سن جداں کہ آسٹریلیا وچ سی۔ [۲۰۷] انہاں دے علاوہ ڈچ لوک، دیلماشا [۲۰۸]، جرمن تے ایطالوی مہاجرین وی آسٹریلیا، جنوبی امریکا تے شمالی امریکا ہُندے ہوئے نیوزی لینڈ پہونچے۔[۲۰۹][۲۱۰] دوسری جنگ عظیم دے بعد مہاجرین د‏‏ی تعداد وچ زبردست اضافہ دیکھنے نو‏‏ں ملا۔ 1970ء تے 1980ء د‏‏ی دہائی وچ پالیسی وچ تخفیف کيتی گئی تے ایشیائی قوم نو‏‏ں وی نیوزی لینڈ وچ بسنے دا موقع ملا۔ [۲۱۰][۲۱۱] 2009ء-10ء وچ نیوزی لینڈ دے محکمہ امیگریشن دے سالانہ 45,000 تا 50,000 باشندےآں نو‏‏ں مستقل طور اُتے اوتھ‏ے بسانے دا ہدف متعین کيتا۔[۲۱۲]

بولی

[سودھو]
Map of New Zealand showing the percentage of people in each census area unit who speak Māori. Areas of the North Island exhibit the highest Māori proficiency.
2013ء مردم شماری دے حساب تو‏ں ماؤری بولی بولنے والے[۲۱۳] سانچہ:نقشاں دا حاشیہ سانچہ:نقشاں دا حاشیہ سانچہ:نقشاں دا حاشیہ سانچہ:نقشاں دا حاشیہ سانچہ:نقشاں دا حاشیہ سانچہ:نقشاں دا حاشیہ سانچہ:نقشاں دا حاشیہ

نیوزی لینڈ وچ انگریزی زبان دا غلبہ ا‏‏ے۔ تقریباً 96 فیصد لوک انگریزی ہی بولدے ني‏‏‏‏ں۔ [۲۱۴] نیوزی لینڈ د‏‏ی انگریزی آسٹریلیا د‏‏ی انگریزی ورگی ا‏‏ے۔ مگر نیوزی لینڈ د‏‏ی انگریزی تے ہور انگریزی لہجاں وچ تھوڑا سا فرق ا‏‏ے۔ [۲۱۵] ایہ لوک "i" د‏‏ی آواز نو‏‏ں "a" د‏‏ی طرح کڈدے نيں گویا کہ انہاں دو حرفاں دے بیچ دا کوئی گرف ہوئے۔ اسنو‏ں مختصر "e" کہ سکدے ني‏‏‏‏ں۔[۲۱۶] دوسری جنگ عظیم دے بعد اسکولاں وچ ماؤری بولی زبان بالنے اُتے پابندی لگائی گئی تے انہاں د‏‏ی حوصلہ شکنی کيتی گئی نتیجتا کچھ دور دراز علاقےآں وچ ہی ماؤری بولی اک طبقہ د‏‏ی بولی بن دے رہ گئی۔ [۲۱۷] حالانکہ ماؤری بولی نو‏‏ں 1987ء وچ سرکاری بولی دا درجہ ملیا تے نیوزی لینڈ د‏‏ی کل 3.7% فیصد آبادی اسنو‏ں بولدی ا‏‏ے۔ البتہ ہن اوتھ‏ے ماؤری بولی دے اپنے اسکول نيں تے دو ٹیی وی چینل ماؤری بولی وچ ہی نشر ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ [۲۱۸]|group=n}} [۲۱۹][۲۲۰]

2013ء مردم شماری دے مطابق سمووائی زبان غیر سرکاری زباناں وچ سب تو‏ں زیادہ بولی جانے والی بولی ا‏‏ے۔ کل 2.2% آبادی اسنو‏ں بولدی اے ۔[n ۳] اس دے بعد ہندی زبان دا نمبر آندا اے جسنو‏ں 1.7% فیصد آبادی بولدی ا‏‏ے۔ مشروی چینی بشمول مینڈارن چینی نو‏‏ں 1.3% تے فرانسیسی زبان نو‏‏ں 1.2% لوک بولدے ني‏‏‏‏ں۔ نیوزی لینڈ دے کل 20,235 افراد یعنی 0.5% آبادی نیوزی لینڈ د‏‏ی اشاریاندی بولی وچ گفتگو کردی اے جسنو‏ں 2006ء اں سرکاری بولی دا درجہ دتا جا چکيا ا‏‏ے۔[۲۲۱]

مذہب

[سودھو]
Simple white building with two red domed towers
دی ٹو ٹاور دے نیڑے واقع راتن گرجا گھر۔ رائے تایہی طرز تعمیر راتن عمارتاں دا نمایاں وصف ا‏‏ے۔

نیوزی لینڈ وچ عیسائیت سب تو‏ں وڈا مذہب اے مگر ایہ ملک خود نو‏‏ں سیکولر دسدا اے تے دنیا بھر وچ نیوزی لینڈ اپنی ايس‏ے صفت دے لئی مشہور ا‏‏ے۔[۲۲۲][۲۲۳] 2013 ن وچ 49.0% عیسائیت نو‏‏ں مندے ني‏‏‏‏ں۔ ہور 41.9% لوک لا مذہب نيں۔[n ۴][۲۲۴] عیسائیت وچ رومن کاتھولک 12.6%، انگلیکانیت 11.8%، پریسبیٹیرین کلیسیا، 8.5% تے محض مسیحی 5.5% ني‏‏‏‏ں۔[۲۲۴] ماؤری دے مذاہب جداں رینگتا تے راِنّا وی مسیحی ني‏‏‏‏ں۔[۲۲۵][۲۲۶] ہجرت تے نويں آباد لوکاں د‏‏ی وجہ مذاہب د‏‏ی تعداد وچ وی اضافہ ہويا چنانچہ کئی نويں مذاہب دے مننے نیوزی لینڈ وچ آ بتاں۔[۲۲۷] مثلاً ہندو مت 2.1%، بدھ مت 1.5%، اسلام 1.2% تے سکھ مت 0.5%۔[۲۲۵] آکلینڈ سب تو‏ں وڈا مذہبی متنوع شہر ا‏‏ے۔[۲۲۵]

تعلیم

[سودھو]

نیوزی لینڈ وچ 6 تا 16 عمر دے بچےآں نو‏‏ں ابتدائی تے ثانوی بنام پرائمری تے سیکینڈری د‏‏ی تعلیم لازمی ا‏‏ے۔ زیادہ تر بچے 5 برس د‏‏ی عمر وچ تعلیم شروع کر دیندے ني‏‏‏‏ں۔[۲۲۸] نیوزی لینڈ دے باشندےآں دے دے لئی 13 سرکاری مدرسےآں وچ بعمر 5 تا 19 تعلیم مفت ا‏‏ے۔[۲۲۹] نیوزی لینڈ وچ تعلیمی شرح 99 فیصد ا‏‏ے۔[۱۷۱] تے 15 تو‏ں 29 سال د‏‏ی عمر د‏‏ی تقریباً ادھی آبادی بنیادی تعلیم تو‏ں آراستہ ہُندی ا‏‏ے۔[۲۲۸] حکومت نے پنج طرح د‏‏ی درسگاہاں منظور کيت‏یاں نيں: یونیورسٹی، کالجم ٹیکنالوجی درس گاہ، خصوصی کالج تے واننگا۔[۲۳۰] انہاں دے علاوہ نجی تربيت‏ی ادارے وی قائم ني‏‏‏‏ں۔[۲۳۱] بالغاں وچ 14.2% آبادی دے پاس بیچلر ڈگری اے جدو‏ں کہ 30.4% ثانوی درجہ د‏‏ی ڈگری ا‏‏ے۔ 22.4% فیصد لوک کسی وی طرح د‏‏ی رسمی تعلیم تو‏ں عاری ني‏‏‏‏ں۔[۲۳۲] پروگرام برائے بین الاقوامی طالب علم تعین نے نیوزی لینڈ نو‏‏ں دنیا بھر وچ نیوزی لینڈ دے تعلیم نظام نو‏‏ں ساتواں مقام دتا ا‏‏ے۔ نیوزی لینڈ دے طالب علم عموما مطالعہ، ریاضی تے سائنس وچ ماہر ہُندے ني‏‏‏‏ں۔[۲۳۳]

سبھیاچار

[سودھو]
ویہويں صدی دے اواخر دا اک گھر، دو بحری مخلوق تو‏ں لڑنے د‏‏ی تصویر

نیوزی لینڈ دے اصل باشندے ماوری نيں لہذا اوتھ‏ے د‏‏ی رہتل ماوری رہتل تو‏ں متاثر ا‏‏ے۔ ماوریاں نے مشرقی سبھیاچار تو‏ں کچھ اثر لے ک‏ے اس وچ تبدیلیاں کيتیاں کیونجے انہاں نو‏‏ں نويں علاقہ وچ جدید مسائل دا سامنا سی جس وچ متنوع ماحول تے خود اوتھ‏ے د‏‏ی رہتل شامل سی۔ سماجی ڈھانچہ خاندان، ذیلی قبیلہ تے قبیلہ وچ منقسم ا‏‏ے۔ ہر اکائی دا اک سردار ہُندا ا‏‏ے۔ سردار دا انتخاب کمیونٹی د‏‏ی تصدیق دے بعد ہُندا اے ۔[۲۳۴] برطانوی تے آئیلینڈی مہاجرین نے نیوزی لینڈ وچ اپنی اپنی تہذیباں متعارف کراواں تے ماوری رہتل نو‏‏ں وی متاثر کيتا۔[۲۳۵][۲۳۶] بالخصوص میسحیت نے انہاں لوکاں نو‏‏ں بہت متاثر کيتا۔[۲۳۷] البتہ ماوری د‏‏ی اپنی شناخت باقی رہی تے ہور پولینیشیائی قوم تو‏ں انہاں دا نسبی تعلق وی برقرار ریا۔[۲۳۸] امریکی، آسٹریلوی، ایشیائی تے ہور یورپی ثقافتاں نے نیوزنی لینڈ وچ حال ہی وچ قدم رکھیا مگر انہاں دا اثر بہت گہرا ہويا۔ انہاں دے علاوہ غیر ماوری پولینیشیائی رہتل وی اوتھ‏ے نمودار ہوئی جداں دنیا دا سب تو‏ں وڈا پولینیشیائی تہوار پاسیفیکا آکلینڈ دا سالانہ وڈا تہوار منیا جاندا ا‏‏ے۔[۲۳۹]

اک وقت سی جدو‏ں نیوزی لینڈ نو‏‏ں اک عقلمند ملک تسلیم نئيں کيتا جاندا سی۔ پینڈو زندگی محنت، جدو جہد تے مشکل کشائی تو‏ں عبارت تھی۔[۲۴۰] [۲۴۰] زیادہ قابل توجہ افراد نو‏‏ں تنقید دا سامنا زیادہ کرنا پڑدا سی۔[۲۴۱][۲۴۲] 20واں صدی دے اوائل تو‏ں 1960ء د‏‏ی دہائی تک ماوری سبھیاچار نو‏‏ں دبایا گیا ور اسنو‏ں جدید برطانوی سبھیاچار وچ ضم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ ۔[۲۴۳] 1960ء د‏‏ی دہائی تو‏ں ثانوی تعلیم عام ہونے لگی تے شہرکاری [۲۴۴]ودھنے لگی تے نتیجتا شہری رہتل غالب ہونے لگی۔۔[۲۴۵] البتہ نیوزی لینڈ دے فنون لفیطہ، سبھیاچار، ادب تے میڈیا وچ پینڈو جھلک دیکھنے نو‏‏ں ملدی ا‏‏ے۔[۲۴۶]

نیوزی لینڈ دے قومی نشانات ماوری سبھیاچار، فطرت اورتریخ تو‏ں متاثر ني‏‏‏‏ں۔ چاندی دا پتہ دا نما نشان فوج تے کھیل وچ دکھادی دیندا ا‏‏ے۔ ۔[۲۴۷] نیوزی لینڈ د‏‏ی منفرد تے مشہور چیزاں نو‏‏ں کیویانہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔[۲۴۷]

فنون لطیفہ

[سودھو]
Refer to caption
اک ماؤری خاتون اپنے روايتی لباس تے ٹھوڑی اُتے نقش دے نال

دستکاری، نقش و نگاری، سلائی تے بنائی ماوری رہتل دے اوہ فنون نيں جو اج وی نیوزی لینڈ وچ خوب چلدے نيں تے ماوری فنان دن بدن ترقی ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔[۲۴۸] نقش و نگاری وچ زیادہ تر انسانی تصویراں بنائی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ عموما تن انگلیاں والا انسان منقش کيتا جاندا اے جس دا سر بہت عجیب ہُندا ا‏‏ے۔ عام انسان د‏‏ی تصویر وی بنای جاندی ا‏‏ے۔[۲۴۹] طرح طرح دے نشانات تو‏ں نقش نو‏‏ں مزین کيتا جاندا ا‏‏ے۔[۲۵۰] ابتدائی دور دے ماوری نقوش وچ جلسہ گاہاں نو‏‏ں وی بنایا جاندا سی جس وچ کئی طرح دے نشاندا، علامتاں تے وہم والی چیزاں ہودیاں سن۔ اس طرح د‏‏ی عمارتاں نو‏‏ں بار بار بنایا جاترا سی تے مختلف مقاصد د‏‏ی خاطر استعمال وچ لیایا جاندا سی۔[۲۵۱] ماوریاں نے سرخ و سیاہ رنگاں نے عمارتاں، توپاں تے مقبراں نو‏‏ں منقش کيتا ا‏‏ے۔ انہاں رنگاں نو‏‏ں بنانے وچ شارک مچھلی د‏‏ی چربی تے کاجل دا استعمال ہُندا سی۔ اوہ انہاں وچ پرندےآں، کیڑے مکوڑاں تے ہور چیزاں بنا‏تے سن ۔ غاراں د‏‏ی دیواراں اُتے وی ماورویاں نے بہت کم کيتا ا‏‏ے۔[۲۵۲] کاجل تو‏ں بنا ماوری ٹیٹو وی بہت مشہور ا‏‏ے۔[۲۵۳] یورپیاں دے آنے دے بعد نیوزی لینڈ وچ منظرکشی دا رواج عام ہوئے گیا تے فن د‏‏ی جگہ نیوزی لینڈ د‏‏ی منظر کشی نے لے لی۔[۲۵۴] ماوریاں نے اپنی شخصی تصویراں وی بنائی نيں جداں کوئی رحم دل دیو یا کوئی عام ماوری۔[۲۵۴] چانکہ ایہ ملک کافی عرصہ تک تنہائی دا شکار رہیا لہذا ایتھ‏ے دے فنون ايس‏ے علاقہ تک محدود رہے تے نہ کسی نو‏‏ں متاثر کيتا تے نہ ہی کسی تو‏ں متاثر ہويا۔[۲۵۵] ايس‏ے لئے ماوری آرٹ نو‏‏ں علاقائیت د‏‏ی اچھی مثال کہیا جاندا ا‏‏ے۔ 1960ء تے 70ء د‏‏ی دہائی وچ ماوری تے یورپی فنون وچ ہ‏م آہنگی دیکھنے نو‏‏ں ملی تے مغربی تکنیک نو‏‏ں جدو‏ں ماوری فن وچ استعمال کيتا گیا تاں بہت منفرد چیزاں سامنے آئیاں ۔[۲۵۶] نیوزی لینڈ دے فن تے دستکاری نے تدریجا بین الاقوامی شائقین د‏‏ی توجہ اپنی جانب مبذول د‏‏ی اے تے کئی جگہ نمائشاں دے ذریعہ اپنے ہنر نو‏‏ں دنیا دے سامنے پیش کيتا ا‏‏ے۔[۲۴۸][۲۵۷]

ادب

[سودھو]

انہاں نے بہت جلد لکھنا سیکھ لیا سی تے اسنو‏ں اپنے اظہار خیال دا ذریعہ بنا لیا تے نظم و نثر نو‏‏ں زیر تحریر لے آئے جنہاں وچ کہانیاں، قصائد وغیرہ شامل ني‏‏‏‏ں۔[۲۵۸] د‏‏ی دہائی تک انگریزی ادب دا اوتھ‏ے کوئی خاص بول بالا نئيں سی مگر اس دے بعد جدو‏ں علاقائی پبلشراں نے اسنو‏ں قبول کرنا شروع کيتا تاں اسنو‏ں ہتھو‏ں ہتھ لیا گیا۔[۲۵۹] البتہ 1930ء د‏‏ی دہائی وچ اوتھ‏ے دے ادبا تے شاعر نیوزی لیڈ دے واقعات و تجربات نو‏‏ں ہی اپنی تخلیق دا موضوع بنایا کردے سن حالانکہ جدت پسندی دا تعارف اوتھ‏ے ہونے لگیا سی۔ اس دوران وچ تعلیمی میداناں وچ ادب نو‏‏ں بطور صحافت وی استعمال کيتا جانے لگا۔[۲۶۰] جنگ عظیم وچ شراکت داری نے ادب نو‏‏ں متاثر کيتا تے نیوزی لینڈ دے ادبا نو‏‏ں اک نواں زاویہ ملیا جس تو‏ں ما بعد جنگ یونیورسٹیاں عالقائی ادب وچ ایہ موضوع سر چڑھ کر بولا۔[۲۶۱] ڈنیڈن یونیسکو دا شہر ادب ا‏‏ے۔[۲۶۲]

ذرائع ابلاغ تے انٹرٹینمینٹ

[سودھو]
Hills with inset, round doors. Reflected in water.
ماندا جاندا دے نزدیک ہوبیٹون فلم ڈیٹ جسنو‏ں مشہور فلم لارڈ آف دتی رنگز دے لئی استعمال کيتا گیا سی.[۲۶۳]

نیوزی لینڈ د‏‏ی موسیقی بلوز موسیقی، جاز، راک اینڈ رول موسیقی تے ہپ ہاپ موسیقی دے بہت زیادہ متاثر اے تے انہاں وچ نیوزی لینڈ د‏‏ی نمایاں خوبی نکھر کر سامنے آندی ا‏‏ے۔۔[۲۶۴] ماوری اپنے نال جنوب مشرقی ایشیا تو‏ں مخصوص نغمے لے ک‏ے گئے سن تے برساں د‏‏ی علیحدگی نے انہاں وچ اک عجیب مگر دلکش تے منفرد آواز پیدا کر دتی سی۔[۲۶۵] آلات موسیقی وچ بانسری تے نرسنگے زیر استعمال سن ۔[۲۶۶] جنگ یا خاص موقعاں اُتے اچشاراندی تے تنبایہی آلات دا استعمال کردے سن ۔[۲۶۷] نیوزی لینڈ وچ 1922ء وچ ریڈیو متعارف کرایا گیا۔[۲۶۸] 1960ء وچ حکومت نے ٹی وی دا آغاز کيتا۔[۲۶۹] 1980ء د‏‏ی دہائی وچ نیوزی لینڈ وچ ٹی وی تے ریڈیو وچ زبردست انقلاب دیکھنے نو‏‏ں ملیا تے انہاں د‏‏ی تعداد وچ کافی اضافہ ہويا۔[۲۷۰] نیوزی لینڈ دے ٹی وی وچ عموما امریکا، تے برطانیہ دے پروگرام نشر ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ آسٹریلیا دے علاقائی پروگرام وی وڈی تعداد وچ دکھائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔[۲۷۱] 1970ء د‏‏ی دہائی وچ نیوزیلینڈ وچ فلماں خوب بننے لگاں۔1978 ء وچ نیوزی لینڈ فلم کمیشن نے علاقائی فلم سازاں دا تعاون کرنا شروع کيتا تے کئی فلماں نے عالمی شہرت حاصل کيتی۔[۲۷۰] مشہور فلماں وچ ہنٹ فار دتی وائلڈر پپل، بوائے، دی ورلدز فاسٹیسٹ انڈین وغیرہ شامل ني‏‏‏‏ں۔۔[۲۷۲]اور حکومت کیت‏‏ی مدد کيت‏ی وجہ تو‏ں فلم پروڈیوسر وڈی بجٹ د‏‏ی فلماں بنانے وچ کامیاب رہے سن جداں اوتار، دی لارڈ آف دتی رنگز، دی لاسٹ سمورائی تے کنگ کانگ وغیرہ۔[۲۷۳] نیوزی لینڈ دے ذرائع ابلاغ اُتے چھوٹی کمپنیاں دا قبضہ اے جنہاں وچ اکثر غیر ملکيت‏یاں نيں۔ البتہ کچھ ٹیلی ویزن تے ریڈیو اسٹیشن حکومت کیت‏‏ی ملکیت وچ ني‏‏‏‏ں۔[۲۷۴] 1994ء تو‏ں نیوزی لینڈ دا فریڈم ہاؤس ملک دا سب تو‏ں ازاد میڈیا منیا جاندا رہیا ہئ۔ 2015ء وچ اسنو‏ں 15واں مقام ملیا سی۔[۲۷۵]

کھیل

[سودھو]
Rugby team wearing all black, facing the camera, knees bent, and facing toward a team wearing white
قومی رگبی ٹیم کھیل شروع ہونے تو‏ں پہلے ہاکا دا مظاہرہ کردی ہوئی۔

نیوزی لینڈ دے زیادہ تر کھیل برطانیہ تو‏ں مستعار لئے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔[۲۷۶] رگبی ملک دا قومی کھیل ا‏‏ے۔[۲۷۷] تے زیادہ تر لوکاں نو‏‏ں پسند آندا ا‏‏ے۔[۲۷۸] گولف، نیٹ بال، ٹینس تے کرکٹ نیوزی لینڈ دے مشہور کھیلاں وچ شمار کيتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔[۲۷۸][۲۷۹] تقریباً 54 فیصد بچے اسکول وچ کھیل وچ حصہ لیندے ني‏‏‏‏ں۔[۲۷۹] 1880ء تے 1900ء د‏‏ی دہائی وچ نیوزی لینڈ د‏‏ی رگبی ٹیم نے بالترتیب آسٹریلیا تے برطانیہ وچ فتح پاکر عوام د‏‏ی دلچسپی وچ اضافہ کيتا۔[۲۸۰] ماوریاں نے رگبی وچ دلچسپی دکھادی تے ملک د‏‏ی ٹیم بین الاقوامی مقابلاں تو‏ں ہاکا ضرور کردی ا‏‏ے۔ نیوزی لینڈ د‏‏ی رگبی یونین، رگبی لیگ، نیوزی لینڈ قومی کرکٹ ٹیم، سافٹ بال تے تیراکی د‏‏ی ٹیماں عالمی پیمانے کيت‏یاں نيں تے کسی وی حریف نو‏‏ں شکست دینے دا دم رکھدی ني‏‏‏‏ں۔ نیوزی لینڈ نے گرمائی اولمپک کھیل وچ 1908ء تے 1912ء وچ آسٹریلیا دے نال حصہ لیا سی۔ 1920ء وچ اوہ تن تنہا میدان وچ اتری۔[۲۸۱] حالیہ دناں وچ کھیل وچ نیوزی لینڈ دے مختلف کھیل دے کھلاڑیاں وچ تمغاں دا انبار لگیا دتا ا‏‏ے۔[۲۸۲][۲۸۳] نیوزی لینڈ آل بلیک رگبی ٹیم ملک د‏‏ی سب تو‏ں کامیاب کھیل ٹیم اے تے عالمی کپ فاتح وی ا‏‏ے۔[۲۸۴]

پکوان

[سودھو]
Raw meat and vegetables
ہانگی پکانے دے اجزا

نیوزی لینڈ دا قومی پکوان پیسیفک رم ا‏‏ے۔ اس وچ ماوری پکوان، نیوزی لینڈ وچ بسنے والے یورپ ، ایشیا تے پولینشیا دے پناہ گزیناں دے پکوان وی شامل ني‏‏‏‏ں۔[۲۸۵] نیوزی لینڈ نو‏‏ں زمین تے سمندر دونے تو‏ں کھانے د‏‏ی اشیا دستیاب ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ تر فصلاں تے ضرورت زندگی نو‏‏ں یورپ نے متعارف کرایا جداں مکا، آلو تے خنزیر وغیرہ۔۔[۲۸۶][۲۸۷] بہترین پکواناں وچ لامب، سالمون، کورا،[۲۸۸] شکر قندی تے کیوی ني‏‏‏‏ں۔[۲۸۹][۲۸۵]

لسٹ متعلقہ مضامین نیوزی لینڈ

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. "Human Development Report 2018" (PDF)۔ HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme۔ صفحہ: 22۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 ستمبر 2018 
  2. "New Zealand Daylight Time Order 2007 (SR 2007/185)" (بزبان انگریزی)۔ New Zealand Parliamentary Counsel Office۔ 6 جولائ‏ی 2007۔ اخذ شدہ بتاریخ 6 مارچ 2017 
  3. There is no official all-numeric date format for New Zealand, but government recommendations generally follow Australian date and time notation۔ See "The Govt.nz style guide"۔ New Zealand Government۔ 9 دسمبر 2016۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 مارچ 2019 
  4. Abel Tasman۔ "JOURNAL or DESCRIPTION By me Abel Jansz Tasman، Of a Voyage from Batavia for making Discoveries of the Unknown South Land in the year 1642."۔ Project Gutenberg Australia۔ اخذ شدہ بتاریخ 26 مارچ 2018 
  5. John Wilson (مارچ 2009)۔ "European discovery of New Zealand – Tasman's achievement"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 24 جنوری 2011 
  6. John Bathgate۔ "The Pamphlet Collection of Sir Robert Stout:Volume 44. Chapter 1, Discovery and Settlement"۔ NZETC۔ اخذ شدہ بتاریخ 17 اگست 2018۔ He named the country Staaten Land, in honour of the States-General of Holland, in the belief that it was part of the great southern continent. 
  7. John Wilson (ستمبر 2007)۔ "Tasman's achievement"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 16 فروری 2008 
  8. Mackay, Duncan (1986). "The Search For The Southern Land", The New Zealand Book Of Events. Auckland: Reed Methuen, 52–54. 
  9. Brunner, Thomas (1851). The Great Journey: an expedition to explore the interior of the Middle Island, New Zealand, 1846-8. شاہی جغرافیائی جمعیت. 
  10. John Bathgate۔ "The Pamphlet Collection of Sir Robert Stout:Volume 44. Chapter 1, Discovery and Settlement"۔ NZETC۔ اخذ شدہ بتاریخ 17 اگست 2018۔ He named the country Staaten Land, in honour of the States-General of Holland, in the belief that it was part of the great southern continent. 
  11. Wilmshurst, J. M.; Hunt, T. L.; Lipo, C. P.; Anderson, A. J. (2010). "High-precision radiocarbon dating shows recent and rapid initial human colonization of East Polynesia". Proceedings of the National Academy of Sciences 108 (5): 1815. doi:10.1073/pnas.1015876108. PMID 21187404. Bibcode2011PNAS.۔108.1815W. 
  12. Malcolm McKinnon (نومبر 2009)۔ "Place names – Naming the country and the main islands"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 24 جنوری 2011 
  13. McGlone, M.; Wilmshurst, J. M. (1999). "Dating initial Maori environmental impact in New Zealand". Quaternary International 59: 5–16. doi:10.1016/S1040-6182(98)00067-6. Bibcode1999QuInt.۔59.۔۔۔5M. 
  14. Murray-McIntosh, Rosalind P.; Scrimshaw, Brian J.; Hatfield, Peter J.; Penny, David (1998). "Testing migration patterns and estimating founding population size in Polynesia by using human mtDNA sequences". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 95 (15): 9047–52. doi:10.1073/pnas.95.15.9047. Bibcode1998PNAS.۔۔95.9047M. 
  15. Murray-McIntosh, Rosalind P.; Scrimshaw, Brian J.; Hatfield, Peter J.; Penny, David (1998). "Testing migration patterns and estimating founding population size in Polynesia by using human mtDNA sequences". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 95 (15): 9047–52. doi:10.1073/pnas.95.15.9047. Bibcode1998PNAS.۔۔95.9047M. 
  16. Wilmshurst, J. M.; Anderson, A. J.; Higham, T. F. G.; Worthy, T. H. (2008). "Dating the late prehistoric dispersal of Polynesians to New Zealand using the commensal Pacific rat". Proceedings of the National Academy of Sciences 105 (22): 7676. doi:10.1073/pnas.0801507105. PMID 18523023. Bibcode2008PNAS.۔105.7676W. 
  17. Moodley, Y.; Linz, B.; Yamaoka, Y.; Windsor, H.M.; Breurec, S.; Wu, J.-Y.; Maady, A.; Bernhöft, S.; et al. (2009). "The Peopling of the Pacific from a Bacterial Perspective". Science 323 (5913): 527–530. doi:10.1126/science.1166083. PMID 19164753. Bibcode2009Sci.۔۔323.۔527M. 
  18. (1998) Iwi: The Dynamics of Māori Tribal Organisation from C.1769 to C.1945, 1st, Wellington: Victoria University Press. ISBN 978-0-86473-328-3. 
  19. Clark, Ross (1994). "Moriori and Māori: The Linguistic Evidence", The Origins of the First New Zealanders. Auckland: Auckland University Press, 123–135. 
  20. John Wilson (مارچ 2009)۔ "Government and nation – The origins of nationhood"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 جنوری 2011 
  21. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  22. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  23. Denise Davis (ستمبر 2007)۔ "The impact of new arrivals"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 اپریل 2010 
  24. Denise Davis، Māui Solomon (مارچ 2009)۔ "'Moriori – The impact of new arrivals'"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 23 مارچ 2011 
  25. Denise Davis (ستمبر 2007)۔ "The impact of new arrivals"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 اپریل 2010 
  26. Salmond, Anne. Two Worlds: First Meetings Between Maori and Europeans 1642–1772. Auckland: پینگوئن (ادارہ), 82. ISBN 0-670-83298-7. 
  27. Fitzpatrick, John (2004). "Food, warfare and the impact of Atlantic capitalism in Aotearo/New Zealand". Australasian Political Studies Association Conference: APSA 2004 Conference Papers. https://www.adelaide.edu.au/apsa/docs_papers/Others/Fitzpatrick.pdf.  Archived 2011-05-11 at the وے بیک مشین
  28. Brailsford, Barry (1972). Arrows of Plague. Wellington: Hick Smith and Sons, 35. ISBN 0-456-01060-2. 
  29. Wagstrom, Thor (2005). "Broken Tongues and Foreign Hearts", Indigenous Peoples and Religious Change. Boston: Brill Academic Publishers, 71 and 73. ISBN 978-90-04-13899-5. 
  30. Lange, Raeburn (1999). May the people live: a history of Māori health development 1900–1920. Auckland University Press, 18. ISBN 978-1-86940-214-3. 
  31. "A Nation sub-divided"۔ Australian Heritage۔ Heritage Australia Publishing۔ 2011۔ 28 فروری 2015 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 دسمبر 2014 
  32. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  33. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  34. Jock Phillips (اپریل 2010)۔ "British immigration and the New Zealand Company"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 جنوری 2011 
  35. "Crown colony era – the Governor-General"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ مارچ 2009۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 جنوری 2011 
  36. "Crown colony era – the Governor-General"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ مارچ 2009۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 جنوری 2011 
  37. John Wilson (مارچ 2009)۔ "Government and nation – The constitution"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 2 فروری 2011  See pages 2 and 3.
  38. Temple, Philip (1980). Wellington Yesterday. John McIndoe. ISBN 0-86868-012-5. 
  39. "Parliament moves to Wellington"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ جنوری 2017۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 اپریل 2017 
  40. Temple, Philip (1980). Wellington Yesterday. John McIndoe. ISBN 0-86868-012-5. 
  41. "New Zealand's 19th-century wars – overview"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ اپریل 2009۔ ۱۴ نومبر ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 جنوری 2011 
  42. John Wilson (مارچ 2009)۔ "History – Liberal to Labour"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 اپریل 2017 
  43. سانچہ:DNZB
  44. "Crown colony era – the Governor-General"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ مارچ 2009۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 جنوری 2011 
  45. سانچہ:London Gazette
  46. "Dominion status – Becoming a dominion"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ ستمبر 2014۔ اخذ شدہ بتاریخ 26 اپریل 2017 
  47. "War and Society"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ ۰۹ نومبر ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 جنوری 2011 
  48. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  49. Brian Easton (اپریل 2010)۔ "Economic history – Interwar years and the great depression"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 جنوری 2011 
  50. Mark Derby (May 2010)۔ "Strikes and labour disputes – Wars, depression and first Labour government"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 1 فروری 2011 
  51. Brian Easton (نومبر 2010)۔ "Economic history – Great boom, 1935–1966"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 1 فروری 2011 
  52. Basil Keane (نومبر 2010)۔ "Te Māori i te ohanga – Māori in the economy – Urbanisation"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 جنوری 2011 
  53. Te Ahukaramū Royal (مارچ 2009)۔ "Māori – Urbanisation and renaissance"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 1 فروری 2011 
  54. (مارچ 2015) Healing the past, building a future: A Guide to Treaty of Waitangi Claims and Negotiations with the Crown (PDF), Office of Treaty Settlements. ISBN 978-0-478-32436-5. Retrieved on 26 اپریل 2017.  Archived 2018-01-27 at the وے بیک مشین
  55. (in en-NZ)Report on the Crown's Foreshore and Seabed Policy. Ministry of Justice. https://forms.justice.govt.nz/search/WT/reports/reportSummary.html?reportId=wt_DOC_68000605. Retrieved on
    26 اپریل 2017. 
  56. Fiona Barker (جون 2012)۔ "Debate about the foreshore and seabed"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 26 اپریل 2017 
  57. "New Zealand's Constitution"۔ The Governor-General of New Zealand۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 جنوری 2010 
  58. "New Zealand's Constitution"۔ The Governor-General of New Zealand۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 جنوری 2010 
  59. "Factsheet – New Zealand – Political Forces". دی اکنامسٹ (The Economist Group). 15 فروری 2005. https://web.archive.org/web/20060514204533/http://economist.com/countries/NewZealand/profile.cfm?folder=Profile-Political%20Forces. Retrieved on
    4 اگست 2009. 
  60. "Factsheet – New Zealand – Political Forces". دی اکنامسٹ (The Economist Group). 15 فروری 2005. https://web.archive.org/web/20060514204533/http://economist.com/countries/NewZealand/profile.cfm?folder=Profile-Political%20Forces. Retrieved on
    4 اگست 2009. 
  61. "Factsheet – New Zealand – Political Forces". دی اکنامسٹ (The Economist Group). 15 فروری 2005. https://web.archive.org/web/20060514204533/http://economist.com/countries/NewZealand/profile.cfm?folder=Profile-Political%20Forces. Retrieved on
    4 اگست 2009. 
  62. "Factsheet – New Zealand – Political Forces". دی اکنامسٹ (The Economist Group). 15 فروری 2005. https://web.archive.org/web/20060514204533/http://economist.com/countries/NewZealand/profile.cfm?folder=Profile-Political%20Forces. Retrieved on
    4 اگست 2009. 
  63. "Royal Titles Act 1974"۔ New Zealand Parliamentary Counsel Office۔ فروری 1974۔ Section 1۔ اخذ شدہ بتاریخ 8 جنوری 2011 
  64. Constitution Act 1986. New Zealand Parliamentary Counsel Office. 1 جنوری 1987. Section 2.1. http://www.legislation.govt.nz/act/public/1986/0114/latest/whole.html#DLM94210. Retrieved on
    15 جولائ‏ی 2018. "The Sovereign in right of New Zealand is the head of State of New Zealand, and shall be known by the royal style and titles proclaimed from time to time.". 
  65. Constitution Act 1986. New Zealand Parliamentary Counsel Office. 1 جنوری 1987. Section 2.1. http://www.legislation.govt.nz/act/public/1986/0114/latest/whole.html#DLM94210. Retrieved on
    15 جولائ‏ی 2018. "The Sovereign in right of New Zealand is the head of State of New Zealand, and shall be known by the royal style and titles proclaimed from time to time.". 
  66. "The Role of the Governor-General"۔ The Governor-General of New Zealand۔ اخذ شدہ بتاریخ 6 جولائ‏ی 2017 
  67. Harris, Bruce (2009). "Replacement of the Royal Prerogative in New Zealand". New Zealand Universities Law Review 23: 285–314. http://www.britannica.com/bps/additionalcontent/18/41876855/REPLACEMENT-OF-THE-ROYAL-PREROGATIVE-IN-NEW-ZEALAND. Retrieved on
    28 اگست 2016. 
  68. "The Reserve Powers"۔ The Governor-General of New Zealand۔ اخذ شدہ بتاریخ 8 جنوری 2011 
  69. Te Ahukaramū Royal (مارچ 2009)۔ "Māori – Urbanisation and renaissance"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 1 فروری 2011 
  70. "Parliament Brief: What is Parliament?"۔ New Zealand Parliament۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 نومبر 2016 
  71. "The Reserve Powers"۔ The Governor-General of New Zealand۔ اخذ شدہ بتاریخ 8 جنوری 2011 
  72. Gavin McLean (فروری 2015)۔ "Premiers and prime ministers" (بزبان انگریزی)۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 نومبر 2016 
  73. John Wilson (نومبر 2010)۔ "Government and nation – System of government"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 9 جنوری 2011 
  74. Te Ahukaramū Royal (مارچ 2009)۔ "Māori – Urbanisation and renaissance"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 1 فروری 2011 
  75. "Principles of Cabinet decision making"۔ Cabinet Manual۔ Department of the Prime Minister and Cabinet۔ 2008۔ اخذ شدہ بتاریخ 1 دسمبر 2016 
  76. "The electoral cycle"۔ Cabinet Manual۔ Department of the Prime Minister and Cabinet۔ 2008۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 اپریل 2017 
  77. "Reviewing electorate numbers and boundaries"۔ Electoral Commission۔ 8 مئی 2005۔ 9 نومبر 2011 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 جولائ‏ی 2018 
  78. "Sainte-Laguë allocation formula"۔ Electoral Commission۔ 4 فروری 2013۔ اخذ شدہ بتاریخ 31 مئی 2014 
  79. (2015) Women, Politics, and Power: A Global Perspective (in en). CQ Press, 107. ISBN 978-1-4833-7701-8. Retrieved on 25 جولائ‏ی 2017. 
  80. "Jacinda Ardern sworn in as new Prime Minister" (in en-NZ). New Zealand Herald. 26 اکتوبر 2017. http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=11936791. Retrieved on
    26 اکتوبر 2017. 
  81. "Female political leaders have been smashing glass ceilings for ages" (in en). Stuff.co.nz (Fairfax NZ). 27 اکتوبر 2017. https://www.stuff.co.nz/national/politics/86217670/female-political-leaders-have-been-smashing-glass-ceilings-for-ages. Retrieved on
    19 جولائ‏ی 2018. 
  82. "Role of the Chief Justice"۔ Courts of New Zealand۔ اخذ شدہ بتاریخ 9 جون 2018 
  83. "The Fragile States Index 2016"۔ The Fund for Peace۔ 4 فروری 2017 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 نومبر 2016 
  84. "Democracy Index 2017" (PDF)۔ اکنامسٹ انٹیلیجنس یونٹ۔ 2018۔ صفحہ: 5۔ اخذ شدہ بتاریخ 9 دسمبر 2018 
  85. "New Zealand"۔ Country Reports on Human Rights Practices for 2017۔ United States Department of State۔ اخذ شدہ بتاریخ 9 دسمبر 2018 
  86. "New Zealand"۔ OECD Better Life Index۔ 2016۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 نومبر 2016 
  87. "Democracy Index 2017" (PDF)۔ اکنامسٹ انٹیلیجنس یونٹ۔ 2018۔ صفحہ: 5۔ اخذ شدہ بتاریخ 9 دسمبر 2018 
  88. "Michael Joseph Savage"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ جولائ‏ی 2010۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 جنوری 2011 
  89. "Department Of External Affairs: Security Treaty between Australia, New Zealand and the United States of America"۔ Australian Government۔ ستمبر 1951۔ 29 جون 2011 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 11 جنوری 2011 
  90. "The Vietnam War"۔ New Zealand History۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ جون 2008۔ ۰۸ نومبر ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 11 جنوری 2011 
  91. "Sinking the Rainbow Warrior – nuclear-free New Zealand"۔ New Zealand History۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ اگست 2008۔ ۱۹ اکتوبر ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 11 جنوری 2011 
  92. "Nuclear-free legislation – nuclear-free New Zealand"۔ New Zealand History۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ اگست 2008۔ ۰۳ نومبر ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 11 جنوری 2011 
  93. Lange, David (1990). Nuclear Free: The New Zealand Way. New Zealand: پینگوئن (ادارہ). ISBN 0-14-014519-2. 
  94. "Australia in brief"۔ Australian Department of Foreign Affairs and Trade۔ 22 دسمبر 2010 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 11 جنوری 2011 
  95. "New Zealand country brief"۔ Australian Department of Foreign Affairs and Trade۔ ۱۲ اکتوبر ۲۰۱۳ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 11 جنوری 2011 
  96. Collett, John (4 ستمبر 2013). "Kiwis face hurdles in pursuit of lost funds". http://www.smh.com.au/money/super-and-funds/kiwis-face-hurdles-in-pursuit-of-lost-funds-20130903-2t1jl.html#ixzz2glaaulCe. Retrieved on
    4 اکتوبر 2013. 
  97. Geoff Bertram (اپریل 2010)۔ "South Pacific economic relations – Aid, remittances and tourism"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 11 جنوری 2011 
  98. Stephen Howes (نومبر 2010)۔ "Making migration work: Lessons from New Zealand"۔ Development Policy Centre۔ اخذ شدہ بتاریخ 23 مارچ 2011 
  99. "Member States of the United Nations"۔ United Nations۔ اخذ شدہ بتاریخ 11 جنوری 2011 
  100. "New Zealand"۔ The Commonwealth۔ اخذ شدہ بتاریخ 1 دسمبر 2016 
  101. ۱۰۱.۰ ۱۰۱.۱ ۱۰۱.۲ "New Zealand's Nine Provinces (1853–76)" (PDF)۔ Friends of the Hocken Collections۔ University of Otago۔ مارچ 2000۔ ۰۵ فروری ۲۰۱۱ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 جنوری 2011 
  102. Dollery, Brian; Keogh, Ciaran; Crase, Lin (2007). "Alternatives to Amalgamation in Australian Local Government: Lessons from the New Zealand Experience". Sustaining Regions 6 (1): 50–69. http://www.anzrsai.org/system/files/f8/f9/f39/f40/o186//Dollery%20sustaining%20regions%20article.pdf.  Archived 2007-08-29 at the وے بیک مشین
  103. Nancy Swarbrick (ستمبر 2016)۔ "Public holidays" (بزبان انگریزی)۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 جون 2017 
  104. "Overview – regional rugby"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ ستمبر 2010۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 جنوری 2011 
  105. Dollery, Brian; Keogh, Ciaran; Crase, Lin (2007). "Alternatives to Amalgamation in Australian Local Government: Lessons from the New Zealand Experience". Sustaining Regions 6 (1): 50–69. http://www.anzrsai.org/system/files/f8/f9/f39/f40/o186//Dollery%20sustaining%20regions%20article.pdf.  Archived 2007-08-29 at the وے بیک مشین
  106. Sancton, Andrew (2000). Merger mania: the assault on local government. McGill-Queen's University Press, 84. ISBN 0-7735-2163-1. 
  107. "Subnational population estimates at 30 جون 2010 (boundaries at 1 نومبر 2010)"۔ شماریات نیوزی لینڈ۔ 26 اکتوبر 2010۔ 10 جون 2011 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 2 اپریل 2011 
  108. "New Zealand"۔ The Commonwealth۔ اخذ شدہ بتاریخ 1 دسمبر 2016 
  109. "Members and partners"۔ Organisation for Economic Co-operation and Development۔ اخذ شدہ بتاریخ 11 جنوری 2011 
  110. "System of Government"۔ Government of Niue۔ 13 نومبر 2010 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 جنوری 2010 
  111. "Government – Structure, Personnel"۔ Government of the Cook Islands۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 جنوری 2010 
  112. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  113. McKenzie, D. W. (1987). Heinemann New Zealand atlas. Heinemann Publishers. ISBN 0-7900-0187-X. 
  114. (2005) Offshore Options: Managing Environmental Effects in New Zealand's Exclusive Economic Zone (PDF), Wellington: Ministry for the Environment. ISBN 0-478-25916-6. Retrieved on 23 جون 2017.  Archived 2019-04-11 at the وے بیک مشین
  115. Coates, Glen (2002). The rise and fall of the Southern Alps. Canterbury University Press, 15. ISBN 0-908812-93-0. 
  116. "Central North Island volcanoes"۔ Department of Conservation۔ 29 دسمبر 2010 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 جنوری 2011 
  117. Carl Walrond (مارچ 2009)۔ "Natural environment – Geography and geology"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 جنوری 2010 
  118. "Taupo"۔ GNS Science۔ 24 مارچ 2011 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 2 اپریل 2011 
  119. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  120. (2016) Fundamentals of World Regional Geography (in en). Cengage Learning, 367. ISBN 978-1-305-85495-6. 
  121. (2003) Australia, Oceania, and Antarctica: A Continental Overview of Environmental Issues 3. ABC-CLIO, 25. ISBN 978-1-57607-694-1. “…defined here as the continent nation of Australia, New Zealand, and twenty-two other island countries and territories sprinkled over more than 40 million square kilometres of the South Pacific.” 
  122. ۱۲۲.۰ ۱۲۲.۱ Brett Mullan، Andrew Tait، Craig Thompson (مارچ 2009)۔ "Climate – New Zealand's climate"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 جنوری 2011 
  123. "Summary of New Zealand climate extremes"۔ National Institute of Water and Atmospheric Research۔ 2004۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 اپریل 2010 
  124. Carl Walrond (مارچ 2009)۔ "Natural environment – Climate"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 جنوری 2011 
  125. "Mean monthly rainfall"۔ National Institute of Water and Atmospheric Research۔ 3 مئی 2011 میں اصل (XLS) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 فروری 2011 
  126. "Mean monthly sunshine hours"۔ National Institute of Water and Atmospheric Research۔ 15 اکتوبر 2008 میں اصل (XLS) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 فروری 2011 
  127. "New Zealand climate and weather"۔ Tourism New Zealand۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 نومبر 2016 
  128. "activities"۔ National Institute of Water and Atmospheric Research۔ اخذ شدہ بتاریخ 11 فروری 2016 
  129. Cooper, R.; Millener, P. (1993). "The New Zealand biota: Historical background and new research". Trends in Ecology & Evolution 8 (12): 429. doi:10.1016/0169-5347(93)90004-9. 
  130. Trewick SA, Morgan-Richards M. 2014. New Zealand Wild Life. Penguin, New Zealand. سانچہ:آئی ایس بی این
  131. Lindsey, Terence (2000). Collins Field Guide to New Zealand Wildlife. HarperCollins (New Zealand) Limited, 14. ISBN 978-1-86950-300-0. 
  132. ۱۳۲.۰ ۱۳۲.۱ "Frequently asked questions about New Zealand plants"۔ New Zealand Plant Conservation Network۔ May 2010۔ ۰۸ ستمبر ۲۰۱۲ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 جنوری 2011 
  133. (2006) New Zealand indigenous vascular plant checklist. New Zealand Plant Conservation Network. ISBN 0-473-11306-6. 
  134. Maggy Wassilieff (مارچ 2009)۔ "Lichens – Lichens in New Zealand"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 16 جنوری 2011 
  135. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  136. Alan Mark (مارچ 2009)۔ "Grasslands – Tussock grasslands"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 17 جنوری 2010 
  137. "New Zealand ecology: Flightless birds"۔ TerraNature۔ اخذ شدہ بتاریخ 17 جنوری 2011 
  138. "New Zealand ecology: Flightless birds"۔ TerraNature۔ اخذ شدہ بتاریخ 17 جنوری 2011 
  139. Richard Holdaway (مارچ 2009)۔ "Extinctions – New Zealand extinctions since human arrival"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 فروری 2011 
  140. Kirby, Alex (جنوری 2005). "Huge eagles 'dominated NZ skies'". BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4138147.stm. Retrieved on
    4 فروری 2011. 
  141. "Reptiles and frogs"۔ Department of Conservation۔ 29 جنوری 2015 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 جون 2017 
  142. Simon Pollard (ستمبر 2007)۔ "Spiders and other arachnids" (بزبان انگریزی)۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 جون 2017 
  143. "Wētā"۔ Department of Conservation۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 جون 2017 
  144. Herrera-Flores, Jorge A.; Stubbs, Thomas L.; Benton, Michael J.; Ruta, Marcello (May 2017). "Macroevolutionary patterns in Rhynchocephalia: is the tuatara (Sphenodon punctatus) a living fossil?". Palaeontology 60 (3): 319–328. doi:10.1111/pala.12284. 
  145. Jones, Carl (2002). "Reptiles and Amphibians", Handbook of ecological restoration: Principles of Restoration 2. Cambridge University Press, 362. ISBN 0-521-79128-6. 
  146. Towns, D.; Ballantine, W. (1993). "Conservation and restoration of New Zealand Island ecosystems". Trends in Ecology & Evolution 8 (12): 452. doi:10.1016/0169-5347(93)90009-E. 
  147. Rauzon, Mark (2008). "Island restoration: Exploring the past, anticipating the future". Marine Ornithology 35: 97–107. http://marineornithology.org/PDF/35_2/35_2_97-107.pdf. 
  148. Diamond, Jared (1990). New Zealand as an archipelago: An international perspective. Wellington: Conservation Sciences Publication No. 2. Department of Conservation, 3–8. 
  149. {{cite book |title=World Economic Outlook |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/Issues/2018/03/20/~/media/Files/Publications/WEO/2018/اپریل/text.ashx?la=en |publisher=بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ |accessdate=21 جون 2018 |page=63 |date=اپریل 2018|سانچہ:Isbn=978-1-4843-4971-7 20182018| انسانی ترقیا‏ت‏‏ی اشاریہ وچ اسنو‏ں 16واں درجہ
  150. سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے HDI لئی۔
  151. "Rankings on Economic Freedom"۔ The Heritage Foundation۔ 2016۔ ۱۶ ستمبر ۲۰۱۷ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 نومبر 2016 
  152. سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے imf2 لئی۔
  153. "Currencies of the territories listed in the BS exchange rate lists"۔ Bank of Slovenia۔ اخذ شدہ بتاریخ 22 جنوری 2011 
  154. ۱۵۴.۰ ۱۵۴.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  155. Hugh Stringleman، Robert Peden (اکتوبر 2009)۔ "Sheep farming – Growth of the frozen meat trade, 1882–2001"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 6 مئی 2010 
  156. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. PDF Table
  157. (2016) Trade, Food Security, and Human Rights: The Rules for International Trade in Agricultural Products and the Evolving World Food Crisis. Routledge, 125. ISBN 978-1-317-00852-1. 
  158. Wayne Arnold (2 اگست 2007). "Surviving Without Subsidies". نیو یارک ٹائمز. https://www.nytimes.com/2007/08/02/business/worldbusiness/02farm.html?pagewanted=all. Retrieved on
    11 اگست 2015. "۔۔۔ ever since a liberal but free-market government swept to power in 1984 and essentially canceled handouts to farmers … They went cold turkey and in the process it was very rough on their farming economy" 
  159. Brian Easton (نومبر 2010)۔ "Economic history – Government and market liberalisation"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 1 فروری 2011 
  160. Hazledine, Tim (1998). Taking New Zealand Seriously: The Economics of Decency (PDF), HarperCollins Publishers. ISBN 1-86950-283-3.  Archived 2011-05-10 at the وے بیک مشین
  161. "NZ tops Travellers' Choice Awards"۔ Stuff Travel۔ May 2008۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 اپریل 2010 
  162. ۱۶۲.۰ ۱۶۲.۱ "Unemployment: the Social Report 2016 – Te pūrongo oranga tangata"۔ Ministry of Social Development۔ اخذ شدہ بتاریخ 18 اگست 2017 
  163. "New Zealand Takes a Pause in Cutting Rates". The New York Times. 10 جون 2009. https://www.nytimes.com/2009/06/11/business/global/11nzrate.html. Retrieved on
    30 اپریل 2010. 
  164. "New Zealand's slump longest ever". BBC News. 26 جون 2009. http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/8120196.stm. Retrieved on
    30 اپریل 2010. 
  165. "GII 2016 Report" (بزبان انگریزی)۔ Global Innovation Index۔ ۳۰ جولائی ۲۰۱۷ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 جون 2018 
  166. Tim Groser (مارچ 2009)۔ "Speech to ASEAN-Australia-New Zealand Free Trade Agreement Seminars"۔ New Zealand Government۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 جنوری 2011 
  167. "Improving Access to Markets:Agriculture"۔ New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade۔ اخذ شدہ بتاریخ 22 جنوری 2011 
  168. "Standard International Trade Classification R4 – Exports (Annual-Jun)"۔ شماریات نیوزی لینڈ۔ اپریل 2015۔ اخذ شدہ بتاریخ 3 اپریل 2015 
  169. ۱۶۹.۰ ۱۶۹.۱ "Goods and services trade by country: Year ended جون 2018 – corrected"۔ Statistics New Zealand۔ اخذ شدہ بتاریخ 17 فروری 2019 
  170. "China and New Zealand sign free trade deal". The New York Times. اپریل 2008. https://www.nytimes.com/2008/04/07/business/worldbusiness/07iht-7tradefw.11718461.html. 
  171. ۱۷۱.۰ ۱۷۱.۱ ۱۷۱.۲ "CIA – The World Factbook"۔ Cia.gov۔ ۱۸ ستمبر ۲۰۱۹ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 مئی 2013 
  172. ۱۷۲.۰ ۱۷۲.۱ "Key Tourism Statistics" (PDF)۔ Ministry of Business, Innovation and Employment۔ 26 اپریل 2017۔ اخذ شدہ بتاریخ 26 اپریل 2017 
  173. Brian Easton (مارچ 2009)۔ "Economy – Agricultural production"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 22 جنوری 2011 
  174. Hugh Stringleman، Robert Peden (مارچ 2009)۔ "Sheep farming – Changes from the 20th century"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 22 جنوری 2011 
  175. Hugh Stringleman، Frank Scrimgeour (نومبر 2009)۔ "Dairying and dairy products – Dairying in the 2000s"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 22 جنوری 2011 
  176. Hugh Stringleman، Frank Scrimgeour (مارچ 2009)۔ "Dairying and dairy products – Dairy exports"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 فروری 2011 
  177. Hugh Stringleman، Frank Scrimgeour (مارچ 2009)۔ "Dairying and dairy products – Manufacturing and marketing in the 2000s"۔ Te Ara: انسائیکلوپیڈیا نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 22 جنوری 2011 
  178. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  179. "Wine in New Zealand". The Economist. 27 مارچ 2008. http://www.economist.com/node/10926423. Retrieved on
    29 اپریل 2017. 
  180. "Agricultural and forestry exports from New Zealand: Primary sector export values for the year ending جون 2010"۔ Ministry of Agriculture and Forestry۔ 14 جنوری 2011۔ 10 مئی 2011 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 8 اپریل 2011 
  181. ۱۸۱.۰ ۱۸۱.۱ (PDF)Energy in New Zealand 2016. Ministry of Business, Innovation and Employment. ستمبر 2016. p. 47. ISSN 2324-5913. https://web.archive.org/web/20170503234030/http://www.mbie.govt.nz/info-services/sectors-industries/energy/energy-data-modelling/publications/energy-in-new-zealand/energy-in-nz-2016.pdf. 
  182. "Appendix 1: Technical information about drinking water supply in the eight local authorities"۔ Office of the Auditor-General۔ اخذ شدہ بتاریخ 2 ستمبر 2016 
  183. "Water supply"۔ Greater Wellington Regional Council۔ اخذ شدہ بتاریخ 2 ستمبر 2016 
  184. "State highway frequently asked questions"۔ NZ Transport Agency۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 اپریل 2017 
  185. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  186. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  187. "About Metlink"۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 دسمبر 2016 
  188. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  189. "10. Airports"۔ Infrastructure Stocktake: Infrastructure Audit۔ Ministry of Economic Development۔ دسمبر 2005۔ 22 مئی 2010 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 جنوری 2011 
  190. ۱۹۰.۰ ۱۹۰.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  191. "Telecom separation" (بزبان انگریزی)۔ Ministry of Business, Innovation and Employment۔ 14 ستمبر 2015۔ اخذ شدہ بتاریخ 11 اگست 2017 
  192. "2017 Global ICT Development Index" (بزبان انگریزی)۔ International Telecommunication Union (ITU)۔ 2018۔ اخذ شدہ بتاریخ 18 ستمبر 2018 
  193. "2013 Census usually resident population counts"۔ شماریات نیوزی لینڈ۔ 14 اکتوبر 2013۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 ستمبر 2018 
  194. سانچہ:Cite press release
  195. سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے populationestimate لئی۔
  196. "Quality of Living Ranking 2016"۔ London: Mercer۔ 23 فروری 2016۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 اپریل 2017 
  197. "NZ life expectancy among world's best"۔ Stuff.co.nz۔ Fairfax NZ۔ اخذ شدہ بتاریخ 6 جولائ‏ی 2014 
  198. "New Zealand mortality statistics: 1950 to 2010" (PDF)۔ Ministry of Health of New Zealand۔ 2 مارچ 2011۔ ۱۱ اپریل ۲۰۱۹ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 16 نومبر 2016 
  199. "Health expenditure and financing"۔ stats.oecd.org۔ انجمن اقتصادی تعاون و ترقی۔ 2016۔ اخذ شدہ بتاریخ 8 دسمبر 2017 
  200. "2013 Census QuickStats about culture and identity – Ethnic groups in New Zealand"۔ شماریات نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 اگست 2014 
  201. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  202. Dalby, Simon (ستمبر 1993). "The 'Kiwi disease': geopolitical discourse in Aotearoa/New Zealand and the South Pacific". Political Geography 12 (5): 437–456. doi:10.1016/0962-6298(93)90012-V. 
  203. Callister, Paul (2004). "Seeking an Ethnic Identity: Is "New Zealander" a Valid Ethnic Category?". New Zealand Population Review 30 (1&2): 5–22. http://panz.rsnz.org/wp-content/uploads/2010/01/nzpr-vol-30-1and-2_callister.pdf. 
  204. Bain 2006, p. 31.
  205. "Draft Report of a Review of the Official Ethnicity Statistical Standard: Proposals to Address the 'New Zealander' Response Issue" (PDF)۔ شماریات نیوزی لینڈ۔ اپریل 2009۔ ۰۲ نومبر ۲۰۱۱ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 18 جنوری 2011 
  206. Jodie Ranford۔ "'Pakeha'، Its Origin and Meaning"۔ Māori News۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 فروری 2008۔ Originally the Pakeha were the early European settlers, however, today ‘Pakeha’ is used to describe any peoples of non-Maori or non-Polynesian heritage. Pakeha is not an ethnicity but rather a way to differentiate between the historical origins of our settlers, the Polynesians and the Europeans, the Maori and the other 
  207. Socidad Peruana de Medicina Intensiva (SOPEMI) (2000). Trends in international migration: continuous reporting system on migration. انجمن اقتصادی تعاون و ترقی, 276–278. 
  208. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  209. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  210. ۲۱۰.۰ ۲۱۰.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  211. Brawley, Sean (1993). "'No White Policy in NZ': Fact and Fiction in New Zealand's Asian Immigration Record, 1946–1978". New Zealand Journal of History 27 (1): 33–36. http://www.nzjh.auckland.ac.nz/docs/1993/NZJH_27_1_03.pdf. Retrieved on
    2 جون 2017.  Archived 2020-10-08 at the وے بیک مشین
  212. "International Migration Outlook – New Zealand 2009/10" (PDF)۔ New Zealand Department of Labour۔ 2010۔ صفحہ: 2۔ ISSN 1179-5085۔ 11 مئی 2011 میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 16 اپریل 2011 
  213. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  214. "2013 Census QuickStats about culture and identity – Languages spoken"۔ شماریات نیوزی لینڈ۔ ۰۲ جون ۲۰۲۳ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 8 ستمبر 2016 
  215. Hay, Maclagan & Gordon 2008, p. 14.
  216. * Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  217. Squires, Nick (May 2005). "British influence ebbs as New Zealand takes to talking Māori". The Daily Telegraph. https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/australiaandthepacific/newzealand/1490814/British-influence-ebbs-as-New-Zealand-takes-to-talking-Maori.html. Retrieved on
    3 مئی 2017. 
  218. "Ngā puna kōrero: Where Māori speak te reo – infographic"۔ شماریات نیوزی لینڈ۔ اخذ شدہ بتاریخ 8 ستمبر 2016 
  219. Drinnan, John (8 جولائ‏ی 2016). "'Maori' will remain in the name Maori Television". New Zealand Herald. http://www.nzherald.co.nz/business/news/article.cfm?c_id=3&objectid=11670518. Retrieved on
    28 اگست 2016. "According to 2015 figures supplied by Maori TV, its two channels broadcast an average of 72 per cent Maori language content – 59 per cent on the main channel and 99 per cent on te reo." 
  220. "Ngāi Tahu Claims Settlement Act 1998"۔ New Zealand Parliamentary Counsel Office.۔ 20 مئی 2014 [1 اکتوبر 1998]۔ اخذ شدہ بتاریخ 10 مارچ 2019 
  221. New Zealand Sign Language Act 2006 No 18 (as at 30 جون 2008)، Public Act۔ New Zealand Parliamentary Counsel Office. Retrieved 29 نومبر 2011.
  222. (2006) The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge University Press, 47–66. ISBN 978-0-521-84270-9. Retrieved on 8 اگست 2017.  Archived 2017-08-09 at the وے بیک مشین
  223. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  224. ۲۲۴.۰ ۲۲۴.۱ "2013 Census QuickStats about culture and identity – Religious affiliation"۔ Statistics New Zealand۔ 15 اپریل 2014۔ ۲۸ اگست ۲۰۱۷ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 جولائ‏ی 2015 
  225. ۲۲۵.۰ ۲۲۵.۱ ۲۲۵.۲ "2013 Census QuickStats about culture and identity – tables"۔ شماریات نیوزی لینڈ۔ 15 اپریل 2014۔ ۰۸ اگست ۲۰۱۹ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 اپریل 2018  Excel download Archived 2017-05-25 at the وے بیک مشین
  226. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  227. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  228. ۲۲۸.۰ ۲۲۸.۱ Olivia Dench (جولائ‏ی 2010)۔ "Education Statistics of New Zealand: 2009"۔ Education Counts۔ اخذ شدہ بتاریخ 19 جنوری 2011 
  229. "Education Act 1989 No 80"۔ New Zealand Parliamentary Counsel Office۔ 1989۔ Section 3۔ اخذ شدہ بتاریخ 5 جنوری 2013 
  230. "Education Act 1989 No 80 (as at 01 فروری 2011)، Public Act. Part 14: Establishment and disestablishment of tertiary institutions, Section 62: Establishment of institutions"۔ Education Act 1989 No 80۔ New Zealand Parliamentary Counsel Office۔ 1 فروری 2011۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 اگست 2011 
  231. "Studying in New Zealand: Tertiary education"۔ New Zealand Qualifications Authority۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 اگست 2011 
  232. "Educational attainment of the population"۔ Education Counts۔ 2006۔ 15 اکتوبر 2008 میں اصل (xls) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 فروری 2008 
  233. "What Students Know and Can Do: Student Performance in Reading, Mathematics and Science 2010." (PDF)  OECD. Retrieved 21 جولائ‏ی 2012.
  234. Kennedy 2007, p. 398.
  235. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  236. "Conclusions – British and Irish immigration"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ مارچ 2007۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 جنوری 2011 
  237. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  238. "Māori Social Structures"۔ Ministry of Justice۔ مارچ 2001۔ ۱۰ جون ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 جنوری 2011 
  239. "Thousands turn out for Pasifika Festival" (in en-nz). Radio New Zealand. 25 مارچ 2017. http://www.radionz.co.nz/international/pacific-news/327424/thousands-turn-out-for-pasifika-festival. Retrieved on
    18 اگست 2017. 
  240. ۲۴۰.۰ ۲۴۰.۱ Kennedy 2007, p. 400.
  241. Kennedy 2007, p. 399.
  242. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  243. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  244. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  245. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  246. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  247. ۲۴۷.۰ ۲۴۷.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  248. ۲۴۸.۰ ۲۴۸.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  249. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  250. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  251. McKay, Bill (2004). "Māori architecture: transforming western notions of architecture". Fabrications 14 (1&2): 1–12. doi:10.1080/10331867.2004.10525189. http://www.library.uq.edu.au/ojs/index.php/fab/article/viewFile/108/126. 
  252. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  253. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  254. ۲۵۴.۰ ۲۵۴.۱ "Beginnings – history of NZ painting"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ دسمبر 2010۔ اخذ شدہ بتاریخ 17 فروری 2011 
  255. "A new New Zealand art – history of NZ painting"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ نومبر 2010۔ اخذ شدہ بتاریخ 16 فروری 2011 
  256. "Contemporary Maori art"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ نومبر 2010۔ اخذ شدہ بتاریخ 16 فروری 2011 
  257. Julie Rauer۔ "Paradise Lost: Contemporary Pacific Art At The Asia Society"۔ Asia Society and Museum۔ اخذ شدہ بتاریخ 17 فروری 2011 
  258. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  259. "The making of New Zealand literature"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ نومبر 2010۔ ۱۴ نومبر ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 22 جنوری 2011 
  260. "New directions in the 1930s – New Zealand literature"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ اگست 2008  النص " فروری 2011" تم تجاهله (معاونت);
  261. "The war and beyond – New Zealand literature"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ نومبر 2007۔ اخذ شدہ بتاریخ 12 فروری 2011 
  262. "28 cities join the UNESCO Creative Cities Network"۔ UNESCO۔ دسمبر 2014۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 مارچ 2015 
  263. Downes, Siobhan (1 جنوری 2017). "World famous in New Zealand: Hobbiton Movie Set". Stuff Travel. http://www.stuff.co.nz/travel/destinations/nz/87903487/world-famous-in-new-zealand-hobbiton-movie-set. Retrieved on
    6 جولائ‏ی 2017. 
  264. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  265. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  266. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  267. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  268. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  269. "New Zealand's first official TV broadcast"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ دسمبر 2016۔ اخذ شدہ بتاریخ 6 جولائ‏ی 2017 
  270. ۲۷۰.۰ ۲۷۰.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  271. Roger Horrocks۔ "A History of Television in New Zealand" (بزبان انگریزی)۔ NZ On Screen۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 ستمبر 2017 
  272. "Top 10 Highest Grossing New Zealand Movies Ever"۔ Flicks.co.nz۔ May 2016۔ اخذ شدہ بتاریخ 11 اگست 2017 
  273. "Production Guide: Locations"۔ Film New Zealand۔ 7 نومبر 2010 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 جنوری 2011 
  274. Myllylahti, Merja (دسمبر 2016). JMAD New Zealand Media Ownership Report 2016. Auckland University of Technology. https://web.archive.org/web/20170521074651/http://www.aut.ac.nz/__data/assets/pdf_file/0019/704053/JMAD-Report-2016.pdf. Retrieved on
    11 اگست 2017. 
  275. "Scores and Status Data 1980–2015"۔ Freedom of the Press 2015۔ Freedom House۔ اخذ شدہ بتاریخ 23 نومبر 2016 
  276. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  277. "Sport, Fitness and Leisure"۔ New Zealand Official Yearbook۔ شماریات نیوزی لینڈ۔ 2000۔ 7 جون 2011 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 جولائ‏ی 2008۔ Traditionally New Zealanders have excelled in rugby union, which is regarded as the national sport, and track and field athletics. 
  278. ۲۷۸.۰ ۲۷۸.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  279. ۲۷۹.۰ ۲۷۹.۱ "More and more students wear school sports colours". New Zealand Secondary School Sports Council. http://www.sportsground.co.nz/Article.asp?SiteID=19259&ArticleID=44316. Retrieved on
    30 مارچ 2015. 
  280. Crawford, Scott (جنوری 1999). "Rugby and the Forging of National Identity", Sport, Power And Society In New Zealand: Historical And Contemporary Perspectives. ASSH Studies In Sports History.  Archived 2012-01-19 at the وے بیک مشین
  281. "NZ's first Olympic century"۔ وزارت سبھیاچار و ثقافتی ورثہ۔ اگست 2016۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 اپریل 2017 
  282. "London 2012 Olympic Games: Medal strike rate – Final count (revised)"۔ شماریات نیوزی لینڈ۔ 14 اگست 2012۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 دسمبر 2013 
  283. "Rio 2016 Olympic Games: Medals per capita"۔ شماریات نیوزی لینڈ۔ 30 اگست 2016۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 اپریل 2017 
  284. Fordyce, Tom (23 اکتوبر 2011). "2011 Rugby World Cup final: New Zealand 8-7 France". BBC Sport. https://www.bbc.com/sport/0/rugby-union/15405316. Retrieved on
    4 دسمبر 2013. 
  285. ۲۸۵.۰ ۲۸۵.۱ "New Zealand Cuisine"۔ New Zealand Tourism Guide۔ جنوری 2016۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 جنوری 2016 
  286. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  287. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  288. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  289. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

سانچہ:نیوزی لینڈ دے موضوعات سانچہ:اوقیانوسیہ دے ملکاں تے خطے

سانچہ:پولینیشیا

سانچہ:ماوری سانچہ:جزائر بحر الکاہل فورم (پی آئی ایف)





وڈے شہر

[سودھو]



سائیٹ غلطی: <ref> ٹیگ اک ٹولی جیدا ناں "n" اے ہیگے نیں، پر کوئی <references group="n"/> ٹیگ نا لبھیا۔