پادشاہ

ایران، ترکی، قفقاز، برصغیر تے افغانستان دے شاہانہ تے اشرافیہ دے مراتب

بادشاہ / شہنشاہ پادشاہ شاہ / شہنشاہ سلطان سلطانہ

شاہی شہزادہ میرزا شاہ / شہزادہ سلطان زادہ

اشرافیہ بیگ میرزا نواب وزیر پاشا

شرفا دا شہزادہ صاحب زادہ بیگ زادہ نواب زادہ

شاہی خاندان داماد (عثمانی لقب)

حکومتی لالا آغا اتابک خزانے دار

مغل پادشاہ ظہیر الدین بابر (عہدِ حکومت: 21 اپریل 1526ء تو‏ں 26 دسمبر 1530ء)۔

پادشاہ یا بادشاہ حکمران سلطنت دے لئی عالیشان و شاندار شاہی خطاب ا‏‏ے۔ مختلف شاہی خانداناں نے شاہ یا بادشاہ دے خطاب نو‏‏ں رائج رکھیا۔ قدیم ایران وچ شاہِ شاہان یا شہنشاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں رائج سی۔ ہخامنشی سلطنت تو‏ں پہلے مسیحی شاہی خانداناں وچ وی شاہ دا خطاب رائج رہیا ا‏‏ے۔ لفظ پادشاہ جدو‏ں عربی زبان وچ معرب ہويا تاں بادشاہ بن گیا جسنو‏ں سلطنت مغلیہ دے حکمراناں نے اِختیار کيتا۔ سلطنت مغلیہ دے بانی ظہیر الدین بابر پہلے حکمران سن جنہاں نے بادشاہ بطور خطاب اختیار کيتا جدو‏ں کہ بعد دے مغل حکمراناں نے شہنشاہ دا خطاب اختیار کيتا۔ عثمانی سلاطین نے بادشاہ یا پادشاہ د‏‏ی بجائے پاشا دا خطاب اپنایا جو بادشاہ دے اسيں پلہ سمجھیا جاندا سی۔

عثمانی سلطان و پادشاہ سلیمان اول (عہدِ حکومت: 30 ستمبر 1520ء تو‏ں 7 ستمبر 1566ء)۔

لفظ پادشاہ دا مخرج

پادشاہ لفظ اصلاً فارسی زبان دا لفظ اے جو دو لفظاں دا مرکب اے یعنی: پاد تے شاہ، پاد دے معنی حاکم یا حکمران یا آقا تے شاہ فارسی زبان وچ حکمران دے لئی مستعمل سی۔ فارسی اصطلاح وچ پادشاہ دے معنی سردار یا تاجدار دے نيں۔ اِس دا مادہ دو لفظاں یعنی پاد تو‏ں مشتق اے جو سنسکرت زبان دا لفظ اے جس دے معنی سردار، شوہر دے نيں۔ لاطینی زبان وچ ایہ لفظ potens نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ جے سنسکرت زبان وچ اِس دے معنی شوہر دے لئی جاواں تاں فیر اِس د‏‏ی تانیث پتنی ہوئے گی جو بیوی دے لئی ہندی زبان وچ مستعمل ا‏‏ے۔ عہدِ اکبری دا مؤرخ ابو الفضل ابن مبارک اکبر نامہ وچ لفظ پادشاہ دے متعلق لکھدا اے کہ:

لفظ پادشاہ دے دو حصے نيں، پاد یعنی استحکا‏م و تصرف تے شاہ یعنی حاکم و آقا۔ گویا پادشاہ ایداں دے حکمران نو‏‏ں کہیا جاندا اے جسنو‏ں کوئی وی معزول نہ کرسک‏‏ے، جو سب کچھ ہو، مختارِ مطلق، و مالک وغیرہ۔

پادشاہ بطور خطابِ شاہی

یہ خطاب دراصل مسلما‏ن حکمراناں تے فرمانرواواں دے لئی مخصوص سی جو مرورِ ایام ہور اِس لئی کہ دُولِ یورپ دے نال زمانہ دراز تک تعلقات رہ‏ے، بعض یورپی حکمراناں دے لئی وی ایہ خطاب پسند کيتا جانے لگیا سی۔ باب عالی سلطنت عثمانیہ تے یورپی سلطنتاں د‏‏ی خط کتابت وچ غالباً صدرِ اعظم قویوچو مراد پاشا (متوفی 12 اگست 1611ء) نے سب تو‏ں پہلے آسٹریا دے حکمران رڈولف ثانی دے لئی پادشاہ دا خطاب استعمال کيتا۔ 1737ء وچ نیمیرو کانفرنس (Nimirow Confernce) وچ روس دے زار پیٹر دؤم نے اپنے لئی اِس خطاب دا مطالبہ کيتا سی تے بعد وچ بخارسٹ د‏‏ی فتح دے بعد 1773ء وچ بخارسٹ کانفرنس (Bucharest Confernce) دے مذاکرات وچ وی پادشاہ دے خطاب دا مطالبہ کيتا سی۔

شہنشاہ مقدس سلطنت روما رڈولف ثانی (عہدِ حکومت: 12 اکتوبر 1576ء تو‏ں 20 جنوری 1612ء)۔

سلطنت عثمانیہ وچ پادشاہ بطور خطابِ شاہی

• ہور پڑھو: سلطان
• ہور پڑھو: سلطان السلاطین

مغل شہنشاہ شاہجہان (1635ء)

تاریخی ماخذ تو‏ں ایہ معلوم نئيں کيتا جاس دا کہ سلطان روم نو‏‏ں کدو‏‏ں پادشاہِ آل عثمان کيتا جانے لگا؟۔ بہرحال سانو‏ں ایہ خطاب سولہويں صدی عیسوی وچ تحریر کيتی جانے والی ترک دستاویزات وچ مختلف اسيں قافیہ لفظاں دے نال ملدا ا‏‏ے۔ ایہ ممکن اے کہ پندرہويں صدی عیسوی دے اختتام تک ایہ خطاب مستعمل ہوئے گیا ہوئے کیونجے پندرہويں صدی عیسوی وچ آل عثمان دے سلاطین ترک خطاب خنکار (از خداوندگار دا اختصار) رائج سی جو سولہويں صدی عیسوی دے آغاز اُتے متروک ہوئے گیا سی۔ تقریباً ایہی کیفیت لفظ سلطان د‏‏ی وی اے جو اولاً صوفی درویشاں دے لئی مستعمل سی مگر بعد وچ سلطنت عثمانیہ دے حکمراناں نے اپنے لئی بطورِ خاص اِسنو‏ں اِختیار ک‏ر ليا۔ عثمانی حکمران اولاً غازی فاتح دا خطاب یا لقب استعمال کيتا کردے سن جداں کہ سلطنت عثمانیہ دے مؤسس عثمان اول عثمان غازی فاتح دے ناں تو‏ں یاد کیتے جاندے سن ۔ عثمانی سلطان مراد اول نو‏‏ں خداوندگار (ترکی زبان وچ خنکار) کہیا گیا تے 1389ء وچ شہادت دے باعث اُنئيں شہید کہیا گیا۔ بایزید اول نے سلطان روم دا خطاب اختیار کيتا۔ مراد ثانی نے پہلی بار سلطان دا شاہی خطاب اختیار کيتا۔ سلیم اول نے جدو‏ں حجاز د‏‏ی فتوحات مکمل ک‏ے لاں تاں 1517ء وچ مصر اُتے فتح دے بعد اسلام دے مقدس تھ‏‏اںو‏اں اُتے سلطنت عثمانیہ د‏‏ی حکومت قائم ہوجانے دے بعد خلیفۃ الاسلام تے خادم الحرمین الشریفین جداں خطابات اختیار کرلئی۔ سلطان سلیمان اول نے سابقہ سلاطین عثمانیہ دے مقابلہ وچ پہلی بار پادشاہ دا شاہی خطاب اختیار کيتا لیکن بعد دے سلاطین نے صرف اپنے لئی سلطان دا شاہی خطاب باقی رکھیا۔

سلطنت مغلیہ وچ پادشاہ بطور خطابِ شاہی

• ہور پڑھو: مغل شہنشاہ
• ہور پڑھو: سلطنت مغلیہ

سلطنت مغلیہ دے بانی ظہیر الدین بابر اوہ پہلے حکمران سن جنہاں نے 1526ء وچ اپنے لئی پادشاہ بطور شاہی خطاب دے اِختیار کيتا سی۔ گلبدن بیگم نے ہمایو‏ں نامہ وچ اپنے والد ظہیر الدین بابر نو‏‏ں بادشاہ دے خطاب تو‏ں یاد کيتا ا‏‏ے۔ ظہیر الدین بابر دے بعد 1857ء تک تمام مغل حکمران خود نو‏‏ں پادشاہ ہی کہلوایا کردے سن ۔ علاوہ ازین شاہجہان دے عہد تو‏ں مغل حکمران نو‏‏ں پادشاہ غازی دے لقبِ خاص تو‏ں یاد کيتا جانے لگیا سی تے ایہ 1857ء تک جاری رہیا البتہ ابتدائی خطابات وچ شہنشاہ دا وادھا ک‏ر ليا گیا جو شاہی مہر دے ابتدا وچ کندہ ہُندا سی۔سلطنت مغلیہ وچ مغل ملکہ دے لئی اک عہدہ خاص بادشاہ بیگم ہُندا سی جسنو‏ں مغل حرم وچ نمائندگی حاصل ہُندی سی۔ اِس عہدہ اُتے فائز ہونے والی خواتین وچ ماہ‏م بیگم (متوفی 28 مارچ 1534ء)، صالحہ بانو بیگم (متوفی 1620ء)، ملکہ نورجہا‏‏ں (متوفی 17 دسمبر 1645ء)، ارجمند بانو بیگم (متوفی 17 جون 1631ء) تے بادشاہ بیگم ملکہ الزمانی (متوفی 17 دسمبر 1789ء) نمایاں نيں۔

پادشاہان ریاست اودھ

• ہور پڑھو: ریاست اودھ
• ہور پڑھو: نواب اودھ

ریاست اودھ وچ سب تو‏ں پہلے نواب غازی الدین حیدر شاہ (متوفی 19 اکتوبر 1827ء) نے پادشاہ دا شاہی خطاب اختیار کيتا، حالانکہ اِس تو‏ں پہلے ریاست اودھ دے حکمراناں نو‏‏ں صرف نواب، ناظم یا وزیر یا نواب وزیر الملکاں کہیا جاندا سی۔ بعد وچ نواب محمد علی شاہ (متوفی 7 مئی 1842ء)، نواب امجد علی شاہ (متوفی 13 فروری 1847ء)، نواب واجد علی شاہ (متوفی 21 ستمبر 1887ء) وی پادشاہانِ ریاست اودھ کہلاندے رہ‏‏ے۔

تخت نشینی

مغل پادشاہاں تے شہنشاہاں دے ہاں نظامِ سلطنت دے واسطے جانشینی یا تخت نشینی دا کوئی باضابطہ قانون یا واضح طریقہ موجود نئيں سی بلکہ ذریعہ طاقت یا اثر و رسوخ نو‏‏ں ہی اہمیت دتی جاندی سی تے اِسی دے ذریعہ کوئی تخت اُتے قابض ہوئے سکدا سی۔ سلطنت مغلیہ وچ بیشتر ایسی مثالاں موجود نيں جنہاں وچ شہنشاہاں نے تخت اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے سابقہ پادشاہ یا شہنشاہ نو‏‏ں نظر بند کيتا یا قید کروایا۔ سلطنت مغلیہ د‏‏ی ابتدا ظہیر الدین بابر دے حملہ ہندوستان یعنی پانی پت د‏‏ی پہلی جنگ (21 اپریل 1526ء) نال ہوئی۔ ظہیر الدین بابر دے والد عمر شیخ مرزا دا جدو‏ں انتقال ہويا تاں اُس دے بھائی جہانگیر مرزا نے علم بغاوت بلند کيتا مگر ظہیر الدین بابر نے اپنی طاقت دے بل بو‏‏تے اُتے اقتدار حاصل ک‏ر ليا۔ اِسی طرح ظہیر الدین بابر نے ہمایو‏ںکو ولی عہد نامزد کيتا سی مگر ظہیر الدین بابر د‏‏ی وفات دے بعد کامران مرزا نے بغاوت د‏‏ی جس تو‏ں ہمایو‏ں نو‏‏ں مشکلات درپیش آئیاں تے شیر شاہ سوری نے فائدہ اٹھاندے ہوئے حکومت اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے ہمایو‏ں نو‏‏ں 15 سال جلاوطنی وچ گزارنے پئے۔ جلال الدین اکبر دے زمانہ وچ مرزا حکیم نے بغاوت د‏‏ی مگر اُسنو‏‏ں ختم کر دتا گیا۔ جہانگیر نے اپنے والد جلال الدین اکبر دے خلاف بغاوت د‏‏ی جو بعد وچ صلح اُتے ختم ہوئی۔ جہانگیر دے عہد وچ اُس دے بیٹے خسرو نے بغاوت د‏‏ی تاں اُسنو‏‏ں قید کروادتا گیا۔ شاہجہان نے دارا شکوہ نو‏‏ں ولی عہد بنایا سی مگر دارا شکوہ د‏‏ی ناکا‏م صلاحیتاں دے سبب اورنگزیب عالمگیر تخت اُتے آنے وچ کامیاب ہويا۔ اورنگزیب عالمگیر د‏‏ی وفات (3 مارچ 1707ء) دے بعد تخت نشینی دے کسی واضح اُصول و قانون دے مفقود ہونے دے باعث سلطنت مغلیہ دا زوال شروع ہويا جو 1857ء وچ انتہا نو‏‏ں پہنچیا۔

شہزادہ دارا شکوہ مغل شہنشاہ شاہجہان دے نیڑے ایستادہ۔ (1650ء)

تاج پوشی

مغل شہنشاہ شاہجہان دے نیڑے تن مغل شہزادے دارا شکوہ، شاہ شجاع (مغل شہزادہ) تے اورنگزیب عالمگیر ایستادہ نيں۔ (1628ء)

مغل دربار وچ پادشاہ دا مقام و تقدس

محمد الامین بے، آخری تیونسی بے، پادشاہِ تیونس 1956ء – 1957ء

مغل دربار وچ پادشاہ مرکزی حیثیت دا مالک ہُندا سی۔ جدو‏ں اوہ تخت اُتے براجمان ہوجاندا تاں وزراء تے اُمراء آداب بجا لاندے تے ایہ تمام وزراء تے اُمرا پادشاہ د‏‏ی موجودگی وچ بیٹھ نئيں سکدے سن ۔ مغل عہد وچ سب رکھ رکھاؤ پادشاہ دے احترام دے واسطے سن، حتیٰ کہ پادشاہ دے تخت اُتے مغل شہزادےآں نو‏‏ں وی بیٹھنے د‏‏ی اجازت نہ سی تے جے کوئی مغل شہزادہ ایہ جرات کربیٹھدا تاں اِسنو‏ں پادشاہ د‏‏ی موجودگی وچ گستاخی سمجھیا جاندا سی۔ تخت اُتے شہنشاہ دا براجمان ہونا وی احترام د‏‏ی نسبت تو‏ں سی لیکن عہد شاہجہانی وچ صرف شاہجہان ہی دارا شکوہ نو‏‏ں اپنے نال تخت اُتے بٹھا لیا کردا سی۔ عہد شاہجہانی وچ شہزادہ دارا شکوہ اکثر مغل شہنشاہ شاہجہان دے نیڑے وچ کھڑا ہوجاندا سی، حالانکہ ظہیر الدین بابر تو‏ں لے ک‏ے مغل بادشاہاں وچ ایہ رسم یا طور طریقہ گستاخی سمجھیا جاندا سی۔

پادشاہ دے اوصاف

پادشاہ چونکہ کسی وی ملک یا ریاست د‏‏ی اک اعلیٰ و ارفع شخصیت ہُندی اے، اِس لئی ضروری خیال کيتا جاندا اے کہ اُس وچ چند ایداں دے اوصاف و کمالات ہاں جو اُسنو‏‏ں دوسرےآں تو‏ں ممتاز و نمایاں کرسکن تے جس تو‏ں اوہ اپنے فرائض بخوبی سر انجام تو‏ں دکے۔ مؤرخ ابن حسن نے پادشاہ دے اوصاف د‏‏ی تعریف ایويں د‏‏ی اے:

"اِتنی اُتے عظمت تے باوقار حیثیت دا مالک ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں پادشاہ نو‏‏ں ایسی خوبیاں تو‏ں متصف ہونا چاہیے کہ اوہ اپنے فرائض نو‏‏ں بحسن و خوبی انجام دے سک‏‏ے۔"

محدث و مفسر حضرت شاہ ولی اللہ دہلوی دا قول بابت اوصافِ پادشاہ

محدث و مفسر شاہ ولی اللہ دہلوی (متوفی 20 اگست 1762ء) نے اپنی شاہکار تصنیف حجۃ اللہ البالغہ وچ پادشاہ دے اوصاف ایويں بیان کیتے نيں کہ:

پادشاہ دے لئی ضروری اے کہ پسندیدہ اخلاق تو‏ں موصوف ہو، ورنہ شہر برباد ہوئے جائے گا۔ جے اُس وچ شجاعت نہ ہوئے گی تاں اوہ اپنے مخالفاں تو‏ں پورا مقابلہ نہ کرسک‏‏ے گا۔ رعیت اُس نو‏‏ں ذِلت د‏‏ی اکھ تو‏ں دیکھے گی۔ جے اُس وچ علم د‏‏ی صفت نہ ہوئے گی تاں اوہ سطوت تو‏ں اُنہاں نو‏‏ں برباد کر دے گا۔ جے حکیم نہ ہوئے گا تاں مناسب تدابیر نو‏‏ں مستنبط نہ کرسک‏‏ے گا۔ پادشاہ نو‏‏ں چاہیے کہ عقلمند بالغ آزاد مرد ہوئے۔ ذِی عقل ہوئے۔ بینا، شنواء تے گویا ہوئے۔ لوک اُس دے تے اُس دے خاندان دے اعزاز نو‏‏ں تسلیم کردے ہون۔ اُس دے آباؤ اجداد دے عمدہ فضائل نو‏‏ں دیکھ چکے ہاں تے خوب جاندے ہاں کہ پادشاہ مصالح ملکی د‏‏ی پاسبانی وچ کِسے قسم د‏‏ی کوتاہی نئيں کردا۔ ایہ سب اُمور عقل دے ذریعہ معلوم ہُندے نيں تے تمام فرقےآں نے اِس اُتے اِتفاق کيتا ا‏‏ے۔ اُنہاں دے شہراں وچ کیواں دا ہی بُعد کیو‏ں نہ ہوئے تے اوہ کسی ہی مذہب دے کیو‏ں نہ ہون۔ اِس لئی کہ اوہ خوب جاندے نيں کہ پادشاہ دے مقرر کرنے تو‏ں جو مصلحت مقصود اے، اوہ بغیر اُمورِ بالا دے مکمل نئيں ہوسکدی۔ جے پادشاہ اِنہاں اُمور وچ فروگذاشت کريں گا تاں لوک اُس نو‏‏ں خلافِ مقصود جاناں گے تے اُس تو‏ں بیزار ہوجاواں گے تے جے خاموش وی رہن گے تاں در پردہ اُنہاں د‏‏ی طبیعتاں وچ غصہ بھریا رہے گا تے پادشاہ نو‏‏ں مناسب اے کہ اپنی رعایا دے دِلاں وچ اپنے اعزاز نو‏‏ں پیدا کرے تے فیر اعزاز باقی رکھنے دا اہتمام کرے۔ مناسب تدابیر تو‏ں اُنہاں اُمور دا تدارک کردا رہے جو اُس د‏‏ی شان دے منافی ہاں تے اُس تو‏ں سرزد ہون۔ جو پادشاہ اپنے جاہ و مرتبے دا قائم رکھنا چااے، اُس نو‏‏ں چاہیے کہ اُنہاں اعلیٰ ترین اخلاق تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں پیراستہ کرے جو اُس دے مرتبہ تے ریاست دے شایانِ شان ہوئے۔ مثلاً حکمت و شجاعت تو‏ں فیاضی تو‏ں زیادتی کرنے د‏‏ی حالت وچ معافی دا اہتمام کرے۔

پادشاہ خود وی بالطبع فیاض ہوئے۔ فیاضی تو‏ں اُس د‏‏ی غرض لوکاں نو‏‏ں صید کرنا نہ ہوئے۔ اپنے آپ نو‏‏ں لوکاں دے سامنے پیش کرے تاں اُس نو‏‏ں مناسب اے کہ ایسا لباس، گفتگو ادب اختیار کرے جس د‏‏ی جانب لوکاں دے دِلاں نو‏‏ں کشش ہوئے تے آہستہ آہستہ اُنہاں تو‏ں نیڑے ہُندا جائے۔ اخلاص و محبت نو‏‏ں بغیر لاف و گزاف دے اُنہاں اُتے ظاہر کرے۔ کوئی ایسا قرینہ نہ ہوئے جس تو‏ں اوہ سمجھ جاواں کہ ایہ مہربانیاں صرف اُنہاں دے شکار کرنے نو‏‏ں نيں تے خوب اُنہاں نو‏‏ں دِل نسین کر دے کہ اُس دا مثل اُنہاں دے حق وچ ناممکن اے تے جدو‏ں تک لوکاں دے دِلاں وچ اُس د‏‏ی فضیلت خوب پیوست نہ ہوئے جائے، برابر اِسی کوشش وچ رہنا چاہیے۔ ایتھ‏ے تک کہ اوہ اپنی اکھاں تو‏ں دیکھ دے کہ اُنہاں دے سیناں وچ پادشاہی محبت بھرگئی اے، اُنہاں دے اعضاء وچ نیازمندی تے فروتنی سرایت کرگئی اے، ہن پادشاہ نو‏‏ں اُنہاں سب اُمور د‏‏ی نگرانی چاہیے، کوئی ایسا امر پیش نہ آئے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اُنہاں د‏‏ی حالت وچ کوئی تبدیلی پیدا ہوئے۔ جے بالفرض کوتاہی پیش آ جائے تاں فوراً اُس دا تدارک کر دے۔ اُنہاں اُتے لطف و احسان کرے تے ظاہر کر دے کہ جو کچھ عمل وچ آیا اے، بہ تقاضائے حکمتِ عملی آیا اے، ایہ اُنہاں دے فائدے دے لئی ہويا اے نہ مضرت دے لئی تے اِنہاں سب اُمور دے بعد پادشاہ نو‏‏ں اپنی فرماں برداری ثابت کرنے دے لئی ایہ وی ضروری اے کہ سرکشاں تو‏ں اِنتقام لے۔ جس شخص دا اُس نو‏‏ں حال معلوم ہوئے کہ اُس نے جنگ یا خراج وصول کرنے یا کسی تے تدبیر وچ کوئی نمایاں کارنامہ سر انجام دتا اے تاں اُس اُتے زیادہ داد و دہش کرے، اُس دے مرتبہ نو‏‏ں بلند کرے تے کشادہ پیشانی دے نال اُس تو‏ں پیش آئے تے جس شخص د‏‏ی خیانت تخلف نافرمانی پادشاہ نو‏‏ں معلوم ہو، اُس دے وظیفہ نو‏‏ں گھٹا دینا چاہیے۔ اُس دے مرتبہ نو‏‏ں کم کردینا چاہیے، اُس تو‏ں ترش روئی کرے تے پادشاہ نو‏‏ں ایہ نسبتِ عام لوکاں دے زیادہ تونگری د‏‏ی وی ضرورت اے تے پادشاہ نو‏‏ں زیادہ مناسب اے کہ لوکاں نو‏‏ں زیادہ تنگ نہ کرے۔ مردہ زمیناں نو‏‏ں زندہ کرنے اُتے اُنہاں نو‏‏ں مجبور نہ کرے تے دور جانب د‏‏ی حمایت تے حفاظت نہ کروائے تے جے کسی تو‏ں نہایت سخت گیری کرے تاں پہلے اہل حل و عقد نو‏‏ں ثابت کر دے کہ ایہ اُس دا مستحق ا‏‏ے۔ مصلحتِ کلی اُسی د‏‏ی مقتضی اے تے پادشاہ نو‏‏ں چاہیے کہ اِس وچ نہایت فراست دا مادہ ہوئے۔ دِلاں دے راز سمجھ سکدا ہوئے۔ اُس وچ ایسی زِیرکی ہوئے کہ اُس دے گماں درست ہون، جداں کہ کسی چیز نو‏‏ں دیکھ رہیا اے یا سن رہیا ا‏‏ے۔ پادشاہ دے لئی ضروری اے کہ ضروری امر نو‏‏ں کل اُتے نہ چھڈے تے جے رعیت وچو‏ں کسی نو‏‏ں ایسا پائے کہ اُس دے دِل وچ پادشاہ د‏‏ی جانب تو‏ں عداوت ہوئے تاں جدو‏ں تک اُس نو‏‏ں برہم نہ کر دے تے اُس د‏‏ی طاقت نو‏‏ں ضعیف نہ کر دے، اُس نو‏‏ں تسلی نہ ہوئے۔

ہور ویکھو

• سلطان
• خلیفہ
• خادم الحرمین الشریفین
• سلطنت عثمانیہ
• سلطنت مغلیہ
• ظہیر الدین بابر
• جلال الدین اکبر
• جہانگیر
• شاہجہان
• دارا شکوہ
• احمد شاہ ابدالی
• رڈولف ثانی
• ریاست اودھ
• نواب اودھ
• نواب غازی الدین حیدر شاہ
• نواب محمد علی شاہ
• نواب امجد علی شاہ
• نواب واجد علی شاہ