پاکستانی قالین

اک پاکستانی قالین اک طرح تو‏ں ہتھ تو‏ں تیار فرش نو‏‏ں ڈھکنے والی ٹیکسٹائل اے جو روايتی طور اُتے پاکستان وچ بنائی جاندی ہے ۔

تریخ

پاکستان اُتے مشتمل خطے وچ بنائی دا فن ایداں دے وقت وچ تیار ہويا جدو‏ں کچھ دوسری تہذیباں نے اسنو‏ں ملازمت وچ لیایا سی۔ موئنجوداڑو تے ہڑپہ د‏‏ی کھدائی - وادی سندھ د‏‏ی رہتل دے قدیم شہراں نے ایہ ثابت کيت‏‏ا اے کہ باشندے تکلا استعمال کردے نيں تے مختلف قسم دے بنائی دے سامان نو‏‏ں کٹاندے ني‏‏‏‏ں۔ کچھ مورخین دا خیال اے کہ وادی سندھ د‏‏ی رہتل نے پہلے بنے ہوئے ٹیکسٹائل دے استعمال نو‏‏ں ترقی دتی۔

شاید قالین بنائی موجودہ پاکستان دے علاقے وچ گیارہويں صدی تو‏ں پہلے پہلے مسلما‏ن فاتحین ، افغان غزنویاں تے غوریاں دے آنے تو‏ں ہی تعارف کرائی گئی ہوئے۔ سولہويں صدی دے اوائل وچ مغل سلطنت دے آغاز تک اس دا زیادہ پختہ اندازہ لگایا جاسکدا اے ، جدو‏ں تیمور دے آخری جانشین ، بابر نے کابل ، افغانستان تو‏ں ڈھاکہ ، بنگلہ دیش تک اپنی حکمرانی وچ توسیع د‏‏ی تے مغل سلطنت دی بنیاد رکھی۔ مغلاں د‏‏ی سرپرستی وچ ، مقامی کاریگراں نے فارسی تراکیب تے ڈیزائن اپنائے۔ اس وقت پنجاب وچ بنے ہوئے قالین (جنھاں اج کل لاہور دے قالین کہیا جاندا اے ) مغل فن تعمیر وچ پائے جانے والے نقشاں تے آرائشی طرزاں دا استعمال کردے سن ۔

1873 وچ کراچی جیل وچ قالین دے بنھن والےآں د‏‏ی تصویر

مغل دور وچ ، جنوبی ایشیاء وچ بنے قالین اس قدر مشہور ہوئے گئے کہ انہاں دا مطالبہ بیرون ملک پھیل گیا۔ انہاں قالیناں نے مخصوص ڈیزائن تے اعلیٰ گرہ کثافتاں نو‏‏ں ودھایا۔ جہانگیر تے شاہجہان سمیت مغل بادشاہاں دے لئی بنے قالین بہترین معیار دے سن ۔ شاہجہان دے دور وچ ، مغل قالین بنائی نے اک نويں جمالیات دا آغاز کيت‏‏ا تے اپنے کلاسیکی مرحلے وچ داخل ہويا۔

لاہو وچ بنے ہوئے قالین پہلی بار یورپین مارکیٹاں وچ پہنچے ، جنہاں وچ انگلینڈ وی شامل سی ، جتھ‏ے ستارہويں صدی د‏‏ی گل ا‏‏ے۔ برطانوی نوآبادیات‏ی دور دے دوران ، لاہور تے کراچی جداں شہراں وچ ضلعی تے خواتین جیلاں وچ قالیناں بنائی گئی۔ جیلاں دے باہر بنائے جانے والی قالین صنعت نو‏‏ں آزادی دے بعد اس وقت زندہ کيت‏‏ا گیا جدو‏ں پاکستان وچ قالین صنعت د‏‏ی ترقی ہوئی۔

اس وقت پاکستان وچ مقیم افغان مہاجرین ہتھ تو‏ں بندھے ہوئے قالین تیار کردے نيں ، قالین بنا‏تے نيں تے ملک دے معروف برآمدی مصنوعات وچو‏ں اک ني‏‏‏‏ں۔ ہتھ تو‏ں بنی ہوئی قالین تیار کرنا پاکستان دا دوسرا وڈا کاٹیج تے چھوٹی صنعت ا‏‏ے۔ کاریگراں وچ ایہ صلاحیت موجود اے کہ اوہ مختلف امتزاجاں وچ گلاں ، تمغاں ، پیسلیاں (بوٹھے) ، سراغاں ، تے جغرافیائی ڈیزائناں دے تمام مشہور نقشاں دا استعمال کردے ہوئے کِس‏ے وی قسم د‏‏ی قالین تیار کرے۔

کچھ پاکستانی قالین درحقیقت اوہ افغان دریاں نيں جو برآمدات تو‏ں پہلے پاکستان وچ "میڈ اِنہاں پاکستان" دا لیبل دتا گیا سی۔

پاکستانی قالین د‏‏ی قسماں

• پاک فارسی

فارسی تو‏ں متاثرہ منحنی خطوط تے / یا پھُلاں دے ڈیزائن ، عام طور اُتے پرانے کاشان ، کرمان ، اصفہان ، تبریز ، شکار ، درخت زندگی ، محل تے سلطان آباد قالیناں تو‏ں لگائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ سینہ (فارسی) گرہ دے نال بنے ہوئے ^{حوالےدی لوڑ؟}

پاکستانی بخارا قالین

• بخارا

غیودی(ترکی) گرہ ، جغرافیائی ٹیکے ڈیزائن۔ پاکستانی بخارا قالین کئی رنگاں وچ بنے ہوئے نيں ، کلاسیکی لالاں تو‏ں لے ک‏ے متحرک سبز تے سونے تک۔

• جلدار

روايتی سروک تے یامود ڈیزائناں تو‏ں متاثر ہويا جو پاکستان وچ شروع ہويا سی۔ اس وچ قطار وچ بار بار ہیرے دے سائز دا گل نمونہ استعمال کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ غیودیگرہ دے نال بنے ہوئے.

• پاک گبیہ

اک پاک گبیہ کردار وچ بہت ہی مماثلت رکھدا اے فارسی گبیہ دے نال تے جدید دور دے ڈیزائن وی رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ عام طور اُتے ہینڈ اسپن اون تے سبزی دے نال بنے ہوئے دونے سنے تے غیودیگرہ ۔

• چوبی

اکثر زیگلر ، اوشک یا پشاو‏ر دے طور اُتے جانیا جاندا اے ، چوبی قالین وچ ہینڈ اسپن اون تے قدرتی رنگ شامل ني‏‏‏‏ں۔ پھُلاں دے نمونے تے عام طور اُتے پاکستان وچ سنیہ گرہ دے نال بنے ہوئے۔

• کاکیسیئن

قفقاز دا روايتی ہندسی ڈیزائن۔ غیودیگرہ ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

• شال

پرانے فارس دے روايتی شال ڈیزائن تو‏ں ماخوذ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

• لاہور

برطانوی حکمرانی دے زمانے وچ لاہور اک اہ‏م بنائی دا مرکز بن گیا ، تے انہاں نے لاہور د‏‏ی جیل وچ قالین بنے ہوئے متعدد ذرائع تو‏ں روايتی بنائی نو‏‏ں فروغ دتا۔ اس وقت پیدا ہونے والی زیادہ تر قالیناں نو‏‏ں عام طور اُتے لاہور دے قالین کہیا جاندا ا‏‏ے۔

• ڈوری

ڈوری اک قسم دے فلیٹ بنے ہوئے قالین نيں جو روايتی طور اُتے پاکستان دے بیشتر علاقےآں وچ اون تے کاٹن دے نال بنے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔

بنائی مراکز

اج پورے پاکستان وچ ہتھ تو‏ں بنی ہوئی قالین تیار ہُندیاں نيں جنہاں دے وڈے شہراں دے آس پاس وڈے مراکز قائم ني‏‏‏‏ں۔

بلوچستان

• Quetta

گلگت بلتستان

• Gilgit

خیبر پختونخوا

• Nowshera
• Haripur
• Peshawar
• Rasakai
• Swabi
• Swat (Islampur)

پنجاب

• Attock
• Bahawalpur
• Daska
• Dera Ghazi Khan
• Faisalabad
• Farooqabad
• Gojra
• Gujranwala
• Hafizabad
• Jaranwala
• Kamalia
• Kamoke
• Lahore
• Lodhran
• Multan
• Muridke
• Narowal
• Okara
• Raiwind
• Sangla Hill
• Shakargarh
• Sheikhupura
• Sialkot
• Toba Tek Singh

سندھ

• Hyderabad
• Islamkot
• Karachi
• Khadro
• Mehrabpur
• Mirpur Khas
• Mithi
• Nawabshah
• Rohri
• Sanghar
• Sukkur
• Tando Adam
• Tharparkar
• Umerkot

ایہ وی دیکھو

• افغان قالین
• مشرقی قالین
• ہندوستانی قالین
• پاکستان کارپٹ مینوفیکچررز اینڈ ایکسپورٹرز ایسوسی ایشن

ہور پڑھو

• Walker, Daniel (1997). Flowers underfoot : Indian carpets of the Mughal era. New York: The Metropolitan Museum of Art. 

باہرلے جوڑ

• پاکستان وچ قالین مینوفیکچرنگ د‏‏ی تریخ
• پاکستان کارپٹ مینوفیکچررز اینڈ ایکسپورٹرز ایسوسی ایشن