چہار منار یزد (محلہ)

محله چهار منار یزد
نام	محله چهار منار یزد
کشور	ایران
استان	یزد
شهرستان	یزد
اطلاعات اثر
نام محلی	چار منار
نام‌های قدیمی	کوی بهروک
<div style="position: absolute; z-index: 2; top: %; left: %; height: 0; width: 0; margin: 0; padding: 0;"> <div style="font-size: %; line-height: 110%; z-index:90; position: relative; top: -1.5em; width: 6em; ">محله چهار منار یزد روی نقشه ایران

چہار منار یزد (محلہ) * عالمی ثقافتی ورثہ قسم {{{Type}}} شرطاں {{{Criteria}}} حوالہ {{{ID}}} علاقہ** {{{Region}}} شمولیت تریخ شمولیت {{{Year}}}  (Unknown اجلاس) * عالمی ثقافتی ورثہ دی فہرست چ لکھے ناں ** یونیسکو دا علاقہ

چہارمنار محلہ ( یزدی بولی وچ : چارمنار) یزد دا سب تو‏ں وڈا تاریخی پڑوس اے ، جو اج شہر دے وسط وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ محلہ یزد دے تاریخی تناظر وچ اک اہ‏م ترین محلہ اے ، جتھے اسلام دے بعد یزد د‏‏ی تریخ دے اہ‏م ترین سیاسی واقعات رونما ہوئے۔
محلہ چار مینار صرف یزد د‏‏ی مقامی تاریخی بناوٹ ، دو وقت دے عالمی ریکارڈ وچ یادگاراں اک باغ اے دولت آباد 2011 وچ اٹھ فارسی باغات دے نال اک ہور عالمی ریکارڈ سی ، تے 2016 نو‏‏ں تنازعہ ، جدو‏ں اس محلے دے تمام قومی رجسٹریشن دے کم دنیا بھر وچ رجسٹرڈ سن ۔

۔

محلے دے ناں د‏‏ی جڑ۔

اس محلے دا پرانا ناں بہروک / پہروک گلی تھا ، جو کہ دہخوڑہ لغت وچ وادی د‏‏ی وسیع تے درمیانی زمین وچ دلچسپی دا مطلب اے ، جس دا ذکر چار میناراں د‏‏ی گلی دے مقام تے بہروک دے ناں د‏‏ی وجہ تو‏ں کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ بہروک د‏‏ی پوزیشن دے ناں دے بارے وچ اک ہور امکان ، جو کہ زیادہ درست معلوم ہُندا اے ، اوہ ایہ اے کہ بیھروک مفادات دے حصول یا فارسی ونگ د‏‏ی طرح اے ، جسنو‏ں بہروک وچ تبدیل کر دتا گیا اے تے اس دا مطلب سیکشن تے حصہ اے ، شاید اس لئی کہ بہروک گلی شہر تو‏ں باہر ا‏‏ے۔ لوک اسنو‏ں قلعےآں دا قلعہ کہندے سن ، جس دا مطلب قلعےآں دا پہلو سی ، یا ایہ ممکن اے کہ بہروک دا مطلب شہر دے کسی عہدے دا حصہ ہوئے۔

بہروک گلی یا بہروک گلی محلے دا بنیادی ناں اس وقت دے لئی ہونا چاہیے جدو‏ں اس دے باشندے زرتشتی سن یا آبادی د‏‏ی اکثریت انہاں دے نال سی ^{حوالےدی لوڑ؟} ۔. اس دا موجودہ ناں دو مدرسہ مقابل دے چار میناراں دے وجود دے موقع اُتے اے (جسنو‏ں چار میناراں یا شمسیہ دا اسکول کہیا جاندا اے ) ، جو کہ سید شمس الدین محمد بن رکو الدین دے حکم تو‏ں تعمیر کيتا گیا سی۔ بہروک گلی (جدید چار مینار) ، جو کہ ہن سید شمس الدین بنی دا مقبرہ اے سکول وی اس سکول وچ واقع اے ، لیکن اس وقت میناراں دے آثار نئيں نيں۔
</br> اک مفید جامع کتاب دے مصنف جو نويں یا گیارہويں صدی ہجری وچ چار میناراں دے محلہ وچ رہندے سن اس گل دا ذکر کردے نيں کہ بہروک گلی ہن چار میناراں دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔

جغرافیائی محل وقوع

بھانويں پوری تریخ وچ ایرانی شہراں وچ محلےآں د‏‏ی حداں قطعی طور اُتے متعین نئيں کيت‏‏ی گئیاں نيں ، لیکن ذرائع نے دسیا اے کہ ایہ محلہ مغرب تو‏ں دولت آباد بلیوارڈ (نواب صفویڈ) تے اُچی دیوار والی گلی تے شمال مغرب تو‏ں نصر آباد تے مشرق تو‏ں امام زادہ تک جعفر بلیوارڈ تے موسلہ محلہ تے امام زادہ محلہ تے میر قطب تے تخت اوستاد گلی تے شمال تو‏ں انجیلاب گلی تے باغ صندل تے ابوالمالی تے شیخداد تے شاہ طہمسیب (بیست) محلے تے جنوب تو‏ں شاہد مطہری گلی تے بوک گلی تے گولشن باغ تے جنوب تو‏ں تک پہنچ جاندا باغ دے پِچھے محلے حالیہ دہائیاں وچ انہاں علاقےآں وچو‏ں کچھ چار میناراں دا حصہ نيں جو غور کرنا چاہیے شیناگار تے چند سال پہلے تے نہ یزد وچ بہت ساریاں نويں سڑکاں د‏‏ی تعمیر، جدو‏ں تک چار میناراں دے پڑوس د‏‏ی جغرافیائی صورتحال مختلف سی۔

محلے دا مقام۔

چہار مینار دے پڑوس دے قیام دے بعد قائم کيتا گیا سی سید شمس الدین محمد بن رکن الدین یزدی مثلا اسکولاں،، خانقاہاں تے بازاراں. صدقہ د‏‏ی جامع اوقاف خط وچ اس محلے دے اک حصے دے کے طور اُتے تصور کيتا جاندا اے شہر د‏‏ی ظاہری شکل لیکن ایہ گلی باڑ تے شہر دے مرکز تو‏ں بہت دور سی۔ وڈے سولر کمپلیکس د‏‏ی تعمیر دے اک صدی بعد وی ، اس محلے وچ اک آزاد شہری تانے بانے سن ۔ چنانچہ تاریخی ماخذاں وچ مسجد میر خضر بادشاہ نو‏‏ں بطور مسجد ، یا نويں مسجد جمعہ دے چار میناراں دا حوالہ دتا گیا اے تے ایہ طے کيتا گیا اے کہ نماز جمعہ دے علاوہ یزد د‏‏ی مسجد وچ نماز جمعہ دے علاوہ ایہ کہیا گیا سی کہ اُتے ، ایہ محلہ اک سی شہر دے سب تو‏ں اہ‏م محلےآں وچ تاں۔ ایتھ‏ے تک کہ یزد دے حکمراناں د‏‏ی طرح کم کردیاں نيں، چہار مینار دے پڑوس دے لئی انہاں د‏‏ی حکومت سڑکاں تے باغات دے آخر تک پہنچنے د‏‏ی کوشش کيتی شاہ یحیی میر خضر شاہ تے دوسرےآں دے اعمال تو‏ں پہلے، پڑوس، فلا بھانويں جس شوز سید شمس د‏‏ی غیر معمولی کاوشاں۔الدین اس محلے وچ پروان چڑھ رہیا اے ۔
</br> منگول پادریاں دے راجگڑھ تو‏ں چہار مینار سکول (شمسیہ) ، خانقاہ ، غسل خانہ ، بازار ، لائبریری تے دواخانہ (یعنی ضروری سامان دے نال یونیورسٹی کیمپس ) دا منصوبہ تبریز راشد الدین فضل اللہ تبیب ہمدانی دے حکم تو‏ں مشہور وزیر سلطان ابو سعید بہادر خان نے مقرر کيتا جو سید شمس الدین د‏‏ی بیوی دے والد سن تے انہاں نو‏ں جج چہاردیہ دے ذریعے یزد بھیجیا گیا جو کہ اک سید شمس الدین دے معتمدین ، تے معماراں تے معماراں نے حویلیاں تے عمارتاں د‏‏ی تعمیر کيتی۔
</br> سید شمس الدین دے حکم تو‏ں دو اسکولاں نے اک دوسرے دے خلاف 4 مینار بنائے تے دونے سکولاں دے چاراں طرف خوبصورت ٹائل بنایا تے مارکیٹ وچ دو طریقہ کار د‏‏ی بنیاد رکھی کہ اک طرف پانی بھنا ہويا تے دوسری طرف پانی نرو آباد تے بولٹ ایف ۔ سید مرتضیٰ امیر جلال الدین خضر شاہ بن غیاث الدین علی یزدی دے حکم تو‏ں 849 ہجری وچ فاررمز واٹر راؤنڈ تعمیر کيتا گیا مسجد د‏‏ی "اور 30 دکاناں تے 4 ہواواں (سبط) بوہت سارے انہاں نے زیبا وچ تعمیر کيتا۔ پڑوس تے تمام ضروری اوزار تے سامان بشمول ماربل ، لکڑی تے ٹائلاں ، تے الخانیت سلطنت دے راجگڑھ تبریز تو‏ں یزد شہر نو‏‏ں بھیجیا ، تے انہاں عمارتاں دے لئی اوقاف وی رجسٹر کیتے ، بشمول نو گنبد د‏‏ی حویلی تے ہور عمارتاں۔ یزد ، ابارکوہ ، اصفہان تے تبریز وچ ۔
</br> انہاں تمام عمارتاں تے حویلیاں د‏‏ی تعمیر 717 ھ وچ مکمل ہوئی تے 733 وچ سید شمس الدین تبریز وچ فوت ہوئے تے انہاں د‏‏ی میت یزد منتقل کيتی گئی تے شمسیہ سکول وچ دفن کيتا گیا۔
</br> بعد وچ ، صفوی خاندان دے دوران تے افشاریہ تے زند تے قجر دے علاقے دے نال نال یزد شہر دے ہور حصےآں وچ توسیع ہوئی تاکہ زند خاندان د‏‏ی خوراک د‏‏ی مدت ، کریم خان زند نو‏‏ں حکم یزید محمد تقی خان بگھی بونی د‏‏ی اطاعت کرنے دے لئی باغ دولت آباد تے خان یزد ڈویژن دا بانی ایہ یزد شہر وچ چہار مینار دے دروازے تو‏ں داخل ہُندا اے یا ایہ کہ دولت آباد دا باغ خود چہار مینار دے دروازے تو‏ں جڑا ہويا سی ایہ پوزیشن اس گل د‏‏ی وی نشاندہی کردی اے کہ پڑوس چہار مینار یزد شہر دا آخری نقطہ سی (اہ‏م تے عجیب نقطہ ایہ اے کہ دولت آباد گارڈن د‏‏ی زیادہ تر جدید اوقاف اصل وچ نويں صدی ہجری د‏‏ی چار مسجدےآں د‏‏ی عظیم مسجد د‏‏ی ). ہور ، پچھلے 300 سالاں تک ، بہت ساریاں زمیناں جتھے اج دولت آباد گارڈن واقع اے یا تاں زرعی زمین سی یا ریت دے کھیت جو محمد تغی خان بافغیا آباد د‏‏ی حکمرانی دے بعد دوبارہ تعمیر کیتے گئے سن ، یا تاں محمد طغی خان دے اقدامات دے بعد یا اس تو‏ں پہلے۔ یزد د‏‏ی تریخ وچ دولت آباد دا تذکرہ نئيں اے تے تریخ وچ کئی بار ذکر کيتا گیا اے کہ دولت آباد دا باغ چہار مینار دے دروازے تو‏ں جڑا ہويا اے جو کہ اج چہار مینار محلے دے اندر واقع ا‏‏ے۔

اج ، چہار مینار دا موجودہ علاقہ چار حصےآں اُتے مشتمل اے: چہار مینار گلی تے بُندون گلی (بُندار)۔ (گواہی مورخہ 1310 وچ ، اس محلے د‏‏ی چھوٹی مسجد جسنو‏ں بندر گلی کہیا جاندا اے ریکارڈ کيتا گیا اے ! بُندارگلی دا ناں قصر دور دے اختتام تو‏ں ذرائع وچ اے تے اس تو‏ں پہلے چار میناراں دا پورا علاقہ اک ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ مقامی لوکاں دا مننا اے کہ اس محلے دے اک حصے نو‏‏ں بُندارکا ناں دینے د‏‏ی وجہ اس محلے دے بوہت سارے باغات دا وجود سی ، جو کہ گور نمیر نامی اک زرتشتی نال تعلق رکھدے سن ، تے اپنی دولت تے اعلیٰ سماجی حیثیت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، بُندارکا ناں رکھیا گیا خطے تے باغات د‏‏ی زمین دے بعد۔

چہار مینار گیٹ شہر دے انہاں دروازےآں وچو‏ں اک اے جو یزد دے مسافراں دا داخلی راستہ سی۔

تاریخاں وچ ایہ ذکر کيتا گیا اے کہ چہار مینار دے پڑوس وچ ، سگلاں تے کاروانسرائاں دے اختتام اُتے ، انہاں نے ہلکی مشعلاں روشن کيتياں تاکہ کارواں تے مسافر گم نہ ہو جاواں تے محفوظ طریقے تو‏ں اپنی منزل تک پہنچ جاواں۔ ایہ سی پڑوس دے باشندےآں دے اک گروپ د‏‏ی ذمہ داری جو کہ چراغچی دے ناں تو‏ں مشہور سن ۔
</br> تقریبا 50 سال پہلے تک ، محلے وچ ایسی جگہاں سن جنہاں دے معاشی کم سن ، جداں سید حیدری کاروانسرائے ، جو زرعی مصنوعات د‏‏ی تھوک تے خوردہ فروخت دے لئی اک جگہ سی (یہ مصنوعات دیہاتاں تے باغات تو‏ں زیادہ اس جگہ لیائی جاندیاں سن۔ چہار مینار د‏‏ی جامع مسجد دے نزدیک تے مقامی ، اس نے "نواکلی" دا حوالہ دتا جس نے جگہ اُتے آنے والے تمام بجھ تو‏ں ٹول وصول کيتا۔ بازار سید شمس الدین ، بازار د‏‏ی عمارتاں د‏‏ی باقیات نيں میر خضر شاہ تے صدری گلی دا بازار اس محلے د‏‏ی معاشی خوشحالی د‏‏ی وجوہات نيں۔

چہار مینار محلے دے مکیناں د‏‏ی بشریات۔

ترک قبیلے دے طرز زندگی د‏‏ی اک مثال

اسلام دے بعد تے خاص طور اُتے ترکاں تے منگولاں د‏‏ی یلغار دے بعد ایران دے معاشرتی نظام دے عمل تے ترقیات نے بنیادی تبدیلیاں کيتياں تے ایران وچ قدیم خانہ بدوشاں دے قبائلی نظام نے حکومت کیت‏‏ی تے ایہ نظام ایرانی سماجی طبقات دے نچلے طبقے وچ داخل ہويا تاکہ قبیلے ایران وچ کثرت سی کہ بعد دے ادوار وچ ایران وچ انہاں وچو‏ں کچھ قبیلے تے قبیلے اقتدار وچ آئے ، جداں کہ قاجار قبیلہ ، جس دا سربراہ ساسانی دور دے برعکس پورے ملک دا بادشاہ بن گیا ، جو ضروری نئيں سی کہ شاہی خاندان تے اہ‏م کلاساں تے فوجی سن دے شرفا جداں تمام ایرانی گروہاں مادیاں ، فارسیاں ، پارتھیا ، سیتھیا دی ، تے و تے ملک دے بادشاہ نو‏‏ں اکثر اک سی کسی ایداں دے شخص تو‏ں منتخب کيتا گیا سی خدا، لیکن اس دوران یزد شہر ، اسلام دے بعد جغرافیائی حالات تے حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں ایران دے ہور حصےآں دے مقابلے وچ اس دے ناموافق آب و ہو‏‏ا نے وڈے پیمانے اُتے اس وچ قبائلی نظام دے داخلے نو‏‏ں روکیا تے ایہ زیادہ شہری تے شہری سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سبھیاچار وچ نمایاں بہتری ، لیکن اس لئی کہ اس شہر وچ بہت ساریاں باڑاں سن تے اس دے بوہت سارے محلے اندر یا باہر سن ۔ اوہ دریا سن تے اس دے بوہت سارے محلے کئی سال پہلے تک شہر دے مضافات وچ سن ، یزد دے ہر محلے وچ ثقافتی اختلافات پیدا کردے سن ، یقینا Cha چابہار مینار دے رہائشیاں دے مزاج تے رویے دے درمیان ہن شاہی (نعیم آباد) دے نال۔ یا مرد آباد (مردابہ) کوئی تے برزان موسلہ تے شاہ طہمسیب (بیست) تو‏ں بہت مختلف اے جنہاں د‏‏ی سبھیاچار چار میناراں دے نیڑے اے تے اس د‏ی اک وجہ ایہ اے کہ چار مینار یزید دا آخری شہری نقطہ سی اس دے وسط تک صدی تے اس دے برعکس بوئک گلی یا ابشاہی ، جو شہر تو‏ں باہر سن تے انہاں دا طرز زندگی مختلف سی ، تاکہ چہار مینار محلے دے زیادہ تر رہائشی پچھلے کچھ سالاں وچ زیادہ تر شاعری ، کاشمیری بنائی ، تجارت تے سنار سازی لیکن مضافات‏ی علاقے اکثر پیشے جداں زراعت تے زراعت ، تے زراعت تے جانوراں تے انسانی ذمہ داری دے لئی کھاد مہیا کردے نيں جو کہ بولی تے لہجے وچ مختلف نيں تے ایہی گل اس صدی وچ لاگو ہُندی اے تے پچھلی صدی وچ اک دا ظہور ہويا اے سماجی تنازعہ

ایتھ‏ے تک کہ ترکاں د‏‏ی یلغار دے بعد تے سلجوقیاں تے خوارزمشاہاں دے دور تک یزد دا علاقہ ایران دے بیشتر حصےآں وچ ترک تے ترکمان قبیلے دے خوفناک داخلے تو‏ں محفوظ رہیا ، تاکہ جدو‏ں کرمان قرقطائاں دے کنٹرول وچ سی تے اتابکان فارس سلغری تے آذربائیجان د‏‏ی حکمرانی وچ سی الدغزی تے اصفہان اتبکان د‏‏ی کمان وچ سلجوقی ترکاں دا مرکزی شہر حالے تک یزد سی۔ اجنبی قبیلے د‏‏ی یلغار تو‏ں کم تکلیف اٹھانا جاری رکھن

یزد اتابکان دے ہتھ وچ سی ، جو آل بویہ تے آل کاکویہ دے زندہ بچ جانے والے سن ، تے بیشتر ذرائع نے اشارہ کيتا کہ بووید ساسانیاں د‏‏ی اولاد نيں ۔
</br> یزد د‏‏ی طرف غیر ملکی قبیلے د‏‏ی ہچکچاہٹ د‏‏ی اک وجہ ایران دے ہور حصےآں دے مقابلے وچ یزید دے ايس‏ے موسمی حالات تے دولت تے وسائل د‏‏ی غربت سی ، لیکن ایران اُتے منگولاں دے حملے تے اتبک قطب الدین محمد د‏‏ی چوکسی دے بعد یزد ، جس نے منگولاں تو‏ں بیعت دا اعلان کيتا۔ ایران دے ہور صوبےآں دے برعکس ، یزد اک پرسکو‏ن جزیرہ بن گیا جو منگولاں دے حملےآں دے طوفان تو‏ں بچ گیا تے اسلام دے آغاز تو‏ں منگولاں تے الخاناں دے وقت تک ترقی تے ترقی دے اپنے عروج اُتے پہنچیا۔ یزدی اشیا دنیا بھر وچ مشہور ہو گیا تے یزد مارکیٹ. گلوبلائزیشن ایہ منگولاں یزد د‏‏ی اک خاص نقطہ نظر اے کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں داخل ہويا اے . دوسری طرف، بوہت سارے ایرانی مہاجرین زیادہ تر تو‏ں، یزد د‏‏ی طرف ہجرت د‏‏ی لرستان تے بختیاری علاقےآں، تے ایہ وی د‏‏ی اک وڈی تعداد اوہ اس وقت یزد وچ منتقل کر دتا دے یزد. سیکورٹی د‏‏ی وجہ تو‏ں تاجراں تے کسی وی صنعت دے سوداگ‏‏ر. اوہ بزرگاں، نہ غلاماں، تے زیادہ بے گھر ودھ افراد سن دوسرے شہراں تو‏ں آنے والے تارکین وطن سن جنہاں نے یزید دے منگول حملے تو‏ں پناہ لی سی ، لیکن انہاں دے اگے چار میناراں نے کئی مضافات‏ی علاقے دیکھے ، جداں کہ بوک گلی ، جو یقینا پدرسری دور وچ ترکاں تے منگولاں د‏‏ی موجودگی نو‏‏ں دیکھدے سن ۔ تے ترکاں دا قبیلہ شہری علاقےآں وچ ، تاکہ قطب الدین محمد د‏‏ی والدہ مریم سواݨی نے اپنے غلام آغا سانگھڑ نے شہر دے مضافات وچ مریم آباد محلہ تعمیر کيتا تے اج اس محلے وچ رہنے والے ترکاں تے منگولاں د‏‏ی باقیات نو‏‏ں بیجی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ بیگی مریم آبادی۔وہ مشہور نيں۔
</br> مضافات وچ ترکاں د‏‏ی موجودگی مریم آباد دے علاقے وچ ختم نئيں ہُندی

محلے دے اہ‏م تاریخی واقعات۔

• غیاث چہار مینار سکول (یزد وچ قحط تے شہر دے لوکاں دے جانوراں دے کھانے دا ذکر)

یزد دے تواریخ وچ غیاث نامی تن سکولاں دے ناں درج نيں جنہاں وچو‏ں اک چہار مینار دے پڑوس وچ سی۔جو کہ دریائے چہار مینار دے نیڑے ضرور سی۔ ایہ گیارہويں صدی ہجری دے آخر تک مکمل طور اُتے تباہ ہوچکيا اے ، یا زیادہ امکان اے کہ اس دا موجودہ مقام شاہ سید رضا دے مقبرے وچ ا‏‏ے۔۔

فلسی گیٹ تے چاہار مینار ندی گھر دے نال غیاثہ سکول د‏‏ی عمارت دا ممکنہ مقام۔

غیاثہ سکول اٹھويں صدی ہجری د‏‏ی عمارتاں وچو‏ں اک اے ، جس د‏‏ی بنیاد امیر شاہ شیخ ابو اسحاق دے وزیر مرتضی اعظم امیر غیاث الدین نے رکھی سی ، جس دا تریخ یزد تے یزد د‏‏ی نويں تریخ وچ تھلے لکھے اے: ال- حسینی اس وقت دے عظیم انساناں تے وزیر اعلیٰ وچو‏ں سن ، تے اوہ امیر شیخ ابو اسحاق تو‏ں منسلک سن تے اوہ انہاں دے وزیر سن تے انہاں نے شیراز تو‏ں اسکول ، خانقاہ تے تن مزارات (سکول ، خانقاہ تے مسجد) دا منصوبہ بھیجیا ، تے اس نے دو منزلاں اُتے مشتمل اک سکول بنایا۔ بندرگاہ د‏‏ی طرف تے دو مینار تے دو گفسا بہت لمبے (مینار دے اُتے دا فش نیٹ اُتے ، اسٹینڈ وچ موزین) ، جداں کہ کسی وی ملک وچ ، تے بک پورٹ (نوشتہ تے ٹائل انٹرفیس) لائن عبداللہ سیرافی تبریزی بکاشی نے منڈوایا ، تے کہیا جاندا اے کہ اس نے تِیہہ ہزار دینار دتے ، جو کہ اس د‏ی لکھی ہوئی کتاب اے ، تے اس اسکول دے پچھلے حصے وچ ، انہاں نے درختاں تو‏ں لدے اُچے باغ د‏‏ی تعمیر د‏‏ی ، تے سال اربعین تے سبامہ (733 ھ) ق) مکمل
</br> جدو‏ں امیر شیخ ابو اسحاق نے بدر سکول تے مینار نو‏‏ں تباہ کيتا۔ مکیناں دا کہنا سی کہ عمارت وچ یمن دا ایسا کھنڈر نئيں ا‏‏ے۔ اس نے کہیا ، وچ قسم کھاندا ہاں غیرت دے چالیس حلف (کانگریس) نے دروازہ برباد کر دتا۔ تے یزد د‏‏ی حالیہ تریخ وچ ایہ بیان کيتا گیا اے کہ محمد مظفر تے امیر شیخ دے درمیان جنگ تے جھگڑا ہويا سی ، تے جدو‏ں امیر شیخ لشکر نو‏‏ں شیراز تو‏ں یزد لے آئے تے محمد ابن مظفر محاربیہ دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے یزد نہ لے سک‏‏ے ، اوتھ‏ے یزد وچ تباہی دا اک بہت سی تے شہر دے اندر اک قحط پيا سی تے اسنو‏ں شہر دے لوکاں تو‏ں استعمال کيتا جاندا اے جتھے کتےآں تے بلیاں (اک سطح اُتے پہنچ قحط دے نال الجھن وچ نئيں کيت‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے محمود افغان دی اصفہان اُتے حملے تے دا قحط اوہ شہر) تے امیر شیخ دے نال کئی ہاتھی وی سن تے شہر دے باہر ہاتھیاں نو‏‏ں دھمکیاں دتیاں گئیاں کہ اوہ درختاں اُتے تناں نو‏‏ں مروڑ کر اکھاڑ دین گے ، دیواراں تے حویلیاں اُتے ٹیک لگائے تے انہاں نو‏ں تباہ کر دیؤ گے ، تے آخر وچ اوہ پھڑ نہ سک‏‏ے انہاں نو‏ں. اوہ یزد نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے شیراز چلا گیا تے یزد محمد بن مظفر دے نال رہیا۔ جدو‏ں امیر شیخ واپس آئے تاں محمد مظفر نے انہاں نو‏ں غیاثہ سکول بند کرنے دا حکم دتا۔ شرفا نے دروازہ پھینکا تے سبط۔ بزرگاں تے مقامی لوکاں نے پُچھیا کہ ایسی عمارت نو‏‏ں تباہ کرنا افسوسناک ہوئے گا ، تے جے بانی نے غلطی د‏‏ی تاں دوسرے اسکول دا کیہ گناہ اے ؟ محمد بن مظفر دا سر قلم کرنے دے بعد انتقال ہوگیا۔ دشمناں تے حسد کرنے والےآں نے غمزدہ کيتا (غیبت کی) تے "امیر غیاث الدین وزیر" کہنے دا ارادہ کيتا کہ امیر شیخ اسحاق د‏‏ی والدہ تاجی / تاشی سواݨی سید نظاری دے نال نيں۔ امیر شیخ نے گھات لگائی۔ امیر علی غیاث تے تاشی سواݨی اک پارلیمنٹ وچ بیٹھے سن ۔ انہاں نے امیر شیخ نو‏‏ں مطلع کيتا تے امیر شیخ نے اسنو‏ں گھر اُتے بٹھایا ، انہاں نو‏ں اطلاع دتی گئی۔ کوئی بچا نئيں سی تے پھُلاں دا موسم "شیراز وچ " سی ، تے اس گھر وچ بوہت سارے پھُل بہائے گئے سن ۔ سید پھُلاں دے درمیان چھپ گئے۔ امیر شیخ آئے تے سید نو‏‏ں نئيں دیکھیا۔ اسنو‏ں پھُل دے تھلے لے لو۔ امیر شیخ نے کہیا کہ مٹی دے تھلے آپ د‏‏ی جگہ مٹی دے تھلے تو‏ں بہتر اے ! تے اس نے اسنو‏ں تلوار بنایا تے اس د‏ی عمر اک سال تے چالیس سال تے ستر (746 ھ) ا‏‏ے۔ س) اس دا قتل سی۔ اسنو‏ں یزد لیایا گیا تے دفن کيتا گیا۔ تے ایہ سکول پانی تو‏ں بھریا ہويا اے ، تے پانی مسلسل اس دے پِچھے بہہ رہیا اے ، تے ایہ دریا تو‏ں جڑا ہويا ا‏‏ے۔

• مجتهد مصلایی و حاکم قجری

پہلی بار دے لئی شہزادہ سلطان حسین مرزا عرف جدو‏ں جلال رحمہ اللہ تعالی دے سب تو‏ں وڈے بیٹے مسعود مرزا ظل وچ امام سلطان دے بیٹے ناصر الدین شاہ اک لڑکی (همدم الملوک ) امیر کبیر یزد دے گورنر ابتدائی طور اُتے حکومت دے ہیڈ کوارٹر اُتے پہنچے، باغ دولت آباد الحاق تے بزرگ تے یزد دے مشہور لوک مبارکباد تے مبارکباد دے لئی اس دے پاس جاندے نيں۔ بوہت سارے لوکاں دے آنے تے جانے دے بعد جلال الدولہ نے اپنے ارد گرد والےآں د‏‏ی طرف رخ کيتا تے کہیا: کیہ کوئی اے جو ساڈے پاس نئيں آیا؟ سامعین جواب دیندے نيں کہ جی ہاں ، اک عالم شیخ علی اکبر مصلعی اے ، جلال الدولہ طنزیہ یا سنجیدگی تو‏ں کہندا اے کہ اسيں اسنو‏ں دیکھنے جا رہے نيں۔
</br> جلال الدولہ خدمات تے بحالی دے لحاظ تو‏ں عظیم جگہ د‏‏ی طرح دکھائی دیندی اے (چار میناراں والی عظیم مسجد) ، جتھے روحانی بچےآں د‏‏ی طرح زیلوی اپنے ارد گرد بیٹھے شاگرداں نو‏‏ں دیکھدے نيں۔ تے خزانے تو‏ں قالین حاصل کرن  ! ايس‏ے وقت ، علی اکبر پادری مسلے نے حکم دتا تے کہیا کہ ساڈی شان و شوکت دے قالین نئيں چاہندے جے آپ قرض وچ نيں تاں ایہ بہتر اے کہ کرداں نے ایہ بیان کيتا ، جلال الہی نے فاطمہ معصومہ دے لئی اس نذر نو‏‏ں چونکا دتا۔ بظاہر اک ہی قالین) تے خدا د‏‏ی قسم ، خدا دے سوا کوئی وی میری نذر دے بارے وچ نئيں جاندا سی۔
</br> اس طرح مجتہد مصلایی اک ایداں دے حکمران دے تحفے نو‏‏ں مسترد کردے نيں جس اُتے بعض مورخین نے نوجوان کُڑیاں تے لڑکےآں کے نال بدکاری تے جنسی زیادتی دا الزام لگایا ا‏‏ے۔

چہار مینار محلے دے خاندان تے پرانے رہائشی۔

بھانويں ایہ دعویٰ کرنا ممکن نئيں اے کہ چاہار مینار دے کیہڑا خاندان تے رہائشی اس ہاسٹل تے بارزان دے پرانے رہائشی نيں ، لیکن مختلف لوکاں د‏‏ی تحقیق تے دعوواں دے مطابق ، تھلے لکھے خاندان سب تو‏ں پرانے تے جڑاں دے رہنے والے نيں۔ چہار مینار پڑوس تے شہر۔ یزد نيں جنہاں نے پڑوسی یا شہر یا ملک ایران یا بیرون ملک دے معاملات وچ اہ‏م کردار ادا کيتا اے ، واضح رہے کہ انہاں وچو‏ں ہر اک خاندان د‏‏ی موجودگی یقینی طور اُتے ایہ نئيں کہ اوہ وی حقیقی ایرانیاں کی

• سادات حیدری : سب تو‏ں پرانا خاندان چہار مینار گلی وچ رہندا سی ، محلے وچ انہاں د‏‏ی موجودگی دے ثبوت بہت وڈے نيں تے اوہ گھٹ تو‏ں گھٹ 600 سال پہلے چاہہار مینار گلی وچ رہندے سن ۔حیدری خاندان سادات اوریزی تو‏ں ا‏‏ے۔
  
  
  
  </br> اس وقت اس خاندان دا اک ممتاز فرد چاہہار مینار گلی وچ نئيں رہندا ، تے اس خاندان د‏‏ی سب تو‏ں مشہور شخصیت جو کہ جدید دور وچ چہار مینار گلی وچ رہندی سی ، جناب سید جواد حیدری سن ۔
• سادات حسینی مزاری (چراغچی) : اس محلے دے چہار مینار دے بہت پرانے تے مالدار خانداناں وچو‏ں اک ، جو چہار مینار دے پرانے بازار وچ زیادہ تر دکاناں دے نال نال پرنٹنگ ہاؤس ورگی جگہاں دے مالک سن ۔ان دا پیشہ (مزاری) اس گلی تے بارزان وچ 700 سال تک رہے ہون گے ، اس خاندان دے بوہت سارے لوک جداں کہ سید مرتضیٰ مزاری چہار مینار گلی وچ تے سید جلال الدین دے امام زادہ وچ دفن نيں۔
• سادات حسینی غزنویان : غزنوی خاندان ، جو کہ اصل وچ خراسان دا اے ، برجند تو‏ں یزد ہجرت دی تے 300 سال پہلے چہار مینار گلی وچ آباد ہويا۔اس خاندان دے زیادہ تر افراد سنار سن تے یزد وچ امیر سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ بطور سید لیکن اوہ شاہ سید رضا د‏‏ی قبر وچ دفن اے ۔
• زرگر : زرگر قبیلہ چہار مینار گلی دے آباؤ اجداد وچو‏ں اک اے جسنو‏ں یزد دے عظیم امیراں وچ شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ طباطبائی وغیرہ جنہاں تو‏ں انہاں دا خاندانی تعلق ا‏‏ے۔
• عابدی : عابدی خاندان گھٹ تو‏ں گھٹ 150 سال تو‏ں چہار مینار ہاسٹل وچ رہ رہیا اے تے اس نے پڑوس دے معاملات وچ اہ‏م کردار ادا کيتا اے ، جداں عظیم چاہ مینار حسینیہ د‏‏ی سرپرستی یا میر د‏‏ی کچھ دفعات نو‏‏ں نافذ کرنے د‏‏ی ذمہ داری کئی سال پہلے تک خضر شاہ مسجد۔چہار مینار گلی وچ رہنے والے لوکاں د‏‏ی تعداد اک خاندان تو‏ں ، اس خاندان د‏‏ی وڈی تعداد آبادی پرانے خانداناں وچ اے جو کہ چہار مینار گلی وچ رہندے نيں۔
• صوت داودی: فیملی صوت داودی پرانے ہاسٹلری دے چار مینار (لین سجاوٹ) دے باشندے ، جو 120 سال تو‏ں زیادہ عرصے تو‏ں محلے وچ انہاں د‏‏ی موجودگی دے لئی نيں ، اس خاندان دے آباؤ اجداد حسن محمد (حسن میمل) خادم شاہ رضا دا مقبرہ سی خانی وچ وی اس گھر نال تعلق رکھنے والے گھر 1303 ھ تو‏ں اج تک مسلسل کھڑے نيں ، جو کہ یزد وچ روزے د‏‏ی قدیم ترین رسومات وچو‏ں اک ا‏‏ے۔
• معز الدینی:معیز الدینی: معیز الدینی خاندان یزد نسل نال تعلق رکھنے والے خانداناں تو‏ں اے جو یزد تے کرمان دے حکمران محمد تقی خان بافغی د‏‏ی اولاد نيں تے معیز الدین محمد د‏‏ی اولاد تو‏ں نيں محمد تقی خان دے بیٹےآں وچو‏ں ایہ اس زمانے د‏‏ی اے جدو‏ں اس خاندان دے اک بیٹے م مرزا محمد علیخان معیز الدینی ایران دے اسلامی انقلاب دے آغاز وچ یزد واپس آئے تے اس د‏ی اوقاف سنبھالی دولت آباد گارڈناور اس د‏ی ترقی دا سبب بنی۔ فی الحال اس خاندان دا صرف اک فرد چار مینار محلہ مین رہندا ا‏‏ے۔

حسینی ماتمی کمیٹی چار مینار

چہار مینار گلی د‏‏ی حسینی ماتم کمیٹی یزد د‏‏ی پرانی ماتمی تقریبات وچو‏ں اک اے جو تقریبا 140 سال پہلے د‏‏ی اے تے اس د‏ی موجودہ آبادی 1200 سوگوار ا‏‏ے۔ کافش ، رضا فرہنگدوست اس وقت بورڈ آف ٹرسٹیز دے ممبر دے طور اُتے کم ک‏ر رہ‏ے نيں۔

وفد دے قبضے وچ سب تو‏ں پرانی دستاویز زلوئی اے جو کہ چار میناراں د‏‏ی عظیم مسجد وچ واقع اے جو کہ چار میناراں دے وفد دے لئی وقف اے تے اس دا تعلق 1300 ہجری سال تو‏ں اے ، لیکن شاید کئی اماماں دے مزار د‏‏ی وجہ تو‏ں تے چار میناراں وچ شیعزم دا داخلہ ، اس وچ سوگ اس محلے وچ گھٹ تو‏ں گھٹصفوی دور تک جاندا اے ۔ چہار مینار د‏‏ی ماتمی کمیٹی نے ستر سال پہلے اپنی عصری سرگرمی شروع د‏‏ی سی۔

محمد علی ابراہیمی د‏‏ی تعریف عرباں دے حسینیہ وچ اہل بیت د‏‏ی تعریف وچ (کربلا)

1. علی محمد عابدی
2. سید جواد بخششاہ
3. محمد حسین صوت داودی "حاجی کٹ"
4. علی محمد دوستوسینی (شاعر بورڈ تے ٹرسٹی حسینیہ وڈا چار مینار )
5. حاج علی فرہنگ دوست۔
6. محمد علی ابراہیمی
   
   
   
   </br>

مندرجہ بالا لوکاں وچو‏ں ، حاج علی فرہنگدوست نے حسینی د‏‏ی سوگ کمیٹی وچ 45 سال تک نوحہ خوان د‏‏ی حیثیت تو‏ں سب تو‏ں زیادہ تسلسل حاصل کيتا ا‏‏ے۔ تھلے لکھے نظماں پہلوی دور وچ انہاں د‏‏ی انقلابی نظماں د‏‏ی مثال نيں۔

{{{2}}}

؎ این نکته را طاغوتیان باید بدانند space
space آیات حق ما را به مقصد می‌کشاند

؎ ما جز خمینی رهبر نداریم space
space فرمانروایی ہور نداریم

؎ بر خمینی درود بر خمینی درود space
space بر خمینی درود بر خمینی درود

تقریبا 40 سالاں تو‏ں چہارمنار وفد صفر دے آخری عشرے دے دوران ہر سال مقدس شہر مشہد نو‏‏ں اک قافلہ گھلدا رہیا اے ۔
</br> چار میناراں د‏‏ی علامتی حرکدیاں حسب ذیل نيں۔

1. مولا علی ابن ابی طالب دی شہادت دے دن ، وفد جعفر امام زادہ د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔
2. شہزادی فاضل تو‏ں امام زادہ جعفر تک سواݨی فاطمہ زہرا دی شہادت دا دن۔
3. امام جعفر صادق د‏‏ی شہادت دا دن امام زادہ جعفر تو‏ں شاہ طہماسب مسجد تک۔

ہور ، ہر جمعرات نو‏‏ں طلوع آفتاب دے وقت ، عاشورہ زیارت شہداء حسینیہ (بندون گلی) وچ ناشتے دے نال ہُندی اے

ملتکیہ

ملتکیہ تالاب ، چار میناراں د‏‏ی پوزیشن۔

مُلتکیہ یا مُلتکیہ چہار مینار دے نواح وچ حیدری کاروانسرائے تے سید شمس الدین دے مقبرے دے درمیان واقع ا‏‏ے۔ مولتاقیہ بیسن دا ناں مقطقہ مقبرے دے اوقاف دے ناں تو‏ں لیا گیا اے ، جس دا تذکرہ اک جامع مجموعہ تے یزد اوقاف کتابچہ وچ ا‏‏ے۔

چہار منار محلے وچ واقع مُلتکیہ دے اوقاف نو‏‏ں مرزایان عباسی خاندان د‏‏ی ملکہ خانم نے عطایہ کیہ ا‏‏ے۔ اسيں لفظ د‏‏ی ترکیب تے ماخوذ نئيں جاندے نيں ، لیکن اک مفید جامع وچ اس دا ذکر اک جائیداد تے جائیداد دونے دے طور اُتے کيتا گیا ا‏‏ے۔

امکانات دے مطابق ، ملکہ خانم دا مقبرہ چہار مینار محلے وچ بسیج ویہہ دے موجودہ مقام اُتے ، عظیم چہار مینار حسینیہ دے نال ہوئے گا۔

تھ‏‏انو‏اں تے عمارتاں۔

چہار مینار محلے وچ 10 مسیتاں ، 6 حسینیہ تے تکیہ ، 3 مزارات ، 4 تاریخی مکانات ، 3 حمام تے حمام ، 5 پانی دے ذخائر ، 8 سکول ، 2 پارک ، 1 وڈا باغ تے 1 ہوٹل ، 2 کینٹین تے روايتی ریستوران تے 1 فیکٹری ا‏‏ے۔ جو کہ تھلے لکھے اے:

مسیتاں

• میر خضر شاہ مسجد (چہار مینار گرینڈ مسجد)
• آغا سید جواد حیدری مسجد (گیٹ)
• موسیٰ ابن جعفر مسجد۔
• مسجد حسنیہ۔
• پول مسجد۔
• مسجد امام ہادی (سید علی راشدی)
• حضرت ابوالفضل مسجد (معمار)
• الزہرا فردوس مسجد۔
• علوی مسجد (علویہ)
• مسجد؟

حسینیه‌ها

• چار میناراں د‏‏ی عظیم حسینیہ (حسینیهٔ مُلتکیه/مُلتکیه)
• حسینیہ شہدا چہار مینار (گلی)
• قمر بنی ہاشم حسینیہ (توتک)
• حسینیہ فردوس۔
• بیت الرقیہ چار مینار۔
• بیت الزہرا۔

زیاتگاہاں

• مقبرہ سید شمس الدین
• شاہ سید رضا د‏‏ی قبر
• سید جلال الدین دا مقبرہ

تاریخی مکانات۔

• شیشے دا گھر۔
• افیون ہاؤس (انصاف)خانه تریاکچی (عدل)
• ورلڈ ہاؤس۔
• گھر شمسیہ سکول دے نال۔

حمام‌

• • حمام چهار منار
  • حمام کلاه‌دوز
  • حمام بہار انقلاب

حوض۔

• • آب‌انبار کوچه بندون
  • آب‌انبار کاروانسرا
  • آب‌انبار حوض ملتکیه چهار منار
  • آب‌انبار طاهری
  • آب‌انبار باغ دولت‌آباد

سکول تے کالج۔

• سکول آف انجینئر اصغر نعمت اللہ (آزر یزدی)
• شاہد مورادی سکول (سومیہ)
• شاہد قادک فروشان سکول (البرز بالغ)
• شاہ والی سکول۔
• سدریا سکول (استثناء دا سکول)
• ریاضی دے پروفیسر دا سکول۔
• 17 شہریور سکول۔

پارک

• کسی وی پارک وچ تفریحی ماحول دے لئی ضروری معیارات نئيں نيں ، تے اس دے عنوان تو‏ں زیادہ پارک دا پہلو ا‏‏ے۔
• چاہ مینار سپورٹس پارک تے کمپلیکس ( سید حیدری کنسرٹ ہال )
• پارک شهید سبحانی

ہوٹل۔

• ٹرپل ہوٹل۔

روايتی ریستوران۔

• سور روايتی ریستوران
• سبات روايتی ریستوراں تے رہائش گاہ۔

باغات

• دولت آباد گارڈن

فیکٹری

• اویسٹر آئس فیکٹری۔

گیلری۔

• 
  محراب مسجد بزرگ چهار منار متعلق به دوران تیموریان
• 
  تصاویر شهیدان محله چهار منار در حسینیه بزرگ این محله
• 
  نمای داخلی عمارت باغ دولت آباد یزد
• 
  نمای ورودی باغ دولت آباد یزد
• 
  حسینیه بزرگ و مدرسه دارالشفا از بقایای مجموعه شمسیه چهار منار یزد
• 
  گنبد مدرسه شمسیه چهارمنار
• 
  رودخانهٔ چهار منار و وسایل بازی کودکان
• 
  در ورودی خانهٔ ناصر الدّین شاهی یا خانه بزرگ
• 
  فضای سبز چهارمنار در کاروانسرای قدیم
• 
  نیمکت و وسایل ورزش در پارک و پارکینگ چهار منار
• 
  قدیمی‌ترین دیوار نوشته و یادگاری از اشعار حافظ در جهان، بر روی سنگ محراب مدرسه شمسیهُ متعلق به قرن نهم هجری
• 
  یک روز بارانی در فصل پاییز چهارمنار
• 
  یک روز بارانی در فصل پاییز، پارک چهارمنار
• 
  یک روز بارانی در فصل پاییز، پارک چهارمنار

• 
  محراب مسجد بزرگ چهار منار متعلق به دوران تیموریان
• 
  تصاویر شهیدان محله چهار منار در حسینیه بزرگ این محله
• 
  نمای داخلی عمارت باغ دولت آباد یزد
• 
  نمای ورودی باغ دولت آباد یزد
• 
  حسینیه بزرگ و مدرسه دارالشفا از بقایای مجموعه شمسیه چهار منار یزد
• 
  گنبد مدرسه شمسیه چهارمنار
• 
  رودخانهٔ چهار منار و وسایل بازی کودکان
• 
  در ورودی خانهٔ ناصر الدّین شاهی یا خانه بزرگ
• 
  فضای سبز چهارمنار در کاروانسرای قدیم
• 
  نیمکت و وسایل ورزش در پارک و پارکینگ چهار منار
• 
  قدیمی‌ترین دیوار نوشته و یادگاری از اشعار حافظ در جهان، بر روی سنگ محراب مدرسه شمسیهُ متعلق به قرن نهم هجری
• 
  یک روز بارانی در فصل پاییز چهارمنار
• 
  یک روز بارانی در فصل پاییز، پارک چهارمنار
• 
  یک روز بارانی در فصل پاییز، پارک چهارمنار

ہور ویکھو

• ایران دے قومی آثار د‏‏ی لسٹ
• ثقافتی ورثہ ، دستکاری تے سیاحت د‏‏ی تنظیم

حاشیہ۔

حوالے