ڈائینوسار

ڈائینوسار
دیس:	جنور
برادری:	کورڈیٹ
نکی برادری:	کنگریڑے
ٹولی:	کرلے

ڈائینوسار کرلیاں دی ٹولی چوں نیں. ایناں زمین تے 16 کروڑ ورے تک راج کیتا۔ ایہ ٹرائیسک ویلے دے انت توں لے کے کریٹیشیس ویلے دے انت تک رۓ۔ پتھری جاندار ریکارڈ دسدے نیں جے پنچھی تھیروپوڈا ڈائینوسار توں جوراسک ویلے بنے۔ ایسے لئی پنچھیاں نوں ماڈرن حساب کتاب چ ڈائینوسار ورگے ای گنیا جاندا اے۔

اپنی کھوپڑی تے ٹعانچے دے 21 گناں توں ڈائینوسار نوں اک تے ایناں دے پرکھ نوں وی اک منیا جاندا اے۔ براکیوسارس، اپاٹوسارس تے ٹائیٹان زرافہ نوں وڈے ڈائینوساراں چ منیا جاندا اے۔ پتھراں چوں ایہناں دیاں 500 توں ودھ ٹوکرے تے 1000 توں ودھ ونڈاں ملیاں نیں۔ کج پتے کھانے نیں، تے دوجے سب کچھ کھانے نیں۔ ایہناں دیاں مکیاں تے جیوندیاں ونڈاں ہر براعظم تے ملدیاں نیں۔ ڈائینوسار مڈ وچ دو پیرے سن پر ایہناں دیاں ک ونڈاں چار پیریاں تے کج ایہناں دے وشکار سن۔ 20ویں صدی دے پہلے ادھ تک ایہنوں نوں ٹھنڈے خون والے ہون باہجوں ہولی ٹرنوالے تے تے ایڈے سیانے نہیں سی منیا جاندا۔ 1970 مگروں ہونوالیاں کھوجاں وچ ایہ تیز، پھرتیلے تے اک دوجے نال مل کے رہنوالے ویکھے گۓ۔ ڈآئینوسار جگت پاپ کلچر دا اک انگ نیں تے ایہناں تے ودھیا کتاباں لکھیاں گیئاں تے فلماں (جیویں جراسک پارک) بنیاں۔ میڈیا وچ ایہناں بارے نویاں واۃاں آندیاں ریندیاں نیں۔

ناں

شبد ڈائینوسار دو یونانی شبداں 'ڈائینو' مطلب تکڑے یا وڈے تے 'سارس' مطلب کرلے توں بنیا اے۔ ایہ ناں 1842 وچ انگریز کرلا گرو رچرڈ اوون نے رکھیا۔

اجکل دی جانکاری وچ ڈائینوسار ایسی ٹولی اے جیدے وچ تریسراٹاپس تے پنچھی آندے نیں۔ پنچھیاں نوں تھیروپوڈ ڈائینوسار دے جیوندے نیانے منیا جاندا اے۔

وکھالہ

ڈائینوسار ایسے آرکوسار نیں جنہاں دے پچھلے انگ پنڈے تھلے سدے لگے ہوندے نیں۔ کئی پرانے جانوراں دیاں ٹولیاں جیویں اچتھیوسارس، موساسارس، پلائیوسارس، پٹیروسارس تے ڈائیمیٹروڈن، پر ایہناں نوں سائینسی ول نال ڈائیوسار نہیں منیا جاندا تے ناں ای ایہناں وچ پچھلے سدے انگ ہوندے نیں جیہڑے کہ اصلی ڈائنوساراں دی نشانی اے۔ ڈائینوسار مڈھلے ویلے وچ تے اچیچا جوراسک تے کریٹیشس ویلے وچ چھا‎ۓ ہوۓ زمینی کنگریڑے سن۔ جانوراں دیاں دوجیاں ٹولیاں ناپ وچ تے رہن تھاں وچ نکیاں سن۔ ددپلانے لکے پھردے سن تے بلی دے ناپ توں ودھ نغیں ہوندے سن تے کتریاں وانگوں ماس کھانے سن۔

ڈائینوسار لامت ونڈانوالے جانوراں دی ٹولی اے تے 2006 تک ایہدیاں پنچھیاں نوں چھڈ کے 500 دے نیڑے ٹوکرے لبھے جاچکے نیں تے پتھراں وچ ہجے 1850 دے نیڑے ٹوکرے لبھنے ریندے نیں۔ 75٪ دے نیڑے ڈائینوسار ہجے لبنے ریندے نیں۔ اک پرانی کھوج سی جے 3400 ٹوکریاں لبھو گیاں۔ 17 ستمبر 2008 تک ایہناں دیاں 1047 ونڈاں دے ناں رکھے جاچکے نیں۔ کج ونڈاں پتے کھانیاں نیں تے دوجیاں ماس کھانیاں، بی کھانیاں، مچھی کھانیاں، کیڑے کھانیاں تے سب کج کھانیاں نیں۔ ڈائنوسار اپنے پرکھاں ولوں دو پیرے سن (جیویں اج دے سارے پنچھی نیں)، کج پرانیاں ونڈاں چار پیریاں سن تے کج جیویں اموسارس تے اگوانڈن نیں دو پیریاں وی سن تے چار پیریاں وی۔ سر منہ تے پنڈے تے تکلے، دند، چنجاں وی بنیاں ہوندیاں نیں۔ ایہناں دی مشہوری تے ایہناں دے وڈے ناپ دی اے پر انساناں جڈے تے تے اوہناں توں نکے وی ہے سن۔ پنجھی تے ہے ای نکے نیں۔ ڈائینوسار ہن سارے براغظماں تے ملدے نیں تے پتھری نشانیں دسدیاں نیں جے جوراسک ویلے دے شروع وچ ای ایہ ساری زمین تے پھیل جکے سن۔ لامت پنچھی ونڈاں زمینی تے سمندری تھانواں تے ملدے نیں۔

ونڈ

ڈائینوسار اجکل دے مگرمچھاں وانگوں آرکوسار نیں۔ آرکوسار دی ٹولی اندر اوہ اپنی ٹوڑ باہجوں پشانے جاندے نیں۔ ڈائینوسار دیاں لتاں اوہنے دے پنڈے تھلوں نکلدیاں نیں جد کے کرلیاں دیاں لتاں اوہناں دیاں دونواں پاسیاں توں نکلدیاں نیں۔ ڈائینوسار نوں دو مڈھلیاں ونڈاں وچ ونڈیا کیا اے: سوریشیا تے اورنیتھیشیا۔ سوریشیا ایسے ڈائنوسار نیں جنہاں دی چوکلے دی ہڈی کرلیاں ورگی اے جد کے اورنیتھیشیا ایسے ڈائنوسار نیں جنہاں دی چوکلے دی ہڈی پنچھیاں ورگی اے۔

ناپ

جو جانکاری ساڈے کول سامنے اے اوس توں پتہ جلدا اے جے ڈائینوسار دا مدھرا ناپ ٹرایسک، پہلے جوراسک، انت جوراسک تے کریٹیشیس ویلے وج وکھرا ریا اے۔ مڈھلے ویلے دے تھیروپوڈ شکاری ڈائنوسار جنہاں نے ساریاں زمینی ماس کھانیاں تھانواں تے مل ماریا سی اوہ 100 کلو کرام توں لے کے 1000 کلوکرام تک دے ہوندے سن۔ ایہ سینوزائیک ویلے دے ددپلانیاں نوں بالکل وکھرا اے تے ایہ ددپلانے 2 توں 5 کلوگرام دے وشکار سن۔

ساروپوڈ سب توں وڈے تے پآر والے ڈآئینوسار سن۔ ایہناں جنے وڈے جانور ہور ایس زمینے تے نہیں ٹرے۔ وڈے ناپ دا بچاؤ وچ، طاقت دے ورتن وچ تے لمی عمر وج فیدا سی۔ وڈے ناپ والے ڈائینوسار وچ ہضم کرن دا پربندھ ودھیا سی تے ایہدے وچ اوہناں دی طاقت بچ جاندی سی۔ ایہدا اوہناں نوں اکہور وی فیدا سی اوہ تھوڑا طاقت والے کھانے کھا کے وی گزارا کرسکدے سن۔

سائینسی لوک کدے وی ایہ نہیں دس سکن کے جے کیہڑا داغینوسار سب توں وڈا اے۔ ایہ ایس پاروں اے جے تھوڑے جے جانور ای پتھر ہوۓ تے اوہناں دی تھوڑے جیاں دے ای پورے ٹانچے لبے نیں تے اوہناں دے وی نازک انگ دے کھل کوئی نہیں۔ کج ہڈیاں نوں ویکھ کے دوجیاں نال فرق کڈن دا بس اندازہ ای لگایا جاسکدا اے۔

ٹائیٹان زرافہ سب توں لمے ڈائنوسار دا ناں اے جیدا ٹانچہ تنزانیہ توں 1907 توں 1912 دے وشکار لبیا گیا۔ نیچر میوزیم برلن وچ ایہ رکھیا ہویا اے۔ ایہ 12 میٹر اچا اے تے 22.5 میٹر لما اے تے ایہ ایسے جانور دا اے جیدا پآر 30،000 کلوگرام توں لے کے 60،000 کلوگرام تک اے۔ ڈپلوڈوکس 27 میٹر لما ڈآغینوسار ملیا اے جیدا ٹانچہ بالکل پورا اے ایہ وائمنگ امریکہ توں ملیا اے تے 1907 وج ایہنوں پٹس برگ میوزمیم وچ رکھیا گیا اے۔ ایہناں توں وڈے ڈائنوسار ہونگے پر اوہناں بارے جانکاری بہت ای گھٹ اے۔ پتے کھانے وڈے ڈائینوسار 1970 دے مگروں لبے تے ایہناں وچ سب توں وڈا ارجنٹینوسارس اے جیدا پآر 80000 کلوگرام توں 100000 کلوگرام تک ہوسکدا اے؛ ڈپلوڈوکس ہیلورم 33.5 میٹر نال تے سپر سارکس 35 میٹر نال سب توں لمے؛ سب توں اچیاں وچ ساروپوزیڈان 18 یٹر دی اچائی نال نیں۔ ایہ اینے اجے نیں جے ایہ 6ویں منزل دیاں کھڑکیاں تک اپڑ سکدے نیں۔

ایہناں وج سب توں لما تے پآرا ایمفیکولیاس فریگیلیمس ہوسکدا اے ایہدی 1878 وچ اک ہڈی ملی سی جیہڑی ہن گم گغی اے پر جو اوس توں پتہ چلیا تے ایہ سوچیا جاسکدا اے۔ ایہ 58 میٹر لما تے 120000 کلوگرام دا ہوسکدا سی۔ ماس کھانے ڈائینوساراں وچ سب توں وڈا لبیا گیا سپائینوسارس اے جیہڑا 16 توں 18 میٹر تک جاندے نیں تے 8150 کلوگرام تک پآر والے ہوندے نیں۔ ہور وڈے ماس کھانے ڈائینوسار وچ گیگانوٹوسارس، کارچاروڈونٹوسارس تے ٹائرننوسارس آندے نیں۔ سب توں نکے ڈائینوسار کبوتر جڈے سن۔ انچیورنس ہکسیلائی سب توں نکے ڈائینوسار دا سارا ٹانچہ 35 سینٹی میٹر دا سی تے پآر 110 گرام۔

مائکروسیراٹس تے ونانوسارس پتے کھانیاں تے انپنچھیاں وچوں نیں تے ایہ 60 سینٹی میٹر (2 فٹ) دے نیں۔

پڑھت تریخ

ڈآئینوسار دے ہڈ ہزاراں سالاں توں توں لوکاں نون پتہ سن پر اوہناں دی اصل بارے کسے نوں پتہ نہیں سی۔ چینی جنہاں دی بولی وچ ایہناں نوں کونگلونگ کیا جاندا اے ایہناں نوں ڈریگن دیاں ہڈیاں کیندے سن۔ ہوا یانگ گو زی چوتھی صدی دی چانگ کو دی لکھی گئی کتاب وچ سیچھوان صوبے وچ ڈریگن دیاں ہڈیاں دے لبھن دا دا لکھیا ہویا اے۔ وشکارلے چین وچ پینڈو صدیاں توں پتھر ہوۓ ڈائینوسار دیاں ہڈیاں کڈدے آۓ نیں ایہناں نوں اوہ پی کی دوائی لئی ورتدے سن تے ایہ کم ہجے وی ہوریا اے۔ یورپ وچ ایہناں نوں جن تے بائبلی جنور منیا جاندا سی۔

ڈائینوساراں نوں پرھائی دے ول نال تے اوہناں دی اصل نوں جانن دا کم 17ویں صدی دے انت تے شروع ہویا۔ آکسفروڈشائر انگلینڈ توں 1676 وج اک کان وچوں میگالوسارس دی فیمر ہڈی ملی۔ اوہ ہڈی آکسفورڈ یونیورسٹی دے کیمسٹری دے پروفیسر رابرٹ پلاٹ کول پیجی گغی جیہڑا ایشمولین میوزیم آکسفورڈ دا پہلا چلانوالا سی۔ اوسنے 1677 وچ ایس نوں اک لکھت وچ چھاپیا۔ اوس نے بالکل ٹھیک جاپیا جے ایہ کسے وڈے جانور دی فیر ہڈی دا تھلواں انگ اے تے ایہ وی پشان لیا جے ایہ کسے وی ایسے جانور دی نہیں جیہڑا اوس ویلے جیوندا سی تے ایہ کاہڈ کڈی جے ایہ کسے چوکھے وڈے انسان دی لت دی ہڈی ہے جیدے بارے بائبل وج آیا اے۔ 1699 وچ نیوٹن دے اک بیلی ایڈورڈ لہیوڈ نے پہلی واری ڈائینوساراں تے سائینسی ول نال لکھیا جدوں اوہنے ساورپوڈ دے آکسفورڈ شائر توں ملے اک دند رٹلم امپلیکیٹم تے لکھیا۔

1814 تے 1825 دے وشکار آکسفورڈ یونیورسٹی دے جیالوجی دے پروفیسر ولیم بکلینڈ نے آکسفورڈ شائر توں ای میگالوسارس دیاں ہور ہڈیاں کٹھیاں کیتیاں تے ایہناں بارے اک سائینسی میگزین وچ لکھیا۔ آکوانوڈون دوجی ڈائینوسار ٹوکری سی جیہنوں 1822 وچ میری این مینٹل نے لبھیا۔ اوہ انگریز جیالوجی گرو گدون مینٹل دی ٹبری سی۔ گڈون مینٹل نے ایس لب تے اجکل دے اگوانا دے وشکار رلیاں نشانیاں لبیاں تے اایھدے بارے اپنے آرٹیکل نوں 1825 وج چھاپیا۔

ایہنان پتھری کرلیاں بارے جانکاری نے یورپی تے امریکی سائینسی لوکاں وج ایہناں بارے کھوج دی تانگ جمدتی تے 1842 وچ انگریز گرو نے ایہنا بارے شبد 'ڈائینوسار' بنایا۔ اوہنے بالکل ٹھیک سمجھ لیا جے تن لبھے جانوالے اگوانوڈن، میگالوسارس تے ہائیلیوسارس وچ کج اچیچیاں گلاں نیں تے ایس گل تے اپڑ گیا جے ایہناں نوں اک نویں ٹولی دا ناں دینا پویگا۔ اوہنے ملکہ وکٹوریہ دے جنے البرٹ دے تھاپڑے نال لندن وچ نیچرل ہسٹری میوزیم دی نیو رکھی تے ایتھے لبھے ڈائینوسار تے جیالوجی دیاں شیواں دی نمیش لائی۔

1858 وچ نیوجرسی امریکہ وچ پہلا ڈائینوسار ملیا۔ ایہ سالم سی تے بڑا ای اہم۔ ایہدا ناں ہیڈروسارس رکھیا گیا۔ ایہ دوپیرا سی۔ ایہ اک نوکلی کھوج سی۔ اوس ویلے تک سائینسی ایہو ای سمجھدے سن جے ڈائینوسار دوجے کرلیاں وانگوں چار پیرے نیں۔ ایس لب نے امریکہ وچ لوکاں وچ ڈائینوسار دی ٹھرک پا دتی۔

ڈائینوسار دی ٹھرک امریکی سائینسی لوکاں ایڈورڈ ڈرنکر کوپ تے اوتھنائل چارلس مارش دے وشکار ڈآغینوساراں دی کھوج دی لڑائی وج پلٹ جاندی اے۔ ایہ ایس کھوج پجھے اپنی عمر لنگھا دیندے نیں۔ مارش نے ڈائینوساراں دیاں 86 نویاں ونڈاں تے کوپ نے 56 نویاں ونڈاں لبھیاں۔ ایہ کل 142 ونڈاں بندیاں نیں۔ کوپ دیاں ونڈاں امریکن میوزیم آف نیچرل ہسٹری، نیویارک وج پیاں ہویاں نیں۔ مارش دیاں ونڈاں پیبورڈی میوزیم آف نیچرل ہسٹری ییل یونیورسٹی وچ پیاں نیں۔ 1897 وچ ڈائینوساراں دی کھوج ہر براعظم وچ شروع ہوئی تے ایہ کھوجی انٹارکٹکا وج اپڑ گۓ۔ 1986 وچ پہلا انٹارکٹکی ڈائنوسار انکیولوسوریا ملیا۔

اجکل ڈائینوسار دی کھوج دے وڈے تھاں دکھنی امریکہ (ارجنٹائن اچیچا) تے چین نیں۔ پراںوالے ڈائینوسار چین توں ودھیا لبھے نیں۔ چین دا سکا محول ایہناں دے بچاؤ دے کم آگیا۔

ڈینونائچس ڈائینواسار بارے ایہ کھوج کہ ایہ گرم خون والا اے اک نویکلی دس سی۔ ایس توں پہلے ایہناں نوں ہولی چلنالے ای سمجھیا جاندا سی۔

بارلے جوڑ

اتہ پتہ