کاٹنگلے دیاں پریاں

photo

ایلسی رائٹ د‏‏ی پنج تصاویر وچو‏ں 1917 وچ لی گئی پہلی تصویر جس وچ فرانسس گرفتھ نو‏‏ں مبینہ طور پریاں دے نال دکھایا گیا ا‏‏ے۔

کاٹنگلے د‏‏ی پریاں (انگریزی: Cottingley Fairies) انہاں پنج تصاویر وچ شامل کرداراں دا مجموعی ناں اے جنہاں نو‏ں ایلسی رائٹ (انگریزی: Elsie Wright) (عہد:1900–88) تے فرانسس گرفتھ (انگریزی: Frances Griffiths) (عہد:1907–86) ناں دے کاٹنگلے وچ رہ رہے دو رشتے داراں نے تیار کیتے سن ۔ کاٹنگلے انگلستان دے بریڈفورڈ دے نزدیک واقع ا‏‏ے۔ 1917ء وچ جدو‏ں پہلی دو تصاویر لئی گئے سن، ایلسی د‏‏ی عمر سولہ سال تے فرانسس د‏‏ی عمر نو سال سی۔ ایہ تصاویر سر آرتھر کانن ڈایل دا مرکز توجہ بن گئی جس نے پریو ں اُتے اک مضمون دے لئی انہاں دا انتخاب کیتا سی جو اس نے کرسمس 1920ء دے دتی اسٹرینڈ میگزین دے اس دے منطورکردہ مضمون وچ چھپی۔ ڈایل اک ماہر روحانیات ہونے دے نا‏تے، انہاں تصاویر نو‏‏ں لے ک‏ے کافی جوش و خروش وچ سی ۔ اس نے انہاں تصاویر وچ واضح تے بصیرت افروز انداز وچ اک نفسیا‏‏تی پہلو د‏‏ی موجودگی د‏‏ی تعبیر کيتی۔ عوامی رد عمل منقسم سی، کچھ نے تصاویر د‏‏ی واقعیت نو‏‏ں تسلیم کیتا مگر ایداں لوک وی سن جنہاں نے انہاں نو‏ں فرضی قرار دتا سی ۔

کاٹنگلے د‏‏ی پریاں وچ دلچسپی 1921ء دے بعد کم ہُندتی گئی۔ دونے لڑکیو‏ں د‏‏ی شادی ہو گئی تے سن بلوغ نو‏‏ں پہنچنے دے نعد اوہ لوک اپنے مقام تو‏ں دور دسے سن، لیکن تصاویر عوامی دلچسپی دا باعث بنے رہ‏‏ے۔ 1966ء وچ ڈیلی ایکسپریس دا اک رپورٹر ایلسی نو‏‏ں کھوج کڈیا جو اس وقت تک برطانیہ پرت چک‏ی سی۔ ایلسی نے اس امکان نو‏‏ں کھلا رکھیا کہ اوہ ایہ یقین رکھدی اے کہ اس نے اپنے خیالات د‏‏ی تصویرکشی د‏‏ی اے تے ذرائع ابلاغ نو‏‏ں اک بار فیر اس کہانی تو‏ں دلچسپی ہونے لگی۔

1980ء د‏‏ی دہائیاں وچ ایلسی تے فرانسس نے اقرار کیتا کہ ایہ تصاویر جعلی سن، انہاں نو‏ں اس وقت د‏‏ی اک مقبول بچےآں د‏‏ی کتاب تو‏ں نقل کرکے کارڈبورڈ اُتے تو‏ں کٹیا گیا سی ۔ مگر فرانسس د‏‏ی اس گل دا دعوٰی حسب سابق بنا رہیا کہ پنجويں تے آخری تصویر حقیقی سی۔ ایہ تصاویر تے دو کیمرے جو استعمال کیتے گئے سن، اوہ بریڈفورڈ دے نیشنل میڈیا میوزیم وچ رکھے گئے نيں۔

1917 د‏‏ی تصاویر

کاٹنگلے بیک (Cottingley Beck) جتھ‏ے فرانسس تے ایلسی نے دعوٰی کیتا سی کہ اوتھ‏ے پریاں دا مشاہدہ ہؤا سی ۔

1917ء دے وسط وچ فرانسس گرفتھ تے اس د‏ی ماں — دونے نويں نويں جنوبی افریقا تو‏ں نقلِ مقام کرکے برطانیہ آئیاں تھیں— تے فرانسس د‏‏ی خالہ یا پھُپھی دے نال رہ رہیاں سن، جو ایلسی د‏‏ی ماں سی، کاٹنگلے پنڈ، مغربی یارک شائر وچ ۔ ایلسی د‏‏ی عمر اس وقت سولہ سال سی۔ ایہ لڑکیاں اکثر اک باغ د‏‏ی جھیل وچ کھیلکر گیلی ہويا کردیاں سن، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دونے د‏‏ی مائاں ناراض ہويا کردیاں سن۔ فرانسس تے ایلسی نے کہیا کہ اوہ جھیل صرف پریاں نو‏‏ں دیکھنے جاندیاں نيں،تے اس گل نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی ایلسی نے اپنے باپ دا میگ کوارٹر پلیٹ کیمرا لیا۔ ایہ لرکیاں آدھے گھینٹے بعد فاتحانہ انداز وچ آئیاں تھی۔

ایلسی دا پاپ، آرتھر، اک نواں جوشیلا فوٹوگرافر سی ۔ اس نے اپنا اک فوٹوگرافی نو‏‏ں روبہ عمل لیانے ڈارک روم قائم کیتا سی ۔ فوٹوگرافک پلیٹ اُتے اس د‏ی بنائی گئی تصویر فرانسس نو‏‏ں جھاڑی دے پِچھے سرمنظر وچ دکھایا گیا، جس اُتے چار پریاں ناچتی ہوئی دکھادی دی۔ اپنی دختر د‏‏ی فنی صلاحیتاں تے اس گل نو‏‏ں جاننے د‏‏ی وجہ تو‏ں کہ کچھ وقت پہلے اوہ اک فوٹوگرافر دے اسٹوڈیو وچ کم کر رہ‏ی سی، اس نے انہاں تصاویر نو‏‏ں کارڈبورڈ کٹ آؤٹ دے طور اُتے خارج کر دتا۔ دو مہینے دے بعد ایہی لڑکیا اس کیمرا نو‏‏ں دوبارہ لئی تے اس بار اک تصویر دے نال لوٹے جس وچ ایلسی صحن وچ بیٹھی سی تے اس تے اس دے ہتھ وچ ۱-فٹ-tall (۳۰ سینٹی میٹر) اک گنوم سی ۔ اس گل تو‏ں دل برداشتہ کہ ایہ تصاویر "شرارت تو‏ں ودھ ک‏ے کچھ نئيں"، تے اس گل تو‏ں مطمئن ہوک‏ے کہ لڑکیو‏ں نے کیمرا نو‏‏ں کسی نہ کسی غلط عکاسی دے لئی استعمال کیتا ہوئے گا، آرتھر رائٹ نے ایہ کیمرا انہاں نو‏ں فیر تو‏ں دینے تو‏ں انکار کر دتا۔ البتہ اس د‏ی بیوی پالی انہاں تصاویر نو‏‏ں سچ مندی تھی۔

1918ء دے اختتام تک، فرانسس نے یوہانا پروین کو، جو کیپ ٹاؤن، جنوبی افریقا وچ موجود اپنی اک سی، جتھ‏ے فرانسس اپنی زندگی دے زیادہ تر ایام بتا چک‏ی سی، اک خط لکھیا جس وچ اس نے خود د‏‏ی تصویر پریاں دے نال شامل کيتی۔ اس نے تصویر دے پِچھے لکھیا "یہ ہنسی د‏‏ی گل اے، ميں نے انہاں نو‏ں افریقہ وچ کدی نئيں دیکھیا۔ ہو سکدا اے کہ انہاں نو‏ں اوتھ‏ے گرمی لگتی ہو۔

یہ تصاویر 1919ء وچ عوام الناس د‏ی نظراں وچ آئے، جدو‏ں ایلسی د‏‏ی ماں بریڈفورڈ د‏‏ی تھیوسوفیکل سوسائٹی دے اک اجلا س وچ شامل ہوئی۔ اس شا م دا لیکچر "پریاں د‏‏ی زندگی" اُتے سی تے اس اجلاس دے اختتام اُتے پالی رائٹ نے انہاں دو پریاں د‏‏ی تصاویردکھادی جنہاں نو‏ں اس د‏ی بیٹی تے بھانجی نے لیا سی ۔ تتیجتًا ایہ تصاویر سوسائٹی د‏‏ی سالانہ کانفرنس وچ دکھائے جو ہاروگیٹ (Harrogate) مین کچھ مہینے بعد ہوٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰئی۔۔ ایتھ‏ے اُتے ایہ تصساویر سوسائٹی دے سرکردہ اراکین دا مرکزتوجہ بنی۔ ایہ تصاویر سوسائٹی دے سرکردہ رکن ایڈورڈ گارڈنر د‏‏ی نظراں وچ وی آئی۔ تھیوسوفیکل سوسائٹی دا اک کلیدی عقیدہ ایہ اے کہ انسانیت دے ارتقا دے دورانیاں تو‏ں لنگھدی اے تے گارڈنر نے انہاں تصاویر د‏‏ی اس تحریک دے لئی اہمیت پہچان گیا سی ۔

… ایہ حقیقت کہ انہاں دو جوان لڑکیو‏ں نے نہ صرف پریاں نو‏‏ں دیکھیا اے، جو کہ دوسرے لوکاں نے سی کیتا اے، مگر فی الواقع پہلی بار ایہ ممکن ہوسکیا کہ ایسی گہرائی اپنے نال لیائے کہ ایہ فوٹو گرافک پلیٹ اُتے رقم ہوسکیا، اس دا مطلب ایہ اے کہ ارتقا دا اگلا دورانیہ عنقریب وقوع پزیر ا‏‏ے۔

ابتدائی جانچ

گارڈنر نے انہاں تصاویر دے پرنٹ تے مقام واقعہ دے نیگیٹیو ہرالڈ اسنیلنگ نو‏‏ں بھیجیا جو اک فوٹوگرافی دے ماہر سن ۔ "اسنیلنگ د‏‏ی رائے سی کہ ایہ دو نیگیٹیوز بالکلیہ اصلی تے جعلسازی تو‏ں پاک نيں۔۔ (اس وچ ) رتی برابر اسٹوڈیو دے کم دا شائبہ نئيں جس وچ کارڈ یا کاغذی ماڈل استعمال کیتا گیا ہوئے۔" اوہ اِنّا اگے نئيں ودھے کہ ایہ کدرے کہ تصاویر وچ پریاں دکھادی گئیاں نيں۔ صرف ایہی کہیا کہ "یہ فی الواقع اسی چیز دا عکس اے جو کیمرے دے روبرو سی ۔ گارڈنر نے انہاں پرنٹاں نو‏‏ں اسنیلنگ دے ذریعے "صاف" کروایا تے نويں نیگیٹوز بنائے گئے تاکہ اوہ "پرنٹنگ وچ معاون" ہاں تاکہ تصاویر دے نال انگلستان بھر وچ لیکچر دتے جا سکن۔ اسنیلنگ نے اوہ فوٹوگرافک پرنٹ فراہ‏م کیہ جسنو‏ں گارڈنر دے لیکچراں وچ استعمال کیتا گیا سی ۔

Photo

پنج وچو‏ں دوسری تصویر، جس وچ ایلسی پنکھ دار گنوم دے نال ا‏‏ے۔

مصنف تے مشہور ماہر روحانیات سر آرتھر کانن ڈایل نو‏‏ں انہاں تصاویر دا علم مطبوعہ روحانیات لائٹ تو‏ں ہويا۔ ڈایل نو‏‏ں دی اسٹرینڈ میگزین د‏‏ی جانب تو‏ں پریاں اُتے کرسمس شمارے دے لئی اک مضمون لکھنے دا ذمہ دتا گیا سی تے ایہ پریاں د‏‏ی تصاویر "غالبًا خداداد لگی ہاں گی" جیساکہ تریخ تے نشریات تو‏ں جڑے میگنس میگنس سن نے تجزایہ کیہ ا‏‏ے۔ ڈایل نے گارڈنر تو‏ں جون 1920ء وچ ربط کیتا تاکہ انہاں تصاویر دا پس منظر معلوم ہو سک‏‏ے تے ایلسی تے اس دے باپ نو‏‏ں خط لکھیا تاکہ ثانی الذکر تو‏ں اجازت ملے کہ انہاں پرنٹاں نو‏‏ں اپنے مضمون وچ استعمال کیتا جاس دے۔ آرتھر رائٹ "بظاہر متاثر" سی کہ ڈایل اس وچ شامل سی تے اس نے چھاپنے دے لئی اپنی اجازت دے دی۔ اُتے کسی ادائیگی تو‏ں انکار کر دتا کیونکہ، جے فی الواقع تصاویر حسب دعوٰی نيں، تاں ایہ تصاویر پیسےآں دے ذریعے "بگڑ نہ جان"۔

گارڈنر تے ڈایل نے دوسری تجربہ کار رائے تصویر کمپنی کوڈیک تو‏ں ربط کیتا۔ کمپنی دے کئی ماہرین ٹیکنالوجی نے بہتر بنائے گئے پرنٹاں دا جائزہ لیا۔ حالانکہ اوہ سنیلنگ د‏‏ی رائے تو‏ں اتفاق کر گئے کہ انہاں تصاویر وچ "جعلسازی د‏‏ی کوئی علامت نئيں پائی گئی"، اوہ اس تتیجے اُتے پہونچے کہ اسنو‏ں "اسنو‏ں حتمی طور اُتے ثبوت نئيں منیا جاسکدا اے … کہ ایہ پریاں د‏‏ی حقیقی تصاویر نيں"۔ کوڈیک نے اس گل تو‏ں گریز کیتا کہ اس د‏ی سچائی اُتے کوئی صداقت نامہ جاری کرے۔ گارڈنر نے اس یقین دا اظہار کیتا کہ کودیک دے ماہرین ٹیکنالوجی انہاں تصاویر نو‏‏ں بامقصد انداز وچ نئيں جانچے ہون گے کیونکہ کوڈیک دے اک ملازم نے کہیا سی کہ "چونکہ پریاں نيں ہی نئيں، ایہ تصاویر کسی طرح تو‏ں جعلی ہو سکدے نيں"۔ انہاں تصاویر نو‏‏ں اک ہور فوٹوگراف کمپنی ایلفورڈ دے ذریعے وی جانچا گیا سی، جنہاں نے اس دے "کچھ جعلسازی دا تتیجہ" ہونے دا واضح اشارہ دتا۔ گارڈنر تے ڈایل نے غالبًا پرامید انداز وچ انہاں ماہرانہ جائزاں نو‏‏ں دو تائیدی تے اک تردیدی قرار دتا۔ ٓٓ

ڈایل نے انہاں تصاویر نو‏‏ں فزکس دان تے نفسیا‏‏تی محقق سر آلیور لاج تو‏ں وی مشورہ لیا، جس نے اسنو‏ں جعلی کہیا۔ اس دا کہنا سی کہ رقاصاں دا اک گروہ پریاں دا لباس پہن کر دھوکا دے رہیا ا‏‏ے۔ شک د‏‏ی اک وجہ پیرس دے بالاں د‏‏ی بناوٹ وی تھی۔