کمبوڈیائی نسل کشی
کمبوڈیائی لسل کشی | |
---|---|
سرد جنگ کمبوڈیا وچ کھیمر روج دی حکومت دا حصہ | |
ٹول سلینگ نسل کشی دی تریخ، نوم پنہ وچ کمبوڈین نسل کشی دے متاثرین دی کھوپڑیاں | |
ٹکانا | کمپوچیا |
تریخ | 17 اپریل 1975 – 7 جنوری 1979 (3 سال، 8 ماہ تے 20 دن)) |
نشانہ | سابق کمبوڈین سپاہی سیاستدان صنعتی صحافی طالب علم ڈاکٹر وکیل بدھسٹ عیسائی مسلم چام لوک چینی تھائی ویتنامی |
ہلے دی قسم | نسل کشی نسل صفائی سیاسی نسل کشی نسلی نسل کشی اضافی قتل تشدد بھکھ جبری انسانی آزمائشاں احتیاط کھبے بازو دی دہشت گردی |
موتاں | 15 توں 20 لکھ |
مجرم | کھیمر روج |
مقصد | کھیمر نیشنلزم انتہائی قوم پرستی زرعی سوشلزم قومی الحاد فکری بغاوت نسل پرستی سجے بازو سال صفر |
کمبوڈیائی نسل کشی ( کمبوڈیائی: របបប្រល័យពូជសាសន៍នៅកម្ពុជា) کمبوڈیناں دا ظلم و ستم تے نسل کشی سی۔ ایہ کم کمبوڈیا دی کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے جنرل سیکرٹری پول پوٹ دی قیادت وچ کھیمر روج نے کیتا، جس نے کمبوڈیا نوں مکمل طور اُتے خود کفیل زرعی سوشلسٹ معاشرے دی طرف دھکیل دتا۔ اس دے نتیجے وچ ۱۹۷۵ توں ۱۹۷۹ تک ۱٫۵ توں ۲ ملین افراد ہلاک ہوئے، جو کمبوڈیا دی ۱۹۷۵ دی آبادی دا تقریباً اک چوتھائی (تقریباً ۷٫۸ ملین) سن ۔ [۱][۲][۳]
پول پاٹ تے کھیمر روج نوں طویل عرصے توں چینی کمیونسٹ پارٹی تے اس دے چیئرمین ماؤ سی تنگ دی حمایت حاصل رہی اے۔ [lower-alpha ۱] اندازے دے مطابق کھیمر روج نوں ملنے والی غیر ملکی اقتصادی امداد دا گھٹ توں گھٹ ۹۰ فیصد چین توں آیا تے صرف ۱۹۷۵ وچ چین نوں گھٹ توں گھٹ اک بلین امریکی ڈالر بلا سود اقتصادی تے فوجی امداد دتی گئی۔ توں آیا اے .[۱۰][۱۱] اپریل ۱۹۷۵ وچ اقتدار اُتے قبضہ کرنے دے بعد، کھیمر روج ملک نوں اک زرعی سوشلسٹ جمہوریہ وچ تبدیل کرنا چاہندا سی، جس دی بنیاد الٹرا ماؤسٹ پالیسیاں اُتے رکھی گئی سی تے ثقافتی انقلاب توں متاثر سی۔ پول پاٹ تے کھیمر روج دے ہور حکام نے جون ۱۹۷۵ وچ بیجنگ وچ ماؤ نال ملاقات کيتی، منظوری تے مشورہ حاصل کيتا۔ اس دے نال، سی سی پی دے اعلیٰ عہدے داراں نے بعد وچ مدد کيتی پیشکش کرنے دے لئی کمبوڈیا دا دورہ کیتا، جس وچ سابق فوجیاں جداں سی سی پی پولٹ بیورو دی قائمہ کمیٹی دے رکن ژانگ چنچاو شامل سن ۔ اپنے اہداف نوں پورا کرنے دے لئی، کھیمر روج نے شہراں نوں خالی کر دتا تے کمبوڈین نوں پینڈو علاقےآں وچ مزدور کیمپاں وچ منتقل ہونے اُتے مجبور کیتا، جتھے وڈے پیمانے اُتے سزائے موت، جبری مشقت ، جسمانی استحصال، غذائی قلت تے بیماریاں پھیلی ہوئی سی۔ [۱۲] [۱۳] ۱۹۷۶ وچ کھیمر روج نے ملک دا ناں ڈیموکریٹک کمپوچیا رکھ دتا۔
جب ۱۹۷۸ وچ ویتنامی فوج نے حملہ کيتا تے کھیمر روج حکومت دا تختہ الٹ دتا تاں نسل کشی ختم ہوگئی۔ جنوری ۱۹۷۹ تک، خمیر روج دی پالیسیاں نے ۱٫۵ توں ۲ ملین دے درمیان لوک مارے سن، جنہاں وچ ۲۰۰٬۰۰۰-۳۰۰٬۰۰۰ چینی کمبوڈین، ۹۰٬۰۰۰ مسلمان تے ۲۰٬۰۰۰ ویتنامی کمبوڈین شامل سن ۔ [۱۴][۱۵] ۲۰٬۰۰۰ افراد سیکورٹی جیل -۲۱ توں گزرے، جو کہ کھیمر روج دے زیر انتظام ۱۹۶ جیلاں وچوں اک اے، [۱۶] تے صرف ست بالغ بچ پائے۔ [۱۷] قیدیاں نوں موت دی جگہاں اُتے لے جایا جاندا تھا ، جتھے انہاں نوں پھانسی دتی جاندی سی (گولیاں نوں بچانے دے لئی انہاں نوں اکثر پکیکس توں ماریا جاندا سی) [۱۸] تے اجتماعی قبراں وچ دفن کيتا جاندا سی۔ بچےآں دا اغوا تے تادیبی عمل عام سی، تے بوہت سارے لوکاں نوں مظالم کرنے اُتے اکسایا گیا یا مجبور کيتا گیا۔ [۱۹] ۲۰۰۹ تک، کمبوڈیا دے دستاویزی مرکز نے ۲۳٬۷۴۵ اجتماعی قبراں دا نقشہ بنایا اے جنہاں وچ تقریباً ۱٫۳ ملین مشتبہ سزائے موت دتی گئی اے۔ خیال کيتا جاندا اے کہ براہ راست پھانسی نے قتل عام دی ہلاکتاں دی تعداد وچ ۶۰٪ حصہ ڈالیا اے، [۲۰] ہور متاثرین بھکھ، تھکن یا بیماری توں مردے نيں۔
اس قتل عام نے پناہ گزیناں دا دوسرا اخراج شروع کر دتا، جنہاں وچوں بوہت سارے پڑوسی ملک تھائی لینڈ تے کچھ حد تک ویتنام بھج گئے ۔ [۲۱] کمبوڈیا اُتے ویتنامی حملے نے جنوری ۱۹۷۹ وچ کھیمر روج نوں شکست دے کے نسل کشی دا خاتمہ کيتا۔ [۲۲] ۲ جنوری ۲۰۰۱ نوں، کمبوڈیا دی حکومت نے کمبوڈیا دی نسل کشی دے ذمہ دار کھیمر روج قیادت دے ارکان دے خلاف مقدمہ چلانے دے لئی کھیمر روج ٹریبونل قائم کيتا۔ مقدمے دی سماعت ۱۷ فروری ۲۰۰۹ نوں شروع ہوئی۔ [۲۳] ۷ اگست ۲۰۱۴ نوں نوون چیا تے کھیو سمفان نوں قتل عام دے دوران انسانیت سوز جرائم دا مرتکب ٹھہرایا گیا تے انہاں نوں عمر قید دی سزا سنائی گئی۔ [۲۴]
تاریخی پس منظر
[سودھو]کمبوڈیا دی خانہ جنگی
[سودھو]۱۹۶۸ وچ کھیمر روج نے کمبوڈیا وچ باضابطہ طور اُتے ملک گیر بغاوت شروع کيتی۔ بھانويں شمالی ویتنام دی حکومت نوں کھیمر روج دے فیصلے توں آگاہ نئيں کيتا گیا سی، لیکن بغاوت شروع ہونے دے بعد اس دی افواج نے کھیمر روج نوں پناہ تے اسلحہ فراہم کیہ۔ شمالی ویتنام دی کھیمر روج بغاوت دی حمایت نے کمبوڈیا دی فوج دے لئی اس دے اثر و رسوخ دا مقابلہ کرنا ناممکن بنا دتا۔ اگلے دو سالاں تک ایہ بغاوت بڑھی کیوں کہ نروتم سیہانو نے اسنوں روکنے دے لئی کچھ نئيں کيتا۔ جداں جداں بغاوت دی طاقت ودھدتی گئی، پارٹی نے کھل دے خود نوں کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے طور اُتے اعلان کيتا۔ [۲۵]
سیہنو نوں ۱۹۶۰ وچ ریاست دے سربراہ دے عہدے توں ہٹا دتا گیا سی۔ وزیر اعظم لون نول نے کمبوڈیا دی قومی کمیٹی دی مدد توں انہاں نوں اپنے عہدے توں ہٹا دتا، جس دی وجہ توں خمیر جمہوریہ دا قیام عمل وچ آیا، جس نے امریکا دی حمایت کيتی۔ چینی کمیونسٹ پارٹی (سی سی پی) دے مشورے پر، سیہنو، جو بیجنگ وچ جلاوطنی وچ سی، نے کھیمر روج دے نال اتحاد کیتا، تے کھیمر روج دے زیر تسلط جلاوطنی دا برائے ناں سربراہ بن گیا۔ بھانويں لون نول دی فوج دی کمزوری تے فضائی طاقت دے علاوہ کسی وی شکل وچ نويں تنازعے دے لئی امریکی فوجی قوت دے عزم توں پوری طرح آگاہ سی، نکسن انتظامیہ نے نويں خمیر جمہوریہ دے لئی اپنی حمایت دا اعلان کيتا۔ [۲۶]
۲۹ مارچ ۱۹۷۰ نوں شمالی ویت نام نے کمبوڈین فوج دے خلاف حملہ کيتا۔ سوویت یونین دے آرکائیوز توں سامنے آنے والی دستاویزات توں پتہ چلدا اے کہ حملہ کھیمر روج دی واضح درخواست اُتے کيتا گیا سی، جدوں نون چی دے نال گل گل ہوئی سی۔ [۲۷] شمالی ویتنامی فوج نے تیزی توں مشرقی کمبوڈیا دے وڈے حصےآں اُتے قبضہ کر ليا تے واپس دھکیلنے توں پہلے، نوم پنہ دے اندر ۲۴ کلومیٹر تک گھس گئی۔ جون تک، سیہنو دی برطرفی دے تن ماہ بعد، اس نے ملک دے پورے شمال مشرقی حصے توں سرکاری افواج نوں ہٹا دتا سی۔ انہاں قوتاں نوں شکست دینے دے بعد، شمالی ویتنام نے نويں فتح شدہ علاقےآں نوں مقامی باغیاں وچ تبدیل کر دتا۔ کھیمر روج نے ملک دے جنوب تے جنوب مغربی حصےآں وچ "آزاد" علاقے وی قائم کيتے، جتھے اوہ شمالی ویتنامی توں آزادانہ طور اُتے کم کردے سن ۔ [۲۸]کھیمر روج
اس دی فوج ۶٬۰۰۰ توں ودھ کے ۵۰٬۰۰۰ ہو گئی جدوں سیہنو نے کھیمر روج دے لئی میدان وچ جا کے اپنی حمایت دا مظاہرہ کيتا۔ کھیمر روج دے نويں بھرتی ہونے والےآں وچوں بوہت سارے غیر سیاسی کسان سن جو کمیونزم دے بجائے بادشاہ دی حمایت وچ لڑدے سن، جس دی انہاں نوں بوہت گھٹ سمجھ سی۔ [۲۹]
۱۹۷۵ تک، جدوں لون نول دی حکومت دے لئی امریکی حمایت وچ گولہ بارود ختم ہونے لگا، تاں ایہ واضح سی کہ اس دی حکومت دے خاتمے دی الٹی گنتی شروع ہو چکی سی۔ ۱۷ اپریل ۱۹۷۵ نوں کھیمر روج نے نوم پنہ اُتے قبضہ کر ليا تے خانہ جنگی دا خاتمہ کر دتا۔ خانہ جنگی وچ ہونے والی اموات دے اندازے مختلف ہُندے نيں۔ سیہانو نے خانہ جنگی وچ ہونے والی ۶ ملین اموات دا اعداد و شمار استعمال کیتا، [۳۰] جداں کہ الزبتھ بیکر نے سول وار دی دس لکھ توں ودھ اموات دی اطلاع دی، جنہاں وچ فوجی تے شہری شامل نيں۔ [۳۱] دوسرے محققاں اس طرح دے اعلیٰ تخمیناں دی تصدیق کرنے توں قاصر سن ۔ [۳۲] میرک سلیونسکی نے نوٹ کيتا کہ مرنے والےآں دے بوہت سارے اندازے زیربحث نيں تے ہو سکدا اے کہ پروپیگنڈے دے لئی استعمال کيتے گئے ہون، ایہ تجویز کردے نيں کہ حقیقی تعداد ۲۴۰٬۰۰۰ تے ۳۱۰٬۰۰۰ دے درمیان اے۔ [۳۳] جوڈتھ بینسٹر تے ای پیج جانسن نے جنگ وچ ۲٬۷۵٬۰۰۰ اموات نوں "موت دی بلند ترین شرح دے طور اُتے بیان کيتا جس دا اسيں جواز پیش کر سکدے نيں"۔ [۳۴] پیٹرک ہیولین دا کہنا اے کہ "آبادیاتی اعداد و شمار دے بعد وچ سر نو جائزہ وچ [خانہ جنگی] دے لئی مرنے والےآں دی تعداد تن ملین یا اس توں کم دی ترتیب وچ واقع اے "۔ [۱]
امریکا دی بمباری۔
[سودھو]۱۹۷۰ توں ۱۹۷۳ تک کھیمر روج دے خلاف ریاستہائے متحدہ دی اک وڈی بمباری دی ماساں پینڈو کمبوڈیا نوں تباہ کر دتا۔ [۳۵][۳۶] کمبوڈیا وچ اس توں پہلے دی امریکی بمباری دی مہم دراصل ۱۸ مارچ ۱۹۶۹ نوں آپریشن بریک فاسٹ توں شروع ہوئی سی، لیکن کمبوڈیا اُتے امریکی بمباری اس توں کئی سال پہلے شروع ہو چکی سی۔ [۳۲]
امریکی بمباری دی وجہ توں کمبوڈیا دے شہریاں تے کھیمر روج دی ہلاکتاں دی تعداد متنازعہ اے تے کمبوڈیا دی وسیع خانہ جنگی توں وکھ کرنا مشکل اے۔ [۳۳] تخمینہ ۳۰٬۰۰۰ توں ۵۰۰٬۰۰۰ تک اے۔ [۳۷][۳۸][۳۹][۴۰] سلیونسکی دا اندازہ اے کہ خانہ جنگی دی کل اموات دا تقریباً ۱۷٪ امریکی بمباری توں منسوب کيتا جا سکدا اے، ایہ نوٹ کردے ہوئے کہ ایہ موت دی سب توں وڈی وجہ توں بہت پِچھے اے، کیونجے امریکی بمباری بوہت گھٹ آبادی والے سرحدی علاقےآں وچ مرکوز سی۔ [۳۳] بین کیرنن ۵۰٬۰۰۰ توں ۱۵۰٬۰۰۰ اموات نوں امریکی بمباری توں منسوب کردے نيں۔ [۴۱] امریکا دی طرف توں کمبوڈیا اُتے شدید بمباری تے کھیمر روج دی ودھدی ہوئی حمایت تے بھرتی تریخ داناں دے لئی دلچسپی دا باعث رہی اے۔ مائیکل اگنیٹیف، ایڈم جونز [۴۲] تے گریگ گرینڈن [۴۳] سمیت کچھ اسکالرز نے ۱۹۶۵ توں ۱۹۷۳ تک ریاستہائے متحدہ دی مداخلت تے بمباری دی مسانوں اہم عوامل دے طور اُتے بیان کيتا جو کمبوڈیا دے کساناں وچ کھیمر روج دی حمایت دا باعث بنے۔ [۴۴] بین کیرنن دے مطابق، "کھیمر روج امریکی اقتصادی امداد تے کمبوڈیا دی فوجی عدم استحکام دے بغیر اقتدار حاصل نئيں کر سکدا سی۔ اس نے بمباری دی تباہ کاریاں تے شہریاں دے قتل عام نوں بھرتی دے پروپیگنڈے دے طور اُتے تے اپنی سفاکانہ، بنیاد پرست پالیسیاں تے اعتدال پسند کمیونسٹاں تے ہمدرداں نوں ختم کرنے دے بہانے دے طور اُتے استعمال کيتا۔ " [۴۵]
پول پوٹ دے سوانح نگار ڈیوڈ پی چاندلر نے لکھیا اے کہ بمباری نے "امریکا نوں اوہ حاصل کر دتا جو اوہ چاہندا سی - اس نے نوم پنہہ دے کھبے بازو دے حلقے نوں توڑ دتا"، لیکن اس نے پینڈو معاشرے دے خاتمے نوں وی تیز کيتا تے سماجی پولرائزیشن وچ وادھا کيتا۔ [۴۶][۴۷] کریگ ایچیسن دا خیال اے کہ امریکی مداخلت نے کھیمر روج دے لئی بھرتیاں نوں فروغ دتا، لیکن ایہ تنازعہ اے کہ ایہ کھیمر روج دی فتح دی بنیادی وجہ سی۔ [۴۸] ولیم شاکراس دے مطابق، ریاستہائے متحدہ دی بمباری تے زمینی دراندازی نے کمبوڈیا نوں اس افراتفری وچ ڈال دتا جس توں سیہنو نے برساں توں بچنے دے لئی کم کيتا سی۔ [۴۹]
چین
[سودھو]ماؤ دا دور
[سودھو]۱۹۵۰ دی دہائی دے بعد توں، پول پوٹ نے عوامی جمہوریہ چین دے اکثر دورے کيتے، جتھے اس نے چینی کمیونسٹ پارٹی دے اہلکاراں توں سیاسی تے فوجی تربیت حاصل کيتی، خاص طور اُتے پرولتاریہ دی آمریت کے نظریے اُتے ۔ [۵۰][۵۱] نومبر ۱۹۶۵ توں فروری ۱۹۶۶ تک، سی سی پی دے اعلیٰ عہدے دار جداں کہ چن بوڈا تے ژانگ چنچاو نے انہاں نوں چین دا کمیونسٹ انقلاب ، طبقاتی جدوجہد ، کمیونسٹ انٹرنیشنل وغیرہ جداں موضوعات اُتے تربیت دی۔ [۵۱] پول پوٹ نے ڈینگ ژیاؤ پنگ تے پینگ جین سمیت ہور حکام توں وی ملاقات کيتی۔ [۵۰] اوہ کانگ شینگ دے اس لیکچر توں خاصے متاثر ہوئے جس وچ انہاں نے سیاسی تطہیر حاصل کرنے دا طریقہ دسیا۔ [۵۱]
۱۹۷۰ وچ لون نول نے سیہانو دا تختہ الٹ دتا، تے بعد وچ بیجنگ بھج گیا، جتھے پول پاٹ وی آیا ہويا سی۔ سی سی پی دے مشورے پر، کھیمر روج نے اپنی پوزیشن تبدیل کی، تے سیہنو دی حمایت دے لئی، اس نے نیشنل یونائیٹڈ فرنٹ آف کمپوچیا قائم کيتا۔ صرف ۱۹۷۰ وچ ، چینیاں نے مبینہ طور اُتے متحدہ محاذ نوں ۴۰۰ ٹن فوجی امداد فراہم کيتی۔ اپریل ۱۹۷۴ وچ ، سیہنو تے کھیمر روج دے رہنما اینگ ساری تے کھیو سمفن نے بیجنگ وچ ماؤ نال ملاقات کيتی۔ ماؤ نے انہاں پالیسیاں دی حمایت دی جو کھیمر روج نے تجویز دی سی، لیکن اوہ نئيں چاہندے سن کہ خانہ جنگی جیتنے تے اک نواں کمبوڈیا قائم کرنے دے بعد کھیمر روج سیہنو نوں پسماندہ کر دے۔ [۵۰][۵۲]
جون ۱۹۷۵ وچ پول پاٹ تے کھیمر روج دے ہور حکام نے بیجنگ وچ ماؤ سی تنگ نال ملاقات کيتی، جتھے ماؤ نے پول پوٹ نوں "پرولتاریہ دی آمریت دے تحت مسلسل انقلاب دے اصول" اُتے لیکچر دتا، جس وچ دو مضامین دی سفارش کيتی گئی۔ جو یاو وینیوآن نے لکھی سی تے پول پوٹ نوں ۳۰ توں ودھ کتاباں بھیجی سی، جو کارل مارکس ، فریڈرک اینگلز ، ولادیمیر لینن تے جوزف اسٹالن نے بطور تحفہ لکھی سی۔ [۵۰][۵۱] اس ملاقات دے دوران ماؤ نے پول پاٹ توں کہیا: [۵۳]پول پوٹ نے جواب دتا: "صدر ماؤ دی طرف توں اٹھائے گئے تنازعات دی لکیراں اک اہم تزویراندی مسئلہ اے۔ اسيں مستقبل وچ آپ دیاں گلاں اُتے عمل کرن گے۔ اپنے بچپن دے دناں توں، ميں نے صدر ماؤ دے مختلف کماں نوں پڑھیا تے سکھیا، خاص طور اُتے عوامی جنگ اُتے انہاں دے نظریات۔ آپ دے اعمال نے ساڈی پوری ٹیم دی رہنمائی دی اے۔ " [۵۰] دوسری طرف، اگست ۱۹۷۵ وچ اک ہور ملاقات دے دوران، چینی وزیر اعظم ژو این لائی نے سیہانو دے نال نال کھیمر روج دے رہنماواں کھیو سامپھان تے آئنگ ساری نوں فون کردے ہوئے چین دے عظیم لیپ فارورڈ وچ غلطیاں دا حوالہ دتا۔ دی طرف بنیاد پرست تحریک [۵۴][۵۵] چاؤ نے انہاں اُتے زور دتا کہ اوہ انہاں غلطیاں نوں نہ دہراواں جو تباہی دا باعث بنی نيں۔ [۵۴][۵۶] سیہنو نے بعد وچ یاد کيتا کہ کھیو سامپھان تے آئنگ تھیرتھ نے صرف "اک ناقابل یقین تے اعلیٰ مسکراہٹ" دے نال جواب دتا سی۔ [۵۶][۵۷]ہم آپ توں متفق نيں! آپ دا ودھ تر تجربہ اسيں توں بہتر اے۔ چین آپ اُتے تنقید کرنے دی صلاحیت نئيں رکھدا۔ اپنے پنجاہ سال دے سیاسی دورے وچ دس غلطیاں کاں، کچھ قومی، کچھ مقامی... ايسے لئی مینوں یقین اے کہ چین آپ دی تعریف کرنے دی صلاحیت رکھدا اے، آپ اُتے تنقید کرنے دی نئيں۔ آپ بنیادی طور اُتے درست کہندے نيں... جمہوری انقلاب توں سوشلسٹ راستے اُتے جانے دے دو امکانات نيں: پہلا سوشلزم، دوسرا سرمایہ داری۔ ہن ساڈا حال کچھ ایويں اے۔ اج توں پنجاہ سال پہلے یا ہن توں سو سال بعد، دونے نظریات دے درمیان کشمکش موجود رہے گی۔ اج توں دس ہزار سال بعد وی دونے نظریات دی کشمکش جاری رہے گی۔ جدوں کمیونزم دا ادراک ہو جائے گا، تب وی دونے نظریات دے درمیان کشمکش رہے گی۔ ورنہ آپ مارکسسٹ نئيں نيں۔ جداں کہ لینن نے کہیا، ساڈی قوم ہن اک سرمایہ دار قوم اے جس وچ کوئی سرمایہ دار نئيں اے۔ ایہ قوم سرمایہ دارانہ حقوق دی حفاظت کردی اے، تے آمدنی برابر نئيں ہُندی۔ مساوات دے نعرے دے تحت عدم مساوات دا نظام متعارف کرایا گیا اے۔ دو خطوط دے درمیان جدوجہد ہوئے گی، ترقی یافتہ تے پسماندہ دے درمیان جدوجہد ہوئے گی، ایتھے تک کہ جدوں کمیونزم دا ادراک ہوجائے گا۔ اج اسيں اس دی مکمل وضاحت نئيں کر سکدے۔
چین نسل کشی دے دوران کھیمر روج دا مرکزی بین الاقوامی محافظ سی، جس نے "۱۵٬۰۰۰ توں ودھ فوجی مشیر" تے ودھ تر بیرونی امداد فراہم دی سی۔ [۵۸] [۵۹] ایہ اندازہ لگایا گیا اے کہ کھیمر روج نوں گھٹ توں گھٹ ۹۰٪ غیر ملکی امداد چین توں آئی، صرف ۱۹۷۵ وچ ۱ بلین ڈالر دی سود توں پاک اقتصادیات تے فوجی امداد دے پیش نظر، "اب تک چین دی طرف توں"۔ کسی اک ملک نوں دتی جانے والی سب توں وڈی امداد"۔ [۱۰][۱۱] ۱۹۷۶ وچ داخلی بحراناں دے اک سلسلے نے بیجنگ نوں کھیمر روج دی پالیسیاں اُتے خاطر خواہ اثر ڈالنے توں روک دتا۔ [۵۵]
منتقلی دی مدت
[سودھو]ستمبر ۱۹۷۶ وچ ماؤ دی موت دے بعد، چین تقریباً دو سال دی تبدیلی توں گزریا، جس دے بعد ڈینگ ژیاؤ پنگ دسمبر ۱۹۷۸ وچ اس دے نويں سب توں وڈے رہنما بن گئے۔ عبوری دور دے دوران، پول پاٹ نے جولائی ۱۹۷۷ وچ چین دا سرکاری دورہ کيتا تے چیئرمین ہويا گوفینگ تے سی سی پی دے ہور اعلیٰ حکام نے انہاں دا استقبال کیتا، پیپلز ڈیلی نے انہاں نوں "کمبوڈیا توں کامریڈ" (柬埔寨战友) کہیا۔ [۶۰] پاٹ نے زہائی دے زرعی پیداوار دے ماڈل دا وی دورہ کیتا، جو ماؤ دے دور دی پیداوار اے۔ چین دے نائب وزیر اعظم تے دزہائی دے رہنما چن یونگگوئی نے کمیونزم دی طرف اپنی تحریک دی کامیابیاں نوں سراہنے دے لئی دسمبر ۱۹۷۷ وچ کمبوڈیا دا دورہ کيتا۔ [۶۱]
۱۹۷۸ وچ کھیمر روج دے رہنما تے ڈیموکریٹک کمپوچیا دے قومی دفاع دے وزیر سون سین نے چین دا دورہ کيتا تے اس توں فوجی امداد دی منظوری حاصل کيتی۔ [۶۲] ايسے سال سی سی پی دے اعلیٰ عہدے دار جداں کہ وانگ ڈونگ زنگ تے ڈینگ ینگ چاو نے مدد کيتی پیشکش دے لئی کمبوڈیا دا دورہ کيتا۔ [۶۲][۶۳]
ڈینگ دور
[سودھو]ڈینگ دے چین دا سب توں وڈا لیڈر بننے دے فوراً بعد، [[کمبوڈیا ویتنام جنگ|ویتنام نے کمبوڈیا اُتے حملہ کرکے تے جنوری ۱۹۷۹ وچ کھیمر روج نوں شکست دے کے نسل کشی دا خاتمہ کیا]] ، [۲۲] جس دے نتیجے وچ عوامی جمہوریہ کمپوچیا دا قیام عمل وچ آیا۔ جنوب مشرقی ایشیا وچ سوویت یونین تے ویتنام دے اثر و رسوخ دا مقابلہ کرنے دے لئی، چین نے سرکاری طور اُتے ویتنام دے حملے دی مذمت کيتی تے کھیمر روج نوں مادی مدد فراہم کرنا جاری رکھیا۔ ۱۹۷۹ دے اوائل وچ ، چین نے ویتنام اُتے حملے دا جواب دینے دے لئی ویتنام اُتے حملہ کيتا۔ [۶۴]
ڈینگ سنگاپور دے وزیر اعظم لی کوان یو دی طرف نال جنگ دے پیمانے تے مدت نوں محدود کرنے دے لئی گل گل دے ذریعے قائل ہوئے۔ اک ماہ تک جاری رہنے والی جنگ دے بعد سنگاپور نے کمبوڈیا دے معاملے اُتے ویتنام تے چین دے درمیان ثالثی دی کوشش کيتی۔ [۶۵]
دوسری حمایت
[سودھو]۱۹۷۸ تے ۱۹۷۹ دے ویتنامی حملے دی چینی تے مغربی مخالفت دے نتیجے وچ ، کھیمر روج نے ۱۹۸۲ تک کمبوڈیا دی اقوام متحدہ دی کرسی اُتے قبضہ جاری رکھیا، جس دے بعد ایہ نشست کھیمر روج -ک اتحاد نے لے لی، جس دی سربراہی مخلوط حکومت دے پاس سی۔ کمپوچیئن ڈیموکریسی دے ناں توں جانیا جاندا سی۔ [۶۶] [۶۷] ویتنام دی مخالفت توں متاثر ہو کے، چین نے اپنی سرزمین اُتے ۱۹۷۹ توں ۱۹۸۶ تک کھیمر روج دے فوجیاں نوں تربیت دی، "۱۹۹۰ تک کھیمر روج دے فوجیاں دے نال فوجی مشیراں نوں تعینات کیتا،" [۶۸] تے "گھٹ توں گھٹ $۱ بلین دی سپلائی کيتی۔ ۱۹۸۰ دی دہائی وچ فوجی امداد [۶۹]
۱۹۹۱ دے پیرس امن معاہدے دے بعد، تھائی لینڈ نے کھیمر روج نوں "تجارت تے اپنی سرگرمیاں نوں برقرار رکھنے دے لئی تھائی سرحد توں گزرنے دی اجازت دی... حالانکہ بین الاقوامی تنقید، خاص طور اُتے امریکا تے آسٹریلیا دی طرف توں... اس نے کسی وی قسم دی براہ راست فوجی حمایت نوں مسترد کرنے دا سبب بنیا۔ . [۷۰] ایداں دے الزامات وی نيں کہ امریکا نے کھیمر روج دی براہ راست یا بالواسطہ حمایت دی کیونجے اوہ جنوب مشرقی ایشیا وچ ویتنام دے اثر و رسوخ نوں کمزور کرنا چاہندا سی۔ [۷۱] [۷۲] [۷۳] چین، امریکا تے کچھ مغربی ملکاں دی حمایت توں، اس اتحاد نے سرد جنگ دے خاتمے دے بعد وی ۱۹۹۳ تک کمبوڈیا دی اقوام متحدہ دی نشست برقرار رکھی۔ [۳۲]
نظریہ
[سودھو]اس قتل عام وچ نظریات نے اہم کردار ادا کيتا۔ پول پوٹ مارکسزم-لینن ازم توں متاثر سی تے اوہ کمبوڈیا نوں غیر ملکی اثرات توں پاک اک مکمل خود کفیل زرعی سوشلسٹ معاشرے وچ تبدیل کرنا چاہندا سی۔ سٹالن دے کم نوں انہاں دی فکر اُتے "اہم تعمیری اثر" کہیا جاندا اے۔ ماؤ دے کم وی بااثر سن، خاص طور اُتے انہاں دی کتاب آن دتی نیو ڈیموکریسی وچ ۔ مؤرخ ڈیوڈ چاندلر دے مطابق، ژاں زاک روسو انہاں دے پسندیدہ مصنفاں وچوں اک سن ۔ ۱۹۶۰ دی دہائی دے درمیان، پول پوٹ نے کمبوڈیا دی صورت حال دے مطابق مارکسزم-لیننزم دے بارے وچ اپنے نظریات دی اصلاح کی، جداں کمبوڈیا نوں طاقتور خمیر سلطنت دے فرضی افسانوی ماضی وچ واپس لیانا، غیر ملکی امداد تے مغربی سبھیاچار جداں بدعنوان اثرات نوں ختم کرنا، تے کمبوڈیا دی سبھیاچار نوں بحال کرنا۔ معاشرہ [۷۴]
پول پوٹ دا خیال سی کہ کمبوڈیا دے پینڈو شمال مشرق وچ اس دے تجربے نوں کمبوڈیا نوں اک زرعی یوٹوپیا وچ تبدیل کرنے دی لوڑ اے - جتھے اس نے خطے دے انفرادی قبیلے دی زرعی خود کفالت دے لئی اک تعلق پیدا کيتا جدوں کھیمر روج نے اقتدار سنبھالیا۔ [۷۵] اک وڈے معاشرے وچ انہاں اہداف (چھوٹی، پینڈو برادریاں دے مشاہدات اُتے تشکیل دتے گئے) نوں نافذ کرنے دیاں کوششاں آنے والی نسل کشی دی بنیادی وجوہات سی۔ [۷۶] [۷۷] کھیمر روج دے اک رہنما نے دسیا کہ ایہ قتل "آبادی نوں پاک کرنے" دے لئی کيتے گئے سن ۔ [۷۸] کھیمر روج نے عملی طور اُتے کمبوڈیا دی پوری آبادی نوں خود نوں متحرک گروپاں وچ تقسیم کرنے اُتے مجبور کيتا۔ [۷۹] مائیکل ہنٹ نے لکھیا کہ ایہ "سوشل موبلائزیشن دا اک تجربہ سی جو ویہويں صدی دے انقلابات وچ بے مثال سی۔ [۷۹] کھیمر روج نے آبادی نوں قابو وچ رکھنے دے لئی جبری حکمرانی، فاقہ کشی، جبری دوبارہ آباد کاری، زمینی استحکام تے ریاستی دہشت گردی دا استعمال کيتا [۷۹] ۔ کھیمر روج دے اقتصادی منصوبے نوں مناسب طور اُتے "مہا لوٹ پلوہ" دا ناں دتا گیا سی، جو چین دے عظیم لیپ فارورڈ دی براہ راست نشانی اے، جس دی وجہ توں چین دے عظیم قحط وچ لکھاں اموات ہوئیاں۔ [۸۰][۸۱]
[۸۲] کینتھ ایم کوئن دے لکھے ہوئے ڈاکٹریٹ دے مقالے وچ "بنیاد پرست پول پاٹ حکومت کیتی ابتدا" دے بارے وچ ، "پول پاٹ تے کھیمر روج دی نسل کشی دی پالیسیاں اُتے رپورٹ کرنے والے پہلے شخص" دے طور اُتے تسلیم کيتا گیا اے۔ " [۸۳] جنوب مشرقی ایشیا وچ امریکی محکمہ خارجہ دے فارن سروس آفیسر دے طور اُتے خدمات انجام دیندے ہوئے، کوئین نوں ۱۹۷۳–۱۹۷۴ دے درمیان نو ماہ دے لئی جنوبی ویتنام دی سرحد اُتے تعینات کيتا گیا سی [۸۴] ۔ اوتھے رہندے ہوئے، کوئن نے "ان گنت کمبوڈیائی پناہ گزیناں دا انٹرویو کيتا جو کھیمر روج دے وحشیانہ چنگل توں بچ گئے سن ۔ [۸۴] مرتب کيتے گئے انٹرویوز تے انہاں مظالم دی بنیاد اُتے جو اس نے دیکھیا سی، کوئن نے اس دے بارے وچ ۴۰ صفحات اُتے مشتمل اک رپورٹ لکھی، جو پوری امریکی حکومت دے ہر ملازم نوں بھیجی گئی سی [۸۵] ۔ رپورٹ وچ اس نے لکھیا کہ کھیمر روج " نازی جرمنی تے سوویت یونین دی مطلق العنانیت دے نال بہت ودھ مشترک سی۔" [۸۶] کوئن نے کھیمر روج دے بارے وچ لکھیا کہ "۱۹۷۰ دی دہائی وچ کمبوڈیا وچ ہونے والی دہشت تے تشدد دی وضاحت دے طور اُتے اک چیز ابھرتی اے، اوہ وکھ تھلگ دانشوراں دے اک چھوٹے توں گروہ دی جو پوری طرح توں اس دے تصور توں مشتعل نيں۔ بدعنوان معاشرہ تے ماؤ نوازاں نے کم توں کم وقت وچ اک خالص سوشلسٹ نظام بنانے دے منصوبے نوں ہويا دی، انتہائی نوجوان، غریب تے غیرت مند جنگجوواں نوں بھرتی کیتا، انہاں نوں سٹالنسٹ آقاواں توں سیکھے ہوئے سخت تے ظالمانہ طریقےآں دی ہدایت دی، تے انہاں نوں جسمانی طور اُتے استعمال کيتا گیا۔ ثقافتی بنیاد نوں تباہ کرنا تے رہتل دی تطہیر، پھانسیاں تے تشدد دے ذریعے اک نويں معاشرے نوں نافذ کرنا۔ " [۸۷]
بین کیرنن نے کمبوڈیا دی نسل کشی دا موازنہ پہلی جنگ عظیم دے دوران سلطنت عثمانیہ دے ذریعہ آرمینیائی نسل کشی تے دوسری جنگ عظیم دے دوران نازی جرمنی دے ذریعہ یہودیاں دی نسل کشی توں کيتا اے۔ بھانويں ہر نسل کشی منفرد سی، لیکن انہاں وچ کچھ مشترک خصوصیات سی، تے نسل پرستی تِناں حکومتاں دے نظریے دا اک وڈا حصہ سی۔ تِناں حکومتاں نے مذہبی اقلیتاں نوں نشانہ بنایا تے اپنی سلطنتاں نوں وسعت دینے دے لئی طاقت دا استعمال کرنے دی وی کوشش کيتی، جسنوں اوہ اپنا تاریخی مرکز سمجھدے سن (بالترتیب خمیر سلطنت، ترکستان تے لبنسراوم)، تے تِناں حکومتاں نے "اپنی نسلی طور اُتے کساناں نوں حقیقی تصور کیا"۔ قومی طبقہ، نسلی مٹی جس توں نويں ریاست تیار ہوئی۔ " [۸۸]
قتل عام
[سودھو]نسل کشی
[سودھو]کمبوڈیا دی سابقہ حکومت یا غیر ملکی حکومتاں دے نال نال تمام پیشہ ور افراد، دانشوراں، بدھ راہباں تے نسلی اقلیتاں دے نال روابط رکھنے والے لوکاں نوں کھیمر روج دی حکومت اکثر گرفتار تے قتل کردی سی۔ ایتھے تک کہ اوہ لوک جو فکری خوبیاں دے حامل سمجھے جاندے سن، جداں کہ چشمہ پہننے والے یا اک توں ودھ زباناں بول سکدے سن، نوں ختم کر دتا گیا کیونجے حکومت نوں خدشہ سی کہ اوہ کھیمر روج دے خلاف بغاوت کرن گے۔ [۸۹] ايسے وجہ توں پول پوٹ نوں صحافیاں تے مورخین جداں ولیم بریگین نے "نسل کشی کرنے والا آمر" قرار دتا اے۔ [۹۰] انگریز ماہر سماجیات مارٹن شا نے کمبوڈیا دی نسل کشی نوں " سرد جنگ دے دور دی خالص ترین نسل کشی" قرار دتا۔ کمبوڈیا دے معاشرے نوں نسلی، سماجی تے سیاسی خطوط اُتے پاک کرنے دی کوششاں نے کمبوڈیا دی سابقہ فوجی تے سیاسی قیادت دے نال نال کاروباری رہنماؤں، صحافیاں، طلباء، ڈاکٹراں تے وکلاء دا صفایا کر دتا۔ [۹۱]
نسلی ویتنامی، نسلی تھائی ، نسلی چینی ، نسلی چام ، کمبوڈین عیسائی تے ہور اقلیتاں نوں وی نشانہ بنایا گیا۔ کھیمر روج نے اقليتی گروہاں نوں زبردستی منتقل کيتا تے انہاں دی زباناں اُتے پابندی لگیا دتی۔ حکم نامے دے ذریعے کھیمر روج نے ۲۰ توں ودھ اقليتی گروہاں دے وجود اُتے پابندی عائد کر دتی جو کمبوڈیا دی آبادی دا ۱۵ فیصد نيں۔ [۹۲]
نسلی متاثرین
[سودھو]جداں کہ کمبوڈیا دے باشندے عام طور اُتے کھیمر روج حکومت دا شکار سن، کھیمر روج دے ذریعے کيتے جانے والے ظلم و ستم، تشدد تے قتل نوں اقوام متحدہ نے نسل کشی دی کارروائیاں وچ شمار کيتا کیونجے پول پوٹ تے اس دی حکومت نے نسلی تے مذہبی اقلیتاں نوں منظم طریقے توں نشانہ بنایا سی۔ [۹۳]
علماء تے مورخین دی اس بارے وچ مختلف آراء نيں کہ آیا کھیمر روج دے ہتھوں ہونے والے ظلم و ستم تے قتل نوں نسل کشی سمجھیا جانا چاہیدا، کیونجے ۱۹۷۹ وچ کھیمر روج حکومت دے خاتمے دے فوراً بعد آنے والی اسکالرشپ نے دعویٰ کيتا کہ متاثرین انہاں حالات دا نشانہ بنے۔ ماریا جا سکدا تھا. مثال دے طور پر، مائیکل وِکری نے کہیا کہ ایہ ہلاکتاں "وڈی حد تک انتقامی، غیر نظم و ضبط دے حامل کساناں دی فوج دی بے ساختہ زیادتیاں دا نتیجہ سی۔ " [۹۴]
اس نظریے دی تائید الیگزینڈر ہنٹن نے کی، جس نے کھیمر روج دے اک سابق کیڈر دا بیان کيتا جس نے دعویٰ کيتا کہ ایہ ہلاکتاں لون نول دے فوجیاں دی ناانصافی دا ردعمل سی۔ اوہ فوجی پول پاٹ تے کھیمر روج دی آمد توں پہلے ویت من دے سابق ایجنٹاں نوں مار ڈالدے سن ۔ [۹۵] وِکری نے اک بار غلطی توں ایہ دلیل دتی سی کہ کھیمر روج حکومت دے دوران چام دے متاثرین دی تعداد ۲۰٬۰۰۰ دے لگ بھگ سی [۹۶] جو پال پوٹ تے کھیمر روج دے خلاف نسل کشی دے جرم توں انکار کرے گی۔ ایہ ہلاکتاں کھیمر روج حکومت کیتی اک مرکزی تے افسر شاہی دی کوشش سی، جداں کہ حال ہی وچ کمبوڈیا دے دستاویزی مرکز (سی ڈی-کیم) دے ذریعہ کھیمر روج دی داخلی سلامتی دے دستاویزات دی دریافت دے ذریعے دستاویز کيتا گیا اے، جس نے کمبوڈیا وچ ہونے والی ہلاکتاں دی ہدایت دی سی۔ [۹۷] اُتے "عدم قتل عام وچ بے نظمی تے بے ساختہ" دیاں مثالاں وی موجود سی۔ [۹۸] اس دے اُتے، ایچرسن ایہ وی برقرار رکھدا اے کہ سیاسی وابستگی، نسل، مذہب تے شہریت دی بنیاد اُتے منظم اجتماعی قتل دے نتیجے وچ کمبوڈیا دی اک تہائی آبادی دا نقصان ہويا، جو کھیمر روج نسل کشی دے لئی مؤثر طور اُتے ذمہ دار اے۔ [۹۹]
ڈیوڈ چاندلر نے دلیل دتی اے کہ بھانويں نسلی اقلیتاں کھیمر روج حکومت دا شکار سی، لیکن انہاں نوں خاص طور اُتے انہاں دے نسلی پس منظر دی وجہ توں نشانہ نئيں بنایا گیا، بلکہ اس لئی کہ اوہ ودھ تر حکومت دے دشمن سن ۔ [۱۰۰] چاندلر نے ہٹلر دے نال ممکنہ مماثلتاں توں بچنے دے لئی "شاونزم" تے "نسل کشی" دی اصطلاحات دے استعمال نوں وی مسترد کر دتا۔ اس توں ظاہر ہُندا اے کہ چاندلر کھیمر روج حکومت اُتے نسل کشی دے جرم دا الزام لگانے دی منطق اُتے یقین نئيں رکھدا۔ مائیکل وکیری چاندلر توں اتفاق کردا اے، تے کھیمر روج حکومت دے مظالم نوں نسل کشی دے طور اُتے قبول کرنے توں انکار کردا اے۔ ویتنام مخالف تے مذہب مخالف پالیسیاں دی وجہ توں، وکیری نے کھیمر روج نوں اک "شاونسٹ" حکومت سمجھیا۔ [۱۰۱] اسٹیفن ہیڈر دا ایہ وی مننا اے کہ کھیمر روج نسل کشی دا قصوروار نئيں سی، ایہ کہندے ہوئے کہ حکومت دے مظالم نسل توں متاثر نئيں سن ۔ [۱۰۲]
بین کیران نے دلیل دتی کہ ایہ درحقیقت اک نسل کشی سی تے اوہ انہاں تِناں علماء توں متفق نئيں نيں، جس دے لئی اوہ کمبوڈیا وچ چام لوکاں دی تریخ دا حوالہ دیندے نيں، جداں کہ اک بین الاقوامی ٹربیونل نے نون چی تے کھیو سمفان نوں ۹۲ تے ۸۷ وچ مجرم قرار دتا اے۔ مقدمات
ویتنامی
[سودھو]کھیمر روج نے ابتدا وچ کمبوڈیا توں نسلی ویتنامیاں نوں نکالنے دا حکم دتا، لیکن فیر اس نے وڈی تعداد وچ ویتنامی شہریاں دا قتل عام کيتا جنہاں نوں کمبوڈیا توں بے دخل کيتا جا رہیا سی۔ [۱۰۳] حکومت نے بقیہ ۲۰٬۰۰۰ ویتنامیاں نوں فرار ہونے توں روکیا تے ودھ تر گروہ نوں ہلاک کر دتا۔ [۱۴] کھیمر روج نے نسل کشی دے اپنے اہداف دی حمایت دے لئی میڈیا دا وی استعمال کيتا۔ ریڈیو نوم پینہ نے کمبوڈین توں ۵۰ ملین ویتنامیاں نوں ختم کرنے دا مطالبہ کيتا۔ [۱۰۴]
ہور برآں کھیمر روج نے ویتنام وچ سرحد پار توں کئی حملے کيتے جتھے انہاں نے اندازاً ۳۰٬۰۰۰ ویتنام دے شہریاں نوں ہلاک کيتا۔ [۱۰۵][۱۰۶] خاص طور اُتے اپریل ۱۹۷۸ وچ با چک قتل عام دے دوران، کھیمر روج دی فوج سرحد پار کر کے پنڈ وچ داخل ہوئی، جس توں اک ہی وقت وچ ۳٬۱۵۷ ویتنامی شہری ہلاک ہوئے۔ اس نے ویتنامی حکومت کیتی طرف توں فوری ردعمل اُتے مجبور کیتا، جس توں کمبوڈیا-ویتنامی جنگ شروع ہوئی جس وچ کھیمر روج نوں بالآخر شکست ہوئی۔ [۱۰۷] [۱۰۸]
چینی
[سودھو]کھیمر روج حکومت دے دوران چینی کمبوڈیا دی ریاست نوں "جنوب مشرقی ایشیا وچ کِسے وی نسلی چینی کمیونٹی دی طرف توں ہن تک دی بدترین تباہی" دے طور اُتے بیان کيتا گیا اے۔ [۹۲] چینی نسل دے کمبوڈیناں نوں کھیمر روج نے نسل کشی دا سبب قرار دتا کہ انہاں نے "کمبوڈیناں دا استحصال کیا"۔ [۱۰۹] چینی سرمایہ دارانہ نظام دے نال تاجراں تے ساہوکاراں دے طور اُتے منسلک سن، جدوں کہ تاریخی طور اُتے اس گروہ نے اپنی ہلکی جلد دی رنگت تے ثقافتی اختلافات دی وجہ توں ناراضگی دا اظہار کيتا۔ [۱۱۰] ۱۹۷۸ وچ سیکڑاں چام، چینی تے خمیر خانداناں نوں پھڑیا گیا تے کہیا گیا کہ انہاں نوں دوبارہ آباد کيتا جائے گا، لیکن حقیقت وچ انہاں نوں پھانسی دے دتی گئی۔ [۱۰۹]
۱۹۷۵ وچ کھیمر روج حکومت دے آغاز وچ کمبوڈیا وچ ۴٬۲۵٬۰۰۰ نسلی چینی آباد سن ۔ ۱۹۷۹ دے آخر تک، صرف ۲۰۰٬۰۰۰ لوک رہ گئے سن، تے اوہ وی تھائی پناہ گزیناں دیاں تھانواں یا کمبوڈیا وچ پھنس گئے سن ۔ ۱۷۰٬۰۰۰ چینی کمبوڈیا توں ویتنام فرار ہو گئے جدوں کہ ہور نوں دوسرے ملکاں وچ بھیج دتا گیا۔ [۱۱۱] چینی بنیادی طور اُتے شہری سن، انہاں نوں کھیمر روج دی انقلابی پینڈو پرستی دے خطرے وچ ڈال دتا تے شہر دے باشندےآں نوں کھیتاں وچ کڈ دتا۔ [۹۲] عوامی جمہوریہ چین دی حکومت نے کمبوڈیا وچ نسلی چینیاں دے قتل دی مخالفت نئيں کيتی کیونجے اوہ شاید اس صورت حال توں بے خبر سن ۔ [۱۱۲]
چام مسلم
[سودھو]بین کیرنن دے مطابق "سب توں بھیانک قتل عام دی مہم کمبوڈیا دی مسلم اقلیت، چام دے لوکاں دے خلاف چلائی گئی سی۔ [۱۱۳] نوں اک "غیر ملکی" تے "بیرونی" سبھیاچار دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی جو کہ نويں کمیونسٹ نظام وچ شامل نئيں سی۔ ابتدائی طور اُتے کھیمر روج دا مقصد آبادی نوں منتشر کرنے دے ذریعے چام لوکاں دا زبردستی انضمام سی۔ پول پوٹ نے فیر چام دے لوکاں نوں ڈرانے دی کوشش کيتی، جس وچ پنڈ دے بزرگاں دا قتل وی شامل سی، لیکن اس نے آخر کار چام دے لوکاں دے وڈے پیمانے اُتے قتل دا حکم دتا۔ امریکی پروفیسر سیموئیل ٹوٹن تے آسٹریلوی پروفیسر پال آر۔ بارٹروپ دا اندازہ اے کہ جے ایہ ۱۹۷۹ وچ کھیمر روج دا تختہ الٹنے دے لئی نہ ہُندے تاں ایہ کوششاں چم آبادی نوں مکمل طور اُتے ختم کر دیندی۔ [۱۱۴]
چام نے ۱۹۵۰ دی دہائی دے اوائل وچ کمیونزم وچ اپنی شمولیت دے ذریعے شہرت حاصل کيتی جدوں چام دے اک بزرگ، سوس مان نے انڈوچائنا کمیونسٹ پارٹی وچ شمولیت اختیار کيتی تے پارٹی دی قوتاں دا اک اہم مقام بننے دے لئی اک اعلیٰ عہدے اُتے فائز ہوئے۔ اوہ ۱۹۷۰ وچ مشرقی علاقے وچ واپس آئے تے کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا وچ شامل ہو گئے، تے اپنے بیٹے میٹ لی دے نال مشرقی ریجنہاں دی اسلامی تحریک دی بنیاد رکھی۔ چام دے لوکاں نوں انقلاب وچ حصہ لینے دی ترغیب دینے دے لئی اوہ مل کے کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دا منہ بولدا ثبوت بن گئے۔ ایس او ایس مین دی اسلامی تحریک نوں ۱۹۷۰–۱۹۷۵ دے درمیان کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دی قیادت نے وی برداشت کيتا۔ چام دے لوکاں نوں آہستہ آہستہ ۱۹۷۲ دے اوائل وچ جنوب مغرب وچ اپنے عقیدے تے مخصوص طرز عمل نوں ترک کرنے دی ترغیب دتی گئی۔ [۱۱۵]
۱۹۷۲–۱۹۷۳ وچ ، کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا نے چام دے دس دیہات اُتے قبضہ کر ليا، نويں چام لیڈراں نوں نصب کيتا تے پنڈ والےآں نوں اپنے آبائی شہراں توں دور کھیتاں وچ کم کرنے دی ترغیب دی۔ کیرنن کے انٹرویو وچ اک گواہ نے دعویٰ کيتا کہ اس وقت کمپوچیا دی کمیونسٹ پارٹی نے اس دے نال چنگا سلوک کيتا تے ۱۹۷۴ وچ اسنوں اپنے گھراں نوں واپس جانے دی اجازت دتی گئی۔ [۱۱۶] ہور برآں چام نوں "جماعت کنندگان دی بنیاد رکھنے والے افراد" دے طور اُتے درجہ بندی کيتا گیا سی، جس دی وجہ توں اوہ ہراساں کيتے جانے دا ودھ شکار سن ۔ اس دے باوجود، بوہت سارے علاقےآں وچ چام مقامی لوکاں دے نال شانہ بشانہ رہندے نيں، خمیر بولی بولدے نيں، تے ایتھے تک کہ اکثریتی خمیراں دے نال نال اقلیتاں چینی تے ویتنامیاں دے نال وی شادی کردے نيں۔ [۱۱۷] کمبوڈیا دے متنوع نسلی تے ثقافتی طریقے ۱۹۷۲ وچ کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے عروج دے نال بگڑنے لگے، جدوں چام دے لوکاں نوں اپنے عقیدے تے سبھیاچار اُتے عمل کرنے توں منع کر دتا گیا: چام سوانیاں نوں خمیراں دی طرح اپنے بال چھوٹے کرنے دی اجازت سی۔ رکھنا ضروری سی۔ چام مرداں نوں سارونگ پہننے توں منع کيتا گیا سی۔ کساناں نوں کالے کپڑے پہننے نوں کہیا گیا۔ مذہبی سرگرمیاں جداں کہ روزانہ دی لازمی نمازاں نوں روک دتا گیا سی۔ [۱۱۵] وِکری نے نوٹ کيتا کہ جنگ دے آغاز توں پہلے کچھ علاقےآں وچ کمبوڈین چام دے نال خمیر دے نال امتیازی سلوک کيتا جاندا سی، بعض اوقات اس وجہ توں کہ چام دے لوکاں نوں کالے جادو دے پریکٹیشنرز دے طور اُتے سمجھیا جاندا سی۔ [۱۱۸] [۱۱۹] چام دے لوک خمیر زباناں بولنے والی میزبان برادریاں وچ اچھی طرح ضم ہو گئے سن تے دوسرے علاقےآں وچ خمیر ویتنامی تے چینیاں نال شادی کر رہے سن ۔
۱۹۷۲ تے ۱۹۷۴ دے درمیان اس طرح دی پابندیاں دے نفاذ وچ ہور وادھا کيتا گیا کیونجے کھیمر روج نے چام دے لوکاں نوں انہاں دی منفرد زبان ، سبھیاچار ، مذہب تے آزاد فرقہ وارانہ نظام دی وجہ توں اپنے کمیونسٹ ایجنڈے دے لئی خطرہ محسوس کيتا۔ ایہی نئيں، چم دا ناں بدل کے "اسلامی خمیر" رکھ دتا گیا تاکہ انہاں توں انہاں دے آبائی ورثے تے ورثے نوں کھو لیا جا سکے تے انہاں نوں وڈے خمیر دے زیر تسلط جمہوری کیمپوچیا وچ ضم کيتا جا سکے۔ کھیمر روج دا خیال سی کہ چام دے لوک قریبی برادریاں قائم کرن گے جتھے ہر اک دی آسانی توں نگرانی دی جا سکے گی، تے اس توں کمیونسٹ کوششاں نوں خطرہ لاحق ہو جائے گا۔ اس وجہ توں حکومت نے فیصلہ کيتا کہ چام دے لوکاں نوں انہاں دے علاقےآں توں کڈ کے کمبوڈیا دے مختلف ضلعے وچ بھیج دتا جائے گا جتھے اوہ کساناں دے طور اُتے کم کرن گے، نويں جمہوری کیمپوچیا دی معیشت وچ براہ راست حصہ ڈالاں گے۔ ایہ قدم اس گل نوں یقینی بنانے دے لئی اٹھایا گیا سی کہ چام اپنی کمیونٹی بنانے دے لئی دوبارہ منظم نہ ہون، جس توں مرکزی اقتصادی کوآپریٹیو قائم کرنے دے حکومت دے منصوبے نوں نقصان پہنچ سکدا اے۔ رفتہ رفتہ انہاں پابندیاں دی خلاف ورزی کرنے والےآں نوں حکومت نے گرفتار کر ليا۔ چنانچہ اکتوبر ۱۹۷۳ وچ جمہوری کیمپوچیا دے مشرقی علاقے وچ چام دے مسلماناں نے ڈھول بجا کے کمپوچیا دی کمیونسٹ پارٹی دی پابندیاں دے خلاف اپنی ناراضگی دا اظہار کيتا - مقامی مسیتاں روايتی طور اُتے مقامی لوکاں نوں روزانہ نماز دے اوقات دے بارے وچ آگاہ کردی سی۔ فرقہ وارانہ نافرمانی دے اس عمل نے بوہت سارے چام مسلم رہنماواں تے مذہبی استاداں دی وڈے پیمانے اُتے گرفتاری دا باعث بنیا۔ [۱۲۰]
فروری ۱۹۷۴ وچ ایریا ۳۱ وچ رہنے والے چام لوکاں نے، جو کہ جمہوری کیمپوچیا دے مغربی علاقے وچ اے، کمپوچیا دی کمیونسٹ پارٹی دی پالیسی دی مخالفت کيتی، جس دے تحت ماہی گیراں نوں اپنی روزانہ کیچ مقامی کوآپریٹو دے نال رجسٹر کرنے تے کم قیمت اُتے کوآپریٹو نوں فروخت کرنے دی لوڑ سی۔ دی لوڑ سی. اس دے نال مقامی لوکاں توں ایہ وی کہیا گیا کہ اوہ کوآپریٹو سوسائٹی توں ودھ قیمت اُتے مچھلی خریدتیاں اک اکاؤنٹ دے مطابق، اس نے مقامی لوکاں نوں کوآپریٹو دے نال اپنے عدم اطمینان دا اظہار کرنے اُتے اکسایا، جس دی وجہ توں ۱۰۰ توں ودھ افراد نوں گولی مار دتی گئی تے بوہت سارے لوک زخمی ہوئے۔ دسمبر ۱۹۷۴ تک، کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے خلاف بغاوت مشرقی ریجن دے ریجن ۲۱ وچ چیم دے ذریعے کمیونٹی رہنماواں دی گرفتاری دے بعد پھوٹ پئی۔ حکومت کیتی طرف توں بغاوت نوں زبردستی دبا دتا گیا، جس وچ ہلاکتاں دا کوئی ریکارڈ نئيں سی۔ [۱۲۰]
ان پابندیاں ، مزاحمت تے دباؤ دے جِنّے ریکارڈ موجود نيں، چم برادری دے ایداں دے ریکارڈ وی موجود نيں جو کہندے نيں کہ ۱۹۷۰ توں ۱۹۷۵ دے اوائل دے درمیان حکومت کیتی طرف توں انہاں اُتے کوئی ظلم نئيں ہويا۔ بھانويں اس عرصے دے دوران تجارت تے سفر ورگی کچھ سرگرمیاں اُتے پابندیاں سی، لیکن انہاں نوں جاری خانہ جنگی دی ضمنی مصنوعات دے طور اُتے سمجھیا جاندا سی۔ اس دے علاوہ، کچھ چام سپاہیاں تے کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے ارکان دے طور اُتے انقلاب وچ شامل ہوئے۔ کچھ مقامی رپورٹاں دے مطابق، لوک کھیمر روج وچ اس وقت توں یقین رکھدے سن جدوں اوہ پہلی بار پنڈ دی برادریاں وچ مقامی لوکاں کی خوراک تے ضروریات دی مدد دے لئی پہنچے سن، تے اوتھے مقامی سبھیاچار یا مذہب اُتے کوئی پابندی نئيں سی۔ پابندیاں عائد ہونے دے باوجود اس دے نتائج سخت نئيں سن ۔ [۱۲۱] کمپوچیا دی کمیونسٹ پارٹی نوں انقلاب دا ہیرو سمجھیا جاندا سی کیونجے اوہ کساناں تے قوم دے لئی امریکا دے خلاف لڑدے سن ۔ سابقہ چام کمیونٹیز نوں جمہوری کیمپوچیا وچ پایا جانا سی، اس لئی مختلف چام کمیونٹیز نے ۱۹۷۵ توں پہلے کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے اثرات دا مختلف طریقےآں توں تجربہ کيتا۔ کچھ کمیونٹیز نوں دباؤ تے پابندیاں دا سامنا کرنا پيا جدوں کہ کچھ نے ایسا نئيں کيتا۔ لیکن جدوں ۱۹۷۵ دے آخر تک پول پوٹ نے طاقت نوں مضبوط کيتا تاں ظلم و ستم ہور شدید ہو گیا تے تمام چام دے لوکاں نوں اَنھّا دھند متاثر کيتا۔ ایہ انہاں سادہ عوامل وچوں اک ہو سکدا اے جس دی وجہ توں کمبوڈیا دی حکومت تے کمبوڈیا دی عدالتاں وچ غیر معمولی حلقے نے ۱۹۷۵ وچ پول پوٹ دے اقتدار وچ آنے توں پہلے خمیر روزی دے جرائم اُتے مقدمہ نئيں چلایا۔ مثال دے طور پر، ۱۹۷۵ توں پہلے، جنہاں لوکاں نے جبر دا سامنا کيتا سی، انہاں نوں نسل کشی دا حصہ نئيں سمجھیا جاندا سی کیونجے ایہ نسلی یا مذہبی بنیاداں اُتے نئيں کيتا جا رہیا سی۔
۱۹۷۵ وچ کمیونسٹ پارٹی دی خمیر ریپبلک فورسز اُتے فتح دے بعد، کھیمر روج وچ شامل ہونے والے چام خاندان دے دو بھائی کیمپونگ چام صوبے دے علاقے ۲۱ وچ فوجیاں دے طور اُتے گھر واپس آئے، جتھے سب توں وڈی چام مسلم کمیونٹی پائی جاندی اے۔ فیر بھائیاں نے اپنے والد نوں انقلاب دے دوران انہاں مہم جوئیاں دے بارے وچ دسیا جس وچ خمیراں نوں مارنا تے سور دا گوشت کھانا شامل سی۔ اسنوں امید سی کہ ایہ سب سن کر اس دے والد کمیونسٹ مقصد وچ شامل ہونے دے لئی تیار ہو جاواں گے۔ باپ، جو خاموش سی، واضح طور اُتے اپنے بیٹےآں دیاں کہانیاں توں کوئی سروکار نئيں رکھدا سی۔ اس دے بجائے اس نے اپنے بیٹےآں نوں اک کٹے ہوئے آلے توں مار ڈالیا، تے اپنے ساتھی پنڈ والےآں نوں دسیا کہ اس نے دشمن نوں مار ڈالیا اے۔ جدوں پنڈ والےآں نے کہیا کہ حقیقت وچ انھاں نے اپنے بیٹےآں نوں قتل کيتا اے، تاں انھاں نے اپنے بیٹےآں دی طرف توں دسی گئی کہانیاں سناواں کہ کھیمر روج اسلام تے چام دے لوکاں نال نفرت کردے سن ۔ اس دی وجہ توں، تمام پنڈ والےآں نے مل کے اک ہی رات نوں کھیمر روج دے تمام فوجیاں نوں قتل کرنے دا فیصلہ کيتا۔ اگلی صبح کھیمر روج دے دوسرے فوجی بھاری ہتھیاراں دے نال اس علاقے وچ پہنچے تے پنڈ نوں گھیرے وچ لے کے پنڈ دے تمام لوکاں نوں قتل کر دتا۔ [۱۲۲]
اسی طرح، جون یا جولائی ۱۹۷۵ وچ ، مشرقی مقام دے ریجن ۲۱ وچ کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے عہدیداراں نے لوکاں توں قرآن پاک دے تمام نسخے ضبط کرنے دی کوشش کيتی، نال ہی چام سوانیاں نوں اپنے بال چھوٹے کرنے دا حکم دتا۔ حکام دا سامنا مقامی چام برادری دے زبردست مظاہرے توں ہويا، جنہاں نوں حکومتی فوجیاں نے گولی مار دی۔ چام دے لوکاں نے کچھ سپاہیاں نوں تلواراں تے دھاریاں توں مار ڈالیا، جنہاں نوں اوہ فوجی کمک توں ملا، جس توں دیہاتیاں تے انہاں دی املاک تباہ ہو گئياں۔ [۱۲۳] ملائیشیا وچ چام پناہ گزیناں دی اک ہور رپورٹ وچ ، جون ۱۹۷۵ وچ چام مسلم کمیونٹی دی تیرہ اہم شخصیتاں نوں حکومت نے قتل کر دتا سی۔ انہاں ہلاکتاں دی وجہ ایہ سمجھی جاندی اے کہ انہاں وچوں کچھ کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے اجلاس وچ شرکت دے ناں اُتے نماز ادا کر رہے سن، جدوں کہ ہور مبینہ طور اُتے "شادی کيتی تقریبات دی اجازت دے لئی درخواست کر رہے سن "۔ " [۱۲۴]
۱۹۷۶ دے وسط وچ بغاوت دی وجہ توں حالات بد توں بدتر ہُندے چلے گئے۔ نسلی اقلیتاں صرف خمیر قومیت تے مذہب توں وفاداری دا عہد کرنے دی پابند سی: خمیر دے علاوہ کوئی شناخت نئيں سی۔ اس دے نتیجے وچ چام زبان نئيں بولی جاندی سی، تے اجتماعی کھانا لازمی ہو گیا سی جتھے سب اک ہی کھانا کھاندے سن، جس توں چام مسلماناں نوں اپنے مذہبی عقیدے دے خلاف سور پالنے تے سور دا گوشت کھانے اُتے مجبور کيتا جاندا سی۔ [۱۲۵] اس طرح دی بغاوتاں دی وجوہات دی اک وضاحت، جسنوں مقامی لوکاں نے متعارف کرایا، ایہ اے کہ کچھ چامس کھیمر روج وچ فوجیاں دے طور اُتے شامل سن، پول پاٹ دے اقتدار وچ آنے دے بعد اقتدار دی پوزیشن دی توقع رکھدے سن ۔ ۱۹۷۵ وچ انہاں فوجیاں نوں کھیمر روج فورس توں برخاست کر دتا گیا، انہاں دے اسلامی طریقےآں توں کھو لیا گیا تے انہاں دی نسلی شناخت کھو لی گئی۔ [۱۲۶]
چام دے لوکاں دے قتل دے دوران ایہ نمونے یکساں سن : چام مسلم رہنماواں دے قتل دے ذریعے فرقہ وارانہ ڈھانچے نوں ختم کرنا، بشمول پہلے مفتی، ائمہ تے ہور با اثر افراد۔ اس دے بعد اس نے چام دی اسلامی تے نسلی شناخت نوں ختم کر کے انہاں طریقےآں اُتے پابندی لگیا دتی جو چام نوں خمیراں توں ممتاز کردے سن ۔ اس دے بعد، انہاں دی برادریاں توں چم دے پھیلاؤ نے یا تاں کھیتاں وچ جبری مشقت کر کے یا انہاں اُتے مزاحمت دا جھوٹھا الزام لگیا کر یا کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے خلاف بغاوت کر کے انہاں نوں گرفتار کر ليا۔ کھیمر روج دور وچ بدھ مت تے اسلام سمیت تمام مذاہب نوں ستایا گیا۔ چام ذرائع دے مطابق کھیمر روج دے دور وچ ۱۳۲ مسیتاں نوں تباہ کيتا گیا، کئی ہور مسیتاں وچ توڑ پھوڑ کيتی گئی تے مسلماناں اُتے نماز پڑھنے اُتے پابندی عائد کردتی گئی۔ مسلماناں نوں خنزیر دا گوشت کھانے اُتے مجبور کيتا گیا تے جے اوہ انکار کر دیؤ تاں انہاں نوں قتل کر دتا گیا ۔ چم گائاں دے تمام لوک مارے گئے۔ چم دے لوکاں نوں اپنی بولی بولنے دی اجازت نئيں سی۔ چم بچےآں نوں انہاں دے والدین توں کھو لیا گیا تے انہاں نوں خمیر دے طور اُتے پالیا گیا۔ ۱۹۷۹ وچ کھیمر روج حکومت دے احکامات وچ کہیا گیا سی: "خمیر نال تعلق رکھنے والی کمپوچین سرزمین اُتے چام قوم ہن موجود نئيں اے۔ اس دے مطابق چم قومیت، زبان، رسم و رواج تے مذہبی عقائد نوں فوری طور اُتے ختم کيتا جائے۔ اس حکم دی تعمیل کرنے وچ ناکام رہنے والےآں نوں انگکر کے خلاف احتجاج دے تمام نتائج بھگتنا ہون گے۔ " [۱۲۷]
کھیمر روج دی حکمرانی دے خاتمے دے بعد تمام مذاہب بحال ہوئے۔ وکری دا اندازہ اے کہ ۱۹۸۰ دی دہائی دے وسط وچ کمبوڈیا وچ تقریباً ۱٬۸۵٬۰۰۰ چام سن، تے مسیتاں دی تعداد تقریباً ۱۹۷۵ توں پہلے دے برابر سی۔ ۱۹۸۸ دے اوائل وچ نوم پنہ دے علاقے وچ ۶ مسیتاں سی تے صوبےآں وچ "اچھی تعداد" سی، لیکن مسلمان معززین دی تعداد کم سی۔ کمبوڈیا وچ آخری ۱۱۳ سب توں نمایاں چام پادریاں وچوں صرف ۲۰ کھیمر روج دور توں زندہ رہے۔ [۱۲۸]
مذہبی گروہ
[سودھو]پول پاٹ اک پرجوش مارکسی ملحد سی ، [۱۲۹] اس لئی اس دی قیادت وچ کھیمر روج نے ریاستی الحاد کی پالیسی نوں نافذ کيتا۔ کیتھرین ویسنجر دے مطابق "جمہوری کمپوچیا باضابطہ طور اُتے اک ملحد ریاست سی، تے کھیمر روج دی طرف توں مذہب اُتے ظلم و ستم صرف البانیہ تے شمالی کوریا دی کمیونسٹ ریاستاں وچ مذہب دے ظلم و ستم توں سنجیدگی توں مماثل سی۔ شمالی کوریا وچ مذہب دی آزادی دیکھو)۔ " [۱۳۰] تمام مذاہب اُتے پابندی لگیا دتی گئی تے اسلام، [۱۳۱] عیسائیت ، [۱۳۲] تے بدھ مت دے پیروکاراں اُتے وڈے پیمانے اُتے ظلم و ستم ڈھائے گئے۔ اک اندازے دے مطابق ۵۰٬۰۰۰ بدھ راہباں نوں کھیمر روج نے قتل کيتا سی۔ [۱۳۳][۱۳۴]
اندرونی صفائی
[سودھو]۱۹۷۸ وچ ، پول پوٹ نے جنوب مغربی علاقے وچ فوج بھیجی تے مشرقی فوجی علاقے دے انہاں علاقےآں وچ "چھپے ہوئے غداراں" نوں ختم کرنے دا حکم دتا جنہاں نوں ویتنامیاں نے ناپاک کر دتا سی۔ کمپوچیا حکومت دے حملے نوں برداشت کرنے دے قابل نئيں سی، اس لئی فیم نے خودکشی کر لئی تے اس دا نائب ہینگ سمرین ویتنام چلا گیا۔ مشرقی علاقے وچ قتل عام دا سلسلہ پول پوٹ دی حکومت دے دوران ہونے والے تمام قتل عام وچ سب توں وڈا سی۔ [۱۳۵] اسنوں "پارٹی، فوج تے لوکاں دے وڈے پیمانے اُتے اَنھّا دھند پاک کرنے" دے طور اُتے بیان کيتا گیا۔
بچےآں دا استعمال
[سودھو]کھیمر روج نے نسل کشی تے تشدد دے لئی ہزاراں بے حیائی والے بچےآں نوں استعمال کیتا، خاص طور اُتے جو انہاں دی ابتدائی نوعمری وچ سن ۔ بچےآں نوں بغیر کسی ہچکچاہٹ دے کسی وی حکم دی تعمیل کرنا سکھایا گیا۔ [۱۹]
تنظیم نے گھٹ توں گھٹ ۱۹۹۸ تک بچےآں نوں وڈے پیمانے اُتے استعمال کرنا جاری رکھیا، اکثر انہاں نوں زبردستی بھرتی کيتا جاندا سی۔ اس عرصے دے دوران بچےآں نوں بنیادی طور اُتے بلا معاوضہ امدادی کرداراں وچ تعینات کيتا گیا سی، جداں گولہ بارود بردار یا فوجی۔ بوہت سارے بچے خوراک دی کمی دی وجہ توں کھیمر روج توں بھج گئے، تے انہاں دا خیال سی کہ حکومتی افواج وچ شامل ہونے توں انہاں نوں زندہ رہنے وچ مدد ملے گی، حالانکہ مقامی کمانڈر اکثر انہاں نوں تنخواہاں دینے توں انکار کردے سن ۔ [۱۳۶]
تشدد تے طبی تجربات
[سودھو]کھیمر روج حکومت نوں قیدیاں اُتے تکلیف دہ طبی تجربات کرنے دے لئی وی جانیا جاندا اے۔ لوکاں نوں حکومت کیتی مخالفت کرنے یا دوسرے قیدیاں دے ناں لینے دے شبے وچ قید تے تشدد دا نشانہ بنایا گیا۔ پورے خانداناں (بشمول سوانیاں تے بچےآں) نوں تشدد دا نشانہ بنایا گیا تے قید کر دتا گیا کیونجے کھیمر روج نوں خوف سی کہ جے انہاں نے ایسا نئيں کيتا تاں انہاں دے مطلوبہ متاثرین دے رشتہ دار بدلہ لاں گے ۔ پول پاٹ نے کہیا، "اگر آپ گھاہ نوں مارنا چاہندے نيں، تاں آپ نوں جڑاں نوں وی مارنا ہوئے گا۔" ودھ تر قیدیاں نوں ایہ وی معلوم نئيں سی کہ انہاں نوں کیوں قید کيتا گیا اے تے جے گارڈز جیلراں توں پُچھدے تاں اوہ کوئی غیر قانونی کم کردے جے محافظاں نے صرف ایہ کہہ کے جواب دتا کہ انگکار (کمپوچیا دی کمیونسٹ پارٹی) نے کدی غلطیاں نئيں کیتیاں۔ [۱۳۷]
ایس -۲۱ ذرائع تے مقدمے دی دستاویزات دونے وچ تشدد دے بوہت سارے بیانات نيں۔ جداں کہ زندہ بچ جانے والے بو مینگ نے اپنی کتاب (ہوئے وانک دی تحریر کردہ) وچ نشاندہی کی، ایہ تشدد اِنّا دردناک تے شریر سی کہ قیدیاں نے چمچاں سے خودکشی کرنے دی کوشش وی کی، تے اکثر انہاں دے ہتھ انہاں دی پیٹھ توں پکڑے جاندے سن تاکہ انہاں نوں روکیا جا سکے۔ پِچھے جدوں ایہ خیال کيتا گیا کہ اوہ ہور کوئی مفید معلومات فراہم نئيں کر سکدے تاں انہاں دی اکھاں اُتے پٹی بنھ کر موت دے کھیتاں وچ (جو کہ اجتماعی قبراں سی) بھیج دتیاں گئیاں، جتھے رات دے وقت قیدیاں نوں قینچی یا کیلاں تے ہتھوڑاں توں کٹیا جاندا سی۔ بہت مہنگے سن )۔ بعض اوقات انہاں دی چیخاں سنائی نئيں دیندی سی، اس لئی لاؤڈ اسپیکرز اُتے جمہوری کمپوچیا دا پبلسٹی میوزک چلایا جاندا سی تے جنریٹر سیٹاں توں شور مچایا جاندا سی۔
S-21 دے اندر نوزائیدہ بچےآں تے چھوٹاں نوں خصوصی علاج دتا گیا سی۔ انہاں نوں انہاں دی ماواں تے رشتہ داراں توں کھو کر قتل گاہاں وچ بھیج دتا گیا، جتھے انہاں نوں چنکیری دے درخت توں سر پیٹ کر قتل کر دتا گیا۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ S-21 ورگی ہور جیلاں وی سی، جتھے بچےآں نوں اس طریقے توں قتل کيتا جاندا سی، جو پورے جمہوری کیمپوچیا وچ پھیلے ہوئے سن ۔ S-21 وچ کچھ مغربی لوک وی سن جنہاں نوں حکومت نے پھڑ لیا۔ انہاں وچوں اک برطانوی استاد جان ڈاسن ڈوہرسٹ سن، جنہاں نوں کھیمر روج نے اس وقت پھڑ لیا جدوں اوہ اک یاٹ اُتے سن ۔ S-21 گارڈ کیم سو نے کہیا کہ اک مغربی باشندے نوں زندہ جلا دتا گیا اے، لیکن کانگ کیک آئی ڈبلیو نے اس دی تردید کيتی۔ انہاں نے کہیا کہ پول پاٹ نے انہاں نوں کہیا کہ لاشاں نوں جلا دو تے کوئی وی اس دے حکم دی خلاف ورزی کرنے دی جرات نئيں کرے گا۔ [۱۳۸] ایہ تشدد نہ صرف قیدیاں نوں اپنے جرائم دا اعتراف کرنے اُتے مجبور کرنا سی بلکہ محافظاں نوں بہلانے دے لئی وی سی۔ انہاں نوں ڈر سی کہ جے انہاں نے قیدیاں دے نال چنگا سلوک کيتا تاں اوہ خود قیدی بن جاواں گے۔ [۱۳۹]
کھیمر روج دی حکمرانی دے آنے توں پہلے دے تمام ڈاکٹراں نوں یا تاں مار دتا گیا سی یا پینڈو علاقےآں وچ کساناں دے طور اُتے کم کرنے دے لئی بھیج دتا گیا سی، تے نوم پینہ وچ فیکلٹی آف میڈیسن دی لائبریری نوں اگ لگیا دتی گئی سی ۔ اس دے بجائے، حکومت نے ایداں دے نويں ڈاکٹراں دی خدمات حاصل کيتياں جو نوعمر یا کم تربیت دے حامل سن ۔ اسنوں مغربی ادویات دا کوئی علم نئيں سی (جسنوں سرمایہ دارانہ ایجاد سمجھیا جاندا سی) تے اسنوں اپنے طبی تجربات دے ذریعے کمبوڈین طب وچ نويں تکنیکاں ایجاد کرنی پڑاں۔ انہاں دے پاس مغربی ادویات نئيں سی (کیونجے کمبوڈیا نوں کھیمر روج دے مطابق خود کفیل ہونا سی) تے تمام علاج بغیر مسکن دوا دے کیہ جاندا سی۔ [۱۴۰] S-21 دے اندر کم کرنے والے اک ڈاکٹر نے دسیا کہ اک ۱۷ سالہ لڑکی نوں کٹیا گیا، پیٹ وچ سوراخ کرکے پیٹا گیا تے رات بھر پانی وچ رکھیا گیا۔ ایہ عمل بے ہوشی دے بغیر کئی بار دہرایا گیا۔ [۱۴۱]
کیمپونگ چام صوبے دے اک ہسپتال دے ماہرین اطفال نے اک زندہ غیر رضامندی والے آدمی دی آنتاں کٹاں تے شفا یابی دے عمل دا مطالعہ کرنے دے لئی انہاں دے سراں نوں اک دوسرے توں جوڑ دتا۔ اس ’’آپریشن‘‘ دی وجہ توں مریض تن دن بعد دم توڑ گیا ۔ [۱۴۰] ہسپتال وچ کھیمر روج دے تربیت یافتہ دوسرے "طبیباں" نے دل دی دھڑکن دیکھنے دے لئی اک زندہ شخص دا سینہ کھول دتا۔ آپریشن دے نتیجے وچ مریض دی فوری موت ہوگئی۔ [۱۴۰] ہور شواہد تے کھیمر روج دی پالیسی دسدی اے کہ ایہ وکھ تھلگ مقدمات نئيں سن ۔ [۱۴۲][۱۴۳][۱۴۴] مثال دے طور پر، انہاں نے اک زندہ انسان دے جسم وچ ناریل دے پانی دے انجیکشن لگانے دے اثرات دا وی مطالعہ کيتا۔ ناریل دا رس پینا اکثر مہلک ہُندا اے۔ [۱۴۰]-
توئل سلینگ نسل کشی میوزیم
-
نسل کشی میوزیم توں تصویر
-
توئل سلینگ
-
توئل سلینگ
-
نسل کشی میوزیم
-
میوزیم دے اندر
مردہ نمبر
[سودھو]بین کیرنن دا اندازہ اے کہ کھیمر روج پالیسی دے نتیجے وچ ۱۶٫۷۱ توں ۱۸٫۷۱ ملین کمبوڈین ہلاک ہوئے، جو کمبوڈیا دی ۱۹۷۵ دی آبادی دا ۲۱٪ تے ۲۴٪ دے درمیان سی۔ فرانسیسی ڈیموگرافر میرک سلیونسکی دے اک مطالعہ نے کھیمر روج دے تحت ۱۹۷۵ دی کمبوڈیا دی ۷٫۸ ملین آبادی وچوں ۲۰ لکھ توں کچھ کم اُتے غیر فطری اموات دا حساب لگایا۔ کمبوڈیا دے ۳۳٫۵٪ مرد کھیمر روج دے تحت مرے، جدوں کہ کمبوڈیا دی ۱۵٫۷٪ سوانیاں دے مقابلے وچ ۔ ۲۰۰۱ دے اک تعلیمی ماخذ دے مطابق، کھیمر روج دے تحت ۱٫۵ ملین توں ۲ ملین دے درمیان ودھ اموات دا سب توں ودھ قبول شدہ تخمینہ اے، حالانکہ اعداد و شمار ۱ ملین توں کم تے ۳ ملین توں ودھ دسے گئے نيں۔ کھیمر روج دی پھانسیاں دی وجہ توں ہونے والی اموات دا روايتی طور اُتے قبول شدہ تخمینہ ۵ توں ۱ ملین تک اے، "اس مدت دے دوران اموات دی شرح دا اک تہائی توں نصف اے۔ [۱] پر، ۲۰۱۳ دا اک علمی ذریعہ (۲۰۰۹ دی تحقیق دا حوالہ دیندے ہوئے) اس گل دی نشاندہی کردا اے کہ پھانسیاں دی سزا کل دا ۶۰٪ ہوسکدی اے، جس وچ ۲۳٬۷۴۵ اجتماعی قبراں نيں جنہاں وچ تقریباً ۱٫۳ ملین مشتبہ افراد نوں پھانسی دتی گئی۔ [۲۰] بھانويں کھیمر روج دی سزائے موت پہلے توں ودھ تے ودھ وسیع پیمانے اُتے قبول شدہ تخمیناں دے مقابلے وچ نمایاں طور اُتے ودھ سی، کمبوڈیا دے دستاویزی مرکز دے کریگ ایچیسن نے دس لکھ توں ودھ پھانسیاں دے تخمینے دا دفاع کيتا جو کہ "فطری طور اُتے قابل فہم" سن ۔ اجتماعی قبراں تے ڈی سی -کیم دے طریقے، جنہاں توں لاشاں دی گنتی ودھ ہونے دا امکان ودھ ہُندا اے۔ [۳۲][۳۰] ڈیموگرافر پیٹرک ہیولین نے اندازہ لگایا کہ ۱۹۷۰ تے ۱۹۷۹ دے درمیان کمبوڈیا دے ۱۱٫۷ ملین توں ۳۴٫۲ ملین دے درمیان غیر فطری اموات ہوئیاں، جنہاں وچوں ۱٫۵ توں ۳۰ لکھ دے درمیان خانہ جنگی دی وجہ توں ہلاکتاں ہوئیاں۔ ہیولین دا مرکزی تخمینہ اضافی ۲۵٫۲ ملین اموات اے، جنہاں وچوں ۱٫۴ ملین تشدد دا براہ راست نتیجہ سن ۔ [۱] [۳۲] کمبوڈیناں دے گھر گھر سروے اُتے مبنی ہونے دے باوجود، کھیمر روج دی جانشین حکومت، عوامی جمہوریہ کمپوچیا (PRK) دی طرف توں اعلان کردہ ۳٫۳ ملین اموات دے تخمینے نوں عام طور اُتے مبالغہ آرائی سمجھیا جاندا اے۔ [۱۴۵] ہور طریقہ کار دی غلطیاں دے علاوہ، عوامی جمہوریہ کمپوچیا دے حکام نے انہاں متاثرین دی تخمینہ تعداد نوں جو جزوی طور اُتے کھودتی گئی اجتماعی قبراں وچ پائے گئے سن نوں خام سروے دے نتائج وچ شامل کیتا، جس توں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ شاید کچھ متاثرین دی دوہری گنتی کيتی گئی اے۔ [۳۲]
ڈیموکریٹک کمپوچیا دے بعد
[سودھو]یادگاری
[سودھو]بھانويں پرانے دور حکومت دے سرکاری اہلکاراں نوں نوم پینہ دے زوال دے بعد پھانسی دتی گئی سی، ۲۰ مئی ۱۹۷۵ نوں کمبوڈیا وچ اس تریخ دے طور اُتے منایا جاندا اے جدوں پرائیویٹ شہریاں دے خلاف کھیمر روج مہم شروع ہوئی [۱۴۶] تے ہن ۲۰ مئی نوں سال "قومی یادگاری دن" ( سانچہ:Lang-km ) ) منایا جاندا اے جسنوں قومی تعطیل دے ذریعہ نشان زد کيتا جاندا اے۔ [۱۴۷]
جنگی جرائم دا مقدمہ
[سودھو]۱۵ جولائی ۱۹۷۹ نوں کھیمر روج دا تختہ الٹنے دے بعد، کمبوڈیا دی نويں حکومت نے "رولمنیا قانون نمبر ۱" نافذ کيتا جس نے نسل کشی دے جرم دے لئی پول پوٹ تے یونگساری دے مقدمے دی اجازت دی۔ اسنوں اک امریکی دفاعی اٹارنی، ہوپ سٹیونز، [۱۴۸] دتا گیا تے اس دی غیر موجودگی وچ مقدمہ چلایا گیا تے نسل کشی دا مجرم ٹھہرایا گیا۔ [۱۴۹] جنوری ۲۰۰۱ وچ ، کمبوڈین پارلیمنٹ ہاؤس نے کھیمر روج حکومت دے اضافی ارکان دے خلاف مقدمہ چلانے دے لئی اک ٹریبونل بنانے دے لئی قانون سازی کيتی۔ [۱۵۰]
ریاستہائے متحدہ نے ۱۹۸۹ تک کھیمر روج دے مظالم نوں نسل کشی دے طور اُتے بیان کرنے توں گریز کیتا، تے ۱۹۹۷ دے اواخر تک پول پوٹ دے خلاف قانونی چارہ جوئی تے گرفتاری دی منظوری دینے توں انکار کر دتا، کیونجے ۱۹۸۰ دی دہائی وچ امریکا نے جنوب مشرقی ایشیا اُتے حملہ کيتا سی۔ کھیمر روج تے سوویت نوں روکنے دے لئی ویتنامی دی حمایت کيتی۔ اثر و رسوخ. امریکا نوں ایہ وی خدشہ اے کہ موجودہ مقدمے دی سماعت ویتنام جنگ دے دوران کمبوڈیا اُتے امریکی بمباری دی قانونی حیثیت نوں جانچ سکدی اے۔ [۱۵۱]
۱۹۹۹ وچ کانگ دا نک ڈنلوپ تے نٹ تھائر نے انٹرویو کيتا تے ٹول سلینگ جیل وچ کيتے گئے جرائم دے لئی اپنے جرم دا اعتراف کیتا، جتھے تقریباً ۱۷٬۰۰۰ سیاسی قیدیاں نوں پھانسی دتی گئی۔ اس نے اپنے اعمال اُتے دکھ دا اظہار کردے ہوئے کہیا کہ اوہ اپنے سابق ساتھیاں دے خلاف مقدمے دا سامنا کرنے تے گواہی دینے دے لئی تیار نيں۔ فروری تے مارچ ۲۰۰۹ وچ اپنے مقدمے دی سماعت دے دوران، کانگ نے اعتراف کيتا کہ اوہ ٹول سلینگ وچ کيتے گئے جرائم دا ذمہ دار سی۔ ۲۶ جولائی ۲۰۱۰ نوں اسنوں انسانیت دے خلاف جرائم دا مجرم پایا گیا تے اسنوں ۳۵ سال قید دی سزا سنائی گئی۔ [۱۵۲] اس دی پچھلی سزا نوں ۳ فروری ۲۰۱۲ نوں عمر قید وچ تبدیل کر دتا گیا۔ [۱۵۳] ستمبر ۲۰۲۰ وچ کانگ دا انتقال پھیپھڑےآں کی بیماری توں ہويا۔ [۱۵۴]
نون چیا نوں ۱۹ ستمبر ۲۰۰۷ نوں گرفتار کیا گیا سی۔ [۱۵۵] اپنے ۲۰۱۳ دے مقدمے دے اختتام پر، اس نے تمام الزامات دی تردید کردے ہوئے کہیا کہ اس نے "نہ تاں لوکاں دے نال بدسلوکی دا حکم دتا سی تے نہ ہی کھانے توں محروم کيتا سی، تے نہ ہی نسل کشی دا حکم دتا تھا"۔ اسنوں ۲۰۱۴ وچ مجرم قرار دتا گیا سی تے عمر قید دی سزا سنائی گئی سی۔ انہاں نے افسوس دا اظہار کيتا تے اپنے جرائم دی اخلاقی ذمہ داری قبول کردے ہوئے کہیا، "ميں عوام ، متاثرین، خانداناں تے تمام کمبوڈیا توں مخلصانہ معافی مانگنا چاہندا ہون۔ " [۱۵۶]
اک شاہانہ نوم پینہ ولا وچ رکھے جانے دے بعد، ایانگ سری نوں ۱۲ نومبر ۲۰۰۷ نوں گرفتار کيتا گیا سی تے اوہ تے اس دی بیوی اینگ تھرتھ (جو حکومت دے غیر سرکاری مشیر سن ) نوں انسانیت سوز جرائم دا مرتکب ٹھہرایا گیا سی۔ [۱۵۷] 17 نومبر ۲۰۱۱ نوں طبی ماہرین دے جائزے دے بعد تھرتھ نوں دماغی حالت دی وجہ توں ٹرائل دے لئی نااہل پایا گیا۔ [۱۵۸] سرے ۲۰۱۳ وچ دل دی ناکامی توں انتقال کرگئے جدوں کہ ٹرائلز دے دوران انہاں دا انتقال ہوگیا۔
کھیمر روج دے اک ہور سینئر رہنما، کھیو سمفان نوں ۱۹ نومبر ۲۰۰۷ نوں گرفتار کيتا گیا سی تے انہاں اُتے انسانیت سوز جرائم دا الزام لگایا گیا سی۔ [۱۵۹] اسنوں ۲۰۱۴ وچ مجرم قرار دتا گیا تے عمر قید دی سزا سنائی گئی۔ ۲۳ جون ۲۰۱۷ نوں ہونے والی اک سماعت وچ ، سمفن نے اپنے معصوم متاثرین دی یاد وچ جھکنے دی خواہش دا اظہار کیتا، نال ہی ایہ دعویٰ وی کيتا کہ اوہ انہاں لوکاں دے لئی لڑے جنہاں نے اک روشن مستقبل دے لئی اپنے آئیڈیل دے لئی لڑیا۔ [۱۶۰]
قتل عام دی ممانعت
[سودھو]۱۵ اپریل ۱۹۹۸ نوں، پول پاٹ نے اپنی موت توں چند ماہ پہلے، نٹ [۱۶۱] دا انٹرویو کيتا۔ انٹرویو دے دوران اس نے کہیا کہ انہاں دا ضمیر صاف اے تے اس نے قتل عام دے ذمہ دار ہونے توں انکار کيتا۔ پول پوٹ نے اصرار کيتا کہ اوہ "لوکاں نوں مارنے نئيں بلکہ لڑنے" آئے نيں۔ الیکس الواریز دے مطابق پول پوٹ نے خود نوں "غلط فہمی تے غیر منصفانہ طور اُتے بدنام کرنے والی شخصیت" دے طور اُتے پیش کيتا۔ [۱۶۲] ۲۰۱۳ وچ کمبوڈیا دے وزیر اعظم ہن سین نے متفقہ طور اُتے قانون سازی دی جو کمبوڈین نسل کشی تے ہور جنگی جرائم دے کھیمر روج دے انکار نوں مجرم قرار دیندی اے۔ یہودیاں دی نسل کشی دے خاتمے دے بعد یورپی ملکاں وچ قانون سازی نال ملدا جلدا اک بل منظور ہويا۔ [۱۶۳]
کمبوڈیا دے نیشنل ریسکیو دے نائب صدر کیم سوکھا دے تبصرےآں دے باوجود قانون سازی کيتی گئی۔ سوکھا نے دسیا کہ ٹول سلینگ نسل کشی میوزیم وچ نمائشاں جعلی سی تے ایہ جعلی نمونے ۱۹۷۹ وچ ویتنامیاں دے حملے دے بعد بنائے گئے سن ۔ سوکھا دی پارٹی نے دعویٰ کيتا اے کہ انہاں دے تبصرےآں نوں سیاق و سباق توں ہٹ کر ليا گیا اے۔ [۱۶۴]
چین دی حمایت توں انکار
[سودھو]۱۹۸۸ وچ ، کمبوڈیا دے وزیر اعظم ہن سین، جو کدی کھیمر روج دے رکن سن، نے چین نوں کمبوڈیا وچ "تمام افراتفری دی جڑ" قرار دتا۔ لیکن جولائی ۱۹۹۷ وچ ، جدوں اس نے مغرب وچ اپنے سیاسی حریفاں نوں اک وحشیانہ بغاوت دے ذریعے غصہ دلایا، چین نے فوری طور اُتے جمود نوں تسلیم کر ليا تے فوجی امداد دی پیشکش کیتی۔ نويں دلچسپیاں جلد ہی صف بندی وچ آ گئياں۔ فیر ۲۰۰۰ وچ سی سی پی دے جنرل سیکرٹری تے چینی صدر جیانگ زیمن سرکاری دورے اُتے کمبوڈیا آئے۔ ۱۹۶۳ دے بعد ایہ پہلا موقع سی کہ کسی چینی صدر نے کمبوڈیا دا دورہ کيتا۔
جب جیانگ دسمبر ۲۰۰۰ وچ کمبوڈیا دا دورہ کے رہے سن تاں چین دی وزارت خارجہ نے اک بیان جاری کيتا کہ بیجنگ نے کدی وی اس دی گمراہ کن پالیسیاں دی حمایت نئيں کيتی جدوں تک کمبوڈیا اُتے کھیمر روج نے حکومت کیتی تے معافی مانگنے توں انکار کر دتا۔ [۱۶۵][۱۶۶][۱۶۷] یانگ یانی (杨燕怡)، جو اس وقت چین دی وزارت خارجہ وچ ایشیائی محکمہ دے ڈپٹی ڈائریکٹر سن، نے دعویٰ کیا: "یہ اک داخلی معاملہ اے جسنوں کمبوڈین نوں خود حل کرنا چاہیے۔ چین نے کدی کسی دوسرے ملک دے اندرونی معاملات وچ مداخلت نئيں کيتی۔ اس مخصوص تاریخی دور دے دوران ساڈی مدد تے حمایت کمبوڈیا دی اپنی خودمختاری تے قومی آزادی دے دفاع دی کوششاں دی حمایت کرنا سی۔ اسيں کدی دوسرے ملکاں دی غلط پالیسیاں دی حمایت نئيں کردے۔ " [۱۶۸][۶]
دورے دے دوران، جیانگ نے نروتم سیہنو تے کمبوڈیا دے وزیر اعظم ہن سین نال ملاقات کيتی، جس وچ کمبوڈیا نوں ۱۲ ملین ڈالر دی امداد دی پیشکش دے معاہدے اُتے دستخط کيتے گئے۔ بھانويں کمبوڈیا دی حکومت نے جیانگ دے دورے دے دوران کدی کھیمر روج دے مسئلے دا ذکر نئيں کیتا، مظاہرین نے چین توں معافی تے ایتھے تک کہ بحالی دا مطالبہ کیتا، تے ایسی درخواستاں جاری نيں۔ [۱۶۹] ۲۰۱۵ وچ کمبوڈیا دے دستاویزی مرکز دے ایگزیکٹو ڈائریکٹر یوک چانگ نے رپورٹ کيتا کہ "چینی مشیراں نے جیل دے تمام محافظاں تے اعلیٰ رہنماواں نال ملاقات کيتی۔ چین نے کدی اس گل نوں تسلیم نئيں کيتا تے نہ ہی معذرت کيتی۔ ۲۰۰۹ وچ کھیمر روج دے کچھ سابق رہنماواں دے عدالتی مقدمات دے دوران، چینی وزارت خارجہ دے ترجمان جیانگ یو نے دعویٰ کیا: "اک طویل عرصے توں چین دے کمبوڈیا دی پچھلی حکومتاں دے نال معمول دے تے دوستانہ تعلقات رہے نيں، بشمول جمہوری کمپوچیا۔ جداں کہ معلوم اے، جمہوری کمپوچیا دی حکومت نوں اقوام متحدہ وچ قانونی نشست حاصل سی، تے اس نے ۷۰ توں ودھ ملکاں دے نال وسیع غیر ملکی تعلقات قائم کيتے سن ۔ " [۱۷۰]
بچانے والےآں دی شناخت
[سودھو]۲۰۱۱ توں ۲۰۱۵ تک جاری رہنے والے ریسکیورز دے مظاہرے وچ ایداں دے افراد دی نشاندہی کيتی گئی جنہاں نے دوسرےآں نوں بچانے دے لئی اپنی جاناں خطرے وچ ڈال دتیاں کمبوڈیا دے ریسکیورز نوں ايسے طرح دی جرات دے نال دوسری عالمی نسل کشی توں جوڑا گیا سی۔ [۱۷۱]
کمبوڈیا دی نسل کشی دے بچاؤ کرنے والےآں نوں ايسے طرح کریج ٹو کیئر نے تسلیم کیتا، اک آسٹریلوی سماجی ہم آہنگی گروپ، جس نے اس موضوع اُتے اک تعلیمی وسیلہ شائع کيتا۔ [۱۷۲]
ادب تے میڈیا وچ
[سودھو]- فرانسیسی کتاب کمبوج اینی زیرو ( کمبوج اینی زیرو جس دا مطلب اے "کمبوڈیا دا سال صفر") فرانسوا پونسوڈ دی ۱۹۷۷ وچ ریلیز ہوئی تے ۱۹۷۸ وچ انگریزی وچ ترجمہ ہوئی۔ [۱۷۳] پونچاؤڈ کمبوڈیا دی نسل کشی نوں دنیا دی توجہ دلانے والے پہلے مصنفاں وچوں اک سن ۔ [۱۷۴] نے کہیا اے کہ ایہ قتل عام "سب توں ودھ کے اک آدمی دا خصوصی وژن سی جسنوں عمل وچ لیایا گیا [ sic ]: اک ایسا آدمی جسنوں بدعنوان حکومت نے خراب کر دتا اے، اس دی اصلاح نئيں کيتی جا سکدی، اس دے نال بھائی چارہ ہونا چاہیے۔" جسمانی نوں خالص دا خاتمہ کرنا چاہیے۔" [۱۷۵] اک نرم زمین دا قتل: کمبوڈیا وچ کمیونسٹ نسل کشی دی انہاں ٹولڈ اسٹوری ۱۹۷۷ وچ جان بیرن تے انتھونی پال نے شائع کيتی۔ [۱۷۶] ایہ کتاب پناہ گزیناں دے اکاؤنٹس اُتے مبنی اے، تے ریڈرز ڈائجسٹ وچ شائع ہونے والا اک مختصر ورژن وڈے پیمانے اُتے شائع ہويا سی۔ پڑھنا۔ [۱۷۷]
- قتل عام توں بچ جانے والی فلم ساز ریتھی پین نوں بوہت سارے لوک "کمبوڈیا دی سنیما آواز" سمجھدے نيں۔ پین نے نسل کشی اُتے کئی دستاویزی فلماں بنائی نيں جنہاں وچ S-21: The Khmer Rouge Killing Machine وی شامل اے، جسنوں ناقدین نے "سانوں ایہ دیکھنے دی اجازت دتی اے کہ ماضی نوں حال دے طور اُتے کِداں پیش کيتا جاندا اے۔" اس دے لئی یادداشت تے وقت کِداں گر سکدا اے۔ تاں برائی دا عام چہرہ ظاہر کرو۔" [۱۷۸]
- اس قتل عام نوں ۱۹۸۴ دی اکیڈمی ایوارڈ یافتہ فلم دی کلنگ فیلڈز تے پیٹریسیا میک کارمک دے ۲۰۱۲ دے ناول نیور فال ڈاؤن وچ دکھایا گیا اے۔ [۱۷۹]
- اس قتل عام نوں لونگ اُنگ نے اپنی یادداشت فرسٹ دتی کلڈ مائی فادر (۲۰۰۰) وچ وی بیان کيتا اے۔ [۱۸۰][۱۷۹] اس کتاب نوں انجلینا جولی دی ہدایت کاری وچ ۲۰۱۷ دی سوانحی فلم وچ ڈھالیا گیا سی ۔ ۱۹۷۵ وچ بنائی گئی اس فلم وچ ۵ سالہ انانگ نوں دکھایا گیا اے، جسنوں اک بچہ سپاہی دے طور اُتے تربیت دینے اُتے مجبور کيتا جاندا اے، جدوں کہ اس دے بہن بھائیاں نوں کھیمر روج حکومت کیتی طرف توں مزدور کیمپاں وچ بھیج دتا جاندا اے۔ [۱۸۱]
- فلم "ایئر زیرو: دتی سائلنٹ ڈیتھ آف کمبوڈیا" ۱۹۷۹ دی اک برطانوی ٹیلی ویژن دستاویزی فلم اے جسنوں آسٹریلوی صحافی جان پیلگر نے لکھیا تے پیش کيتا۔ [۱۸۲][۱۸۳] برطانوی ٹیلی ویژن اُتے پہلی بار ۳۰ اکتوبر ۱۹۷۹ نوں نشر کيتا گیا، ایہ فلم ۱۹۷۰ دی دہائی وچ ریاست ہائے متحدہ امریکا دی طرف توں کمبوڈیا اُتے وڈے پیمانے اُتے بمباری نوں ویتنام جنگ دے اک خفیہ باب دے طور اُتے بیان کردی اے، اس دے بعد دی بربریت تے نسل کشی جو پول پوٹ تے اس دی کھیمر روج ملیشیا دے درمیان ہوئی سی۔ لیا سی لوکاں دی غربت تے مصائب تے مغرب دی جانب توں دتی جانے والی محدود امداد۔ کمبوڈیا اُتے پیلجر دی پہلی رپورٹ ڈیلی مرر دے خصوصی شمارے وچ شائع ہوئی سی ۔ [۱۸۴][۱۸۵][۱۸۶]
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Kiernan, Ben (2003). "The Demography of Genocide in Southeast Asia: The Death Tolls in Cambodia, 1975–79, and East Timor, 1975–80". Critical Asian Studies 35 (4): 585–597. doi:. https://archive.org/details/sim_critical-asian-studies_2003-12_35_4/page/585. "We may safely conclude, from known pre- and post-genocide population figures and from professional demographic calculations, that the 1975–79 death toll was between 1.671 and 1.871 million people, 21 to 24 percent of Cambodia's 1975 population.".
- ↑ Locard, Henri (مارچ 2005). "State Violence in Democratic Kampuchea (1975–1979) and Retribution (1979–2004)". European Review of History 12 (1): 121–143. doi: . "Between 17 اپریل 1975 and 7 جنوری 1979 the death toll was about 25% of a population of some 7.8 million; 33.5% of men were massacred or died unnatural deaths as against 15.7% of the women, and 41.9% of the population of Phnom Penh. ... Since 1979, the so-called Pol Pot regime has been equated to Hitler and the Nazis. This is why the word 'genocide' (associated with Nazism) has been used for the first time in a distinctly Communist regime by the invading Vietnamese to distance themselves from a government they had overturned. This 'revisionism' was expressed in several ways. The Khmer Rouge were said to have killed 3.3 million, some 1.3 million more people than they had in fact killed. There was one abominable state prison, S–21, now the Tuol Sleng Genocide Museum. In fact, there were more than 150 on the same model, at least one per district. ... For the United States in particular, denouncing the crimes of the Khmer Rouge was not at the top of their agenda in the early 1980s. Instead, as in the case of Afghanistan, it was still at times vital to counter what was perceived as the expansionist policies of the Soviets. The USA prioritised its budding friendship with the Democratic Republic of China to counter the 'evil' influence of the USSR in Southeast Asia, acting through its client state, revolutionary Vietnam. All the ASEAN countries shared that vision. So it became vital, with the military and financial help of China, to revive and develop armed resistance to the Vietnamese troops, with the resurrected KR at its core. ... [France] was instrumental in forcing the Sihanoukists and the Republicans to form an obscene alliance with its former tormentors, the KR, under the name of the Coalition Government of Democratic Kampuchea (CGDK) in 1982. In so doing, the international community officially reintegrated some of the worst perpetrators of crimes against humanity into the world diplomatic sphere...".
- ↑ Chandler, David P. (2018). Brother Number One: A Political Biography of Pol Pot. Routledge. ISBN 978-0-429-98161-6.
- ↑ Strangio، Sebastian (۲۰۱۲-۰۵-۱۶). «China's Aid Emboldens Cambodia | YaleGlobal Online». Yale University. بایگانیشده از اصلی در ۲۰۲۰-۱۲-۱۷. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۱-۲۶. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ ۶.۰ ۶.۱ «The Chinese Communist Party's Relationship with the Khmer Rouge in the 1970s: An Ideological Victory and a Strategic Failure». Wilson Center. ۲۰۱۸-۱۲-۱۳. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۱-۲۶. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name ":32" defined multiple times with different content - ↑ Hood, Steven J. (1990). "Beijing's Cambodia Gamble and the Prospects for Peace in Indochina: The Khmer Rouge or Sihanouk?". Asian Survey 30 (10): 977–991. doi: . ISSN 0004-4687. https://archive.org/details/sim_asian-survey_1990-10_30_10/page/977.
- ↑ «China-Cambodia Relations». Radio Free Asia. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۱-۲۶.
- ↑ Levin، Dan (۲۰۱۵-۰۳-۳۰). «China Is Urged to Confront Its Own History». The New York Times. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۱-۲۶.
- ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۱۱.۰ ۱۱.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Etcheson 2005, p. 119.
- ↑ Heuveline 1998, pp. ۴۹–۶۵.
- ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Zhang, Zhifeng (2014-04-25). "华侨忆红色高棉屠杀:有文化的华人必死" (in zh). https://web.archive.org/web/20201124074157/http://history.people.com.cn/n/2014/0425/c372327-24944481.html. Retrieved on 2019-11-27.
- ↑ "Mapping the Killing Fields". https://web.archive.org/web/20160326190928/http://www.d.dccam.org/Projects/Maps/MappingKillingField.htm. Retrieved on 2018-06-06. "Through interviews and physical exploration, DC-Cam identified 19,733 mass burial pits, 196 prisons that operated during the Democratic Kampuchea (DK) period, and 81 memorials constructed by survivors of the DK regime."
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Landsiedel, Peter, "The Killing Fields: Genocide in Cambodia", ‘'P&E World Tour'’, 27 مارچ 2017. Retrieved 17 مارچ 2019
- ↑ ۱۹.۰ ۱۹.۱ Southerland, D (2006-07-20). "Cambodia Diary 6: Child Soldiers – Driven by Fear and Hate". http://www.rfa.org/english/features/blogs/cambodiablog/blog6_cambodia_southerland-20060720.html. Retrieved on 2018-03-28.
- ↑ ۲۰.۰ ۲۰.۱ Seybolt, Aronson & Fischoff 2013, p. ۲۳۸.
- ↑ State of the World's Refugees, 2000 United Nations High Commissioner for Refugees, p. 92. Retrieved 21 جنوری 2019
- ↑ ۲۲.۰ ۲۲.۱ Mayersan 2013, p. ۱۸۲.
- ↑ Mendes 2011, p. ۱۳.
- ↑ "Judgement in Case 002/01 to be pronounced on 7 اگست 2014 | Drupal". https://www.eccc.gov.kh/en/articles/judgement-case-00201-be-pronounced-7-august-2014. Retrieved on 2019-11-29.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Shawcross, pp. 181–182, 194. See also Isaacs, Hardy, & Brown, p. 98.
- ↑ Mosyakov, Dmitry. "The Khmer Rouge and the Vietnamese Communists: A History of Their Relations as Told in the Soviet Archives". In Cook, Susan E., ed. (2004). "Genocide in Cambodia and Rwanda". Yale Genocide Studies Program Monograph Series. 1: 54. "In April–مئی 1970, many North Vietnamese forces entered Cambodia in response to the call for help addressed to Vietnam not by Pol Pot, but by his deputy Nuon Chea. Nguyen Co Thach recalls: "Nuon Chea has asked for help and we have "liberated" five provinces of Cambodia in ten days."
- ↑ Sutsakhan, Lt. Gen. Sak, The Khmer Republic at War and the Final Collapse. Washington, D.C.: United States Army Center of Military History, 1987. p. 32.
- ↑ "Dining with the Dear Leader". https://web.archive.org/web/20070328161501/http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/IC15Ae01.html.
- ↑ ۳۰.۰ ۳۰.۱ Sharp, Bruce. "Counting Hell". http://www.mekong.net/cambodia/deaths.htm. Retrieved on 2019-08-17.
- ↑ "Mass Atrocity Endings | Documenting declines in civilian fatalities". https://sites.tufts.edu/atrocityendings. Retrieved on 2018-02-06.
- ↑ ۳۲.۰ ۳۲.۱ ۳۲.۲ ۳۲.۳ ۳۲.۴ ۳۲.۵ "Cambodia: U.S. bombing, civil war, & Khmer Rouge". World Peace Foundation. 2015-08-07. https://sites.tufts.edu/atrocityendings/2015/08/07/cambodia-u-s-bombing-civil-war-khmer-rouge/. Retrieved on 2019-07-19. "On the higher end of estimates, journalist Elizabeth Becker writes that 'officially, more than half a million Cambodians died on the Lon Nol side of the war; another 600,000 were said to have died in the Khmer Rouge zones.' However, it is not clear how these numbers were calculated or whether they disaggregate civilian and soldier deaths. Others' attempts to verify the numbers suggest a lower number. Demographer Patrick Heuveline has produced evidence suggesting a range of 150,000 to 300,000 violent deaths from 1970 to 1975. In an article reviewing different sources about civilian deaths during the civil war, Bruce Sharp argues that the total number is likely to be around 250,000 violent deaths. ... Many attempts have been made to count or estimate the scale of deaths under the KR. While the KR officials claim that only around 20,000 civilians were killed, the true estimate likely falls somewhere between 1–3 million total deaths, with upper range estimates of those directly killed by the regime approaching 1 million. ... One of the more thorough demographic studies, conducted by Patrick Heuveline, also attempts to separate out violent civilian deaths from a general increase in mortality caused by famine, disease, working conditions, or other indirect causes. He does so by grouping deaths within different age and sex brackets and analyzing treatment of these age and sex groups by the Khmer Rouge and violent regimes in general. His conclusion is that an average of 2.52 million people (range of 1.17–3.42 million) died as a result of regime actions between 1970 and 1979, with an average estimate of 1.4 million (range of 1.09–2.16 million) directly violent deaths."
- ↑ ۳۳.۰ ۳۳.۱ ۳۳.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ William Shawcross, "1979 Sideshow: Kissinger, Nixon and the Destruction of Cambodia," (New York: Simon & Schuster, 1979)
- ↑ Cultural Survival Quarterly Magazine, ستمبر 1990, "Roots of Genocide: New Evidence on the US Bombardment of Cambodia"
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ James A. Tyner, The Killing of Cambodia: Geography, Genocide and the Unmaking of Space (Routledge, 2017)
- ↑ Rummel, Rudolph. "Statistics of Cambodian Democide: Estimates, Calculations, And Sources". https://www.hawaii.edu/powerkills/SOD.CHAP4.HTM. Retrieved on 2018-02-06.
- ↑ "FRONTLINE/WORLD . Cambodia – Pol Pot's Shadow . Chronicle of Survival . 1969–1974: Caught in the crossfire". PBS. http://www.pbs.org/frontlineworld/stories/cambodia/tl02.html. Retrieved on 2017-12-29.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Kiernan, Ben (Winter 1989). "The American Bombardment of Kampuchea 1969–1973". Vietnam Generation. 1 (1): 4–41.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Chandler, David (2000), Brother Number One: A Political Biography of Pol Pot, Revised Edition, Chiang Mai, Thailand: Silkworm Books, pp. 96–98.
- ↑ Chandler, David (2005). Cambodia 1884–1975, in The Emergence of Modern Southeast Asia, edited by Norman Owen. University of Hawaii Press, p. 369.
- ↑ Etcheson, Craig, The Rise and Demise of Democratic Kampuchea, Westview Press, 1984, p. 97.
- ↑ Shawcross, pp. 92–100, 106–112.
- ↑ ۵۰.۰ ۵۰.۱ ۵۰.۲ ۵۰.۳ ۵۰.۴ "西哈努克、波尔布特与中国" (in zh). 2008-04-10. https://web.archive.org/web/20201030081609/http://news.ifeng.com/history/2/shidian/200804/0410_2666_485387.shtml. Retrieved on 2019-11-26.
- ↑ ۵۱.۰ ۵۱.۱ ۵۱.۲ ۵۱.۳ Wang, Xiaolin. "波尔布特:并不遥远的教训" (in zh). https://web.archive.org/web/20201124074333/http://www.yhcqw.com/13/2114.html. Retrieved on 2019-11-23.
- ↑ "人间正道:审判红色高棉" (in zh). https://web.archive.org/web/20210103050441/http://news.ifeng.com/history/special/khmerrouge/. Retrieved on 2019-11-28.
- ↑ "جون 21, 1975. Conversation between Chinese leader Mao Zedong and Cambodian Leader Pol Pot". https://digitalarchive.wilsoncenter.org/document/111267.pdf?v=9ce155271bb6859cb1c694c29a8bba18.
- ↑ ۵۴.۰ ۵۴.۱ "A Personal Reflection on Norodom Sihanouk and Zhou Enlai: An Extraordinary Friendship on the Fringes of the Cold War". https://www.webcitation.org/6bvUPJGkx?url=https://cross-currents.berkeley.edu/sites/default/files/e-journal/articles/jeldres_1.pdf.
- ↑ ۵۵.۰ ۵۵.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۵۶.۰ ۵۶.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے:16
لئی۔ - ↑ Ciorciari, John D. (2014-04-03). "China and the Pol Pot regime". Cold War History 14 (2): 215–235. doi: . ISSN 1468-2745.
- ↑ Kurlantzick 2008, p. 193.
- ↑ Kurlantzick 2008, p. ۱۹۳.
- ↑ Ruo, Gu (2016-05-30). "老照片:七十年代波尔布特曾两度访华" (in zh). https://web.archive.org/web/20200604175935/https://www.sohu.com/a/78426791_239503. Retrieved on 2019-11-24.
- ↑ Xiap, Han. "'大寨工' 对全国农村的恶劣影响" (in zh). https://web.archive.org/web/20201101134943/http://www.yhcqw.com/36/1354.html. Retrieved on 2019-11-25.
- ↑ ۶۲.۰ ۶۲.۱ Yu, Hongjun (2016-01-13). "红色高棉运动始末" (in zh). https://web.archive.org/web/20180203060421/http://boxun.com/news/gb/z_special/2016/01/201601132346.shtml. Retrieved on 2019-11-24.
- ↑ "1978年国家领导人主要出访 – 览表" (in zh). 2008-11-26. https://web.archive.org/web/20201105023357/http://news.sina.com.cn/c/2008-11-26/161216730325.shtml. Retrieved on 2019-11-24.
- ↑ "Deng Xiaoping visited S'pore in 1978. Here's the impact it left on Sino-S'pore relations 40 years on.". https://mothership.sg/2018/11/deng-xiaoping-singapore-china-george-yeo/.
- ↑ "Deng Xiaoping visited S'pore in 1978. Here's the impact it left on Sino-S'pore relations 40 years on.". https://mothership.sg/2018/11/deng-xiaoping-singapore-china-george-yeo/.
- ↑ PoKempner 1995, p. 106.
- ↑ SarDesai 1998, p. ۱۶۳.
- ↑ PoKempner 1995, p. ۱۰۶.
- ↑ Brinkley 2011, pp. 64–۶۵.
- ↑ PoKempner 1995, pp. 107–۱۰۸.
- ↑ Haas 1991, pp. 17–18, 28–29.
- ↑ Thayer 1991, pp. 180, 187–189.
- ↑ Brinkley 2011, pp. 58, ۶۵.
- ↑ "Khmer Rouge". https://www.history.com/topics/cold-war/the-khmer-rouge. Retrieved on 8 اکتوبر 2019.
- ↑ "Khmer Rouge". https://www.history.com/topics/cold-war/the-khmer-rouge. Retrieved on 2019-10-08.
- ↑ Alvarez 2001, p. 50.
- ↑ Alvarez 2007, p. ۱۶.
- ↑ Hannum 1989, pp. ۸۸–۸۹.
- ↑ ۷۹.۰ ۷۹.۱ ۷۹.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ "How Red China Supported the Brutal Khmer Rouge". 2018-01-28. http://www.visiontimes.com/2018/01/28/how-red-china-supported-the-brutal-khmer-rouge.html. Retrieved on 2019-11-26.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ "Ambassador Kenneth M. Quinn". The World Food Prize Foundation. https://www.worldfoodprize.org/en/about_the_foundation/ambassador_kenneth_m_quinn/.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۸۴.۰ ۸۴.۱ "60h Anniversary of Diplomatic Relations between the United States and Cambodia". جولائی 2016. p. 38. https://kh.usembassy.gov/wp-content/uploads/sites/80/2016/06/book_us_cambodia_relations.pdf. Retrieved on 14 ستمبر 2020.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے:19
لئی۔ - ↑ Power 2002, p. ۹۶.
- ↑ Hinton & Lifton 2004, p. ۲۳.
- ↑ Kiernan 2003, p. ۲۹.
- ↑ "Khmer Rouge". 2018-08-21. https://www.history.com/topics/cold-war/the-khmer-rouge. Retrieved on 2019-10-08.
- ↑ William Branigin, Architect of Genocide Was Unrepentant to the End The Washington Post, 17 اپریل 1998
- ↑ Alvarez 2001, p. ۱۲.
- ↑ ۹۲.۰ ۹۲.۱ ۹۲.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ "UN genocide adviser welcomes historic conviction of former Khmer Rouge leaders" (in en). 2018-11-16. https://news.un.org/en/story/2018/11/1025981. Retrieved on 2021-01-22.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Etcheson 2005, pp. ۴۵–۴۷.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Etcheson 2005, pp. ۷۸–۷۹.
- ↑ Etcheson 2005, pp. ۸۴–۸۵.
- ↑ Etcheson 2005, pp. ۱۰–۱۱.
- ↑ (Kiernan, 2002:252; see also the footnote on Chandler’s The Tragedy of Cambodian History, pp. 4, 263–265, 285)
- ↑ Kiernan, 2002:252; see Vickery’s Cambodia 1975–1982, pp. 181–182, 255, 258, 264–265)
- ↑ Kiernan, 2002:252; see Heder’s From Pol Pot to Pen Sovan to the Villages, p. 1
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Brinkley 2011, p. 56.
- ↑ SarDesai 1998, pp. 161–۱۶۳.
- ↑ ۱۰۹.۰ ۱۰۹.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Kiernan 2003, p. ۳۰.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۱۱۵.۰ ۱۱۵.۱ Kiernan 2002, p. ۲۵۸.
- ↑ Kiernan 2002, p. ۲۵۹.
- ↑ Kiernan 2002, p. ۵۷.
- ↑ Kiernan 2002, p. 256.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۱۲۰.۰ ۱۲۰.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Kiernan 2002, p. ۲۶۳.
- ↑ Kiernan 2002, p. ۲۶۹.
- ↑ Kiernan 2002, p. ۲۶۴.
- ↑ Le Coz, Clothilde (19 نومبر 2015). "The question of genocide and Cambodia's Muslims". Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/2015/11/question-genocide-cambodia-muslims-151110072431950.html.
- ↑ Perrin, Andrew (16 نومبر 2010). "Weakness in Numbers". https://web.archive.org/web/20101129040814/https://time.com/time/magazine/article/0,9171,428133,00.html.
- ↑ Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; p. 543
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Philip Shenon, Phnom Penh Journal; Lord Buddha Returns, With Artists His Soldiers The New York Times (2 جنوری 1992)
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Coalition to Stop the Use of Child Soldiers (2001). "Global Report on Child Soldiers". https://web.archive.org/web/20190525205613/https://www.child-soldiers.org/Handlers/Download.ashx?IDMF=adc88bff-1916-4317-b184-d9079e7b0bb8. Retrieved on 2018-05-16.
- ↑ Huy Vannak (2010), pp. 32–35
- ↑ Associated Press (5 اگست 2009). "Westerner was burned alive, says Cambodia trial witness". Phnom Penh. https://www.theguardian.com/world/2009/aug/05/cambodia-war-crimes-trial.
- ↑ Mydans, Seth (1 مارچ 2009). "For Khmer Rouge guard, it was kill or be killed". https://www.nytimes.com/2009/03/01/world/asia/01iht-guard.1.20501994.html.
- ↑ ۱۴۰.۰ ۱۴۰.۱ ۱۴۰.۲ ۱۴۰.۳ Vilim, Laura (2012). "Keeping Them Alive, One Gets Nothing; Killing Them, One Loses Nothing: Prosecuting Khmer Rouge Medical Practices as Crimes against Humanity". https://web.archive.org/web/20140407103200/http://www.d.dccam.org/Tribunal/Analysis/pdf/Prosecuting_Khmer_Rouge_Medical_Practices_as_Crimes_against_Humanity.pdf. Retrieved on 29 ستمبر 2018.
- ↑ "Propaganda, Torture and French Colonial Heritage: Looking into the Methods of the Khmer Rouge | Cambodia Tribunal Monitor". http://www.cambodiatribunal.org/2016/06/16/propaganda-torture-and-french-colonial-heritage-looking-into-the-methods-of-the-khmer-rouge/.
- ↑ "Chilling Evidence in Khmer Rouge Trial". https://thediplomat.com/2012/08/chilling-evidence-in-khmer-rouge-trial/.
- ↑ "Barbarous KR medical experiments uncovered". 2000-06-23. https://www.phnompenhpost.com/national/barbarous-kr-medical-experiments-uncovered.
- ↑ "Tribunal Hears of Secret Medical Experiments". 2016-09-22. https://web.archive.org/web/20190217012141/https://www.cambodiadaily.com/news/tribunal-hears-secret-medical-experiments-118305/. Retrieved on 13 दिसंबर 2021.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےLocard
لئی۔ - ↑ The New York Times. Cambodian Day of Hate Marks Pol Pot's Victims
- ↑ "'Day of Anger' becomes Kingdom's latest national holiday". The Phnom Penh Post. 20 فروری 2018. https://www.phnompenhpost.com/national/day-anger-becomes-kingdoms-latest-national-holiday.
- ↑ Etcheson 2005, p. ۱۴.
- ↑ Donlon 2012, p. ۱۰۳.
- ↑ Stanton 2013, p. ۴۱۱.
- ↑ Becker, Elizabeth (1998-04-17). "Death of Pol Pot: The Diplomacy; Pol Pot's End Won't Stop U.S. Pursuit of His Circle". https://www.nytimes.com/1998/04/17/world/death-of-pol-pot-the-diplomacy-pol-pot-s-end-won-t-stop-us-pursuit-of-his-circle.html. Retrieved on 2020-09-02.
- ↑ Bartrop 2012, pp. ۱۶۶–۱۶۷.
- ↑ ECCC-Kaing 2012.
- ↑ Mydans, Seth (2020-09-02). "Duch, Prison Chief Who Slaughtered for the Khmer Rouge, Dies at 77". https://www.nytimes.com/2020/09/01/world/asia/duch-kaing-guek-eav-dead.html. Retrieved on 2020-09-02.
- ↑ Corfield 2011, p. ۸۵۵.
- ↑ Nuon Chea 2013.
- ↑ MacKinnon 2007.
- ↑ de los Reyes et al. 2012, p. ۱.
- ↑ Munthit 2007.
- ↑ Mydans, Seith (2017). "Khmer Rouge Trial, Perhaps the Last, Nears End in Cambodia". The New York Times. https://www.nytimes.com/2017/06/23/world/asia/cambodia-khmer-rouge-vietnam.html.
- ↑ Chan 2004, p. ۲۵۶.
- ↑ Alvarez 2001, p. ۵۶.
- ↑ "Cambodia Moves To Outlaw Denial of Khmer Rouge Atrocities". NPR. https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2013/06/07/189618585/cambodia-moves-to-outlaw-denial-of-khmer-rouge-atrocities. Retrieved on 2019-10-08.
- ↑ Buncombe 2013.
- ↑ "中国疏远同红色高棉的关系". BBC. 2000-11-14. http://news.bbc.co.uk/chinese/simp/hi/newsid_1020000/newsid_1022500/1022597.stm.
- ↑ "江泽民抵柬展开历史性访问". BBC. 2000-11-13. http://news.bbc.co.uk/hi/chinese/news/newsid_1020000/10208121.stm.
- ↑ Reuters (2000-11-07). "China Says It Won't Apologize For Supporting the Khmer Rouge" (in en-US). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2000/11/07/world/china-says-it-won-t-apologize-for-supporting-the-khmer-rouge.html.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے:3
لئی۔ - ↑ Stanton, Gregory H.. "Seeking Justice in Cambodia". https://web.archive.org/web/20091026180136/http://www.genocidewatch.org/seekingjusticecambodia.html. Retrieved on 2019-11-27.
- ↑ "China defends its Khmer Rouge ties as trial opens" (in en). Reuters. 2009-02-17. https://www.reuters.com/article/us-cambodia-rouge-china-sb-idUSTRE51G33W20090217.
- ↑ "The Rescuers". https://proof.org/the-rescuers.
- ↑ Strozek, Karolina; Seldowitz, Dovi (2019). "Unknown Heroes of Cambodia". https://web.archive.org/web/20230306175227/https://couragetocare.com.au/exhibition/wp-content/uploads/2019/08/Unknown-Heroes-of-Cambodia-2019.pdf.
- ↑ Beachler 2011, p. ۴۵.
- ↑ Bartrop 2012, p. ۲۶۱.
- ↑ Tyner 2012, p. ۱۴۵.
- ↑ Barron 1977.
- ↑ Mayersan 2013, pp. ۱۸۳–۱۸۴.
- ↑ Boyle 2009, p. ۹۵.
- ↑ ۱۷۹.۰ ۱۷۹.۱ Debra Lau Whelan (10 اکتوبر 2012). "SLJ Speaks to National Book Award Finalists". http://www.slj.com/2012/10/awards/national-book-award-finalists-in-young-peoples-lit-unveiled/#_. Retrieved on 15 نومبر 2012.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Debruge, Peter (3 ستمبر 2017). "Telluride Film Review: 'First They Killed My Father: A Daughter of Cambodia Remembers'". https://variety.com/2017/film/reviews/first-they-killed-my-father-review-angelina-jolie-1202545717/. Retrieved on 20 ستمبر 2017.
- ↑ Independent Movie Database (IMDB), "Year Zero: The Silent Death of Cambodia (1979)"
- ↑ Year Zero: the Silent Death of Cambodia, video of program on John Pilger's website.
- ↑ Year Zero: the Silent Death of Cambodia, video of programme on John Pilger's website.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. (Originally published by Jonathan Cape, London, 1986), p. 410
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
ہور معلومات
[سودھو]- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
باہرلے جوڑ
[سودھو]سانچہ:Commons category-inlineسانچہ:Cambodia topicsسانچہ:Genocide topics
سائیٹ غلطی: <ref>
ٹیگ اک ٹولی جیدا ناں "lower-alpha" اے ہیگے نیں، پر کوئی <references group="lower-alpha"/>
ٹیگ نا لبھیا۔