ریاست کپورتھلا

ریاست کپورتھلا ਕਪੂਰਥਲਾ
دیسی ریاست کا برطانوی ہند
1772–1947
Flag Coat of arms
کپورتھلہ 1909 دے برطانوی پنجاب دے نقشے چ
دار الحکومت	کپورتھلہ
رقبہ
• 1901	352 کلومیٹر2 (136 مربع میل)
آبادی
• 1901	314341
تاریخ
تاریخی دور	نواں امپیرلزم
• قیام	1772
• ہندستان دی آزادی	1947
ماقبل مابعد Sikh Confederacy India
آج یہ اس کا حصہ ہے:	پنجاب, بھارت
Kapurthala state The Imperial Gazetteer of India, 1909, v. 14, p. 408–416.

فائل:Major-General H.H. Farzand-i-Dilband Rasikh- al-Iqtidad-i-Daulat-i-Inglishia, Raja-i-Rajagan, Maharaja Sir Jagatjit Singh, Bahadur, Maharaja of Kapurthala, GCSI , GCIE , GBE.jpg

مہاراجا کپورتھلہ،جگتجیت سنگھ

ریاست کپورتھلہ ریاست: پنجاب دی اک سکھ ریاست سی جیہدا راجگڑھ کپورتھلہ شہر سی تے ایس نام اُتے ای ریاست دا نام پرچلت ہویا۔ ایس ریاست تے سردار جسا سنگھ آہلووالیا نے اپنی حکومت قایم کیتی تے ایس توں بعد ایہدے خاندان دا راج چلیا آیا۔ ایس ریاست دا کل رقبا لگ بھگ 650 مربا میل سی۔ سن 1921 دی لوک گݨت ویلے ایہدی آبادی 284070 سی، پر سن 1931 وچ ودھ کے 316757 ہو گئی۔ ایہدیاں کل پنج تحصیلاں سن، کپورتھلا، ڈھلواں ، بھلتھ، پھگواڑا تے سلطان پور لودھی۔ ایہدے وچ ودھ وسوں مسلماناں دی سی، جو ونڈ ویلے لہندے پنجاب پاکستان آ گئے۔

جانکاری ریاست

بھاویں کپورتھلہ ریاست دا رقبہ 599 مربع میل ہی سی اتے ایہہ سکھ ریاستاں وچوں پنجویں نمبر تے سی، پھر وی ایہہ اپجاؤ علاقہ سی جتھے سنجائی دے چنگے سادھن(زریعے) سن۔ 1931 وچ، اس دی آبادی 3،16،757 سی۔ اودھ ریاست دے علاقیاں نوں ملا کے اس دا سلانہ مالیا لگ-پگ تیتی لکھ دے قریب سی۔ اس دے جغرافیائی محل وقوع نے ضرور اس دی آبادی نوں متاثر کیتا ہووےگا کیونکہ اتھے مسلمان آبادی 57٪ سی جدوں کہ سکھ 23٪ اتے ہندو آبادی 17٪ سی۔ تے اتھوں دی زیادہ تر آبادی دی ماں-بولی پنجابی سی۔

ریاست دا قیام

کپورتھلہ ریاست: ستلج دے اتر ولّ 1947 تک قایم رہن والی اکو اک سکھ ریاست ہے۔ اس دی نیہہ اٹھارویں صدی دے گھٹناواں بھرپور دناں سمیں سکھاں دے پرسدھ جتھیدار جسا سنگھ آہلووالیا (1718-83) نے رکھی سی۔ دل خالصہ دے سنگٹھن سمیں جسا سنگھ ، نواب کپور سنگھ دا سجا ہتھ سی تے اوہنے پنجاب دے مغل گورنراں زکریا خان ، یحیا خان تے میر منوں خلاف سکھاں دے سنگھرش(جدوجہد) وچ ودھ چڑھ کے حصہ لیا سی۔ مارچ 1758 وچ جسا سنگھ آہلووالیا نے اس سمیں سرہند (سرہند) دے خلاف سکھاں دی اگوائی کیتی جدوں سکھاں اتے مراٹھیاں دیاں فوجاں نے رل کے کیتے حملے اپرنت شہر اپر قبضہ کر لیا سی اتے اس توں اک مہینہ پچھوں وی جدوں ایہناں فوجاں نے لاہور اتے قبضہ کیتا تاں وی جسا سنگھ سکھ فوج دی اگوائی کر رہا سی۔ احمد شاہ درانی نے 1759 دیاں سردیاں وچ مڑ اپنا پربھاو ستھاپت کر لیا سی، 1761 وچ اس نے مراٹھیاں نوں پانی پت دی تیجی لڑائی وچ ہرا دتا سی اتے فروری 1762 وچ سکھاں دا بھاری نقصان کیتا سی۔ پر سکھ جسا سنگھ آہلووالیا دی کمان ہیٹھ درانی ورودھ مڑ اٹھ کھڑے ہوئے سن اتے 1764 وچ اوہناں نے سرہند (سرہند) نوں جت لیا سی۔ 1774 وچ، جسا سنگھ آہلووالیا نے بھٹی سردار رائے ابراہیم نوں ہراؤن اپرنت اجوکے کپورتھلہ قصبے اتے قبضہ کر لیا اتے اس نوں آہلووالیا پروار دی جگیر دی راجدھانی بنا لیا۔ 1783 وچ، اپنے اکال چلانے تک جسا سنگھ نے اجوکے کپورتھلہ اتے سلطان پور لودھی دے آلے-دوآلے دے کافی علاقیاں اتے قبضہ کر لیا سی۔

شروع دی تریخ

جسا سنگھ 1783 وچ پتر-وہین ہی چلانا کر گیا سی۔ اس لئی وراثت اس دے دوسرے چچیرے بھرا ، بھاگ سنگھ (1745- 1801)، سپتر بھائی لدھا سنگھ، نوں مل گئی۔ اس نے ریاست اتے اٹھارھاں سالاں تک راج کیتا اتے 1801 وچ اسدے اکال چلانے پچھوں اس دا پتر فتح سنگھ (1784- 1836) گدی تے بیٹھا۔ فتح سنگھ مہاراجہ رنجیت سنگھ دا پکا دوست سی۔ اپنے پیؤ دے اکال چلانے توں تھوڑھی دیر بعد ہی اس نے رنجیت سنگھ نال باہری حملیاں توں بچاؤ اتے دشمناں اپر حملہ کرن سنبندھی(متعلق) سندھیاں(معاہدے) کرنیاں شروع کر دتیاں سن۔ انجھ ایہہ چھیتی ہی برابری دے عہدے توں گھٹّ کے چھوٹے بھائیوال دی حیثیت اتے آ گیا سی۔ فتح سنگھ نے رنجیت سنگھ دیاں کئی مہماں اتے فوجی لڑائیاں وچ حصہ لیا اتے اپنے بھائیوال توں ستلج دے دوویں پاسے کھلریاں ہوئیاں جگیراں حاصل کیتیاں سن۔ 1826 وچ، اسنے اپنیاں ستلج پار دیاں جگیراں دی سرکھیا لئی انگریزاں توں مدد دی منگ کیتی۔1836 وچ، فتح سنگھ دے اکال چلانے پچھوں اسدا پتر نہال سنگھ (1817-52) اسدا جانشین بنیا۔ اس سمیں کپورتھلہ ریاست دے کئی گھرانے ستلج دریا دے دکھن ولّ ستھت سن۔ انگریز نہال سنگھ توں آس کردے سن کہ 1845-46 دی پہلی اینگلو سکھ جنگ ویلے ایہہ سکھ دربار دے خلاف اوہناں دا سرگرم مددگار بنے۔ ایہہ انجھ کر سکن دی حالت وچ نہیں سی کیونکہ اسدا بہتا علاقہ ستلج دے اتر ولّ لاہور والے پاسے ولّ پیندا سی۔ اس دا نتیجہ ایہہ سی کہ اس نے ستلج پار دے علاقے گوا لئے اتے اپنے ہور علاقے بچاؤن لئی اسنوں 1،38،000 روپئے سلانہ مالیا دینا پیا۔

ریاست دی تریخ تے انگریز سرکار

سردار جسا سنگھ آہلووالیا دی سنّ 1783 وچ موت ہو گئی۔ اس دی کوئی اولاد ن ہون کارن ریاست دی واگڈور س. بھاگ سنگھ نے سمبھالی جو ادوں 38 ورھیاں دا سی۔ بھاگ سنگھ دا دیہانت 1801 ای. وچ کپورتھلہ نگر وچ ہویا۔ اس توں بعد اس دا لڑکا راجا فتح سنگھ گدی اتے بیٹھا۔ اوہ مہاراجہ رنجیت سنگھ دا پگ-وٹ متر سی۔ اس نے سنّ 1826 ای. وچ انگریز سرکار دی سرپرستی حاصل کیتی۔ سنّ 1836 وچ اس دے مرن مگروں اس دا لڑکا نہال سنگھ راجا بنیا۔ انگریزاں نال سکھاں دی ہوئی پہلی لڑائی ویلے اس نے لاہور دربار دا پکھ لیا جس دے فلسروپ انگریزاں نے ستلج دریا دے دکھن والے پاسے دا علاقہ ضبط کر لیا اتے باقی بچدے علاقے لئی 131000 رُوپئے دا سالانہ خراج لگا دتا۔ سنّ 1852 ای. وچ راجا نہال سنگھ دے مرن توں بعد اس دا لڑکا رندھیر سنگھ 22 ورھے دی عمر وچ راجا بنیا۔ اس نے سنّ 1857 دے غدر ویلے انگریزاں دی پوری مدد کیتی، جس دے فلسروپ انگریز سرکار دی نظر اس پرتِ سولّی ہو گئی۔ اس نوں اودھ دے علاقے وچ بہت جاگیر دتی گئی اتے ‘راجا’ پد دا سنمان دتا گیا۔ رندھیر سنگھ دی موت سنّ 1870 وچ جہاز وچ یاترا کرن دوران ہوئی۔ اس توں بعد اس دا لڑکا کھڑک سنگھ گدی اتے بیٹھا۔ دماغی بیماری کارن اس دی 1877 وچ موت ہو جان توں بعد اس دا پنج سالاں دا لڑکا جگتجیت سنگھ راج- گدی اتے بیٹھا۔ حکومت دا کم کونسل دوارا چلدا سی۔ سنّ 1890 وچ بالغ ہون تے جگتجیت سنگھ نے پورے راج-ادھیکار پراپت کر لئے۔ اس دے راج-کال دوران کپورتھلہ ریاست دا کافی وکاس (ترقی) ہویا۔ اس نے انیک طرحاں دیاں عمارتاں اتے دھرم-دھام بنوائے۔ کئی بھاشاواں دے ودوان ہون ناطے اوہ ودوتا دی بہت قدر کردا سی۔ اس نے باہرلے ملکاں وچ گھم پھر کے اتھوں دے سبھیاچاراں نوں جانن دا یتن کیتا۔ انگریز سرکار دی خوش نودی دے فلسروپ ریاست دا سالانہ خراج (131000 رُوپئے) معاف کر دتا گیا۔

راجا راجگان

نہال سنگھ 1852 وچ اکال چلانا کر گیا اتے اس دے پچھوں اس دا سبھ توں وڈا پتر رندھیر سنگھ (1831-70) گدی تے بیٹھا۔ 1857 دے ودروہ سمیں اس ولوں کیتیاں انگریزاں دیاں سیواواں بدلے اسنوں راجا—راجگان دی اپادھی(خطاب) دتی گئی۔ اس دے نال ہی اس نوں متبنی بناؤن دا اختیار اتے ہور کئی چھوٹاں دین دے نال- نال اس دی ریاست وچ متحدہ صوبہ جات دے آگرہ اتے اودھ دے کجھ علاقے وی جوڑ دتے گئے۔ 1870 وچ، ایہہ جدوں بھارت (ہندستان)توں انگلینڈ جا رہا سی تاں عدن وکھے اکال چلانا کر گیا۔ اس دے لڑکے راجا کھڑک سنگھ (1850-77) نے ستّ سالاں تک راج کیتا اتے 1877 وچ اس دے اکال چلانے پچھوں اس دا پنج سال دا پتر جگتجیت سنگھ (1872-1949) گدی دا وارث بنیا جس نوں راج پربندھ دے پورے اختیار نومبر 1890 وچ ملے اتے جس نوں 1911 وچ مہاراجہ دی خطاب حاصل ہوئیا۔ اوہ اک وڈا ودوان اتے گھمکڑ سی۔ اپنے سمیں دے راجیاں وچوں اس نوں سبھ توں ودھ سچجا راجا منیا جاندا سی۔ اس نے اپنی ریاست دی خوش حالی وچ دلچسپی لئی اتے کپورتھلے نوں محلاں اتے باغاں دا شہر بنا دتا۔ اگست 1947 وچ انگریز سامراج دے ختم ہون نال کپورتھلہ ریاست بھارتی یونین وچ مل گئی اتے 1948 وچ پٹیالہ اتے ایسٹ پنجاب سٹیٹس یونین (پیپسو) دے بنن سمیں اس وچ شامل ہو گئی۔ مہاراجہ سر جگتجیت سنگھ پیپسو دے اپ-راج پرمکھ بنے۔ مہاراجہ جگتجیت سنگھ اپنے سمیں دے سبھ توں ودھ گھمکڑ دو بھارت-واسیاں وچوں اک سی اتے ایہناں دو ناواں کرکے بھارت باہر دے دیساں وچ جانیا جاندا سی۔ ایہہ دو ناں سن: مہاتما گاندھی اتے کپورتھلہ دا مہاراجہ جگتجیت سنگھ۔ دنیا دیاں کئی راجدھانیاں وچ مہاراجہ نوں بہت ستکار ملیا ارتھات حاضر لوکاں نے کھڑے ہو کے اوہناں دا سواگت کیتا۔ ایہناں دی 1949 وچ موت ہو گئی اتے ایہناں پچھوں ایہناں دا پتر پرمجیت سنگھ (1892-1955) راج- گدی تے بیٹھا جس توں بعد اس دا پتر سکھجیت سنگھ (جنم 1934) اترادھکاری بنیا۔

پیپسو چ شمولیت

سنّ 1948 وچ اس ریاست نوں پیپسو وچ شامل کر لیا گیا اتے مہاراجہ جگتجیت سنگھ نوں اپ-راجپرمکھ بنایا گیا۔ سنّ 1949 ای. وچ مہاراجہ جگتجیت سنگھ دی مرتو توں بعد اس دا لڑکا پرمجیت سنگھ راج-ستا دا ادھیکاری بنیا۔ سنّ 1955 ای. وچ اس دی مرتو توں بعد اس دا لڑکا سکھجیت سنگھ راج- پریوار دا مکھی بنیا۔

شاہی ٹبر

سردار

• جسا سنگھ آہلووالیہ (1777 - 20 Oct 1783) (b. 1718 – d. 1783)
• باغ سنگھ (20 Oct 1783 - 1801) (b. 1747 – d. 1801)

راجے

• فتح سنگھ (1801 - 20 Oct 1837) (b. 1784 – d. 1837)
• نہال سنگھ (20 Oct 1837 - 13 Sep 1852) (b. 1817 – d. 1852)
• رندھیر سنگھ (13 Sep 1852 - 12 Mar 1861) (b. 1831 – d. 1870)

راجہ راجگان

• رندھیر سنگھ (12 Mar 1861 - 2 Apr 1870) (b. 1831 – d. 1870)
• کھڑک سنگھ (2 Apr 1870 - 3 Sep 1877) (b. 1850 – d. 1877)
• جگتجیت سنگھ (3 Sep 1877 - 12 Dec 1911) (b. 1872 – d. 1949)

مہاراجا

• جگتجیت سنگھ (12 Dec 1911 - 15 Aug 1947) (b. 1872 – d. 1949)

ہور پڑھو

• لیکھک : ڈاکٹر. رتن سنگھ جگی، سروت : سکھ پنتھ وشوکوش، گر رتن پبلیشرز، پٹیالا۔
• لیکھک : ب.ر. اتے آئی.سی. اتے انُ.: گ.ن.س.، سروت : سکھ دھرم وشوکوش، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالا۔

حوالے

باہرلے جوڑ

• [۱]
• Kapurthala History and detailed Genealogy Royalark
• Kapurthala www.sikh-heritage.co.uk