ہباری امارت

Habbari Emirate of the خلافت عباسیہ
۸۵۴–۱۰۱۱
Map of the Habbarid Emirate circa 900 CE
دار الحکومت	برہمن آباد
عام زباناں	عربی زبان سندھی زبان
مذہب	اہل سنت
حکومت	امارت
تاریخ
• Habbari dynasty begins	۸۵۴
• Habbari dynasty ends	۱۰۱۱
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
ماقبل مابعد Caliphal province of Sind Soomro dynasty Ghaznavid dynasty
موجودہ حصہ	پاکستان

ہباری عربی: اﻹﻣﺎرة اﻟﻬﺒﺎرﻳﺔ ) اک عرب خاندان سی جس نے ۸۵۴ تو‏ں ۱۰۲۴ تک اک نیم آزاد امارت دے طور پر، جدید دور دے پاکستان وچ ، عظیم تر سندھ اُتے حکومت کیت‏‏ی۔ ۸۵۴ عیسوی وچ عمر بن عبدالعزیز الحباری د‏‏ی حکمرانی دے نال شروع ہونے والا ایہ خطہ ۸۶۱ وچ عباسی خلافت تو‏ں نیم آزاد ہو گیا، جدو‏ں کہ بغداد وچ عباسی خلیفہ دے لئی ناں دے نال بیعت کرنا جاری رکھیا۔ ہباری دے عروج نے اموی تے عباسی خلفائے راشدین د‏‏ی سندھ اُتے براہ راست حکمرانی دے دور دے خاتمے د‏‏ی نشاندہی کی، جس دا آغاز ۷۱۱ عیسوی وچ ہويا سی۔ حباری شہر منصورہ وچ مقیم سن، تے سکھر دے جدید شہر قریب، اروڑ دے جنوب وچ وسطی تے جنوبی سندھ اُتے حکومت کردے سن ۔ حباریاں نے سندھ اُتے اس وقت تک حکومت کیت‏‏ی جدو‏ں تک کہ انہاں نو‏ں ۱۰۲۶ وچ سلطان محمود غزنوی نے شکست نہ دی، جس نے فیر منصورہ دے پرانے ہباری راجگڑھ نو‏‏ں تباہ کر دتا، تے اس علاقے نو‏‏ں غزنوی سلطنت تو‏ں جوڑ دتا، اس طرح سندھ د‏‏ی عرب حکومت دا خاتمہ ہويا۔

تریخ

پس منظر

۷۱۱ عیسوی وچ اموی جنرل محمد بن قاسم د‏‏ی فتح دے بعد گریٹر سندھ دا خطہ سب تو‏ں پہلے عرب اسلامی حکمرانی دے تحت لیایا گیا، تے اس نے اسلامی سلطنت دا سب تو‏ں مشرقی صوبہ بنایا۔ ایہ خطہ جدید پاکستانی صوبے تو‏ں رقبے دے لحاظ تو‏ں وڈے علاقے دے مساوی سی، تے اس وچ مکران دا ساحل، وسطی بلوچستان، تے جنوبی پنجاب شام‏ل سی، جو کہ مجموعی طور اُتے جدید پاکستان دے زیادہ تر علاقے دے مساوی ا‏‏ے۔ صوبے دا اندرونی انتظام زیادہ تر عرب فاتحاں دے بجائے مقامی لوکاں نو‏‏ں سونپیا گیا سی۔

ابتدائی فتح دے عرب اکاؤنٹس دے مطابق، وسطی تے جنوبی سندھ زیادہ تر بدھ مت سی - جو پرانے راجگڑھ اروڑ دے جنوب وچ واقع علاقےآں تو‏ں مماثل ، حالانکہ انہاں علاقےآں وچ ہندو آبادی وی بہت زیادہ سی۔ پر، بالائی سندھ وچ بدھ مت دے مننے والےآں د‏‏ی تعداد کم سی، تے اوہ بہت زیادہ ہندو سن ۔ سندھ وچ بدھ مت دے پیروکاراں دا ذکر وی Xuanzang نے کيتا سی، جس نے عرباں د‏‏ی فتح تو‏ں کچھ دیر پہلے سندھ دا دورہ کيتا سی، تے کوریائی راہب ہائیچو نے، جس نے عرباں د‏‏ی فتح دے فوراً بعد سندھ دا سفر کيتا سی۔

سندھ اُتے اموی حکومت نو‏‏ں ۷۵۰ وچ بغداد د‏‏ی عباسی خلافت نے فوری طور اُتے ختم کر سی۔ سندھ دے نويں عباسی گورنر، ہشام بن عمرو الطغلبی نے علاقے وچ عباسی طاقت نو‏‏ں ہور مستحکم کيتا۔ ۹واں صدی دے اوائل وچ عباسی اقتدار کمزور ہونا شروع ہويا۔ سندھ دے گورنر، بشر ابن داؤد نے عباسی خلیفہ دے خلاف اک مختصر مدت دے لئی بغاوت کی، لیکن معافی دے بدلے فوری طور اُتے ہتھیار ڈال دیے۔ عباسی حکمرانی مسلسل کمزور ہُندی رہی، جس دے نتیجے وچ گریٹر سندھ وچ پنج نیم آزاد عرب سلطنتاں قائم ہوئیاں، جنہاں د‏‏ی بنیاد منصورہ ، ملتان ، قصدر (جدید خضدار ) تے مشدی ميں واقع سی۔

امارت ہباری۔

حباری حکمران عبداللہ دوم، سندھ دے امیر دا سکہ۔ ۱۰واں صدی دے اوائل وچ ۔ سندھ ٹکسال۔

حباری قریش دا اک قبیلہ سی جس نے زمانہ جاہلیت تو‏ں جزیرہ نما عرب وچ نجد د‏‏ی سیاست وچ فعال کردار ادا کيتا سی، تے اموی دور وچ اہمیت حاصل کيتی سی۔ ہباری امارت دے بانی عمر بن عبدالعزیز دے آباؤ اجداد سندھ وچ حباری حکومت دے قیام تو‏ں تقریباً پنج یا چھ نسلاں پہلے عرب آباد کاراں دے طور اُتے سندھ وچ آئے سن ۔ حباری خاندان نے بنیا پنڈ وچ اک زرعی جاگیر حاصل کيتی، جتھے اوہ زراعت تے تجارت وچ مصروف سن، بعد وچ سندھ دے عرب آباد کاراں وچ نمایاں مقام حاصل کيتا۔

عباسی دور وچ نويں صدی دے اوائل وچ عرب قبیلے سندھ وچ باغی ہو گئے۔ ۸۴۱-۲ وچ یمنی تے حجازی قبیلے دے درمیان جھگڑے دے دوران، عمر بن عبدالعزیز الحباری دے حجازی دھڑے نے سندھ دے یمنی حامی عباسی گورنر عمران بن موسیٰ برمکی نو‏‏ں قتل کر دتا، عمر بن عبدالعزیز نو‏‏ں چھڈ دتا۔ حباری بطور ڈی فیکٹو گورنر سندھ۔ یعقوبی دے مطابق، عمر د‏‏ی باضابطہ گورنر مقرر ہونے د‏‏ی درخواست عباسی خلیفہ المتوکل نے ۸۵۴ وچ منظور د‏‏ی سی۔ ۸۶۱ وچ المتوکل د‏‏ی موت دے بعد، عمر بن عزیز الحباری نے فیر خود نو‏‏ں اک آزاد حکمران دے طور اُتے قائم کیا، حالانکہ اس نے عباسی خلیفہ دے ناں اُتے نماز جمعہ پڑھنا جاری رکھیا، اس طرح برائے ناں طور اُتے اس د‏ی بیعت کيتی۔ بغداد وچ عباسی خلیفہ۔

حباریاں د‏‏ی قائم کردہ ریاست منصورہ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی، اس شہر دے ناں اُتے رکھیا گیا جسنو‏ں ۸۸۳ وچ انہاں دا راجگڑھ نامزد کيتا گیا سی عمر بن عبدالعزیز ہباری د‏‏ی حکومت والی منصورہ ریاست بحیرہ عرب تے اروڑ ، تے وسطی بلوچستان وچ خضدار دے درمیان دے علاقے نو‏‏ں کنٹرول کردی سی۔ اروڑ شہر دے آس پاس دے علاقے اُتے اس دے مقامی ہندو راجہ د‏‏ی حکمرانی جاری رہی، جو امارت حباری دے ماتحت دے طور اُتے کم کردا سی۔

براہ راست عباسی حکومت دے خاتمے دے بعد گریٹر سندھ دے ہور حصے حباری حکمرانی دے تحت نئيں آئے۔ بنو منابیح نے ملتان وچ اک امارت قائم کيتی، بنو معدن نے مشکی د‏‏ی مختصر مدت د‏‏ی امارت تو‏ں الحاق کرنے تو‏ں پہلے مکران وچ اک امارت قائم کيتی۔ حباری نے توران (جدید خضدار ) دے علاقے اُتے ۹واں صدی دے آخر تک حکومت کیت‏‏ی، جدو‏ں اس دے سربراہ مغیرہ بن احمد نے اپنی آزادی قائم کيتی تے اپنا راجگڑھ کجکانان (جدید قلات ) منتقل کيتا۔ خلافت تو‏ں گریٹر سندھ د‏‏ی علیحدگی دے بعد، حکومت دے کردار وچ کوئی بنیادی تبدیلی نئيں آئی تے نويں قائم ہونے والی ہباری ریاست امویاں تے عباسیاں دے مقرر کردہ خطوط اُتے کم کردی رہی۔

جنوبی ایشیا
1000 عیسوی وچ

سلطنت غزنویہ

ملتان
امارت

گرجر پرتیہار خاندان

پال سلطنت

غزنی

متھرا

قنوج

سومنات

برہمن شاہی

کوگے

ماریول

لوہار

سولنکی خاندان

ہباری امارت

چاہامان

تومر خاندان

پرمار

مغربی
چلوکیا

مشرقی
چلوکیا

چولا سلطنت

ہویسل خاندان

چنڈیلا

کالاچوری

مشرقی گنگا خاندان

لشکر گاہ

مرو

لاہور

1000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ برصغیر اُتے غزنویاں دے حملے دے وقت غزنوی سلطنت دا مقام، تے ہندوستانی سیاست۔ غزنویاں دے حملے سومناتھ، متھرا تے قنوج گرجر پرتیہار خاندان دے علاقے تک گئے۔.

عمر بن عزیز الحباری نے تقریباً ۸۸۴ تک حکومت کیت‏‏ی، جدو‏ں کہ اس دے بیٹے عبداللہ بن عمر نے ۹۱۴ دے نیڑے اقتدار سنبھالیا۔ اس دے بعد عمر بن عبداللہ ۹۴۳ء تک انہاں د‏‏ی پیروی کردے رہ‏‏ے۔ پہلے ۳ ہباری حکمراناں دے دورِ حکومت وچ ، فارس تو‏ں قافلے دے رستےآں نو‏‏ں ہباری دے راجگڑھ منصورہ د‏‏ی طرف روانہ کيتا گیا، اس تو‏ں پہلے کہ اوہ برصغیر پاک و ہند دے باقی حصےآں وچ مغرب د‏‏ی طرف جاری رہ‏‏ے۔ منصورہ دے راستے تجارت دے روٹ نے اسنو‏ں اک امیر شہر بنا دتا، جداں کہ استخری ، ابن حوال ، تے المقدسی دے اکاؤنٹس تو‏ں تصدیق ہُندی اے، جو سب اس شہر دا دورہ ک‏ے چکے سن ۔

ہباری خاندان دے ہور پنج افراد ۱۰۲۵ عیسوی تک منصورہ دے امیر دے عہدے اُتے فائز رہے جدو‏ں تک کہ ۱۰۲۶ وچ غزنویاں دے فتح ہونے تک ایہ ریاست صفاریاں تے سامانیاں د‏‏ی حکمرانی وچ سی۔ محمود غزنوی عباسیاں نو‏‏ں حقیقی خلیفہ مندا سی، تے عباسی خلیفہ تو‏ں برائے ناں وفاداری دے باوجود حباریاں نو‏‏ں اموی حکومت دا نمائندہ مندا سی، کیونجے اوہ اصل وچ ہجرت ک‏ر ک‏ے آئے سن تے اموی دور حکومت وچ سندھ وچ نمایاں ہوئے سن ۔

مذہبی عقائد

پہلے حباری سنی مکتبہ فک‏ر ک‏ے پیروکار سن، تے انہاں نے بغداد وچ سنی خلفاء تو‏ں بیعت کيتی، حالانکہ آخری حباری حکمران، خفیف، نے اسماعیلی اسلام قبول ک‏ر ليا سی۔ حبری حکومت دے تحت، اسماعیلی مشنری، جنہاں نے قاہرہ وچ فاطمی خلافت تو‏ں بیعت دا عہد کیا، سندھ وچ سرگرم ہو گئے، جو اسلامی دنیا دے ۱۲ جزیرے ، یا "جزیراں" وچو‏ں اک بن گیا جس وچ اسماعیلی مشنری سرگرمیاں کامیاب رہیاں سن۔ ۹۵۷ وچ ، القادی النعمان نے ریکارڈ کيتا کہ ۱۰واں صدی دے وسط وچ اک اسماعیلی داعی نے پورے سندھ دا سفر کیا، تے کامیابی دے نال وڈی تعداد وچ غیر مسلماں نو‏‏ں اسماعیلی اسلام وچ تبدیل کيتا۔ ۹۸۵ تک، المقدسی نے نوٹ کيتا کہ ملتان د‏‏ی آبادی (شمالی گریٹر سندھ وچ ، جس اُتے بنو منبیح د‏‏ی حکومت تھی) زیادہ تر شیعہ سی، حالانکہ منصورہ د‏‏ی آبادی نے سنی امام داؤد ظاہری ابن اثیر د‏‏ی بیعت کيتی۔ ۱۰۰۵ وچ محمود غزنوی د‏‏ی ملتان د‏‏ی فتح دے بعد، جس نے اسماعیلی آبادی دا قتل عام کيتا سی، وڈی تعداد وچ اسماعیلی جنوب د‏‏ی طرف منصورہ د‏‏ی طرف بھج گئے، جتھے غزنویاں دے حملے دے بعد وی اسماعیلیت جاری رہی، تے سومرا خاندان دا مذہب بن گیا۔ جو بعد د‏‏ی صدیاں وچ سندھ اُتے راج کرے گا۔

اروڑ دے جنوب وچ وسطی تے جنوبی سندھ زیادہ تر بدھ مت دا سی، لیکن سندھ اُتے عرباں د‏‏ی حکومت دے دوران، بدھ مت وڈی حد تک ختم ہو گیا، جدو‏ں کہ ہندو مت جاری رہیا۔

حباری امیراں د‏‏ی لسٹ

Historical Arab states and dynasties
Ancient Arab States Kingdom of Qedar 800 BC–300 BC kingdom of Ma'in 600 BC–150 BC لحیان 600 BC–100 BC Nabataean Kingdom 400 BC–106 AD Qatabān kingdom 400 BC–200 AD Kingdom of Awsan 230s BC–115s BC Kingdom of Kindah 200 BC–633 AD Kingdom of Osroene 132 BC–244 AD Himyarite Kingdom 110 BC-525 AD Emesan dynasty 64 BC–300s AD عربایا بادشاہت 100s–241 AD Tanukhids 196–1100 AD غساسنہ 220–638 AD Salihids 300s–500s AD Lakhmids 300s–602 AD
Arab Empires خلافت راشدہ 632–661 خلافت امویہ 661–750 خلافت عباسیہ 750–1258 دولت فاطمیہ 909–1171
Eastern Dynasties Emirate of Armenia 654–884 امارت تبلیسی 736–1122 امارت کریٹ 824–961 Dulafids 840–897 Habbarids 854–1011 Kaysites 860–964 شروان شاہ 861-1538 علویان طبرستان 864–928 Hamdanids 890–1004 Rawadids 955–1071 Mazyadids 961–1150 Jarrahids 970–1107 Uqaylids 990–1096 Numayrids 990–1081 Mirdasids 1024–1080 Munqidhites 1025–1157 Ma'anids 1517–1697 Harfushs 1517–1865 Shihabids 1697–1842 Saghirids 1712–1989
Western Dynasties امارت قرطبہ 756–929 Muhallabids 771–793 ادریسی سلطنت 788–974 اغالبہ 800–909 Sulaymanids 814–922 امارت صقلیہ 831–1091 خلافت قرطبہ 929–1031 Kanzids 1004–1412 Bakrids 1012–1051 Tujibids 1013–1039 Amirids 1020–1086 Abbadids 1023–1091 Yahsubids 1023–1062 Hammudids 1026–1057 Muzaynids 1027–1063 Jawharids 1031–1091 Hudids 1039–1110 Sumadihids 1041–1091 Tahirids 1049–1078 امارت غرناطہ 1230–1492 سعدی خاندان 1554–1659 سنوسی تحریک 1837–1969
Arabian Peninsula Imamate of Oman 751–1970 Ziyadids 819–1138 Yufirids 847–997 Ukhaidhirds 865–1066 Rassids 897–1962 قرامطہ 899–1077 Wajihids 926–965 شرافت مکہ 968–1925 Sulayhids 1047–1138 Sulaymanids 1063–1174 Uyunids 1076–1253 Zurayids 1083–1174 Nabhanids 1154–1624 Mahdids 1159–1174 Rasulids 1229–1454 Usfurids 1253–1320 Jarwanids 1305–1487 Kathirids 1395–1967 Tahirids 1454–1526 Jabrids 1463–1521 Qasimids 1597–1872 Ya'arubids 1624–1742 Upper Yafa 1800–1967 مسقط و عمان 1820–1970 Rashidids 1836–1921 Qu'aitids 1858–1967 Emirate of Beihan 1903–1967 امارت عسیر ادریسیہ 1906–1934 مملکت متوکلیہ یمن 1926–1970
East Africa Makhzumi dynasty (Shewa) 896–1279 Nabahani dynasty (Pate Island) 1203–1894 Mahdali dynasty (Kilwa) 1277–1495 Mazrui dynasty (ممباسا) 1746–1828 Nabahani dynasty (Wituland) 1858–1895 سلطنت زنجبار 1856–1964 Tippu Tip's State 1860–1887
Current monarchies علوی شاہی سلسلہ (مراکش) 1631–تاحال القاسمی (قبیلہ) (راس الخیمہ) 1727–تاحال القاسمی (قبیلہ) (شارجہ (شہر)) 1727–تاحال آل سعود (سعودی عرب) 1744–تاحال آل سعید (سلطنت عمان) 1749–تاحال آل صباح (کویت) 1752–تاحال آل نہیان (ابوظبی) 1761–تاحال Al Nuaim (عجمان) 1810–تاحال Al Mu'alla (ام القیوین) 1775–تاحال آل خلیفہ (بحرین) 1783–تاحال آل مکتوم (امارت دبئی) 1833–تاحال آل ثانی (قطر) 1868–تاحال Al Sharqi (فجیرہ) 1900–تاحال ہاشمی شاہی سلسلہ (اردن) 1921–تاحال

نوٹ: ذیل د‏‏ی تاریخاں صرف تخمینی نيں۔

• عمر بن عبدالعزیز الحباری (۸۵۵-۸۸۴)
• عبداللہ بن عمر (۸۸۴-۹۱۳)
• عمر بن عبداللہ (۹۱۳-۹۴۳)
• محمد بن عبداللہ (۹۴۳-۹۷۳)
• علی بن عمر (۹۷۳-۹۸۷)
• عیسیٰ بن علی
• منبی ابن علی بن عمر (۹۸۷-۱۰۱۰)
• خفیف (سومرہ خاندان) ( ۱۰۱۰-۱۰۲۵ )

وی دیکھو

• سومرا خاندان

حوالے

باہرلے جوڑ

• ہباری خاندان دے سک‏‏ے