ہندی ادب
ہندی ادب | |
---|---|
انتظامی تقسیم | |
ترمیم |
شمالی اتے وچکار بھارت دی اکّ بولی ہندی وچ لکھے گئے ساہت نوں ہندی ساہت کیہا جاندا اے۔ اسدیاں جڑھاں برج بولی، اودھی، میتھلی اتے مارواڑی ورگیاں بولیاں دے ساہت وچ ملدیاں ہن۔ شمالی تے مغربی ہندوستان وچ جنہاں بولیاں نوں فروغ حاصل ہويا انہاں وچ ہندی زبان وچ "پرتھوی راج راسو" نوں ہندی بولی دی پہلی کتاب منیا جاندا اے ایہ دہلی دے راجا پرتھوی راج چوہان دے کارنامےآں دی روداد اے اس دی تقلید وچ کئی ہور "راسو" دی تخلیق کيتی گئی بولی وچ تبدیلیاں ہُندی رنيں۔ کیونجے جنہاں علاقےآں وچ ایہ بولی جاندی سی انہاں دی توسیع ہُندتی گئی نويں حالات دے اظہار دے لئی نويں لفظاں یا تاں بنائے گئے یا اس دے زیر اثر علاقےآں توں لئی گئے رہنمائی دے لئی ہندی ادب وچ سنسکرت کلاسیدیاں کتاباں نوں بنیاد بنایا گیا تے بھرت منی دے "ناٹیہ شاستر" نوں ہندی مصنفاں نے ذہن وچ رکھیا، جنوب وچ اک تحریک جسنوں بھکتی تحریک کہیا گیا بارہويں تیرہويں صدی وچ پیدا ہوچکيتی سی، جدوں جنوب دے سنت شمالی ہندوستان پہنچے تاں پہلے توں ہی ہندی وچ تحریر کیتے جا رہے نظم تے نثر انہاں اثرات توں اچھوتے نہ رہ سکے، اس وقت دی شاعری دی فطرت وڈے پیمانہ اُتے بھکتی توں وابستہ سی کچھ شاعر جداں تلسی داس اک محدود علاقہ وچ رہے تے انہاں نے ايسے بولی وچ شاعرانہ تخلیق کيتی جس وچ اوہ رہے دوسری طرف کبیر جداں ہور شاعر اک جگہ توں دوسری جگہ گھمدے رہندے سن اس لئی انہاں دی شاعری وچ فارسی دے نال نال اردو دے لفظاں وی شامل نيں ایہ صحیح اے کہ تلسی داس نے "رام چرتر مانس" دی تخلیق والمیکی دی لکھی رامائن دی بنیاد اُتے دی لیکن عوامی حکایات اُتے مبنی کچھ نويں مناظر تے حالات نوں اس وچ شامل کے لیا والمیکی رامائن وچ سیندا دے اخراج دا بیان اے لیکن تلسی داس دی تخلیق وچ اس دا بیان نئيں کيتا گیا تلسی داس نے اپنی مثالی شخصیت نوں خدائی رتبہ عطاء کر دتا جدوں کہ والمیکی نے اپنے ہیرو نوں انسان ہی رہنے دتا۔
سور سجے تے مذہبی شاعری
[سودھو]اس طرح سورداس نے "سور سجے" دی تخلیق کيتی جس وچ انہاں نے کرشن دی تصویر کشی اک طفل شریر لڑکے دے طور اُتے تے گوپیاں دے نال خوش فعلیاں کرنے والے نوجوان دے طور اُتے کی، سننے والےآں دے ذہناں اُتے انہاں شاعراں نے گہرا اثر پیدا کيتا۔
جے رام تے کرشن توں وابستہ تیوہار اِنّے زیادہ مقبول ہوئے نيں تاں اس دا سہرا انہاں شاعراں نوں ہی جاندا اے۔ انہاں دی تخلیقات نہ صرف ہور شاعراں دے لئی تحریک دا سبب بنیاں بلکہ عہدہ وسطی دے مصوراں نوں انہاں نے تحریک دی۔
میرا بائی جو راجستھانی بولی وچ گایا کردیاں سن تے رس خان جو حالانکہ مسلمان سن لیکن کرشن دی تعریف وچ گاندے سن، نند داس اک اہم بھکتی شاعر سن، رحیم تے بھوشن اس توں وکھ درجے دے شاعر نيں انہاں دی شاعری دا موضوع بھکتی نئيں بلکہ روحانیت اخلاقیت تے دنیاوی معاملہ سن، بہاری نے ستارہويں صدی وچ "ست سئی" لکھی انہاں دے دوہاں وچ شرنگار (محبت) دے نال کئی ہور موضوعات دی تصویر کشی کيتی گئی۔
کبیر نوں چھڈ کے مذکورہ بالا سبھی ہندی شاعر نے اپنے جذبات لازماً خود دی مذہبی جبلت دی تسکین دے لئی ظاہر کیتے۔ کبیر رسم پرست مذہب وچ یقین نئيں کردے سن، اوہ ایداں دے ایشور دے بھکت سن جس دی کوئی معین شکل نئيں اے اس ایشور دا ناں لینا ہی انہاں دے لئی سب کچھ سی۔
ان سبھی شاعراں نے ہندوستانی سماج نوں اس طرح متاثر کيتا جداں کہ پہلے کدی نئيں ہويا سی چونکہ شاعری یاد رکھنا نثر دی بہ نسبت زیادہ آسان اے اس لئی ایہ شاعر زیادہ مقبول ہوئے۔
ہندی نثر انیہويں صدی وچ
[سودھو]پر ہندی نثر انیہويں صدی دے شروع وچ ہی اپنی شکل وچ آسکیا، بھارتی ندر و ہرشچندر ہندی دے ابتدائی ڈ رامہ نگاراں وچوں اک سن ۔ انہاں دے کچھ ڈرامے بنیادی طور اُتے سنسکرت تے ہور زباناں دے ڈرامےآں دا اردو ترجمہ اے انہاں نے نويں روایت کيتی شروعات دی . مہاویر پرساد یودی اک ہور مصنف سن جنہاں نے سنسکرت دیاں کتاباں دا ترجمہ یا اسنوں ہندی وچ منتقل کرنے دا کم کيتا۔ بنکم چندر چٹرجی نے بنیادی طور اُتے بنگالی بولی وچ ناول لکھے جنہاں دا ہندی وچ ترجمہ ہويا تے ایہ بہت مقبول ہوئے "وندے ماترم" جو ہماریا قومی گیت اے انہاں دے ناول "آنند مٹھ" دا ہی اک حصہ اے۔
سوامی دیانند سرسوتی تے پریم چند
[سودھو]ہندی زبان سوامی دیانند سرسوتی دی اشتراک نوں نظر انداز نئيں کر سکدی اصل وندماں اوہ گجراتی سن تے سنسکرت دے عالم سن، اُتے انہاں نے ہندی نوں پورے ہندوستان دی عوامی دی بولی بنانے دی وکالت کی، انہاں نے ہندی وچ لکھنا شروع کيتا تے مذہبی و سماجی اصطلاحات توں وابستہ رسالے وچ مضامین لکھے، ہندی وچ "ستیارتھ پرکاش" انہاں دی سب توں اہم تخلیق اے۔
ہندی ادب نوں جنہاں لوکاں نے خوشحال بنایا اے انہاں وچ منشی پریم چند دا ناں اہم اے انہاں نے اپنے لکھنے دے بعد دے دور وچ اردو توں ہندی وچ لکھنا شروع کيتا۔
شام کانت ترپاٹھی نے تے نرالا نوں شہرت ملی کیوں کہ انہاں نے ادب دے ذریعہ اپنے سماج دی قدامت پسندی اُتے سوالیہ نشان لگائے۔
مہا دیوی ورما دے نال جدید دور وچ خواتاں دے نال لکھنے دی شروعات ہوئی جنہاں نے عورتاں توں متعلق امور اُتے روشنی پائی اے۔ میتھلی شرن گپت تے قابل ذکر ناں جے شنکر پرشاد نے نہایت خوب صورت ڈرامے لکھے۔ جے اسيں درج بالا مصنفاں اُتے نظر ڈالاں تاں پاتاں نيں کہ انہاں دیاں تحریراں با مقصد سن سوامی دیانند ہندو سماج وچ اصلاح دے لئی اس وچ سرایت کر گئے جھوٹھے عقائد تے سماجی برائیاں توں نجات حاصل کرنے دے لئی لکھیا۔ منشی پریم چند سماج دی توجہ غریباں دی قابل رحم حالت تے سماج وچ عورتاں دے حالات دی طرف مبذول کرانے دی کوشش کر رہے سن، نرالا جدید بیداری پیدا کرنے وچ پیش پیش سن ۔[۱]
حوالے
[سودھو]- ↑ ہندوستانی سبھیاچار و ورثہ ص 72-74